Zasady kontroli standardów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych, prowadzonych przez Inspekcję Ochrony Środowiska, w świetle aktualnie obowiązujących przepisów. Jacek Puchajda Główny specjalista Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku
Wobec stale zaostrzających się przepisów w zakresie ochrony środowiska, wprowadzaniem nowych unijnych uregulowań prawnych oraz w związku z dalszym dynamicznym rozwojem rolnictwa wysokotowarowego, między innymi w województwie pomorskim, niezbędna stała się intensyfikacja działań kontrolnych prowadzonych wobec tej gałęzi gospodarki, mających na celu eliminację lub ograniczenie zagrożeń dla środowiska oraz zachowanie unikalnych walorów przyrodniczych środowiska wodnego, środowiska glebowego i krajobrazu naszego województwa.
Kontrole w szeroko pojętym sektorze rolnictwa prowadzone są przez Inspekcję Ochrony Środowiska, w tym przypadku przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska i ich delegatury w oparciu o następujące podstawowe akty prawne: ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska ( tekst jednolity Dz. U. z 2007 r. nr 44 poz. 287 z późn. zm.), ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 poz. 672) regulująca wykonywanie działalności gospodarczej i związane z tym zagadnieniem zadania organów administracji publicznej, wprowadzająca ograniczenia w zakresie prowadzenia kontroli wobec podmiotów gospodarczych, z przepisów w/w ustawy wyłączona jest działalność wytwórcza w rolnictwie, w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt itp., chyba że zakład ma osobowość prawną (jest spółką, może być osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą), ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz.U. Z 2008 r. nr 25 poz. 150 z pózn. zm.) określająca zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21) regulująca zasady postępowania z odpadami powstającymi w wyniku działalności produkcyjnej (również w rolnictwie), art. 2 pkt 9 dotyczy UPPZ i art. 2 pkt 10 dotyczy postępowania ze zwłokami zwierząt,
ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu (Dz.U. z 2007 nr 147 poz. 1033 z pózn. zm.) ustanawiająca warunki i tryb wprowadzania do obrotu nawozów i środków wspomagających uprawę roślin itp. oraz ich stosowanie, rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2008 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o nawozach i nawożeniu (Dz.U. nr 119 poz. 765) reguluje szczegółowy zakres badań nawozów i dopuszczalne ilości zanieczyszczeń, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz.U. z 2012 r. poz. 145) reguluje sposób i zakres korzystania z wody, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz.U. nr 130 poz. 880).
Ponadto, podczas działalności kontrolnej bierze się pod uwagę: rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dz.U. nr 80 poz. 479 z pózn. zm.) reguluje szczegółowy sposób stosowania nawozów, rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz.U. nr 4 poz. 44), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lutego 2010 r. w sprawie wymagań, sposobu postępowania i utrzymania gatunków zwierząt gospodarskich (Dz.U. nr 56 poz. 344) określa minimalne warunki utrzymania zwierząt, w tym dopuszczalne obsady i ilości stanowisk.
Do prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska w gospodarstwach rolnych na mocy przywołanej ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska, zobowiązana jest Inspekcja Ochrony Środowiska a w województwie pomorskim: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. IOŚ posiada szerokie uprawnienia kontrolne wobec jednostek gospodarczych oraz osób fizycznych, prowadzących działalność gospodarczą. Postępowanie kontrolne na miejscu prowadzą oddelegowani inspektorzy, posiadający upoważnienia do kontroli, wystawione przez PWIOŚ oraz aktualne legitymacje służbowe. Podczas prowadzonej kontroli inspektorzy szczegółowo sprawdzają zakres korzystania ze środowiska przez jednostkę kontrolowaną, zgodność prowadzonej działalności z obowiązującym stanem formalno-prawnym oraz poprzez ewentualne pomiary i analizy wód, gleby czy osadów ściekowych (wykorzystywanych rolniczo) oceniają ilość zanieczyszczeń wprowadzanych do odbiornika lub do gleby i ich wpływ na wszystkie komponenty środowiska.
