Światowa Konferencja Radiokomunikacyjna

Jerzy CZAJKOWSKI, Anna ROGOZIŃSKA* Światowa Konferencja Radiokomunikacyjna W dniach 9 czerwca - 4 lipca 2003 roku odbyta się w Genewie Światowa Konferencja Radiokomunikacyjna (World Radiocommunication Conference - 2003) zorganizowana przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny. Wzięto w niej udział ponad 2200 delegatów ze 147 krajów członkowskich ITD, reprezentujących rządowe administracje telekomunikacyjne i - jako obserwatorzy - przedstawiciele uznanych operatorów telekomunikacyjnych, światowych i regionalnych organizacji oraz agend ONZ. Dyskusje były prowadzone na tematy zawarte w 48 punktach agendy Konferencji, przyjętej na poprzedniej Konferencji WRC-2000 w Istambule. Konferencja WRC-2003 uaktualniła regulacje zawarte w Regulaminie Radiokomunikacyjnym oraz umożliwiła rozszerzenie już istniejących lub wprowadzenie nowych usług i technik mając na względzie przejrzyste i efektywne wykorzystywanie widma radiowego. Podejmowane zagadnienia obejmowały działanie różnorodnych służb radiokomunikacyjnych, które mają ogromne znaczenie dla poszczególnych administracji oraz indywidualnych użytkowników, a także są istotne dla zdrowia, bezpieczeństwa, edukacji oraz przepływu informacji. technicznych studiów w ramach grup studyjnych ITU-R utworzonych na podstawie uchwał WRC-2000, przygotowanego raportu CPM, w którym zamieszczono wyniki prac grup studyjnych oraz prac Specjalnego Komitetu ds. Regulacyjnych i Proceduralnych, przygotowawczych prac administracji - członków ITU (w tym organizacji przedstawicieli rządów członków ITU oraz organizacji skupiających przedstawicieli rynku radiokomunikacyjnego), regionalnych prac przygotowawczych prowadzonych przez organizacje regionalne, reprezentujące interesy określonego regionu geograficznego, tj. CEPT, CITEL, APT, ATU i organizację krajów arabskich. Konferencję WRC-2003 poprzedzono tygodniowym Zgromadzeniem Radiokomunikacyjnym (2-6 czerwca 2003 r.), na którym ustalono struktury Komisji Studiów ITU-R, program prac komitetów oraz propozycje punktów agendy na przyszłą Konferencję WRC-2007. Obrady Konferencji otworzył sekretarz generalny Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego - Yoshio Utsumi. STRUKTURA KONFERENCJI WRC-2003 Delegacja polska podczas obrad WRC-2003 w Genewie W skład delegacji RP na Światową Konferencję Radiokomunikacyjną WRC-2003 weszli eksperci Ministerstwa Infrastruktury, Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Wojskowego Biura Zarządzania Częstotliwościami Ministerstwa Obrony Narodowej i Instytutu Łączności, a także stały przedstawiciel RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie. Przygotowania do Konferencji WRC-2003 odbywały się na wielu poziomach szczegółowo opisanych w Przeglądzie Telekomunikacyjnym i Wiadomościach Telekomunikacyjnych nr 7 (2003), dotyczących: Urząd Regulacji Telekomunikacji i Poczty, Warszawa e-mail: j.czajkowski@urtip.gov.pl; a.rogozinska@urtip.gov.pl Obradom plenarnym Konferencji WRC-2003 przewodniczyli: dr V. Rawat (Kanada) - przewodnicząca Konferencji, J. Obuchowski (USA) wiceprzewodnicząca Konferencji oraz F. Rancy (Francja), dr L. Reiman (Rosja), W. K. Chepkwony (Kenia), XI Guohua (Chiny), N. Kisrawi (Syria). Prace odbywały się w ramach dalej wymienionych 8 komitetów. Komitet 1 - Komitet Kierujący: przewodnicząca - dr V. Rawat (Kanada), wiceprzewodnicząca Konferencji oraz przewodniczący i wiceprzewodniczący komitetów; Komitet 2 - Komitet ds. Pełnomocnictw: przewodniczący - J. Edane Nkwele (Gabon); Komitet 3 - Budżet: przewodniczący - B. Gracie (Kanada), Komitet 4 - przewodniczący: E. George (Niemcy), w ramach tego Komitetu zostały powołane grupy robocze, którym przydzielono następujące punkty agendy Konferencji: Grupa robocza 4a: przewodniczący - T Railton; punkty agendy: 1.1,1.8.1, 1.8.2,1.11,1.26, 1.30, 1.33, 7.1 Grupa robocza 4b: przewodniczący- D. Jansky (USA); punkty agendy: 1.19, 1.29, 1.34, 1.37 Grupa robocza 4c: przewodniczący - A. Ashman (AUS); punkty agendy: 1.2, 1.7.1, 1.7.2, 1.7.3, 1.9, 1.10.1., 1.10.2, 1.14, 1.23, 1.36; Komitet 5: przewodniczący: R. Jamienson (NZL); Grupa robocza 5a: przewodniczący - V. Meens (F), służby: radiokomunikacyjna, radionawigacyjna satelitarna i radiolokacyjna; punkty agendy: 1.15, 1.17, 1.24, 1.28; Grupa Robocza 5b: przewodniczący- M. Al. Ghanim (UAE), służby: ruchoma i ruchoma satelitarna; WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004 41

