GMINA ZIELONA GÓRA ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE PROJEKT

GMINA ZIELONA GÓRA ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE PROJEKT 03 532 Warszawa, ul. Obwodowa 11 j tel. 604 443 003, 608 375 628 tel./fax: +48 22 743 69 38 argoxee@argoxee.com.pl, www.argoxee.com.pl

ZAŁOŻENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DLA GMINY ZIELONA GÓRA NA LATA 2012-2026 PROJEKT OPRACOWAŁ ZESPÓŁ ARGOX ECO ENERGIA Tomasz Jaremkiewicz Przemysław Peska Dorota Jaremkiewicz Warszawa, luty 2012

SPIS TREŚCI 1. WSTĘP... 3 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA... 3 1.2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA... 3 1.3. DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE... 4 1.4. AKTY PRAWNE... 4 2. POWIĄZANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI... 6 2.1. EUROPEJSKA POLITYKA ENERGETYCZNA... 6 2.2. DYREKTYWA 2006/32/WE... 7 2.3. DYREKTYWA 2009/28/WE... 7 2.4. DYREKTYWA 2009/72/WE... 8 2.5. POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI... 8 2.5.1. Poprawa efektywności energetycznej... 9 2.5.2. Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii... 10 2.5.3. Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej... 11 2.5.4. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw... 11 2.5.5. Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii... 12 2.5.6. Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko... 12 2.6. KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA W ZAKRESIE ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH... 13 2.7. POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA W LATACH 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016... 14 3. CHARAKTERYSTYKA GMINY ZIELONA GÓRA... 15 3.1. RYS HISTORYCZNY... 15 3.2. WARUNKI NATURALNE... 15 3.2.1. Położenie i podział administracyjny... 15 3.2.2. Budowa geologiczna... 17 3.2.3. Ukształtowanie powierzchni... 20 3.2.4. Gleby... 20 3.2.5. Wody... 21 3.2.6. Surowce mineralne... 22 3.2.7. Warunki klimatyczne... 23 3.2.8. Środowisko przyrodnicze... 30 3.3. LUDNOŚĆ... 32 3.4. GOSPODARKA... 39 3.4.1. Rynek pracy... 39 3.4.2. Infrastruktura komunalna i ochrona środowiska... 44 3.4.3. Charakterystyka struktury budowlanej... 45 3.4.4. Komunikacja... 50 3.4.5. Turystyka... 51 3.4.6. Edukacja... 52 4. ZAOPATRZENIE W CIEPŁO... 53 4.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA INFRASTRUKTURY BUDOWLANEJ... 53 4.2. CHARAKTERYSTYKA STANU ISTNIEJĄCEGO... 55 4.3. ZAPOTRZEBOWANIE CIEPŁA W STANIE ISTNIEJĄCYM... 55 4.3.1. Ogrzewanie pomieszczeń... 56 4.3.2. Przygotowanie ciepłej wody użytkowej... 56 4.3.3. Przygotowanie posiłków... 57 4.3.4. Całkowite zapotrzebowanie na ciepło w stanie istniejącym... 57 4.3.5. Bilans paliw na terenie gminy... 59 1

4.4. WPŁYW PRZEDSIĘWZIĘĆ TERMOMODERNIZACYJNYCH NA BILANS ZAPOTRZEBOWANIA CIEPŁA... 61 4.5. PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA CIEPŁA DO ROKU 2026... 64 4.5.1. Prognoza potrzeb cieplnych... 64 4.5.2. Perspektywiczna struktura zużycia nośników ciepła... 65 4.5.3. Pokrycie potrzeb cieplnych gminy do roku 2026... 66 5. ZAOPATRZENIE W PALIWA GAZOWE... 68 5.1. ZADANIA PODSTAWOWE... 73 5.2. PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA NA PALIWA GAZOWE I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU SIECI GAZOCIĄGOWEJ... 73 6. ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ... 76 6.1. ISTNIEJĄCY SYSTEM ELEKTROENERGETYCZNY... 76 6.2. AKTUALNE ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ... 80 6.3. PROGNOZA ZUŻYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ... 83 6.4. RACJONALIZACJA ZUŻYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ... 84 7. WYKORZYSTANIE NADWYŻEK I LOKALNYCH ZASOBÓW, Z UWZGLĘDNIENIEM ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ, KOGENERACJI I CIEPŁA ODPADOWEGO... 87 7.1. ENERGIA WÓD... 88 7.2. ENERGIA WIATRU... 89 7.3. ENERGIA SŁONECZNA... 92 7.4. ENERGIA GOTERMALNA... 94 7.5. LOKALNE NADWYŻKI ENERGII Z PROCESÓW PRODUKCYJNYCH ORAZ ZASOBY PALIW... 96 7.5.1. Biogaz... 96 7.5.2. Biomasa... 98 7.5.3. Wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu... 100 8. MOŻLIWOŚCI STOSOWANIA ŚRODKÓW POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ... 101 9. WSPÓŁPRACA Z INNYMI GMINAMI... 108 9.1. SYSTEMY CIEPŁOWNICZE... 108 9.2. SYSTEMY ELEKTROENERGETYCZNE... 108 9.3. SYSTEM GAZOWNICZY... 108 10. PODSUMOWANIE... 109 2

1. WSTĘP 1.1. PODSTAWA OPRACOWANIA Podstawę formalną opracowania Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Zielona Góra stanowi umowa RIT 50 z dnia 21 listopada 2011 r., zawarta pomiędzy gminą Zielona Góra, reprezentowaną przez Wójta Mariusza Zalewskiego a firmą Argox Eco Energia, reprezentowaną przez Tomasza Jaremkiewicza. Podstawę prawną opracowania Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Zielona Góra stanowi art. 18 i 19 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity Dz.U. z 2006 r. Nr 89 poz. 625 z późn. zm.) oraz art. 7 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 142 poz. 1591 z późn. zm.). 1.2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA Celem opracowania jest analiza aktualnych potrzeb energetycznych i sposobu ich zaspokajania na terenie gminy, określenie prognozy oraz wskazanie źródeł pokrycia zapotrzebowania energii do 2026 roku, z uwzględnieniem planowanego rozwoju gminy. Niniejsze opracowanie zawiera: ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej, zakres współpracy z innymi gminami. 3

Niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z umową, obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej. Dokumentacja wydana jest w stanie zupełnym ze względu na cel oznaczony w umowie. 1.3. DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE Zmiany miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin: Siedlec, Kargowa, Trzebiechów, Babimost, Sulechów, Zabór, Zielona Góra, dotyczące trasy przebiegu gazociągu wysokiego ciśnienia relacji Wolsztyn-Zielona Góra Prognoza oddziaływania na środowisko, Zielona Góra, sierpień 2001r. Prognoza skutków wpływu ustaleń planu na środowisko, opracowana w odniesieniu do dwóch projektów zmian miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego miasta Zielona Góra i gminy Zielona Góra dotyczących trasy przebiegu gazociągu wysokiego ciśnienia Chynów-EC Zielona Góra, Zielona Góra, maj 2002r. Strategia rozwoju gminy Zielona Góra do roku 2014, Zielona Góra, lipiec 2004r. Program ochrony środowiska dla gminy Zielona Góra na lata 2004-2011, Stan środowiska gminy Zielona Góra, Zielona Góra 2004r. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (zmiana studium uchwalonego uchwałą Nr XVII/15/2000 Rady Gminy Zielona Góra z dnia 28 czerwca 2000 r.), załącznik Nr 1 do uchwały Nr LVI/332/06 Rady Gminy Zielona Góra z dnia 5 października 2006r. Studium rozwoju systemów energetycznych w województwie lubuskim do roku 2025, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy rozwoju energetyki odnawialnej, kwiecień 2009r. Dane Głównego Urzędu Statystycznego Statystyczne Vademecum Samorządowca 2011, Urząd Statystyczny w Zielonej Górze 1.4. AKTY PRAWNE Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (tekst jednolity Dz.U. 2006 Nr 89 poz. 625 z późn. zm.) 4

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. 2001 Nr 142 poz. 1591 z późn. zm.) Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej (Dz.U. 2011 Nr 94 poz. 551) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. 2011 Nr 62 poz. 627) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717) Polityka energetyczna Polski do 2030 roku (Uchwała Nr 202/2009 Rady Ministrów z dnia 10 listopada 2009 r.) Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce w latach 2010-2020, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 13 lipca 2010 r. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych, dokument przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 7 grudnia 2010 r. 5

2. POWIĄZANIA Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI 2.1. EUROPEJSKA POLITYKA ENERGETYCZNA Europejska Polityka Energetyczna (KOM(2007)1, Bruksela, dnia 10.01.2007), zapewniając pełne poszanowanie praw państw członkowskich do wyboru własnej struktury wykorzystania paliw w energetyce, oraz do ich suwerenności w zakresie pierwotnych źródeł energii i w duchu solidarności między tymi państwami, dąży do realizacji następujących trzech głównych celów: zwiększenia bezpieczeństwa dostaw, zapewnienia konkurencyjności gospodarek europejskich i dostępności energii po przystępnej cenie, promowania równowagi ekologicznej i przeciwdziałania zmianom klimatu. Główne cele Unii Europejskiej w sektorze energetycznym do 2020 roku to: osiągnięcia do roku 2020 udziału energii ze źródeł odnawialnych równego 20% całkowitego zużycia energii UE, zmniejszenia łącznego zużycia energii pierwotnej o 20% w porównaniu z prognozami na rok 2020, co oznacza poprawę efektywności energetycznej o 20%, obniżenie emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 20% w porównaniu z poziomami emisji z 1990 r. z możliwością podwyższenia tej wartości docelowej do 30% w przypadku osiągnięcia porozumienia międzynarodowego zobowiązującego inne państwa rozwinięte do zmniejszenia emisji w porównywalnym stopniu, a bardziej zaawansowane gospodarczo państwa rozwijające się do odpowiedniego udziału w tym procesie proporcjonalnie do ich odpowiedzialności za zmiany klimatyczne i do swoich możliwości, oraz dodatkowo zwiększenia do 10% udziału biopaliw w ogólnym zużyciu paliw w transporcie na terytorium UE. Strategiczne prognozowanie rozwoju gospodarki energetycznej w państwach członkowskich Unii Europejskiej powinno być spójne z priorytetami i kierunkami działań wyznaczonymi w Europejskiej Polityce Energetycznej. 6

2.2. DYREKTYWA 2006/32/WE Zgodnie z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/32/WE z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych oraz uchylająca dyrektywę Rady 93/76/EWG sektor publiczny w państwach członkowskich powinien dawać przykład w zakresie inwestycji, utrzymania i innych wydatków na urządzenia zużywające energię, usługi energetyczne i inne środki poprawy efektywności energetycznej. W dyrektywie określono, iż państwa członkowskie powinny dążyć do osiągnięcia oszczędności w zakresie wykorzystania energii w wysokości 9% w dziewiątym roku stosowania dyrektywy (licząc od 1 stycznia 2008 r.). Tak więc również na terenie Polski, w tym gminy Zielona Góra, konieczne jest wdrożenie przedsięwzięć wpływających na zmniejszenie wykorzystania energii oraz promujących wśród mieszkańców postawy związane z oszczędzaniem konwencjonalnych źródeł energii. 2.3. DYREKTYWA 2009/28/WE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE związana jest z trzecim spośród celów pakietu klimatycznego. Celem działań przewidzianych w dyrektywie jest osiągnięcie 20% udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto w Unii Europejskiej w 2020 r., przy czym cel ten został przełożony na indywidualne cele dla poszczególnych państw członkowskich i w przypadku Polski wynosi on 15%. Ponadto dyrektywa ustanawia zasady dotyczące statystycznych transferów energii między państwami członkowskimi, wspólnych projektów między państwami członkowskimi i z państwami trzecimi, gwarancji pochodzenia, procedur administracyjnych, informacji i szkoleń oraz dostępu energii ze źródeł odnawialnych do sieci elektroenergetycznej. Dyrektywa określa również kryteria zrównoważonego rozwoju dla biopaliw i biopłynów. W preambule dyrektywy podkreśla się, iż pożądane jest, aby ceny energii odzwierciedlały zewnętrzne koszty wytwarzania i zużycia energii. Tak długo jak ceny energii elektrycznej na rynku wewnętrznym nie będą odzwierciedlały pełnych kosztów oraz korzyści środowiskowych i społecznych wynikających z wykorzystanych źródeł energii, konieczne jest wsparcie publiczne wykorzystania energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii. 7

Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do opracowania i przyjęcia krajowych planów działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. 2.4. DYREKTYWA 2009/72/WE Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotycząca wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylająca dyrektywę 2003/54/WE stanowi kolejny dokument promujący działania na rzecz liberalizacji krajowych rynków energii elektrycznej i gazu oraz ułatwiający utworzenie wspólnego rynku europejskiego. W dyrektywie zaproponowano szereg środków uzupełniających dotychczasowe przepisy w zakresie rynku wewnętrznego, m.in. dotyczące rozdziału działalności przedsiębiorstw związanych z wytwarzaniem energii od jej przesyłu, wzmocnienie roli regulatorów rynku energii, infrastruktury sieci energetycznych, w szczególności połączeń transgenicznych, jak również wzmocnienie pozycji konsumentów energii. 2.5. POLITYKA ENERGETYCZNA POLSKI 10 listopada 2010 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pod nazwą Polityka energetyczna Polski do 2030 r.. Dokument ten stanowi długoterminową strategię rozwoju sektora energetycznego, prognozę zapotrzebowania na paliwa i energię oraz program głównych działań wykonawczych do 2012 r. Strategia energetyczna odpowiada na najważniejsze wyzwania stojące przed polską energetyką w perspektywie krótko i długoterminowej. Realizacja wskazanych w dokumencie rozwiązań ma na celu: zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania na energię, rozwijanie infrastruktury wytwórczej i transportowej, zniwelowanie uzależnienia od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego i ropy naftowej, wypełnienie międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony środowiska. Polityka energetyczna Polski do 2030 r. określa sześć głównych kierunków rozwoju krajowej energetyki. Są to: poprawa efektywności energetycznej, wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, 8

dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej, rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw, rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii, ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko. Każdemu z kierunków przypisano cele główne i szczegółowe, działania wykonawcze, sposób realizacji wraz z terminami oraz podmiotami odpowiedzialnymi. 2.5.1. Poprawa efektywności energetycznej Kwestia poprawy efektywności energetycznej traktowana jest w sposób priorytetowy, zaś postęp w tej dziedzinie ma być kluczowy dla realizacji założeń Polityki energetycznej Polski do 2030 r.. Główne cele w zakresie poprawy efektywności energetycznej to: dążenie do utrzymania zeroenergetycznego wzrostu gospodarczego, czyli rozwoju gospodarki następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną konsekwentne zmniejszanie energochłonności polskiej gospodarki do poziomu UE-15. Do podstawowych działań podnoszących efektywność energetyczną zaliczono: wprowadzenie systemowego mechanizmu wsparcia dla działań proefektywnościowych, promocję rozwoju wysokosprawnej kogeneracji, wskazanie wzorcowej roli sektora publicznego w oszczędnym gospodarowaniu energią, wsparcie inwestycji z funduszy Unii Europejskiej, prowadzenie kampanii informacyjnych i edukacyjnych. Oczekiwane efekty poprawy efektywności energetycznej: istotne zmniejszenie energochłonności polskiej gospodarki, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w sektorze energetycznym, wzrost innowacyjności polskiej gospodarki, poprawa efektywności ekonomicznej gospodarki oraz jej konkurencyjności. Uchwalona w roku 2011 ustawa o efektywności energetycznej, wdraża system białych certyfikatów. Jest to mechanizm rynkowy sprzyjający wzrostowi efektywności energetycznej w łańcuchu wytwarzania, przesyłu i zużycia energii, jak również pobudzający siły rynkowe w kierunku bardziej racjonalnego wykorzystania energii. Zgodnie z zapisami ustawy pozyskanie 9

białych certyfikatów jest obowiązkowe dla firm sprzedających energię odbiorcom końcowym, w celu przedłożenia ich Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki do umorzenia. Ustawa obliguje firmy sprzedające energię elektryczną, gaz ziemny i ciepło do pozyskania określonej liczby certyfikatów w zależności od wielkości sprzedawanej energii. Ustawa zawiera katalog działań pro-oszczędnościowych, pozwalających uzyskać określoną ilość certyfikatów w drodze przetargu ogłaszanego przez Prezesa URE. 2.5.2. Wzrost bezpieczeństwa dostaw paliw i energii Głównymi celami w zakresie wzrostu bezpieczeństwa dostaw paliw i energii są: racjonalne i efektywne gospodarowanie złożami węgla, znajdującymi się na terytorium Polski, zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego, zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw ropy naftowej, rozumianej jako uzyskanie ropy naftowej z różnych regionów świata, od różnych dostawców z wykorzystaniem alternatywnych szlaków transportowych, budowę magazynów ropy naftowej i paliw płynnych o pojemnościach zapewniających utrzymanie ciągłości dostaw, w szczególności w sytuacjach kryzysowych, zapewnienie ciągłego pokrycia zapotrzebowania na energię przy uwzględnieniu maksymalnego możliwego wykorzystania krajowych zasobów oraz przyjaznych środowisku technologii. Główne działania w zakresie wzrostu bezpieczeństwa dostaw paliw i energii to: obowiązek opracowania planów rozwoju sieci ze wskazaniem preferencyjnych lokalizacji dla nowych mocy wytwórczych, likwidacja barier inwestycyjnych, odtworzenie i wzmocnienie istniejących oraz budowa nowych linii elektroenergetycznych, wprowadzenie elementów zachęcających do obniżania wskaźników awaryjności sieci, wsparcie inwestycji infrastrukturalnych z wykorzystaniem funduszy europejskich. Do oczekiwanych efektów zaliczono: zrównoważenie zapotrzebowania na energię elektryczną, 10

poprawa niezawodności pracy sieci przesyłowych i dystrybucyjnych rozwój energetyki rozproszonej, wykorzystującej lokalne źródła energii, jak metan lub odnawialne źródła energii. 2.5.3. Dywersyfikacja struktury wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki jądrowej Polityka energetyczna Polski do 2030 r. zawiera podstawy do przygotowania programu powstania polskiej energetyki jądrowej. Wskazuje działania, które należy podjąć, aby możliwie szybko uruchomić w Polsce pierwsze elektrownie tego typu. Wśród tych działań należy wymienić przygotowanie infrastruktury dla energetyki jądrowej i zapewnienie inwestorom warunków do wybudowania i uruchomienia elektrowni jądrowych opartych na bezpiecznych technologiach, z poparciem społecznym i z zapewnieniem wysokiej kultury bezpieczeństwa jądrowego na wszystkich etapach: lokalizacji, projektowania, budowy, uruchomienia, eksploatacji i likwidacji elektrowni jądrowych. 2.5.4. Rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw Polityka energetyczna Polski do 2030 r. znaczącą uwagę poświęca rozwojowi energetyki odnawialnej. Główne cele w tym zakresie to: wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w finalnym zużyciu energii co najmniej do poziomu 15% w 2020 roku oraz dalszy wzrost tego wskaźnika w latach następnych, osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych, oraz zwiększenie wykorzystania biopaliw II generacji, ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem, w celu pozyskania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem oraz zachować różnorodność biologiczną, wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa, zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie optymalnych warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Do głównych działań w tym zakresie należą: 11

utrzymanie aktualnych i wprowadzenie dodatkowych mechanizmów wsparcia dla energetyki odnawialnej, efektywne wykorzystanie biomasy, wsparcie rozwoju technologii oraz budowy instalacji do pozyskiwania energii odnawialnej z odpadów zawierających materiały ulegające biodegradacji, stworzenie warunków do budowy farm wiatrowych na morzu, wdrożenie programu budowy biogazowni rolniczych,. wsparcie inwestycji z.wykorzystaniem funduszy UE. Oczekiwane efekty: osiągnięcie zamierzonych celów udziału OZE, w tym biopaliw, zrównoważony rozwój odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw bez negatywnych oddziaływań na rolnictwo, gospodarkę leśną, sektor żywnościowy oraz różnorodność biologiczną, zmniejszenie emisji CO 2 oraz zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego Polski, poprzez m.in. zwiększenie dywersyfikacji energy mix. 2.5.5. Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii W odniesieniu do rozwoju konkurencyjnych rynków paliw i energii za cel główny uznano zapewnienie niezakłóconego funkcjonowania rynków paliw i energii, a przez to przeciwdziałanie nadmiernemu wzrostowi cen. Wybrane działania dla osiągnięcia tego celu, to: wdrożenie nowej architektury rynku energii elektrycznej, ułatwienie zmiany sprzedawcy energii elektrycznej, stworzenie warunków umożliwiających kreowanie cen referencyjnych energii elektrycznej na rynku. ochrona najgorzej sytuowanych odbiorców energii elektrycznej przed skutkami wzrostu cen, zmiana mechanizmów regulacji wspierających konkurencję na rynku gazu i wprowadzenie rynkowych metod kształtowania cen gazu. 2.5.6. Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko Głównymi celami Polityki energetycznej Polski do 2030 r. w tym obszarze są: 12