Generalnie, kontrola w zakresie szczególnego korzystania ze środowiska przez zakład polega na: sprawdzeniu stanu formalno - prawnego, w zakresie szczególnego korzystania ze środowiska: pozwolenia zintegrowane - obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego podlegają, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 26.07.2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz.U. z dnia 1 sierpnia 2002 r. nr 122 poz. 1055), następujące kategorie gospodarstw: podmioty, które prowadzą chów lub hodowlę drobiu powyżej 40.000 stanowisk oraz chów lub hodowle świń powyżej 2.000 stanowisk dla świń o wadze 30 kg lub 750 stanowisk dla macior, pozwolenia sektorowe - wodnoprawne na pobór wody, odprowadzanie ścieków, na wytwarzanie odpadów, pozwolenie na emisję zanieczyszczeń do powietrza. Szczegółowym zapoznaniu się z profilem I technologią produkcji ze szczególnym uwzględnieniem elementów wpływających na stan środowiska. porównaniu rzeczywistego zakresu korzystania ze środowiska z wymaganym pozwoleniem, w tym: - dopuszczalnej wielkości poboru [na podstawie odczytu licznika wody], - rejestracji ilości pobieranej wody i odprowadzanych ścieków, - dopuszczalnych wskaźników zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach (opadowych), - dopuszczalnej ilości wytwarzanych odpadów w poszczególnych kategoriach.
weryfikacji prawidłowości prowadzenia rejestrów odczytów wodomierzy, przepływomierzy oraz książek eksploatacji studni. sporządzeniu bilansu wodnego celem wychwycenia ewentualnych strat wody oraz eliminacji jej marnotrawstwa. ocenie stanu technicznego i eksploatacji urządzeń służących do ujmowania wód oraz oczyszczania i odprowadzania ścieków. ocenie wystarczalności wyposażenia w urządzenia ochrony wód. ocenie wpływu ścieków wytwarzanych w procesie produkcyjnym na stan czystości odbiornika. porównaniu zapisów pozwolenia ze stanem rzeczywistym, w zakresie dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do atmosfery (emisja z emitorów kotłowni, wentylatorów, silosów na pasze, śrutowników). sprawdzenie prawidłowości wykonywania wymaganych prawem lub decyzjami administracyjnymi pomiarów emisji. sprawdzenie warunków magazynowania odpadów i obrotu odpadami wewnątrz gospodarstwa.
Ponadto ocenie podczas kontroli poddaje się następujące zagadnienia: Wykonywanie zapisów ustawy o nawozach i nawożeniu, w tym: Rozpraszanie i migracje związków azotu i fosforu z produkcji zwierzęcej w danym gospodarstwie. Porównanie faktycznej ilości wytwarzanych nawozów naturalnych z danymi zawartymi w literaturze. Magazynowanie nawozów naturalnych, ich rolnicze stosowanie i przekazywanie. Emisje gazowych związków azotu z rolnictwa, w tym z odchodów zwierząt. Posiadany areał gruntów, ich dostępność i lokalizacja. Weryfikacja planu nawożenia.
Z przeprowadzonych czynności kontrolnych sporządzany jest protokół pokontrolny, w którym zawarta jest całość informacji dotyczących kontrolowanej jednostki. W przypadku wystąpienia nieprawidłowości sporządza się protokół oględzin, w przypadku poboru prób do analiz sporządza się protokół z poboru. Przy znaczących nieprawidłowościach wykonuje się dokumentację fotograficzną. W przypadku stwierdzenia rażących nieprawidłowości nakłada się mandaty karne oraz wydaje zarządzenia pokontrolne lub decyzje administracyjne, w których zobowiązuje się jednostkę do ich usunięcia w określonych terminach. W uzasadnionych przypadkach kieruje się wystąpienie do Marszałka Województwa, w przypadku nierzetelnego lub nieterminowego wnoszenia informacji o zakresie korzystania ze środowiska, bądź braku sprawozdawczości. Jeżeli instalacja dysponująca pozwoleniem zintegrowanym nie posiada planu nawożenia, na podstawie art. 33 przywołanej ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wstrzymuje jej pracę (decyzją z rygorem natychmiastowej wykonalności), jeżeli nawozy naturalne stosuje się niezgodnie z planem nawożenia, na podstawie art. 34 w/w ustawy może wstrzymać pracę instalacji.