punkty agendy: 1.3, 1.11, 1.16, 1.20, 1.31; Grupa robocza 5c: przewodniczący - M. Dreis (D), służby: stała i stała satelitarna; punkty agendy: 1.13, 1.18, 1.25, 1.32, 1.93; Grupa robocza 5d: przewodniczący - A. Hashimotp (J), 5 GHz i służby naukowe; punkty agendy: 1.4, 1.5, 1.6; Grupa robocza 5e: przewodniczący: J. Zuzek (USA), służby naukowe; punkty agendy: 1.12, 1.38; Komitet 6: przewodniczący - K. Arasteh (IRN), Appendix 30, 30 A i 30 B; punkty agendy: 1.27, 1.35, 7.1; Komitet 7: przewodniczący - A. Nalbandian (ARM), agenda przyszłych konferencji i program roboczy; punkty agendy: 1.21, 1.22, 2, 4, 6, 7.2; Komitet 8: Komitet Redakcyjny - przewodniczący: L. Bourgeat (F). Obrady Konferencji WRC-2003 były prowadzone na podstawie Uchwały 1156, przyjętej przez poprzednią Konferencję WRC-2000 i zatwierdzonej przez Radę ITU. Tematyka przypisana poszczególnym punktom agendy Konferencji WRC-2003: 1.1. Uwagi narodowe do artykułu 5 Regulaminu Radiokomunikacyjnego; 1.2. Nowe metody modulacji dla radiofonii krótkofalowej; 1.3. Pasma częstotliwości przeznaczone dla służb porządku publicznego i sytuacji kryzysowych; 1.4. Przeznaczenia częstotliwości dla służb: stałej satelitarnej (łącza dosyłowe satelitów niegeostacjonarnych) i lotniczej radionawigacyjnej w paśmie częstotliwości 5091-5150 MHz; 1.5. Przeznaczenia częstotliwości dla służb: ruchomej, stałej, satelitarnych badań Ziemi i badań Kosmosu oraz przegląd częstotliwości dla służby radiolokalizacyjnej w paśmie 5150-5725 MHz; 1.6. Ochrona łączy dosyłowych służby ruchomej satelitarnej niegeostacjonarnej w paśmie częstotliwości 5150-5250 MHz; 1.7. Służby: amatorska i amatorska satelitarna; 1.8. Niepożądane emisje; 1.9. Usunięcie Appendix'u 13 oraz Uchwały 331; 1.10. Służba ruchoma morska; 1.11. Przeznaczenie drugiej ważności dla służby lotniczej satelitarnej w paśmie częstotliwości 14-14,5 GHz; 1.12. Przeznaczenie częstotliwości dla służb naukowych kosmicznych; 1.13. Stacje radiowe na platformach stratosferycznych; 1.14. Szkodliwe interferencje i zakłócenia dla służb: ruchomej morskiej i ruchomej lotniczej oraz przegląd kanałów radiowych w zakresach częstotliwości MF oraz HF z punktu widzenia wprowadzenia technologii cyfrowych; 1.15. Warunki współużytkowania częstotliwości ze służbą radionawigacyjną satelitarną; 1.16. Ogólnoświatowe przeznaczenia częstotliwości w pobliżu częstotliwości 1,4 GHz dla łączy dosyłowych służby ruchomej niegeostacjonarnej pracującej poniżej częstotliwości 1 GHz; 1.17. Podniesienie do stopnia pierwszej ważności służby radiolokalizacyjnej w paśmie częstotliwości 2900-3100 MHz; 1.18. Przeznaczenie pierwszej ważności w Regionie 1 ITU dla służby stałej w paśmie częstotliwości 17,3-17,7 GHz; 1.19. Interpretacja limitów mocy dla służby stałej satelitarnej niegeostacjonarnej; 1.20. Dodatkowe przeznaczenie częstotliwości poniżej 1 GHz dla służby ruchomej satelitarnej; 1.21. Interaktywne ziemskie radiowe zastosowanie multimedialne; 1.22. System IMT-2000 i kolejne przyszłe systemy; 1.23. Przesunięcia przeznaczeń częstotliwości dla służb: amatorskiej, amatorskiej satelitarnej i radiodyfuzyjnej wokół częstotliwości 7 MHz; 1.24. Przeznaczenia częstotliwości w paśmie 13,75-14 GHz; 1.25. Służba stała satelitarna o dużym zagęszczeniu powyżej częstotliwości 17,3 GHz; 1.26. Stacje naziemne satelitarne na pokładach statków morskich; 1.27. Przegląd procedur w appendixach 30 i 30A oraz kryteria współużytkowania częstotliwości; 1.28. Różnicowy sygnał korekcyjny służby radionawigacyjnej satelitarnej w paśmie częstotliwości 108-117,975 MHz; 1.29. Współużytkowanie częstotliwości przez służby satelitarne: geostacjonarne i niegeostacjonarne; 1.30. Konsekwencje Uchwały 86 Konferencji Pełnomocników ITU w 1998 roku; 1.31. Przeznaczenia częstotliwości dla służby ruchomej satelitarnej w paśmie częstotliwości 1-3 GHz; 1.32. Współużytkowanie częstotliwości w paśmie 37,5^43,5 GHz; 1.33. System IMT-2000 z wykorzystywaniem stacji radiowych na platformach stratosferycznych; 1.34. Współużytkowanie częstotliwości z pasma 2630-2655 MHz przez służbę radiodyfuzyjną satelitarną niegeostacjonarną i system IMT-2000; 1.35. Analiza raportu dyrektora Biura Radiokomunikacji ITU w sprawie realizacji Uchwały 33; 1.36. Przeznaczenia częstotliwości dla radiofonii krótkofalowej w paśmie 4-10 MHz; 1.37. Satelitarne orbity eliptyczne; 1.38. Przeznaczenia