DYNAMICZNE ODDZIA YWANIE POMIÊDZY UJÊCIAMI WÓD TERMALNYCH L DKA-ZDROJU

El bieta LIBER-MAKOWSKA Politechnika Wroc³awska Wydzia³ Geoin ynierii, Górnictwa i Geologii 50-370 Wroc³aw, Wybrze e Wyspiañskiego 27 elzbieta.liber@pwr.wroc.pl Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2/2011 DYNAMICZNE ODDZIA YWANIE POMIÊDZY UJÊCIAMI WÓD TERMALNYCH L DKA-ZDROJU STRESZCZENIE W pracy przedstawiono z³o e wód termalnych L¹dka-Zdroju. Wystêpuj¹ce tu wody podziemne, szczelinowe, zarówno zwyk³e jak i lecznicze, stanowi¹ jeden uk³ad hydrauliczny. Przeprowadzone badania potwierdzi³y istnienie silnych wspó³zale noœci pomiêdzy zmianami wydajnoœci ujêæ wód termalnych L¹dka-Zdroju. Szczególnie silne powi¹zania hydrauliczne stwierdzono pomiêdzy Ÿród³ami Wojciech i Sk³odowska-Curie. Zmiana relacji pomiêdzy wartoœciami wydajnoœci tych Ÿróde³ wynika ze zmiany warunków nape³niania wod¹ termaln¹ basenu Wojciech oraz sposobu wykonywania pomiarów. S OWA KLUCZOWE Wody termalne, wody szczelinowe, Ÿród³o, Sudety * * * WPROWADZENIE W L¹dku-Zdroju ujmowane s¹ lecznicze wody termalne zaliczane do szczelinowych wód podziemnych bardzo g³êbokiego kr¹ enia. Utworami wodonoœnymi dla tych wód s¹ gnejsy giera³towskie (warunki hydrogeologiczne z³o a szerzej przedstawiono w artykule Ciê - kowskiego i in. 2011). Wody termalne z du ych g³êbokoœci d¹ ¹ ku powierzchni stref¹ uskoku L¹dka-Zdroju. Naturalne wyp³ywy wód w postaci Ÿróde³ zwi¹zane s¹ z uskokami poprzecznymi, które przecinaj¹ uskok L¹dka-Zdroju. W strefie tego uskoku, na wiêkszej Recenzowa³ prof. dr hab. in. Wojciech Ciê kowski Artyku³ wp³yn¹³ do Redakcji 22.07.2011 r., zaakceptowano do druku 09.08.2011 r. 71

g³êbokoœci, wody termalne ujmuje równie odwiert L-2. Nad drogami przep³ywu wód termalnych znajduje siê dodatkowo odwiert L-1, ujmuj¹cy wody zwyk³e. Warunki hydrogeologiczne, a szczególnie wyp³yw wód termalnych wzd³u jednej g³êbokiej strefy dyslokacyjnej, w znacznym stopniu decyduj¹ o istnieniu zale noœci pomiêdzy ujêciami oraz o charakterze tego wspó³oddzia³ywania. 1. WP YW EKSPLOATACJI G ÊBOKIEGO OTWORU NA INNE UJÊCIA Do pocz¹tku lat siedemdziesi¹tych XX wieku wody termalne L¹dka-Zdroju ujête by³y szeœcioma Ÿród³ami, których sumaryczna œrednia wydajnoœæ z lat 1955 1972 wynosi³a 522,2 dm 3 /min., a ich temperatura siêga³a 28 C (Ciê kowski 1980). W celu zwiêkszenia zasobów eksploatacyjnych w latach 1969 1973 na terenie L¹dka- -Zdroju przeprowadzono prace geologiczno-poszukiwawcze, w wyniku których wykonano dwa odwierty w obrêbie gnejsów giera³towskich. Odwiertem L-1 o g³êbokoœci 600 m ujêto wody zwyk³e, szczelinowe, zaœ odwiertem L-2 o g³êbokoœci 700,3 m ujêto wody termalne o temperaturze 45 o C. Ju w trakcie wiercenia otworu L-2 na g³êbokoœci 600 m, przy wyp³ywie