BO ENA CWALINA-AMBROZIAK 1, JÓZEF KOC 2

ACTA AGROBOTANICA Vol. 58, z. 1 2005 s. 125 133 Grzyby zasiedlaj¹ce nadziemne organy roœlin rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.) uprawianej w siewie czystym i w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹ (Bromus inermis Leyss.) BO ENA CWALINA-AMBROZIAK 1, JÓZEF KOC 2 1 Katedra Fitopatologii i Entomologii, UW M, 2 Katedra Melioracji i Kszta³towania Œrodowiska, Cwalina Ambroziak B., Koc J. ( 1 Department of Phytopathology and Entomology, University of Warmia and Mazury, Licznerskiego 4, 10 722 Olsztyn, Poland; 2 Department Land Reclamation and Environmental Management, University of Warmia and Mazury, Plac ódzki 2, 10 719 Olsztyn, Poland) Fungi colonising the above ground parts of fodder galega (Galega orientalis Lam.) cultivated in pure sowing and mixed with smooth brome grass (Bromus inermis Leyss.) Otrzymano: 22.09.2004 S u m m a r y Field experiments were carried out in 1999-2001 in the experimental field in Knopin near Dobre Miasto to determine the intensity of fodder galega diseases cultivated in pure sowing and mixed with smooth brome-grass (the Hillstrand and Auld s modified scale, 1982). The fungi colonising the phyllosphere of fodder galega were analysed in a laboratory (Chruœciak, 1974). The following symptoms were observed in fodder galega: ascochyta blight (Ascochyta sp.), gray mould (Botrytis cinerea) and plant wilting (Fusarium oxysporum.). The climatic conditions had an effect on the development of diseases. The greatest intensity of gray mould (Ii = 24.3%) and plant wilting (17.9% of plants with the disease symptoms) were observed in 2001. Ascochyta blight occurred with the lowest intensity and the highest infection index in 1999 in the cultivation of fodder galega mixed with smooth brome-grass was only 12.1%. The type of cultivation also modified fodder galega disease intensity. Gray mould and plant wilting developed better in pure sowing than in mixed sowing with smooth brome-grass. Throughout the entire experiment period the average infection index was 22.8% and 15.9% of plants with the wilt symptoms. Ascochyta blight found better conditions for development in plants cultivated in a mix with smooth brome-grass (average infection index 10.0%). The fodder galega phyllosphere provided 4149 fungal isolates represented by 17 species and yeast-like fungi. Yeast-like fungi dominated (75.6% of the total isolates). The following species were less numerous: Botrytis cinerea, Humicola brevis,

126 Bo ena Cwalina Ambroziak, Józef Koc Acremonium strictum and Cladosporium cladosporioides. From the leaves of fodder galega cultivated in pure sowing, 3.8% more fungi were obtained than from the leaves of plants cultivated with a mix of smooth brome-grass, including more frequently isolated pathogenic fungi representing the genera of Fusarium and the species of Botrytis cinerea. Key words: fodder galega, phyllosphere, kind of cultivation, disease, fungi WSTÊP Rutwica wschodnia (Galega orientalis Lam.), motylkowata drobnonasienna roœlina wieloletnia, charakteryzuje siê du ¹ odpornoœci¹ na choroby (Valkonen, 1993; Kegler, Spaar, 1996). Badania nad zdrowotnoœci¹ tej roœliny prowadzone w olsztyñskim oœrodku naukowym (Cwalina-Ambroziak i in., 1999) dowiod³y wystêpowania na rutwicy nielicznych chorób. Dodatkowo autorzy stwierdzili, e