częstotliwości dla służby satelitarnej, badania Ziemi w paśmie 420-470 MHz; 1.39. Wymagania służby stałej satelitarnej dla systemów telemetrycznych stosujących częstotliwości poniżej 17 GHz z łączami dosyłowymi stosującymi częstotliwości powyżej 17 GHz; 2. Przegląd uchwał sektora radiokomunikacyjnego ITU - wniesionych przez odniesienie do Regulaminu Radiokomunikacyjnego; 3. Zmiany w Regulaminie Radiokomunikacyjnym wynikające z uchwał Konferencji WRC-2003; 4. Przegląd uchwał i zaleceń poprzednich światowych konferencji radiokomunikacyjnych; 5. Przyjęcie raportu Zgromadzenia Radiokomunikacyjnego; 6. Ustalenie pilnych działań dla komisji studiów sektora radiokomunikacji ITU w ramach przygotowań do następnej Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej; 7.1. Przyjęcie raportu dyrektora Biura Radiokomunikacji ITU na temat działalności sektora radiokomunikacyjnego; 7.2. Propozycje tematyki punktów agendy przyszłych światowych konferencji radiokomunikacyjnych w 2007 i w 2010 roku. ZAGADNIENIA BĘDĄCE PRZEDMIOTEM OBRAD KONFERENCJI Służba radionawigacyjna, służba radionawigacyjna satelitarna i służba radiolokacyjna Prace dotyczące tej tematyki obejmowały zasadniczo: przeznaczanie częstotliwości dla systemów nawigacyjnych, systemy umożliwiające bezpieczne lądowanie, ochronę radionawiga- 42 WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004

cyjnych systemów satelitarnych, w tym ochronę nowych przeznaczeń dla systemów GPS (Global Position System), Galileo i Glonnass oraz ochronę radiolokacji radarowej. Służba ruchoma, ruchoma satelitarna oraz służba badań kosmosu Zagadnienia te obejmowały: Wyznaczenie zharmonizowanych globalnie i regionalnie zakresów częstotliwości dla przyszłych nowoczesnych systemów i sieci radiokomunikacyjnych, służących instytucjom ratownictwa publicznego, rewizję statusu służby radiolokacyjnej w zakresie 5150- -5725 MHz, w tym przeznaczenie dla systemów stałego dostępu bezprzewodowego (Wireless Fixed Access - WFA), zabezpieczenie łączy dosyłowych służby ruchomej satelitarnej, pracujących w paśmie 5150-5250 MHz, w związku z użytkowaniem tego pasma przez systemy dostępu bezprzewodowego, rozszerzenie przeznaczenia częstotliwości w paśmie 14- -14,5 GHz dla ruchomej służby satelitarnej, rozważenie przeznaczenia częstotliwości dla kosmicznych służb naukowych, przeznaczenie częstotliwości dla łączy dosyłowych w pasmach około 1,4 GHz dla niegeostacjonarnych systemów ruchomej służby satelitarnej, dodatkowe przeznaczenie częstotliwości dla służby satelitarnej ruchomej w paśmie 1-3 MHz, rewizję ograniczeń wartości strumienia gęstości mocy (power- -flux-density - pfd) dla działania stacji umieszczonych na platformie stratosferycznej (HAPS - High Altitude Platform Station) w paśmie 2 GHz, przeznaczonych dla systemów trzeciej generacji - IMT-2000 (Interational Mobile Telecommunications - 2000), przydział widma częstotliwości dla służby satelitarnej badania Ziemi w zakresie częstotliwości 420-470 MHz. Służba stała satelitarna i służba radiodyfuzyjna satelitarna Zagadnienia te obejmowały: warunki współużytkowania pasm przeznaczonych dla służb radiodyfuzji satelitarnej, służb stałych satelitarnych (relacja Ziemia-satelita) i służb satelitarnych, warunki współużytkowania pasm częstotliwości przez systemy geostacjonarne i niegeostacjonarne służby stałej satelitarnej w paśmie 37,5-50,2 GHz, procedury dotyczące wstępnej publikacji, koordynacji i zgłoszenia sieci satelitarnych, wyznaczenie wartości progowych gęstości strumienia mocy dla niegeostacjonarnych systemów radiodyfużyjnych satelitarnych w zakresie częstotliwości 2630-2655 MHz, warunki dla sieci satelitarnych, wykorzystujących wydłużone orbity eliptyczne (HEO - Highly Elliptical Orbit), warunki dla widma częstotliwości w pasmach służby stałej satelitarnej poniżej 17 GHz dla telemetrii, kontroli lotów i zdalnego sterowania. Służba stała, służba stała satelitarna i stacje umieszczone na platformie stratosferycznej (HAPS) Punkty agendy obejmowały: wykorzystanie pasm częstotliwości 47,2-47,5 GHz i 47,9-48,2 GHz przez stacje służb stałych umieszczonych na platformach stratosferycznych, przeznaczenie zakresu 17,3-17,7 GHz dla służby stałej na zasadach pierwszej ważności dla Regionu 1, regulacje i przeznaczenie częstotliwości powyżej 17,3 GHz dla systemów o dużej gęstości w ramach satelitarnej służby stałej, regulacje dla prac naziemnych stacji satelitarnych