Podczas kontroli gospodarstw rolnych sprawdza się następujące szczegółowe zagadnienia: 1. W informacji ogólnej dotyczącej gospodarstw rolnych. Określenie lokalizacji gospodarstwa, odległości od budynków mieszkalnych, dróg, kompleksów leśnych, zbiorników i cieków wodnych. Sprawdzenie stanu własnościowego (własność indywidualna, spółka, dzierżawa) dotyczy budynków, instalacji i gruntów. Weryfikacja numerów działek, na których zlokalizowane są zbiorniki na gnojowicę, płyty obornikowe, płyty służące do magazynowania kiszonki. Ustalenie stanu zatrudnienia, posiadanych środków transportu i sprzętu rolniczego. Sprawdzenie rzeczywistego zużycia wody, paszy i energii.
2. W zakresie stanu formalno-prawnego. Określenie wymagalności posiadania pozwolenia, czy to zintegrowanego, czy sektorowego. Sprawdzenie terminu obowiązywania w/w pozwolenia. Sprawdzenie, jakie elementy środowiskowe są zawarte w pozwoleniu: wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, wytwarzanie i gospodarowanie odpadami, pobór wody podziemnej, odprowadzanie ścieków deszczowych. 3. W zakresie produkcji w gospodarstwie. Określenie zakresu produkcji, wielkości produkcji, cyklu produkcji, struktury upraw. Określenie ilości stanowisk, czasu chowu/hodowli, struktury wiekowej zwierząt. Określenie systemu chowu (ściołowy, klatkowy, mieszany, na rusztach). Ustalenie ilości, powierzchni itp budynków produkcyjnych i pomocniczych (magazyny, warsztaty, silosy zbożowe, paszowe i na kiszonkę. Określenie maksymalnych stanów zwierząt, w szczególności w stosunku do warunków pozwolenia (przekroczenia), korzystanie z informacji uzyskanych od powiatowych lekarzy weterynarii. Ustalenie wielkości sprzedaży i odbiorców produktu finalnego.
4. W zakresie gospodarki wodnej. Określenie aktualnego poboru wody (m 3 /dobę, m 3 /rok) z rozdzieleniem na poszczególne cele (w tym do pojenia zwierząt (zużycie), czyszczenia hal kurników, kojców (system czyszczenia), prace porządkowe. Oględziny miejsca poboru wody (ujęcie + hydrofornia), stanu technicznego, wyposażenia w ogrodzenie, licznik wody (odczyty), uporządkowanie otoczenia. Sprawdzenie ewidencji pobieranej wody i poprawności wykonywania badań wody. 5. W zakresie gospodarki ściekami. Określenie źródeł i miejsc wytwarzania ścieków technologicznych, deszczowych. Ustalenie systemu odprowadzania ścieków, oględziny urządzeń podczyszczających i gromadzących lub wprowadzających ścieki do odbiornika. Ustalenie firm wywożących ścieki oraz sprawdzenie, czy dysponują odpowiednimi zezwoleniami (np. wójta gminy, prezydenta miasta, itp). Sprawdzenie, czy istnieje obowiązek wykonywania badań i czy badania są wykonywane (analizy).