ograniczenie emisji CO 2 do 2020 roku przy zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa energetycznego, ograniczenie emisji SO 2 i NO x oraz pyłów (w tym PM10 i PM2,5) do poziomów wynikających z obecnych i projektowanych regulacji unijnych, ograniczenie negatywnego oddziaływania energetyki na stan wód powierzchniowych i podziemnych, minimalizacja składowania odpadów poprzez jak najszersze wykorzystanie ich w gospodarce, zmiana struktury wykorzystania energii w kierunku technologii niskoemisyjnych. Ze względu na zobowiązania wynikające z pakietu klimatycznego wskazano metody ograniczenia emisji CO 2, SO 2, NO x, które pomogą wypełnić zobowiązania międzynarodowe bez konieczności znaczących zmian w strukturze wytwarzania. Temu celowi mają służyć system zarządzania krajowymi pułapami emisji gazów cieplarnianych i innych substancji, dopuszczalne produktowe wskaźniki emisji, system dysponowania przychodami z aukcji uprawnień do emisji CO 2, jak również wsparcie rozwoju technologii wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS). Polityka energetyczna Polski do 2030 r. oprócz części strategicznej zawiera także cztery załączniki, będące jej integralną częścią. Są to: Ocena realizacji polityki energetycznej od 2005 roku odnoszącą się do Polityki energetycznej Polski do 2025 roku, przyjętej przez Radę Ministrów w dniu 4 stycznia 2005 roku. Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do 2030 roku. Program działań wykonawczych na lata 2009-2012, precyzujący szczegółowo poszczególne zadania, jakie zostaną zrealizowane w najbliższym latach. Wnioski ze strategicznej oceny oddziaływania polityki energetycznej na środowisko. 2.6. KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA W ZAKRESIE ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH W dniu 7 grudnia 2010 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pn. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Dokument ten określa krajowe cele w zakresie udziału energii ze źródeł odnawialnych zużyte w sektorze transportowym, sektorze energii elektrycznej, sektorze ogrzewania i chłodzenia w 2020 roku, uwzględniając wpływ 13

innych środków polityki efektywności energetycznej na końcowe zużycie energii oraz odpowiednie środki, które należy podjąć dla osiągnięcia krajowych celów ogólnych w zakresie udziału OZE w wykorzystaniu energii finalnej. Dokument określa ponadto współpracę między organami władzy lokalnej, regionalnej i krajowej, szacowaną nadwyżkę energii ze źródeł odnawialnych, która mogłaby zostać przekazana innym państwom członkowskim, strategię ukierunkowaną na rozwój istniejących zasobów biomasy i zmobilizowanie nowych zasobów biomasy do różnych zastosowań, a także środki, które należy podjąć w celu wypełnienia stosownych zobowiązań wynikających z dyrektywy 2009/28/WE. Krajowy plan działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych w dniu 9 grudnia 2010 r. został przesłany do Komisji Europejskiej. 2.7. POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA W LATACH 2009-2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 Polityka określa cele i kierunki działań na rzecz poprawy stanu środowiska. Do najważniejszych należy zaliczyć : rozwój i wdrożenie metodologii wykonywania ocen oddziaływania na środowisko dla dokumentów strategicznych, wdrażanie systemu zielonych certyfikatów dla zamówień publicznych, promocja zielonych miejsc pracy z wykorzystaniem funduszy europejskich oraz promocja transferu do Polski najnowszych technologii służących ochronie środowiska przez finansowanie projektów w ramach programów unijnych. 14

3. CHARAKTERYSTYKA GMINY ZIELONA GÓRA 3.1. RYS HISTORYCZNY Z badań archeologicznych wynika, że okolice Zielonej Góry ludność słowiańska zamieszkiwała już w epoce kamienia, brązu i żelaza. Pierwsza osada zbudowana została w dolinie potoku Łączy w czasach Mieszka I. Gmina Zielona Góra powstała w 1972 r. na mocy ustawy Sejmu PRL o utworzeniu gmin. Od stycznia 1976 roku gmina wiejska Zielona Góra objęła obszar 17 sołectw i taki stan obowiązuje aktualnie. 3.2. WARUNKI NATURALNE 3.2.1. Położenie i podział administracyjny Gmina wiejska Zielona Góra położona jest w centralnej części województwa lubuskiego. Lokalizację gminy na tle województwa lubuskiego oraz powiatu zielonogórskiego przestawiono na Rys. 1 i Rys. 2. Rys. 1. Powiaty województwa lubuskiego źródło: www.gminy.pl Rys. 2. Gminy powiatu zielonogórskiego źródło: www.gminy.pl 15

Gmina wiejska Zielona Góra otacza od północy, wschodu i południa miasto Zieloną Górę. Pozostałe sąsiednie gminy to: miejsko-wiejska gmina Nowogród Bobrzański, wiejska gmina Świdnica, miejsko-wiejska gmina Czerwieńsk, miejsko-wiejska gmina Sulechów, wiejska gmina Trzebiechów, wiejska gmina Zabór. Gmina Zielona Góra od południa sąsiaduje z gminami powiatu nowosolskiego: gminą wiejską Otyń, gminą miejsko-wiejską Kożuchów. Gmina Zielona Góra zajmuje powierzchnię 219,98 km 2, co lokuje ją na 257 pozycji wśród polskich gmin (Tabela 1). Tabela 1. Powierzchnie gmin powiatu zielonogórskiego oraz gmin sąsiednich kod jednostki terytorialnej gmina rodzaj gminy powierzchnia [km 2 ] lokata według powierzchni 0809013 Babimost miejsko-wiejska 92,77 1503 0809022 Bojadła wiejska 102,27 1352 0809033 Czerwieńsk miejsko-wiejska 194,59 374 0809043 Kargowa miejsko-wiejska 128,52 936 0804043 Kożuchów miejsko-wiejska 179,18 457 0809053 Nowogród Bobrzański miejsko-wiejska 259,69 154 0804072 Otyń wiejska 91,69 1515 0809063 Sulechów miejsko-wiejska 236,66 210 0809072 Świdnica wiejska 160,90 589 0809082 Trzebiechów wiejska 80,96 1690 0809092 Zabór wiejska 93,38 1496 0809102 Zielona Góra wiejska 219,98 257 0862011 Zielona Góra miasto na prawach powiatu 58,34 1955 źródło: GUS Bank Danych Lokalnych, stan na 01.01.2011 16