na pokładach statków w sieciach służby stałej satelitarnej, regulacje związane z ochroną stacji radioastronomicznych przed emisjami w zakresie 37,5-43,5 GHz. Służba ruchoma morska, amatorska, amatorska satelitarna i radiodyfuzyjna Zagadnienia te obejmowały: rozwój nowych rodzajów modulacji uwzględniających techniki cyfrowe przez służby radiodyfuzyjne, wykorzystujące pasma krótkofalowe, uaktualnienie kwalifikacji wymaganych od osób ubiegających się o licencję radioamatorską, weryfikację postanowień w zakresie tworzenia znaków wywoławczych w służbach amatorskich, zmiany przepisów dotyczących spełnienia wymagań systemu alarmowania i bezpieczeństwa, tj. zasad przejścia wszystkich statków morskich do Światowego Morskiego Systemu Łączności Alarmowej i Bezpieczeństwa (GMDSS - Global Maritime Distress and Safety System), działania związane z wyczerpaniem się zasobów numeracyjnych w służbie ruchomej morskiej, unikanie szkodliwych zakłóceń w pasmach przeznaczonych dla służb ruchomej morskiej i ruchomej lotniczej w krótko- i średniofalowych. pasmach Dostęp do orbit satelitarnych oraz zasobów częstotliwości Rozważono liczne kwestie regulacyjne i proceduralne, związane z dostępem do zasobów orbitalnych i częstotliwości, w tym z procedurami koordynacji tych zasobów. WYNIKI PRAC ŚWIATOWEJ KONFERENCJI RADIOKOMUNIKACYJNEJ Podczas obrad Konferencji zdołano przedyskutować i podjąć decyzje związane ze wszystkimi punktami agendy. W każdym jej punkcie osiągnięto konsensus i niepotrzebne było głosowanie. Ścisła współpraca z organizacjami regionalnymi oraz administracjami w ramach regionów okazała się nieoceniona przy osiąganiu kompromisów w dyskusji nad rozstrzygnięciami Konferencji. Na wypracowanie konsensusu ogromny wpływ miały spotkania koordynacyjne organizacji regionalnych, tj.: CEPT, CITEL i Grupy Arabskiej. Omawiano na nich postępy w pracach grup roboczych i komitetów oraz rozbieżności w stanowiskach innych delegacji Konferencji. Na spotkaniach tych zapadały często decyzje w sprawie zmiany własnego stanowiska, tak aby osiągnąć kompromis. Należy też zaznaczyć, że po raz pierwszy delegaci na Konferencję pracowali posługując się dokumentami elektronicznymi. We wszystkich salach obrad zapewniono bezprzewodowy dostęp do Internetu (RLAN - Radio Local Access Network). Pomogło to obniżyć koszty Konferencji. Niejednokrotnie podkreślano zasługi przewodniczącej Konferencji WRC-2003, która prowadziła obrady bardzo sprawnie, osiągając we wszystkich spornych punktach wspólne stanowisko administracji. Organizowała też liczne tzw. nieformalne spotkania konsultacyjne, na któ- WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004 43

rych rozwiązywano sporne problemy, pojawiające się w trakcie prac nad niektórymi punktami agendy. Najistotniejsze decyzje Konferencji WRC-2003 dotyczyły pasma 5 GHz dla systemów bezprzewodowego dostępu, w tym bezprzewodowych sieci lokalnych, VSAT w paśmie 14 GHz, wykorzystania służby stałej satelitarnej (HDFSS - High Density Application in the Fixed Satellite Service), Internetu na pokładach samolotów, potrzeb harmonizacji widma dla bezpieczeństwa publicznego, regulacji dla nowych systemów radionawigacji satelitarnej, stacji naziemnych na pokładach statków, dodatkowych zakresów częstotliwości dla służby amatorskiej, zrewidowanych procedur dla regulacji planowanych służb radiodyfuzji satelitarnej i stałej satelitarnej, stacji umieszczonych na platformie stratosferycznej (HAPS). W szczególności warto podkreślić podjęcie decyzji w zakresie bezprzewodowych sieci lokalnych (Wireless LANs), decyzji dotyczących ochrony publicznej i pomocy podczas klęsk żywiołowych (PPDR - Public Protection and Disaster Relief) oraz systemów trzeciej (IMT-2000) oraz kolejnych generacji w służbie ruchomej. NAJISTOTNIEJSZE DECYZJE PODJĘTE NA KONFERENCJI WRC-2003 Ochrona publiczna i niesienie pomocy podczas klęsk żywiołowych Komitet 5. przyjął nową uchwałę, która przyczyni się do rozwoju nowych technik dla ochrony publicznej w sieciach szerokopasmowych. Obecnie aplikacje mające zastosowanie w ochronie publicznej i niesieniu pomocy podczas klęsk żywiołowych są w większości wąskopasmowe i wykorzystują aplikacje głosu i przesyłu danych w szerokości pasma kanału wynoszącego 25 khz. W przyszłości przewiduje się wiele aplikacji szerokopasmowych. Te nowe techniki zostały już wprowadzone w różnych organizacjach, na przykład w ITD stworzono