nawo enie mineralne ró nicowa³o pora enie rutwicy przez patogeny. Wyniki póÿniejszych badañ (Cwalina-Ambroziak, Majchrzak, 2000) dostarczy³y informacji o zasiedleniu œrodowiska glebowego rutwicy przez patogeniczne grzyby z rodzaju Fusarium, Phoma i Rhizoctonia. Uprawa rutwicy w kombinacji z nawo eniem sprzyja³a rozwojowi saprotroficznych grzybów z rodzaju Trichoderma i Gliocladium, uznawanych w literaturze ( acicowa, 1988) za antagonistów patogenów. Z innych doniesieñ naukowych (Kowalik, 1997; Miko³ajska, Majchrzak, 1988) dowiadujemy siê o korzystnym wp³ywie uprawy roœlin motylkowatych drobnonasiennych, takich jak lucerna i koniczyna, w mieszance z trawami na zdrowotnoœæ roœlin oraz na wzrost plonu. Celem pracy by³o uzyskanie odpowiedzi na pytanie, jak uprawa rutwicy w siewie czystym i w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹ wp³ywa na jej pora enie przez patogeny oraz na strukturê zbiorowiska grzybów fyllosfery. MATERIA I METODY Badania przeprowadzono w latach 1999-2001 na polu doœwiadczalnym w Knopinie ko³o Dobrego Miasta. Materia³ badañ stanowi³a rutwica wschodnia uprawiana w siewie czystym i w siewie mieszanym ze stok³os¹ bezostn¹ (15-20kg + 10 kg * ha -1 ). W okresie wegetacji przeprowadzono ocenê nasilenia chorób rutwicy na 30 roœlinach w czterech punktach wzd³u przek¹tnej pola. Nasilenie askochytozy i szarej pleœni szacowano wed³ug zmodyfikowanej skali Hillstranda i Aulda (1982), a wyniki przedstawiono w postaci indeksu pora enia. Roœliny z objawami wiêdniêcia wykazan o w procentach pora onych roœlin. W laboratorium dokonano analizy zbiorowiska grzybów z górnych i dolnych liœci rutwicy wschodniej z obydwu kombinacji. Materia³ roœlinny pobierano w okresie przed zawi¹zywaniem str¹ków. Izolacje grzybów przeprowadzono wed³ug metodyki C h r u œ c i a k (1974). Z nasadowej czêœci liœci wycinano fragmenty o powierzchni

Grzyby zasiedlaj¹ce nadziemne organy roœlin rutwicy wschodniej... 127 1cm 2, które nastêpnie wytrz¹sano w kolbach zawieraj¹cych po 200 ml sterylnej wody. Z tak przyrz¹dzonej zawiesiny pobierano po 0,2 ml do p³ytek Petriego i zalewano p³ynn¹ po ywk¹ PDA z ró em bengalskim i streptomycyn¹. Grzyby wyros³e po 7-dniowym okresie inkubacji w temperaturze 22 o C, przeszczepiano na skosy agarowe celem póÿniejszej identyfikacji gatunkowej wed³ug kluczy: A r x, 1970; Booth, 1971; Ellis, 1971; Nelson i in., 1983. Liczbê koloni grzybów dro d opodobnych policzono. WYNIKI Na rutwicy wschodniej wyst¹pi³y nastêpuj¹ce choroby: askochytoza (Ascochyta sp.), szara pleœñ (Botrytis cinerea) oraz wiêdniêcie roœlin (Fusarium spp.). Zaobserwowano najsilniejsze objawy szarej pleœni i wiêdniêcia roœlin. Najwiêksze pora enie przez Botrytis cinerea 24% stwierdzono na rutwicy uprawianej w siewie czystym w 1999 i 2001 roku (tab. 1). Istotnie mniejsze pora enie 17,5% zanotowano w 2000 roku. Najbardziej wyraÿne objawy wiêdniêcia roœlin spowodowane infekcj¹ grzybami z rodzaju Fusarium wyst¹pi³y tak e na rutwicy w siewie czystym. Najwiêkszy procent wiêdn¹cych roœlin 17,9 stwierdzono w 2001 roku, z istotn¹ ró nic¹ do wartoœci zanotowanych we wczeœniejszych latach badañ. Spoœród badanych chorób askochytoza rozwinê³a siê najs³abiej, a pora enie roœlin nie przekracza³o 10%, jedynie w pierwszym roku badañ indeks pora enia zanotowany na rutwicy uprawianej w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹ osi¹gn¹³ wartoœæ 12,1%. W podsumowaniu nale y stwierdziæ, e rodzaj uprawy mia³ wp³yw na pora enie rutwicy wschodniej przez patogeny. Analiza œrednich z ca³ego okresu badañ jest potwierdzeniem wyników w kolejnych latach. Wy szy indeks pora enia przez Botrytis cinerea (22,8%) oraz wiêkszy procent wiêdn¹cych roœlin (15,9) otrzymano w uprawie rutwicy w siewie czystym (rys. 1). Nieznacznie wiêksze nasilenie askochytozy (Ip = 10%) zanotowano na rutwicy w uprawie ze stok³os¹ bezostn¹. Podczas badañ laboratoryjnych z liœci rutwicy uprawianej w obydwu kombinacjach otrzymano 995 izolatów, reprezentowanych przez 17 gatunków, 18 kultur niezarodnikuj¹cych oraz 3136 kolonii grzybów dro d opodobnych (tab. 2). Grzyby dro d opodobne stanowi³y dominuj¹c¹ grupê wœród wyosobnieñ (75,6% ogó³u wyosobnieñ). Zdecydowanie mniej licznie wyst¹pi³y gatunki grzybów saprotroficznych takich jak: Cladosporium cladosporioides (7,3%), Humicola brevis (4,7%), Acremonium strictum (3,7%) i Alternaria alternata (1,6%). Grzyby patogeniczne mia³y nieznaczny udzia³ wœród ogó³u izolatów zasiedlaj¹cych liœcie rutwicy; Botrytis cinerea (1,8%) i grzyby z rodzaju Fusarium (0,7%). Te ostatnie by³y reprezentowane przez 3 gatunki: F. avenaceum, F. fusarioides i F. poae. Z liœci rutwicy uprawianej w siewie czystym otrzymano o 3,8% wiêcej izolatów ni z rutwicy w siewie mieszanym. Liczniej wyosobniano patogeniczny gatunek Botrytis cinerea i grzyby z rodzaju Fusarium. Wiêksz¹ liczebnoœæ kolonii grzybów stwierdzono na liœciach dolnych w porównaniu z górnymi; tak w kombinacji w siewie czystym rutwicy (54,1% ogó³u izolatów), jak i ze stok³os¹ bezostn¹ (51,6%). Grzyby dro d opodobne czêœciej kolonizo-

Grzyby zasiedlaj¹ce nadziemne organy roœlin rutwicy wschodniej... 131 wa³y liœcie górne. DYSKUSJA Podczas trzyletniego okresu badañ na rutwicy wschodniej w najwiêkszym nasileniu zaobserwowano objawy szarej pleœni (Botrytis cinerea) i wiêdniêcia roœlin (Fusarium spp.). Mniej korzystne warunki by³y dla rozwoju askochytozy (Ascochyta sp.). Wielu autorów (M iko³ajska i Majchrzak, 1988; Gorsen i in., 1994; Leath i in., 1994) informuje o pora eniu roœlin motylkowatych drobnonasiennych przez grzyby z rodzaju Ascochyta i Botrytis. Wa n¹ rolê w œrodowisku uprawnym takich roœlin jak: koniczyna, lucerna i rutwica, przypisuje siê grzybom z rodzaju Fusarium, g³ównie F. oxysporm (Dorenda, 1986; Leath i Hower, 1993; Cwalina-Ambroziak i Majchrzak, 2000). Gatunek ten, obok grzybów z rodzaju Verticillium, powoduje zaczopowanie wi¹zek przewodz¹cych i jest przyczyn¹ wiêdniêcia roœlin. Najsilniejsze objawy szarej pleœni i wiêdniêcia zanotowano w 2000 i 2001 roku, co zapewne by³o zwi¹zane z wysokimi opadami i umiarkowanymi temperaturami. Gorsen i in., (1994) informuj¹, e wilgotna i ch³odna pogoda stymuluj¹ rozwój szarej pleœni, a do jej epidemicznego wyst¹pienia. Wiêksze nasilenie szarej pleœni i wiêdniêcia roœlin stwierdzono w siewie czystym rutwicy w porównaniu z jej upraw¹ w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹. Silniejsze objawy askochytozy natomiast zauwa ono na rutwicy w siewie mieszanym. Z literatury (M iko³ajska i Majchrzak, 1988; Kowalik, 1997) dowiadujemy siê o korzystnym wp³ywie uprawy roœlin motylkowatych drobnonasiennych, jak koniczyna i lucerna, w mieszance z trawami na zdrowotnoœæ roœlin oraz na wzrost plonu. Na podstawie