W skład gminy wchodzi 17 sołectw (Rys. 3): Barcikowice, Drzonków, Jany, Jarogniewice, Jeleniów, Kiełpin, Krępa, Łężyca, Ługowo, Nowy Kisielin, Ochla, Przylep, Racula, Stary Kisielin, Sucha, Zatonie, Zawada. W gminie Zielona Góra znajduje się 19 miejscowości. Poza wsiami sołeckimi na terenie gminy znajdują się dwa przysiółki: Marzęcin oraz Strożne. Granice gminy Zielona Góra nie posiadają charakteru naturalnego z wyjątkiem północnej części, gdzie na długości około 4 km granica przebiega po linii Odry i części południowej, gdzie granica przebiega na długości około 5 km po linii Czarnej Strugi. Siedzibą władz gminy jest miasto Zielona Góra. 3.2.2. Budowa geologiczna Rys. 3. Sołectwa gminy Zielona Góra źródło: www.gminazg.pl Gmina Zielona Góra położona jest w obrębie podprowincji Pojezierze Południowobałtyckie (Rys. 4 i Rys. 5), która z kolei obejmuje makroregiony: Pradolinę Warciańsko-Odrzańską i Wzniesienia Zielonogórskie (Rys. 6). 17

Rys. 4. Regiony fizycznogeograficzne Polski prowincje źródło: Wikimedia Commons Rys. 5. Regiony fizycznogeograficzne Polski podprowincje źródło: Wikimedia Commons Rys. 6. Regiony fizycznogeograficzne Polski makroregiony źródło: Wikimedia Commons Rys. 7. Regiony fizycznogeograficzne Polski mezoregiony źródło: Wikimedia Commons Na Pradolinę Warciańsko-Odrzańską składają się Dolina Środkowej Odry i Kotlina Kargowska. Dolina Środkowej Odry obejmuje północną część gminy, tereny położone na północ od wsi Krępa i Zawada. Kotlina Kargowska, w północno-wschodniej części gminy, obejmuje tereny na północ od wsi Jany w rejonie przysiółka Strożne. Na makroregion Wzniesień Zielonogórskich składają się, począwszy od zachodu, Wzniesienia Gubińskie pomiędzy Lubskiem a Gubinem, Dolina Dolnego Bobru, poniżej Nowogrodu Bobrzańskiego, Wysoczyzna Czerwieńska w widłach Bobru i Odry oraz Wał Zielonogórski rozciągający się równoleżnikowo na około 40 km, po obu stronach miasta Zielona Góra (Rys. 7). 18

Wysoczyzna Czerwieńska obejmuje północno-zachodnią część gminy z wsiami Przylep i Łężyca oraz Krępa i Zawada. Wał Zielonogórski obejmuje tereny położone na południe i na zachód od Zielonej Góry w rejonie wsi Ochla, Kiełpin, Racula, Drzonków, Stary Kisielin, Nowy Kisielin, Sucha i Ługowo. Wreszcie południowa część gminy leży w obrębie Obniżenia Nowosolskiego. Są to tereny położne na południe od Ochli, w rejonie wsi Jeleniów, Jarogniewie, Kiełpin, Zatonie Barcikowie oraz na południe od Suchej. Wzniesienia Gubińsko-Zielonogórskie, obszar oznaczony numerem 3.7.1 na Rys. 8 położone są na południe od równoleżnikowo przebiegającej tu Doliny Środkowej Odry. Jest to region wyróżniający się dużymi, zwartymi kompleksami leśnymi. Pomiędzy nimi sporadycznie występują grunty użytkowane rolniczo. Wśród utworów powierzchniowych dominują różnego pochodzenia piaski i żwiry czwartorzędowe. W środkowej części regionu dominują piaski akumulacji lodowcowej z głazami. Od północy, nad dnem doliny Odry występują gliny zwałowe w postaci moren z wyciśnięcia, w części zachodniej piaski i żwiry akumulacji wodno-lodowcowej, a także piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych. Te ostatnie występują również zwartym płatem na zachód od doliny Bobru. Południowo-wschodnia część regionu zbudowana jest z piasków w strefie moreny czołowej, wśród których spotyka się wychodnie plioceńskich piasków kwarcowych. Rys. 8. Zasięg regionów geograficznych (3.7) Ziemia Zielonogórska źródło: Olędzki J.R., 2007. Regiony Geograficzne Polski. Teledetekcja Środowiska, Tom 38. KTŚ PTG, Warszawa 19

3.2.3. Ukształtowanie powierzchni Rzeźba terenu nawiązuje do budowy geologicznej. Pod względem hipsometrycznym jest to wyraźna wysoczyzna wznosząca się do około 150 m n.p.m. w stosunku do ograniczającej ją od północy doliny Odry, której dno znajduje się na wysokości 35 56 m n.p.m. Jest ona wykształcona, na większej części powierzchni regionu, w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Od północy, nad doliną Odry występują zespoły małych form kemowych i tarasów kemowych oraz równiny sandrowe. Środkowa część regionu jest ukształtowana w postaci wysoczyzny morenowej falistej w części północno-wschodniej i w postaci moreny płaskiej w części zachodniej. Miejscami występują tu wały moren spiętrzenia. Na południowy wschód od Zielonej Góry występuje znaczny fragment terenu ukształtowany w trakcie zlodowacenia środkowopolskiego, w postaci zwartego wału moren spiętrzenia, a na południe od nich zdenudowanych równin sandrowych i rozległych tarasów kemowych. Zachodnia część doliny Bobru oraz wiele mniejszych dolin w zachodniej części regionu ukształtowanych jest w postaci równinnych tarasów akumulacyjnych i erozyjnodenudacyjnych z okresu zlodowacenia bałtyckiego. 3.2.4. Gleby Rozmieszczenie gleb na terenie gminy związane jest z typem genetycznym rzeźby terenu i skał, na których zostały wykształcone. Są to głównie skały akumulacji rzecznej, lodowcowej, wietrznej, na których powstały piaski różnej granulacji, gliny zwałowe, rzadziej muły, iły, torfy. Ich jakość uzależniona jest od sąsiedztwa cieków wodnych i od ukształtowania terenu, silnie urozmaiconego zwłaszcza na obszarach morenowych. W obrębie obszarów morenowych wykształciły się gleby brunatne, natomiast na terenach piaszczystych gleby bielicowe. Przy jeziorach, na terenach zatorfionych i w zagłębieniach bezodpływowych, występują gleby glejowe, czarne ziemie, gleby bagienne i pobagienne. W pradolinach i dolinach rzecznych można znaleźć mady rzeczne, gleby mułowe i murszowe. Pod względem rodzaju gleb w gminie wyróżnia się trzy obszary: dolina Ochli z glebami murszowymi, dominującymi na gruntach łąkowych, oraz czarnymi ziemiami w obszarze gruntów rolnych (czarne ziemie zdegradowane). obszar Wysoczyzny, którą pokrywają gleby brunatne wyługowane i bielicowe, przy czym te ostatnie dominują na powierzchniach leśnych, Dolina Odry pokryta madami wytworzonymi ze współczesnych osadów rzecznych. 20