o wydajnoœci 16,8 m 3 /h, stwierdzono jego wp³yw na Ÿród³a, których wydajnoœci spad³y od 3 do 18,4%. Podczas dalszego g³êbienia otworu do 700,3 m, po stwierdzeniu samowyp³ywu w iloœci 3000 dm 3 /min. zaobserwowano znacznie wiêksze oddzia³ywanie otworu L-2 na pozosta³e p³ytkie ujêcia, których wydajnoœæ spad³a od 7,2 do 15% w stosunku do zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych. Podobnie podczas próbnej eksploatacji otworu w listopadzie 1973 r. nast¹pi³a szybka reakcja Ÿróde³ wód termalnych. Spadek wydajnoœci w stosunku do zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych waha³ siê w granicach 10,1 13,6%. Nawet po zakoñczeniu próbnej eksploatacji w dalszym ci¹gu nastêpowa³ spadek wydajnoœci Ÿróde³. Wydajnoœæ Ÿród³a Jerzy osi¹gnê³a maksymalny spadek wynosz¹cy 21,4% w stosunku do zatwierdzonych zasobów po dwóch dniach po zakrêceniu g³owicy otworu L-2 (Szarszewska, Madej 1974). Znaczny wyp³yw wód termalnych z odwiertu spowodowa³ spadek ciœnienia z³o owego, a tym samym zmniejszenie siê wydajnoœci pozosta³ych Ÿróde³. Reakcje ujêæ wód termalnych L¹dka-Zdroju na ekstremalne zmiany zachodz¹ce w z³o u, m.in. takie jak na opisane powy ej, zosta³y potwierdzone na podstawie analizy korelacyjnej pomiêdzy œrednimi miesiêcznymi wydajnoœciami z poszczególnych ujêæ (Wojciech, Jerzy, D¹brówka, Sk³odowska-Curie i L-2). Obliczenia przeprowadzono dla ca³ego okresu prowadzonych obserwacji stacjonarnych dla Ÿróde³ (1964 2000) i odwiertu L-2 (1976 2000). Najwy sze, istotne statystycznie wspó³czynniki korelacji, wynosz¹ce od 0,26 do 0,83, uzyskano przy uwzglêdnieniu równoczesnego i natychmiastowego czasu reakcji (Liber 2001). Œwiadczy to o bardzo silnej i prawie równoczesnej reakcji badanych ujêæ na zmiany zachodz¹ce w ca³ym z³o u; potwierdzaj¹ to równie przeprowadzone badania modelowania tych zmian (Liber, Liber 2003a i b, 2005; Liber 2009). Wp³yw eksploatacji otworu L-2 zaobserwowano równie w otworze L-1, ujmuj¹cym szczelinowe, zwyk³e wody podziemne w L¹dku-Zdroju. Podczas próbnej eksploatacji ujêcia 72

L-2 w listopadzie 1973 r. w otworze L-1 obserwowany by³ spadek poziomu zwierciad³a wody o 2 m, zaœ po dwóch latach prowadzonej eksploatacji w latach 1976 1978 poziom ten obni y³ siê o 4 m. Obni enie siê zwierciad³a wód podziemnych w z³o u spowodowa³o zmniejszenie dop³ywu wód do innych dalej po³o onych ujêæ wód zwyk³ych. Sytuacja taka mia³a miejsce m.in. na pobliskich zboczach gór Trojak i Królówka, gdzie znajduje siê oko³o dwudziestu studni ujmuj¹cych p³ytkie wody szczelinowe dla miejskiej sieci wodoci¹gowej (Ciê kowski 1980, 1990). Rozpoczêta eksploatacja otworu L-2 spowodowa³a niedobór zwyk³ej wody w L¹dku- -Zdroju, zaœ zapotrzebowanie w tym czasie zwiêkszy³o siê w zwi¹zku z oddaniem