wczeœniejszych badañ (Cwalina-Ambroziak i Majchrzak, 2000) dowiedziono, e spod uprawy rutwicy wschodniej w siewie czystym czêœciej wyosobniano patogeniczne grzyby z rodzaju Fusarium, Phoma i Rhizoctonia ni w siewie mieszanym ze stok³os¹ bezostn¹. Badania laboratoryjne dowiod³y licznego zasiedlenia liœci rutwicy przez grzyby dro d opodobne. Rzadziej wystêpowa³y gatunki: Cladosporium cladosporioides, Humicola brevis, Acremonium strictum, Alternaria alternata i Botryodiplodia spp., Chruœciak (1974), Miko³ajska i in. (1991) i Madej (1997) zaliczaj¹ powy - sze grzyby do pospolitych mikroorganizmów zasiedlaj¹cych liœcie wielu gatunków roœlin uprawnych. Simay (1989) z fyllosfery bobiku wyizolowa³ g³ównie grzyby nale ¹ce do rodzajów: Alternaria, Aureobasidium, Cladosporium i Epicoccum. Liczebnoœæ izolatów otrzymanych z liœci rutwicy uprawianej w siewie czystym by³a nieznacznie wiêksza w porównaniu z rutwic¹ w uprawie mieszanej; z czêstszym udzia³em grzybów z rodzaju Fusarium i Botrytis cinerea w pierwszej kombinacji. Wiêcej kolonii grzybów zasiedla³o liœcie dolne w porównaniu z górnymi. Jednak grzyby dro d opodobne czêœciej kolonizowa³y liœcie górne. Fakt ów ma swoje potwierdzenie w literaturze (Wozniakowskaja, 1962; Kermen, 1968; C h r u - œciak, 1974), sk¹d dowiadujemy siê, e te mikroorganizmy jako pionierskie zasiedlaj¹ g³ównie liœcie m³ode i zdrowe.

132 Bo ena Cwalina Ambroziak, Józef Koc LITERATURA A r x von J. A. 1970. The genera of fungi sporulating in pure culture. Verlag von J. Cramer. B o o t h T. C. 1971. The genus Fusarium. Commonwealth Mycological Institute Kew Surrey, England. C h r u œ c i a k E., 1974. Mikoflora fyllosfery. Acta Mycol. 10 (1): 173 180. C w a l i n a A m b r o z i a k B., C z a j k a W., W o j n o w s k a T., 1999. Reseagarch on the health state of goats rue (Galega orientalis Lam.). Acta Acad. Agricult. Techn. Olst. Natur. Sc., No 2: 17 26. C w a l i n a A m b r o z i a k B., M a j c h r z a k B. 2000. The structure of fungal population from Galega orientalis root system formed as the result of fertilization. Acta Mycol. 35 (2): 311 321. D o r e n d a M. 1986. Badania mikoflory œrodowiska uprawnego koniczyny czerwonej i kupkówki pospolitej w aspekcie fitopatologicznym. Acta Mycol. 22 (1): 15 34. E l l i s M. B. 1971. Dematiaceous, Hyphomycetes. CMI, KEW, Surrey. G o r s e n B. D., S m i t h S. R., P l a t f o r d R. G. 1994. Botrytis cinerea blossom blight of alfalfa on the Canadian prines. Plant Dis. 78 (12): 1218. H i l s t r a n d D. S., A u l d D. J. 1982. Comparative evaluation four techniques for screening winter peas for resistanse to Phoma medicaginis var. pinodella. Crop Sci. 22 (2): 282 287. K e g l e r H., S p a a r D. 1996. On the virus susceptibility of Galega orientalis Lam. Arch. Phytopath. Plant Protect. 30 (3): 187 190. K e r m e n J. 1968. Mikoflora fyllosfery. Postêpy Mikrobiologii VII, 1: 103 116. K o w a l i k M., 1997. Grzyby z rodzaju Trichoderma i Gliocladium jako czynnik ogranicza j¹cy wystêpowanie grzybów patogenicznych w uprawie mieszanki lucerny z trawami. Progress Plant Protect. 