Ciekawym elementem geomorfologicznym na terenie gminy jest fragment Niecki Płotowskiej z bardzo zróżnicowanymi formami morfologicznymi na stosunkowo małym obszarze. 3.2.5. Wody Sieć hydrograficzna na terenie gminy Zielona Góra koncentrująca się w części północnej dolina rzeki Odry oraz w części południowej dolina Śląskiej Ochli i Czarnej Strugi. W systemie hydrograficznym gminy rozróżnia się następujące kolektory wód płynących: rzeka Odra, stanowiąca północną granicę gminy na odcinku około 4 km, będąca kolektorem 1-szego rzędu, Śląska Ochla, Czarna Struga, Zimna Woda (Zimny Potok), Łącza (Złoty Potok) stanowiące dopływy Odry, będące kolektorami 2-go rzędu, pozostałe cieki występujące w poszczególnych zlewniach i stanowiące dopływy bezpośrednie i pośrednie do kolektorów 2-go rzędu. Na obszarze gminy zostały wydzielone 4 zlewnie wód powierzchniowych: zlewnia rzeki Odry północna część gminy, zlewnia jeziora Zabór wschodnia część gminy, zlewnia Śląskiej Ochli południowa część gminy, zlewnia Czarnej Strugi południowa część gminy. Najważniejsze kolektory wód powierzchniowych zlewni rzeki Odry to Zimna Woda (Zimny Potok) z licznymi dopływami, biorąca początek w dolinie Odry w rejonie przysiółka Stożne oraz Łącza (Złoty Potok) z mniej rozbudowanym systemem dopływów, biorąca swój początek na terenie miasta Zielona Góra. Najważniejszym kolektorem zlewni jeziora Zabór jest Zaborski Potok (Śmiga) biorący początek na południe od Nowego Kisielina. Znaczenie tej zlewni z punktu widzenia hydrograficznego nie jest duże, natomiast posiada ona wpływ na mikroklimat i uprawy rolne. Dopływy Śląskiej Ochli stanowią dwie grupy: dopływy naturalne nie wysychające, biorące początek u podnóża pagórków morenowych Wału Zielonogórskiego oraz dopływy w postaci cieków i rowów melioracyjnych uzależnionych od poziomu wód gruntowych. Zlewnia posiada swoisty ekosystem i wywiera wpływ na mikroklimat dolinny. Czarna Struga stanowi fragment południowej granicy gminy. Zasilana jest systemem cieków naturalnych i rowów melioracyjnych. 21

Na terenie gminy istnieją nieliczne i niewielkie zbiorniki wód powierzchniowych stojących. Największe znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie Odry i są to starorzecza. Na tych terenach występują trzy wyraźne fragmenty meandrów oraz kilkanaście oczek wodnych. W miejscowości Krępa w okolicy zabytkowej Fabryki Tektury oraz przy drodze dojazdowej występują dwa stawy o powierzchni około 2 3 ha. W miejscowości Ochla w parku podworskim znajduje się staw zasilany wodą z cieku biorącego swój początek w Zielonej Górze w rejonie Góry Tatrzańskiej. W rejonie miejscowości Racula i Drzonków zlokalizowane są glinianki o powierzchni nie przekraczającej 1 ha wypełnione wodą. Występowanie wód podziemnych jest ściśle powiązane z budową geologiczną i rzeźbą. We wschodniej części regionu, tam gdzie zalegają piaski i gliny zwałowe w strefie moren czołowych, pierwszy poziom wód podziemnych spotyka się, najczęściej na 10 20 m, a nawet głębiej. W obrębie występowania piasków i żwirów akumulacji wodnolodowcowej i piasków z głazami akumulacji lodowcowej występują one płycej od 2 do 5 m. Podobne głębokości występowania wód podziemnych spotyka się w zachodniej części regionu, choć generalnie są one nieco płytsze niż w części wschodniej. W obrębie dolin rzecznych są to wody występujące na głębokości do 2 m. 3.2.6. Surowce mineralne Na terenie gminy położone jest udokumentowane złoże ropy naftowej Obszar i teren górniczy Czerwieńsk (Rys. 9). Złoże znajduje się w północnej części gminy, w granicach wsi Krępa i Zawada. Użytkownikiem terenu jest PGNiG S.A. Oddział Zielonogórski. Na terenie Obszaru i terenu górniczego Czerwieńsk, zlokalizowane są złoża ropy naftowej (złoże zagospodarowane) oraz gazu ziemnego (złoże eksploatowane okresowo). Rys. 9. Obszar i teren górniczy Czerwieńsk źródło: Serwis MIDAS 22

Na terenie gminy Zielona Góra znajdują się również złoża kruszywa naturalnego Przylep, Chynów oraz Racula. Złoża te nie są eksploatowane. Na terenie gminy Zielona Góra trwają prace poszukiwawcze złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, w tym tego łupkowego. Koncesję na prace poszukiwawcze uzyskała spółka Liesa Energy (Rys. 10). Rys. 10. Mapa koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie gazu łupkowego źródło: Ministerstwo Środowiska 3.2.7. Warunki klimatyczne Położenie geograficzne gminy Zielona Góra, ukształtowanie terenu i jego wysokość wynosząca 50 160 m n.p.m. powodują, że gmina, leżąca w śląsko-wielkopolskim regionie klimatycznym, charakteryzuje się klimatem przejściowym o cechach oceanicznych (Rys. 11). Klimat ten cechują: małe ilości opadów w roku hydrologicznym, stosunkowo małe roczne amplitudy temperatury powietrza, wczesna wiosna, rezultatem czego jest długie lato, trwające 95 dni, 23

łagodna i krótka zima (60 dni), z krótko zalegającą pokrywą śnieżną (50 dni), późne przymrozki ostatnie wiosenne przymrozki występują na początku maja, zaś przymrozki jesienne występują już w drugiej dekadzie października, przewaga wiatrów zachodnich. Rys. 11. Regiony klimatyczne w Polsce źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking Okres wegetacyjny rozpoczyna się wcześniej w porównaniu z centralną i wschodnią Polską i trwa 223 dni. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,8 9,1 C (lata 1971 2005). Wielkość opadów wynosi około 690 mm na obszarze Wału Zielonogórskiego i Wysoczyzny Czerwieńskiej do 600 mm na obszarze pradolin, a liczba dni z opadami w przedziale 13 17 w miesiącach jesiennych i zimowych. Średnia roczna wartość usłonecznienia wynosi 1707h i jest mniejsza w porównaniu z centralną i wschodnią Polską. Na terenie gminy występuje znaczna przewaga wiatrów z kierunku zachodniego, północno i południowo-zachodniego (52,6%) we wszystkich porach roku. Najmniejszą częstotliwość wykazują wiatry z kierunków północnego i północno-wschodniego. Średnia prędkość wiatru to 5.4 m/s. Na obszarze gminy można wydzielić klimaty lokalne. W obrębie Wału Zielonogórskiego i Wysoczyzny Czerwieńskiej panuje klimat charakteryzujący się dobrym przewietrzaniem oraz brakiem warunków do tworzenia się zastoisk chłodnego powietrza (inwersji termicznych). W obrębie pradolin panuje klimat nieco gorszych warunkach, charakteryzujący się spływem w doliny zimnego powietrza z terenów wyżej położonych (inwersjami termicznymi). Poniżej (Rys. 12 Rys. 36) przedstawiono mapy średnich wieloletnich (1971 2000) wartości temperatur, opadów, usłonecznienia na terenie Polski (źródło: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej). 24