do u ytku nowych budynków mieszkalnych. W tej sytuacji od wrzeœnia 1978 r. rozpoczêto niekontrolowan¹ eksploatacjê wody z odwiertu L-1, zasilaj¹c w ten sposób sieæ wodoci¹gow¹. Tê nielegaln¹ eksploatacjê wody, w iloœci 230 250 dm 3 /min., prowadzono na obszarze górniczym wód leczniczych bez adnych uzgodnieñ. Nast¹pi³a reakcja zwrotna, dosz³o do szybkiego i wyraÿnego obni enia wydajnoœci (o 12 34%) Ÿróde³ wód termalnych oraz pogorszenia siê ich sk³adu chemicznego. Nieznacznie, lecz wyraÿnie obni y³a siê temperatura wód leczniczych zw³aszcza w ujêciach najmniej wydajnych. Znacznie zmniejszy³a siê zawartoœæ radonu (do 40%) oraz fluoru (ponad 20%). Najwiêksze zmiany w podstawowym sk³adzie jonowym uwidoczni³y siê natomiast dopiero w 1982 r., a wiêc cztery lata po rozpoczêciu i w dwa po zakoñczeniu eksploatacji odwiertu L-1. Oddanie do u ytku w marcu 1981 r. nowego ruroci¹gu, doprowadzaj¹cego do sieci wodoci¹gowej L¹dka wodê z ujêcia powierzchniowego w Stroniu Œl¹skim, definitywnie zakoñczy³o eksploatacjê wody z odwiertu L-1. Wszystkie parametry Ÿróde³ wód termalnych wróci³y do stanu wyjœciowego (Ciê kowski 1981, 1983, 1990). Wywo³any eksploatacj¹ otworu L-2 spadek ciœnienia z³o owego wód termalnych spowodowa³ obni enie siê zwierciad³a zwyk³ych wód szczelinowych, zaœ eksploatacja wód zwyk³ych z otworu L-1 doprowadzi³a równie do obni enia ciœnienia z³o owego ca³ego systemu wód podziemnych szczelinowych w L¹dku-Zdroju. 2. WSPÓ ODDZIA YWANIE POMIÊDZY RÓD AMI WÓD TERMALNYCH Przeprowadzona wczeœniej analiza korelacyjna (Liber 2001) oraz badania modelowe przy zastosowaniu sieci neuronowych (Liber, Liber 2003a) i analizy falkowej (Liber, Liber 2003b) wykaza³y istnienie silnych powi¹zañ pomiêdzy wszystkimi ujêciami wód termalnych L¹dka-Zdroju. Na podstawie analizy zmian wydajnoœci w czasie wydzielono dodatkowo charakterystyczne okresy eksploatacji dla poszczególnych ujêæ w z³o u (Liber 2001). Jednym z takich charakterystycznych okresów eksploatacji by³ remont Ÿród³a Wojciech przeprowadzony w latach 1988 1997, który dotyczy³ prac renowacyjnych basenu k¹pielowego znajduj¹cego siê bezpoœrednio nad Ÿród³em. Wy³¹czenie z eksploatacji tego ujêcia spowodowa³o spadek wydajnoœci s¹siedniego Ÿród³a Sk³odowska-Curie, odleg³ego o oko³o 30 m ku po³udnio- 73

wemu wschodowi (rys. 1). Ponowne w³¹czenie do eksploatacji w 1997 r. Ÿród³a Wojciech spowodowa³o zwiêkszenie wydajnoœci ujêcia Sk³odowska-Curie. Wydajnoœæ tego Ÿród³a, po raz pierwszy od pocz¹tku prowadzenia obserwacji stacjonarnych w 1964 r., przewy szy³a wydajnoœæ ujêcia Wojciech. Rys. 1. Plan uzdrowiska L¹dek Zdrój z zaznaczonymi ujêciami wód termalnych (wg Ciê kowskiego 1998) 1 Zak³ad Przyrodoleczniczy Wojciech, 2 Zak³ad Przyrodoleczniczy Maria Sk³odowska-Curie