ostatnio platformę wymiany informacji o nazwie: Telekomunikacja podczas klęsk żywiołowych i ułatwienie koordynacji partnerskiej. Platforma będzie umożliwiać nieoceniony dialog między organizacjami standaryzacyjnymi oraz użytkownikami sprzętu, co zapewni efektywne reakcje na zaistniałe klęski. Nowa uchwała określa liczbę pasm/zakresów częstotliwości, aby osiągnąć regionalnie zharmonizowane widmo częstotliwości dla zaawansowanych rozwiązań niezbędnych do ochrony publicznej oraz niesienia pomocy podczas klęsk żywiołowych. Korzyści z uzyskanej harmonizacji widma częstotliwości będą następujące: wzrost interoperacyjności, większa produkcja sprzętu i wzrost dostępności sprzętu, lepsze planowanie i zarządzanie widmem częstotliwości oraz poprawa koordynacji przygranicznej i obiegu dokumentów. Uchwała ta określa niżej podane pasma/zakresy częstotliwości. Region 1: zakresy częstotliwości 380-385/390-395 MHz w paśmie 380-470 MHz; Region 2: 746-806 MHz, 806-869 MHz, 4940-4990 MHz; Region 3: 406,1-430 MHz, 440-470 MHz, 806-824/851-869 MHz, 4940-4990 MHz i 5850-5925 MHz (niektóre kraje w Regionie 3 zgodziły się na pasmo 380-400 MHz i 746-806 MHz). Uchwała zachęca do wykorzystania regionalnie zharmonizowanych pasm częstotliwości dla ochrony publicznej i niesienia pomocy podczas klęsk żywiołowych do maksymalnego możliwego zakresu, uwzględniając wymagania regionalne i narodowe, a także niezbędne konsultacje i współpracę z innymi zainteresowanymi krajami. Zachęcono w niej także agencje i organizacje zajmujące się zagrożeniami i skutkami klęsk żywiołowych do stosowania zaleceń ITU podczas planowania i wykorzystywania widma częstotliwości oraz wdrażania technik i systemów. ITU będzie kontynuowało studia techniczne, na podstawie których zostaną opracowane zalecenia, związane z wymaganiami wobec aplikacji stosowanych w radiokomunikacji podczas ochrony publicznej i klęsk żywiołowych. Systemy dostępu bezprzewodowego (WAS - Wireless Access Systems) Dla wdrożenia systemów dostępu bezprzewodowego, w tym sieci radiowych RLAN, przeznaczono zakresy częstotliwości 5150-5350 GHz oraz 5470-5725 GHz. Zasadnicze pytanie postawione na Konferencji dotyczyło możliwości określenia światowego przeznaczenia w paśmie 5 GHz dla ruchomych systemów dostępu bezprzewodowego (Mobile Wireless Access Systems - WAS). Przyjęto uchwałę, określającą pasma 5150-5350 i 5470-5725 jako służbę pierwszej ważności dla usług ruchomych, w celu implementacji systemów WAS, w tym RLAN. Obecnie uwidocznia się tendencja wykorzystywania wyłączeń z warunków licencjonowania widma częstotliwości, aby stworzyć szerokopasmowe sieci bezprzewodowe. Większość wyłączonych spod licencjonowania sieci szerokopasmowych działa w paśmie 2,4 GHz. Podczas obrad uzgodniono, że dodatkowe wykorzystywanie pasma 5 GHz przez systemy WAS jest potrzebne dla rozwinięcia prawdziwego potencjału bezprzewodowych sieci szerokopasmowych. Urządzenia pracujące w tych systemach nie będą podlegały indywidualnemu licencjonowaniu i będą służyły tworzeniu sieci w domach, szkołach, biurach oraz w publicznych budynkach - lotniskach, stacjach kolejowych itp. Wprowadzono jednak zastrzeżenie, że służby te nie mogą powodować zakłóceń dla innych służb pracujących w tym zakresie częstotliwości. Niższy zakres pasma 5 GHz (5150-5250 MHz) będzie wykorzystywany do aplikacji w pomieszczeniach zamkniętych. Uchwała nakłada na systemy WAS obowiązek niezakłócania innych służb, funkcjonujących w paśmie 5 GHz. Platformy stratosferyczne (HAPS) Zagadnienia te były szeroko i szczegółowo omawiane na forum Konferencji WRC-2003. Rozwój stacji HAPS spowodował, że niektóre kraje notyfikowały w ITU ten rodzaj systemów pracujących w pasmach 47,2-47,5 GHz i 47,9-48,2 GHz. Podjęto decyzję, dotyczącą możliwości wykorzystania przez HAPS pasm 27,5-28,35 GHz i 31-31,3 GHz. Wstępne badania wykazały, że będzie konieczne opracowanie specjalnych technik, redukujących zakłócenia między służbami stałymi HAPS a innymi systemami klasycznymi służb stałych. Nadal będą kontynuowane studia na temat technicznych i regulacyjnych kwestii funkcjonowania platform, a w szczególności warunków współużytkowania widma z innymi służbami (np. radioastronomią). Globalne przeznaczenie częstotliwości dla szerokopasmowego Internetu na pokładach samolotów Na Konferencji wyrażono zgodę na rozszerzenie przeznaczeń częstotliwości, na zasadzie drugiej ważności, w paśmie 14-14,5 GHz dla służb ruchomych satelitarnych, w tym lotniczych. Decyzja ta otworzyła możliwości wprowadzenia usług internetowych w dwu kierunkach: dla pasażerów i załogi samolotów. Obowiązuje od 5 lipca 2003 r. Systemy trzeciej (IMT-2000) oraz kolejnych generacji Przyszłe systemy IMT-2000 będą skupiać wiele systemów telekomunikacyjnych, w tym 3G i jego wyższe wersje, WLAN, 44 WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004