Rys. 12. Średnia wieloletnia wartość temperatury powietrza w sezonie wiosennym Rys. 13. Średnia wieloletnia wartość temperatury powietrza w sezonie letnim Rys. 14. Średnia wieloletnia wartość temperatury powietrza w sezonie jesiennym Rys. 15. Średnia wieloletnia wartość temperatury powietrza w sezonie zimowym Rys. 16. Średnia roczna wartość temperatury powietrza w latach 1971-2000 25

Rys. 17. Suma opadów w sezonie wiosennym Rys. 18. Suma opadów w sezonie letnim Rys. 19. Suma opadów w sezonie jesiennym Rys. 20. Suma opadów w sezonie zimowym Rys. 21. Roczna suma opadów w latach 1971-2000 26

Rys. 22. Usłonecznienie w sezonie wiosennym Rys. 23. Usłonecznienie w sezonie letnim Rys. 24. Usłonecznienie w sezonie jesiennym Rys. 25. Usłonecznienie w sezonie zimowym Rys. 26. Średnia roczna usłonecznienia w latach 1971-2000 27

Rys. 27. Wartość temperatury maksymalnej w sezonie wiosennym Rys. 28. Wartość temperatury maksymalnej w sezonie letnim Rys. 29. Wartość temperatury maksymalnej w sezonie jesiennym Rys. 30. Wartość temperatury maksymalnej w sezonie zimowym Rys. 31. Wartość temperatury maksymalnej w latach 1971-2000 28

Rys. 32. Wartość temperatury minimalnej w sezonie wiosennym Rys. 33. Wartość temperatury minimalnej w sezonie letnim Rys. 34. Wartość temperatury minimalnej w sezonie jesiennym Rys. 35. Wartość temperatury minimalnej w sezonie zimowym Rys. 36. Wartość temperatury minimalnej w latach 1971-2000 29

3.2.8. Środowisko przyrodnicze W końcu 2009 r. lasy powiatu zielonogórskiego porastały 78325,4 ha, co stanowiło 49,9% powierzchni powiatu. Największym udziałem lasów w powierzchni powiatu charakteryzowały się gminy Nowogród Bobrzański (10,1%) oraz Zielona Góra (7,8%). Powierzchnia lasów na terenie gminy Zielona Góra wynosi ponad 122 km 2, stanowiąc ponad 55% powierzchni gminy. Administracyjnie lasy należą do trzech nadleśnictw Przytok, Zielona Góra oraz Nowa Sól. Na terenie gminy przeważają siedliska borowe, z udziałem sosny co najmniej 80%. Ciekawostką tutejszych lasów jest występowanie ciepłolubnego kasztana jadalnego Castanea sativa. Wśród różnych siedlisk borowych największe obszary zajmują bory świeże oraz świeże mieszane. Zdecydowanie przeważają drzewostany zaliczone do młodszych klas wieku (do 60 lat). Przeciętny roczny przyrost masy drzewnej, wynoszący około 3 m 3 /ha, jest niższy niż przeciętnie w Polsce (3,63 m 3 /ha/rok), co spowodowane jest głównie ubogimi siedliskami, na których rosną lasy. Na terenie gminy Zielona Góra powierzchnia obszarów prawnie chronionych wynosi 6604,3 ha, co stanowi 30,0% ogólnej powierzchni gminy (stan na koniec 2009 r.). Jest to wartość średnia w porównaniu z innymi gminami powiatu zielonogórskiego. Na terenie gminy nie występują parki narodowe ani parki krajobrazowe. Istnieją natomiast inne obiekty ochrony (Tabela 2). Tabela 2. Powierzchnia o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w tym wyszczególnienie ogółem rezerwaty przyrody obszary chronionego krajobrazu użytki ekologiczne [ha] powiat zielonogórski 2005 46233,8 187,2 45357,4 419,2 2009 46235,1 187,2 45351,4 426,5 gmina wiejska Zielona Góra 2005 6597,0 88,7 6479,0 29,3 2009 6604,3 88,7 6479,0 36,6 źródło: GUS Na terenie gminy Zielona Góra znajduje się jeden rezerwat przyrody Zimna Woda o powierzchni 88,69 ha. Jest to największy i jednocześnie najstarszy rezerwat w powiecie zielonogórskim. Położony jest na obszarze nadleśnictwa Przytok w leśnictwie Kiełpin. 30

Większość powierzchni zajmują łęgi olszowe rosnące na murszach wykształconych z torfowiska niskiego. W rezerwacie są także płaty olsów, zarastające roślinnością bagienną doły potorfowe oraz powoli zarastająca łąka. Wielką wartość przyrodniczą ma dobrze zachowany ekosystem lasu łęgowego, z dominacją ponad stuletnich drzewostanów olszowych, a także z okazałymi jesionami. Na terenie gminy występują obszary chronionego krajobrazu, składające się z kompleksów leśnych, w tym lasów łęgowych, łąk, torfowisk oraz wydm. Na terenie gminy znajduje się 19 pomników przyrody. Najczęściej są to pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje, głazy narzutowe. Rys. 37. Rezerwat Zimna Woda Rys. 38. Aleja Dukt Królewski w Zatoniu Rys. 39. Okolice wsi Przylep Rys. 40. Pomnik przyrody Leśne źródlisko 31

3.3. LUDNOŚĆ Jednym z podstawowych czynników wpływających na rozwój jednostek samorządu terytorialnego jest sytuacja demograficzna oraz perspektywy jej zmian. Trzeba zauważyć, że przyrost liczby ludności to przyrost liczby konsumentów, a zatem wzrost zapotrzebowania na energię i jej nośniki. Na koniec 2010 roku gminę wiejską Zielona Góra zamieszkiwało 17739 osób. Pod względem liczby ludności gmina Zielona Góra zajmuje drugie miejsce wśród gmin powiatu zielonogórskiego (Rys. 41). 30000 26 470 25000 20000 17 739 16 059 15000 10000 9 603 9 298 5000 6 541 3 376 5 821 6 271 3 279 3 762 6 522 0 Babimost Bojadła Czerwieńsk Kargowa Nowogród Bobrzański Sulechów Świdnica Trzebiechów Zabór Zielona Góra Kożuchów Otyń Rys. 41. Liczba mieszkańców gmin powiatu zielonogórskiego i sąsiadujących z gminą Zielona Góra gmin powiatu nowosolskiego, stan na dzień 31.12.2010 źródło: na podstawie danych GUS Bank Danych Lokalnych Liczba mieszkańców gminy Zielona Góra w ostatnich latach systematycznie rosła. W okresie od 2002 do 2010 wzrost ten wyniósł 17% (Rys. 42, Tabela 3). Notowany wzrost liczby ludności w analizowanym okresie wynikał z dodatniego przyrostu naturalnego (Rys. 44) oraz dodatniego salda migracji (Rys. 45). W przeliczeniu na 1000 ludności gmina Zielona Góra odnotowała największe dodatnie saldo naturalne w całym powiecie zielonogórskim, wynoszące 5.9. 32