37(2): 390 393. L e a t h K. T., D e G r e g o r i o R. E., A s h l e y R. A. 1994. Foliar blight of bigflower vetch caused by Ascochyta fabae f. sp. vicia. Plant Dis. 78 (6): 637 639. L e a t h K. T., H o w e r A. A. 1993. Interaction of Fusarium oxysporum f. sp. medicaginis with feeding activity of flover root curculio larvae in alfalfa. Plant Dis. 77 (8): 799 802. a c i c o w a B. 1988. Niektóre aspekty wykorzystania grzybów z rodzaju Trichoderma i Gliocladium w biologicznej ochronie roœlin. Ochr. Roœl. 3: 8 10. M a d e j T. 1997. Grzyby nastêpczo zasiedlaj¹ce liœcie ziemniaka. Ochr. Roœl. 11: 6 7. M i k o ³ a j s k a J., M a j c h r z a k B., 1988. Zdrowotnoœæ odmiany koniczyny czerwonej w zale noœci od sposobu siewu. Biul. IHAR, 168: 73 86. M i k o ³ a j s k a J., M a j c h r z a k B., K u r o w s k i T., 1991. Effect of pesticides phyllosphere fungi of horse bean (Vicia faba L.). Phytopath. Pol., 1 (XIII): 77 80. N e l s o n P. E., T o u s s o u n T. A., M a r a s a s W. F. O. 1983. Fusarium species. The Pennsylvania State University Press, University Park and London. S i m a y E. I. 1989. Adatok az Uromyces fabae (Pers.) de Bary uredatelepeinek mykoflorajard. Bot. Kozl. 76 (1/2): 139 145. V a l k o n n e n J. P. T. 1993. Resistance to six viruses in the legume goat s rue (Galega orientalis Lam.). Ann. Appl. Biol. 123 (2): 309 314. W o z n i a k o w s k a j a J. M. 1962. Epiphytic yeast organisms. Mikrobiologia 31: 616 622.

Grzyby zasiedlaj¹ce nadziemne organy roœlin rutwicy wschodniej... 133 Grzyby zasiedlaj¹ce nadziemne organy roœlin rutwicy wschodniej (Galega orientalis Lam.) uprawianej w siewie czystym i w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹ (Bromus inermis Leyss.) S t r e s z c z e n i e Badania polowe przeprowadzono w latach 1999-2001 na polu doœwiadczalnym w Knopinie k. Dobrego Miasta. Obejmowa³y one ocenê nasilenia chorób rutwicy wschodniej uprawianej w siewie czystym i w mieszance ze stok³os¹ bezostn¹ (zmodyfikowana skala Hillstranda i Aulda, 1982). W laboratorium dokonano analizy zbiorowiska grzybów fyllosfery rutwicy (Chruœciak, 1974). Na rutwicy wschodniej stwierdzono objawy askochytozy (Ascochyta sp.), szarej pleœni (Botrytis cinerea) i wiêdniêcia roœlin (Fusarium spp.). Wp³yw na rozwój chorób mia³y warunki pogodowe. Najwiêksze nasilenie szarej pleœni (Ip = 24,3%) i wiêdniêcia roœlin (17,9% pora onych ³odyg) zaobserwowano w 2001 roku. Najs³abiej na roœlinach rozwinê³a siê askochytoza, a zanotowany najwy szy indeks pora enia w 1999 roku w uprawie rutwicy ze stok³os¹ bezostn¹ wynosi³ zaledwie 12,1%. Modyfikuj¹cy wp³yw na nasilenie chorób rutwicy wschodniej mia³ te rodzaj uprawy. Szara pleœñ i wiêdniêcia roœlin rozwija³y siê silniej w kombinacji w siewie czystym ni w siewie mieszanym ze stok³os¹ bezostn¹; podczas ca³ego okresu badañ zanotowano œredni indeks pora enia 22,8 % oraz 15,9% roœlin z objawami wiêdniêcia. Askochytoza lepsze warunki rozwoju znalaz³a na roœlinach uprawianych na obiektach w siewie mieszanym ze stok³os¹ (œredni indeks pora enia 10,0%). Z fyllosfery rutwicy otrzymano 4149 izolatów grzybów, reprezentowanych przez 17 gatunków oraz grzyby dro d opodobne. Dominuj¹cymi okaza³y siê grzyby dro d opodobne (75,6% ogó³u wyosobnieñ), mniej liczne by³y gatunki: Botrytis cinerea, Humicola brevis, Acremonium strictum i Cladosporium cladosporioides. Z liœci rutwicy uprawianej w siewie czystym otrzymano o 3,8% grzybów wiêcej ni w siewie mieszanym ze stok³os¹ bezostn¹, w tym z czêœciej izolowanymi grzybami patogenicznymi z rodzaju Fusarium oraz gatunkiem Botrytis cinerea.

134 Bo ena Cwalina Ambroziak, Józef Koc