łączność na małą odległość i systemy radiodyfuzji. Na Konferencji potwierdzono konieczność wdrażania bezprzewodowych systemów ruchomych i zobowiązano ITU-R do dalszego opracowywania zaleceń w tym zakresie. ITU-R będzie badała zagadnienia techniczne i operacyjne dotyczące rozwoju systemów IMT-2000, będzie ona m.in. rozpoznawała zakresy częstotliwości przeznaczone dla tych służb, określała terminy rozpoczęcia eksploatacji systemów w tych nowych zakresach, rozwój potrzeb użytkowników. W badaniach będą uwzględnione potrzeby krajów rozwijających się. Służby lotnicze Konieczność zapewnienia kompatybilności między służbami lotniczymi a służbami radiodyfuzyjnymi sprawiła uczestnikom Konferencji sporo kłopotów. Systemy lotnicze, związane z radionawigacją i nadzorem lotniczym, stosujące techniki cyfrowe, powinny wykorzystywać istniejące pasma częstotliwości. Została zatwierdzona nowa uchwała: Wykorzystanie pasma 108-117,975 MHz przez stużby lotnicze. Uznano w niej konieczność świadczenia przez służby lotnicze usług ulepszających w niej systemy radionawigacji, nadzoru, jak również dostępu do poczty elektronicznej i Internetu. W uchwale wzięto również pod uwagę potrzeby radiodyfuzji cyfrowej. Ponadto daje ona prawo dodatkowego wykorzystania pasma 108-117,975 MHz przez służby ruchome lotnicze (R) na zasadzie pierwszej ważności. To prawo jest ograniczone i stosuje się tylko do systemów radionawigacji i nadzoru. Zatwierdzono, że ITU-R będzie badało problemy związane z kompatybilnością, które mogą wystąpić między służbami radiodyfuzyjnymi i służbami lotniczymi po wdrożeniu uzupełniających systemów. Zastosowania preferujące rozwój usług szerokopasmowych W związku ze wrastającym światowym zapotrzebowaniem na usługi szerokopasmowe, zapewniane przez zastosowania o dużej gęstości w ramach służby stałej satelitarnej (HDFSS), Konferencja zatwierdziła kierunki działań związanych z uruchomieniem systemów HDFSS w pewnej liczbie pasm częstotliwości. Zalecenia te ułatwią wdrożenie tych systemów, co umożliwi zwiększenie powszechnego do nich dostępu. Stacje naziemne umieszczone na pokładach statków Wiele czasu podczas obrad zajęła odpowiedź na pytanie, czy stacja naziemna na statku (ESV - Earth Station Vessel) powinna być rozpatrywana jako służba stała satelitarna, czy jako służba ruchoma satelitarna. Wzrasta zapotrzebowanie na szerokopasmowe ogólnoświatowe satelitarne usługi telekomunikacyjne, zapewniane przez stacje umieszczone na pokładach statków. Istnieją techniki, które umożliwiają pracę tych stacji w ramach służby stałej satelitarnej (ESS - Electronic Switching System) dla uzyskania dostępu do różnych usług satelitarnych, w tym do Internetu. Pomimo różnych problemów technicznych i regulacyjnych, uczestnicy Konferencji wyrazili zgodę na pracę stacji ESV, nadających w pasmach 5925-6425 GHz, pod warunkiem przestrzegania określonych warunków. Radioastronomia Nauki związane z radioastronomią odgrywają doniosłą rolę w odkrywaniu i badaniu kosmosu. Radioastronomia jest nazywana służbą bierną (pass/l/e serwce), ponieważ tylko odbiera sygnały. Bardzo trudno jest uchronić ją od zakłóceń aktywnych służb kosmicznych. Na Konferencji zajmowano się problemem ochrony radioastronomii przed zakłóceniami satelitarnych łączy w dół (down link), dla których przeznaczone częstotliwości graniczą ze sobą. Znaleziono kompromis, określając dopuszczalne poziomy emisji dla innych służb. Dalsze badania w tym zakresie będą prowadzone w ramach komisji studiów ITU-R. Służba radiodyfuzji satelitarnej w służbie BSS (Broadcasting-Satellite Serwce) Wykorzystanie pasma 2,5 GHz było dyskutowane długo. Na Konferencji rozpatrzono rezultaty badań związanych z podziałem częstotliwości między BSS (fonią) a innymi naziemnymi służbami w paśmie 2630-2655 MHz. Zagadnienie dotyczyło ochrony naziemnych systemów IMT-2000 przed geostacjonarnymi i niegeostacjonarnymi satelitarnymi systemami BSS. Największe zainteresowanie dotyczące systemów BSS przejawiały Korea i