6. W zakresie gospodarki nawozami naturalnymi tj. gnojowicą, gnojówką, obornikiem, pomiotem ptasim. Ustalenie, jaki nawóz jest wytwarzany w gospodarstwie oraz w jakich ilościach (Mg/dobę i Mg/rok). Oględziny miejsc magazynowania nawozów: płyty gnojowe/obornikowe - czy są zabezpieczone przed odciekami, posiadają zbiorniki na odcieki, zbiorniki na gnojowicę czy są wystarczające na zimowe przetrzymanie, czy posiadają szczelne przykrycie z odpowietrzeniem. Oględziny instalacji lub sprzętu rolniczego używanego do transportu i stosowania nawozów naturalnych (rozrzutniki obornika, specjalistyczne cysterny samochodowe, rozlewacze, aplikatory doglebowe itp.). Sprawdzenie rejestru wywożenia gnojowicy i obornika. Kto świadczył usługę transportu i stosowania gnojowicy? Sprawdzenie, czy nawóz jest zagospodarowywany w całości lub w części, a jeżeli jest, to czy na polach własnych, dzierżawionych, użyczonych, itd. Jeżeli gnojowica jest przekazywana, to czy przekazujący posiada umowę pisemną zawartą z odbiorcą gnojowicy (odbiorca winien posiadać plan nawożenia, jeżeli odbiera nawóz z instalacji IPPC.
cd. pkt 6 Sprawdzenie, czy stosuje się ograniczenia w stosowaniu nawozów, polegające na: niestosowaniu nawozów na zboczach o dużych spadkach, glebach zamarzniętych i pokrytych śniegiem oraz utrzymaniu pasów gruntu wzdłuż cieków nie poddawanych nawożeniu). Sprawdzenie, czy instalacja IPPC zagospodarowuje co najmniej 70% wytwarzanej gnojowicy na polach własnych (własność lub dzierżawa). Sprawdzenie, czy został opracowany plan nawożenia na dany rok gospodarczy oraz czy został pozytywnie zaopiniowany przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolniczą (nie występuje przekroczenie maksymalnej dopuszczalnej ilości wynoszącej 170 kg N/ha/rok w nawozach naturalnych). Weryfikacja zapisów planu (jaki areał został przeznaczony do rolniczego wykorzystania nawozów, w jakim terminie ma być stosowany nawóz, oraz w jakiej dawce). Weryfikacja ze stanem faktycznym zestawienia zasiewów, plonów i powierzchni użytków rolnych, przeznaczonych do nawożenia nawozami naturalnymi tj. obornikiem i gnojowicą.
Prawidłowy plan nawożenia powinien zawierać następujące elementy: aktualne wyniki badania odczynu i zasobności gleby w składniki mineralne, wykonane przez laboratorium Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gdańsku, aktualne wyniki badań nawozów naturalnych które są stosowane, uzyskane w laboratorium OSChR, informację o zawartości składników w nawozach organicznych lub organiczno- mineralnych stosowanych w gospodarstwie, dokument informujący o powierzchni użytków rolnych przewidzianych do nawożenia, powierzchni działek i ich oznakowaniu, informację o gatunkach roślin uprawnych i oczekiwanych plonach. W celu sprawdzenia, czy nie nastąpiło przenawożenie gruntów w gospodarstwie, poddanych nawożeniu gnojowicą, WIOŚ może wystąpić o wykonanie ich badań do Okręgowej Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gdańsku. Celem poboru będzie wykonanie analiz gleby na zawartość form azotu mineralnego w kg/ha w glebie.
7. W zakresie gospodarki odpadami. Ustalenie, jakie są rodzaje i ilości wytwarzanych odpadów oraz sposób postępowania z odpadami. Ustalenie listy podmiotów odbierających odpady, czy posiadają stosowne zezwolenia. Sprawdzenie, czy obrót odpadami odbywa się w oparciu o karty ewidencji i karty przekazania odpadów, czy ewidencja sporządzana jest na właściwych drukach. Zakład prowadzi ilościową i jakościową ewidencję odpadów wytwarzanych w wyniku eksploatacji instalacji objętych pozwoleniem, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie wzorów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów. Weryfikacja sprawozdawczości sporządzanej dla Marszałka Województwa (roczne, zbiorcze zestawienie danych o odpadach powstających w wyniku funkcjonowania zakładu). Oględziny miejsc składowania odpadów i i ich rodzajów.