Wzrost liczby ludności obserwowany w całym powiecie zielonogórskim występuje głównie w strefie wiejskiej, przy czym gminy Zielona Góra oraz Świdnica realizują ponad ¾ przyrostu ludności powiatu. O atrakcyjności gminy Zielona Góra świadczy stały napływ ludności w celach osiedleńczych. Saldo migracji wewnętrznych w roku 2010 wyniosło 293 osoby. 18000 17 739 17500 17 334 17000 16 915 16 610 16500 16 369 16 128 16000 15 834 15500 15 466 15 164 15000 14500 14000 13500 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rys. 42. Liczba mieszkańców gminy Zielona Góra w latach 2002 2010 źródło: na podstawie danych GUS Gmina Zielona Góra jest najbardziej zaludnioną gminą wiejską w województwie lubuskim. Średnia gęstość zaludnienia, zgodnie ze stanem dzień 31.12.2010, wynosi tu 81 osób/km 2, przy średniej gęstości zaludnienia w województwie wynoszącej 72 osoby/km 2 (Rys. 43). Struktura ludności według płci wskazuje na mniejszą od średniej wojewódzkiej dysproporcję. Kobiety w gminie wiejskiej Zielona Góra stanowią 50.7% ludności ogółem. Współczynnik feminizacji wynosi 103 (liczba kobiet na 100 mężczyzn), przy średniej wojewódzkiej wynoszącej 106 (stan na dzień 31.12.2010). 33

Rys. 43. Liczba mieszkańców gminy Zielona Góra w latach 2002 2010 źródło: GUS Tabela 3. Liczba ludności gminy Zielona Góra w latach 2002 2010 wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Liczba ludności ogółem 15164 15466 15834 16128 16369 16610 16915 17334 17739 mężczyźni 7501 7667 7848 7989 8072 8184 8332 8513 8740 kobiety 7663 7799 7986 8139 8297 8426 8583 8821 8999 Urodzenia ogółem 160 156 170 157 168 193 182 203 234 mężczyźni 81 90 77 83 84 93 99 108 125 kobiety 79 66 93 74 84 100 83 95 109 Zgony ogółem 99 123 120 123 130 141 132 103 129 mężczyźni 53 68 58 65 74 78 78 67 77 kobiety 46 55 62 58 56 63 54 36 52 Przyrost naturalny ogółem 61 33 50 34 38 52 50 100 105 mężczyźni 28 22 19 18 10 15 21 41 48 kobiety 33 11 31 16 28 37 29 59 57 źródło: GUS Baza Demograficzna 34

120 100 100 105 80 61 60 50 52 50 40 33 34 38 20 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Rys. 44. Przyrost naturalny w gminie Zielona Góra w latach 2002 2010 źródło: na podstawie danych GUS 700 600 559 581 552 634 610 614 589 500 483 478 400 339 300 270 265 266 241 275 246 264 296 200 100 Napływ migracyjny Odpływ migracyjny 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Rys. 45. Migracje wewnętrzne w gminie Zielona Góra w latach 2002 2010 źródło: na podstawie danych GUS Udział różnych grup wiekowych w populacji gminy Zielona Góra z uwzględnieniem podziału na płeć przedstawiono na Rys. 46. 35

Rys. 46. Ludność według płci i wieku w gminie Zielona Góra w roku 2010 źródło: GUS Tabela 4. Ludność według ekonomicznych grup wieku w powiecie zielonogórskim 2009 rok wyszczególnienie ludność w % ogółu ludności w wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Powiat zielonogórski 2005 22,6 65,5 11,9 53 Gminy miejsko-wiejskie: 2009 20,4 66,6 13,0 50 Babimost 2005 23,0 63,5 13,4 57 2009 21,0 64,4 14,6 55 w tym miasto 2005 23,1 64,4 12,5 55 2009 21,4 64,6 14,1 55 Czerwieńsk 2005 22,5 66,4 11,1 51 2009 20,8 67,0 12,2 49 w tym miasto 2005 20,6 69,6 9,8 44 2009 19,3 69,0 11,6 45 Kargowa 2005 23,6 63,3 13,2 58 2009 20,7 65,2 14,1 53 w tym miasto 2005 22,9 64,5 12,6 55 2009 20,3 65,9 13,8 52 36

wyszczególnienie ludność w % ogółu ludności w wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Nowogród Bobrzański 2005 23,3 65,2 11,6 53 2009 20,6 66,8 12,6 50 w tym miasto 2005 21,6 69,3 9,2 44 2009 19,2 69,6 11,1 44 Sulechów 2005 21,6 66,0 12,3 51 2009 19,4 66,7 13,8 50 w tym miasto 2005 21,0 67,2 11,9 49 Gminy wiejskie: 2009 18,6 67,4 14,0 48 Bojadła 2005 22,9 62,1 15,0 61 2009 19,6 64,6 15,8 55 Świdnica 2005 22,0 65,6 12,4 52 2009 19,8 67,2 13,0 49 Trzebiechów 2005 22,3 63,2 14,6 58 2009 20,9 64,3 14,8 55 Zabór 2005 25,4 63,0 11,6 59 2009 21,7 66,3 12,0 51 Zielona Góra 2005 23,1 67,4 9,6 48 źródło: GUS 2009 21,1 68,3 10,6 47 Wzmocnił się potencjał ekonomiczny gminy, o czym świadczy przyrost liczby ludności w wieku produkcyjnym. Przyrost ten w roku 2009 w porównaniu do roku 2005 wyniósł blisko 9%. W 2009 r. w wieku zdolności produkcyjnej było 68,3% populacji, zaś w roku w 2005 r. 67,4% (Tabela 4). Potencjał wytwórczy gminy pozostawał powyżej średniej powiatowej, wynoszącej 66.6%. W okresie pięciu lat odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zmniejszył się w gminie o 1,6% do wielkości 21,1% całej populacji, a osób w wieku poprodukcyjnym wzrósł z 9,6% do 10,6%. W gminie wiejskiej Zielona Góra udział osób starszych w ludności ogółem był najniższy w całym powiecie zielonogórskim (średnia dla powiatu wyniosła 13%). Na 100 osób w wieku produkcyjnym w gminie Zielona Góra w roku 2009 przypadało 47 osób w wieku nieprodukcyjnym. W roku 2010 ludność gminy w wieku przedprodukcyjnym wynosiła 3709 osób (20,9%), w wieku produkcyjnym 12099 osób (68,2%), zaś w wieku poprodukcyjnym 1931 osób (10,9%). 37