Japonia. Znaleziono zadowalające rozwiązanie. Satelitarne systemy radionawigacji GNSS (Global Navigation Satellite System) Aktualnie zakresy częstotliwości przeznaczone dla globalnych systemów radionawigacji satelitarnej mogą być wykorzystywane przez amerykański system GPS i rosyjski GLONASS (Global Orbiting Navigation Satellite System). Planuje się przekształcenie systemu GPS w system drugiej generacji. Tymczasem podczas WRC-2000 dla nowego systemu radionawigacji satelitarnej (RNSS - Radio Navigation Satellite Serwce) Galileo zatwierdzono dodatkowe przeznaczenia. Systemem tym Europa chciała się uniezależnić od istniejących systemów. Pociągnęło to za sobą konieczność rozwiązania wielu problemów, będących następstwem decyzji WRC-2000. Konieczne było ustalenie technicznych i regulacyjnych warunków pracy tych systemów i ochrony istniejących. Podczas Konferencji przyjęto techniczne zasady wykorzystania nowych pasm dla wszystkich RNSS (GPS, GLO- NASS i Galileo). Ustalono również zasady regulacyjne dla konsultacji i koordynacji różnych systemów RNSS. Współużytkowanie pasma 13,75-14 GHz Nowa uchwała WRC-03, dotycząca koordynacji radarów na lądzie, określiła specjalne wymagania dla geograficznie małych lub wąskich państw", wykorzystujących naziemne stacje służby satelitarnej (ESS), pracujące w paśmie 13,75-14 GHz. Długo dyskutowano nad możliwością znalezienia technicznego rozwiązania podziału pasma 13,75-14 GHz między radiolokację, radionawigację, badanie kosmosu a FSS (Fixed Satellite Serwce). Podstawowym problemem było zmniejszenie limitu dla ziemskich stacji pracujących z systemami GSO z antenami o średnicy 4,5 m w stosunku do małych anten, używanych przez terminale VSAT. W tym samym czasie bardzo ważna była ochrona radarów lądowych na statkach i na samolotach, wykorzystujących te częstotliwości. Konferencja określiła techniczne warunki kompatybilnej pracy wszystkich użytkowników. Służby amatorskie Uczestnicy Konferencji wyrazili zgodę na rozszerzenie zakresu przeznaczonego dla służby amatorskiej w paśmie 7 MHz o 100 khz (7100-7200 khz) z datą wprowadzenia tej decyzji od 29 marca 2009 r. dla Regionu 1 (Polska) i Regionu 3 (w Regionie 2 zakres 7000-7300 khz jest przeznaczony wyłącznie dla służby amatorskiej). Utrzymanie niewymagania egzaminu ze znajomości alfabetu Morse'a dla kandydatów na radiooperatorów w służbie amatorskiej pozostawiono do decyzji poszczególnych administracji. Zadecydowano również, że jest możliwe przekazywanie przez stacje amatorskie informacji w imieniu osób trzecich w sytuacjach awaryjnych i akcjach niesienia pomocy, pod warunkiem że wyrazi na to zgodę administracja, pod której jurysdykcją znajdują się stacje amatorskie, przekazujące takie informacje. Ponadto postanowiono, że znaki identyfikacyjne stacji amatorskich mogą zawierać cztery, a nie - jak dotychczas - trzy końcowe znaki alfanumeryczne, przy czym ostatni musi być literą. WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004 45

Służby morskie Uczestnicy Konferencji, biorąc pod uwagę, iż - zgodnie z przepisami Międzynarodowej Konwencji Bezpieczeństwa Życia na Morzu (SOLAS) - wszystkie statki, które jej dotyczą, tj. poniżej 300 BRT, muszą być wyposażone w urządzenia systemu GMDSS, a także odnotowując, że: znaczna część administracji morskich podjęła działania, aby system GMDSS wprowadzić również na statkach niepodlegających Konwencji SOLAS; zwiększa się liczba statków, niepodlegających Konwencji SOLAS, które stosują techniki i częstotliwości GMDSS; niektóre administracje oraz statki - niepodlegające Konwencji SOLAS - pragną w dalszym ciągu stosować techniki komunikacyjne, służące alarmowaniu i zapewnieniu bezpieczeństwa, opisane w Appendixe 13, postanowili utrzymać jeszcze przez pewien czas możliwość stosowania częstotliwości 2182 khz i kanału 16 VHF do łączności w niebezpieczeństwie i zapewnienia bezpieczeństwa zgodnie z procedurami starego systemu, stosowanego przed GMDSS. Jednocześnie uczestnicy Konferencji poparli IMO w ponaglaniu administracji, aby te pilnie zachęcały" wszystkie jednostki pływające do instalowania podsystemów GMDSS, w szczególności w zakresie VHF - urządzeń DSC. W odniesieniu do nowych technik cyfrowych zmodyfikowano Dodatek 17 RR (dotyczący Przeznaczeń częstotliwości i kanałów w pasmach HF stosowanych w morskiej służbie ruchomej), umożliwiając w pasmach obecnie przeznaczonych dla NBDP i telegrafii Morse'a próbne