8. W zakresie monitoringu środowiska/otoczenia (tylko dla instalacji IPPC). W pozwoleniu zintegrowanym zawiera się konkretne zobowiązania, służące monitorowaniu stanu środowiska, które zakład musi spełnić. Są to np.: 1. W ramach monitoringu emisji do powietrza zobowiązuje się zakład do przygotowania stanowisk do pomiaru emisji zanieczyszczeń z chlewni. 2. W ramach monitoringu ilości i jakości ujmowanej wody podziemnej zobowiązuje się zakład do rejestrowania ilości pobieranej wody i wykonywania badań jej jakości. 3. Odnośnie odprowadzania wód opadowych, w pozwoleniu zobowiązuje się zakład do okresowego badania jakości odprowadzanych ścieków. 4. W ramach monitoringu ilości wytwarzanych odpadów zobowiązuje się zakład do prowadzenia ilościowej i jakościowej ewidencji odpadów oraz do sprawozdawczości dla Marszałka Województwa w tym zakresie. 5. Można zobowiązać zakład do przykrycia zbiorników na gnojowicę warstwą keramzytu lub sieczką słomy /BAT, BREF/. 6. Zwykle obliguje się zakład do prowadzenia monitoringu efektywności wykorzystania zasobów i energii.
Zagadnienie OSN gdzie jakość wód powierzchniowych nie odpowiada wymaganym standardom. - Jeżeli badania prowadzone w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska wykazały przekroczenia granicznych wartości wskaźników eutrofizacji (azotany, azot ogólny, fosfor ogólny), określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczczenie zwiazkami azotu ze źródeł rolniczych. - Celem ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego, wdrożono do realizacji program działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. W związku z tym, dyrektorzy Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej wydali rozporządzenia w sprawie wprowadzania programu działań majacych na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych. Rozporządzenie dyrektora RZGW w Gdańsku nr 6/2012 z dnia 1 października 2012 r. Dotyczy obszarów OSN w zlewniach rzek: Drybok, Janka, Dopływ spod Piaseczna oraz Młynówka Malborska. - Zakładany efekt finalny programu: poprawa jakości wód oraz poprawa w zakresie praktyk rolniczych stosowanych przez rolników na terenach OSN.
Obowiązki w stosunku do osób prowadzących działalność na obszarach OSN: - nawożenie w okresach I warunkach, gdy nie ma zagrożenia, że zawarte w nich składniki mineralne, szczególnie związki azotu, bedą wymywane do wód gruntowych lub zmywane do wód powierzchniowych w stopniu powoduącym zanieczyszczenie tych wód, - nawozy naturalne I organiczne na gruntach ornych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 listopada, - nawozy płynne naturalne na łąkach trwałych i pastwiskach stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 sierpnia, - nawozy stałe naturalne na łąkach trwałych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 30 listopada, - nawozy stałe naturalne na pastwiskach trwałych stosuje się od dnia 1 marca do dnia 15 kwietnia I od dnia 15 października do dnia 30 listopada, - nawożenia nie stosuje się na glebach nieuprawianych, - pojemność zbiorników na gnojowicę I gnojówkę musi wystarczyć na co najmniej 6 miesięczny okres produkcji tych nawozów, - obornik należy przechowywać w sposób zabezpieczający przed przenikaniem odcieków do wód lub do gruntu, najlepiej w budynku inwentarskim o nieprzepuszczalnym podłożu, przez okres co najmniej 6 miesięcy, - należy opracować plan nawożenia (dla gospodarstw o areale > 100 ha użytków rolnych na OSN), - należy przechowywać dokumentację dot. prowadzonych zabiegów agrotechnicznych (nawożenia).
Dziękuję za uwagę.