transmisje dla tych nowych technik. Ponadto przyjęto nową rezolucję, dotyczącą przeglądu przeznaczeń częstotliwości i kanałów w morskiej służbie ruchomej w pasmach MF i HF, pod względem zwiększenia ich możliwości, przez rozważenie zastosowania w nich nowych technik cyfrowych. UWAGI FOOTNOTES Podczas Konferencji uwzględniono prośby różnych administracji o zwolnienie ich krajów z przestrzegania uwag, jeżeli nie jest to dalej konieczne, zgodnie z Uchwałą 26 (Rev. WRC-97). Została uwzględniona propozycja wykreślenia nazwy Polska" z uwag: 5.174, 5.177 i 5.455 (dokument - WRC (03)-9). W związku z koniecznością zabezpieczenia służb radionawigacyjnych w paśmie 1215-1300 MHz Polska zgłosiła propozycję dopisania jej do uwagi 5.331. Propozycja ta ukazała się w dokumencie WRC (03)-226 i została zatwierdzona. Litwa próbowała dopisać się do niektórych uwag, co nie było korzystne dla Polski i innych sąsiadujących z nią państw. W wyniku zgłoszonych zastrzeżeń propozycje Litwy nie zostały zatwierdzone. PROBLEMATYKA OBRAD WRC-2007 Opracowano projekt agendy obrad Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej WRC-2007, która zostanie przedstawiona do zatwierdzenia Radzie ITU. Projekt ten zawiera niżej podane zagadnienia. Służba ruchoma, lotnicza ruchoma, radionawigacyjna i radiolokacyjna: podwyższenie służby radiolokacyjnej do stopnia pierwszej ważności i rozszerzenie zakresu przeznaczenia dla EESS (Earth Exploration Satellite Setvice) i S RS (Space Research Service) w paśmie 9000 MHz (punkt 1.3 agendy), częstotliwości dla systemów trzeciej (IMT-2000) oraz kolejnych generacji w służbie ruchomej (punkt 1.4 agendy), dodatkowe przeznaczenie częstotliwości dla telemetrii lotniczej (punkt 1.5 agendy). Służby badania Kosmosu: przeznaczenie i kwestie regulacyjne związane z EESS (bierną) i służbą badania kosmosu (bierną) (punkt 1.2), ochrona dla EESS (biernej) przed niepożądanymi emisjami dla służb aktywnych (punkt 1.20), kompatybilność radioastronomii i służby badania kosmosu (aktywnej) (punkt 1.21). Służba stała satelitarna, satelitarna ruchoma i radiodyfuzja satelitarna poniżej 3 GHz, w tym: warunki współużytkowania przez MSS i służbę badania kosmosu (aktywną) w zakresie 1668-1668,4 MHz (punkt 1.7), wykorzystanie zakresu 2500-2690 MHz przez służby kosmiczne (punkt 1.9), ochrona służby ziemskiej, w szczególności telewizji w zakresie 620-790 MHz (punkt 1.11), kompatybilność służb między stałą satelitarną i innymi służbami w paśmie 1,4 GHz (punkt 1.17). Służba stała, w tym platformy stratosferyczne (HAPS) i służba stała satelitarna w paśmie 3 GHz: aplikacje HAPS w zakresie 27,5-28,35 GHz i 31-31,1 GHz oraz w 47,2-47,5 i 47,9-48,2 GHz (punkt 1.8), ograniczenie gęstości strumienia mocy (pdf) w zakresie 171,7-1 9,7 GHz oraz 47,9-48,2 GHz (punkt 1.18), światowa harmonizacja pasm służby stałej satelitarnej, w celu wykorzystania przez aplikacje Internetu, zgodnie z uwagą 5. BC03 (1.19). Służba ruchoma morska i inne służby: przeznaczenie dla wszystkich służb działających w pasmach fal krótkich między 4 MHz i 10 MHz (punkt 1.13), GMDSS i inne zapisy Regulaminu Radiokomunikacyjnego (punkt 1.14), przeznaczenie drugiej ważności dla służby amatorskiej w zakresie 135,7-137,8 khz (punkt 1.15), MMSI dla sprzętu ruchomego zamieszczonego na pokładach statków (punkt 1.16), Kwestie regulacyjne: Dodatek 30B (punkt 1.10), możliwe zmiany w Uchwale 86 (punkt 1.12), Raport Dyrektora Biura Radiokomunikacyjnego (punkt 7.1). Obrady Konferencji podsumował dyrektor Biura Radiokomunikacji ITU - V. Timofeev, wyrażając podziękowanie wszystkim pracownikom infrastruktury ITU oraz tłumaczom, którzy - szczególnie w ostatnich dniach Konferencji - pracowali wraz z delegatami do późnych godzin nocnych. Ostatnią fazą obrad było podpisanie aktów końcowych Konferencji, w imieniu RP przez: Krzysztofa Jakubowskiego - stałego przedstawiciela RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie, Jerzego Czajkowskiego - dyrektora departamentu współpracy z zagranicą w URTiR Na podstawie tych aktów - powołani przez Prezesa URTiP członkowie Zespołu Przygotowawczego do Konferencji WRC- 2003 dokonają analizy postanowień Światowej Konferencji Radiokomunikacyjnej 2003 i opracują zalecenia dla polskiej administracji łączności, związane z wdrażaniem ustaleń Konferencji WRC-2003 w Polsce. (Artykuł nadesłano do red. - wrzesień 2003) 46 WIADOMOŚCI TELEKOMUNIKACYJNE ROCZNIK LXXIII nr 1/2004