Fig. 1. The plan of L¹dek Spa with selected intakes of thermal waters (after Ciê kowski 1998) 1 Natural Therapy Department Wojciech, 2 Natural Therapy Department Maria Sklodowska-Curie W celu wyjaœnienia przyczyn tych zmian oraz szczegó³owego okreœlenia charakteru wspó³zale noœci pomiêdzy Ÿród³ami wód termalnych L¹dka-Zdroju, autorka wykona³a dodatkowe badania terenowe. Badaniami objêto p³ytkie ujêcia wód termalnych, takie jak: Sk³odowska-Curie, Chrobry i D¹brówka, znajduj¹ce siê w s¹siedztwie Ÿród³a Wojciech. W okresie od kwietnia do lipca 2000 r. wykonano w nich pomiary wydajnoœci, przewodnoœci elektrolitycznej w³aœciwej (PEW) i temperatury wody, przy czym w dniach 2.06.2000 r. i 2 4.07.2000 r. wykonano ci¹g³e pomiary wydajnoœci z czêstotliwoœci¹ od 1 do 30 minut dla ka dego badanego ujêcia, w zale noœci od dynamiki zmian. 74

Do punktów pomiarowych w³¹czono obserwacyjny otwór hydrogeologiczny nr 45, znajduj¹cy siê pomiêdzy ujêciami Wojciech i Chrobry (rys. 1). W odwiercie tym, wykonanym w 1972 r. do g³êbokoœci 30 m, stwierdzono samowyp³yw wód termalnych ujêtych w gnejsach giera³towskich. Do wykonywania pomiarów poziomu wody w otworze zamontowano pionow¹ rurê pomiarow¹, pozwalaj¹c¹ na spiêtrzanie wody na wysokoœæ 1,5 m ponad krawêdÿ g³owicy. W dniu 2.06.2000 r. wykonano ci¹g³e pomiary wydajnoœci w warunkach nape³niania basenu k¹pielowego Wojciech wod¹ termaln¹ z ujêæ L-2, Wojciech i Sk³odowska-Curie dwukrotnie w ci¹gu doby. W wyniku przeprowadzonych badañ stwierdzono, e wraz ze wzrostem wysokoœci zwierciad³a wody w basenie Wojciech wzrasta wydajnoœæ Ÿród³a Sk³odowska-Curie oraz poziom wody w otworze nr 45; zmniejszaj¹ siê one równoczeœnie przy spadku wysokoœci wody w basenie. Uwagê zwracaj¹ nag³e spadki wysokoœci zwierciad³a wody w otworze nr 45, które nastêpowa³y tu po ca³kowitym nape³nieniu basenu wod¹. Poniewa dodatkowa woda z ujêæ L-2 i Sk³odowska-Curie doprowadzana jest do basenu tymi samymi przewodami co woda ze Ÿród³a Wojciech, wy sze ich ciœnienie powoduje wzrost ciœnienia w z³o u. Wy³¹czenie dop³ywu do basenu tych dodatkowych wód powodowa³o prawie natychmiast spadek poziomu wody w odwiercie, do wysokoœci oko³o 60 cm ponad krawêdÿ g³owicy. Odmienny charakter zmian zaobserwowano w Ÿródle Chrobry, którego wydajnoœæ podczas pierwszego nape³niania basenu w dniu 2.06.2000 r. ulega³a znacznym wahaniom. WyraŸn¹ reakcjê wydajnoœci Ÿród³a Chrobry na zmiany poziomu wody w basenie zaobserwowano w trakcie drugiego nape³nienia basenu wod¹, po nieznacznym wzroœcie poziomu wody w basenie w czasie dolewania wody z ujêcia L-2 oraz podczas opró niania basenu. Mierzone wydajnoœci ujêcia Wojciech w dniu 2.06.2000 r. by³y zbli one do wydajnoœci ujêcia Sk³odowska-Curie. Wahania wydajnoœci Ÿród³a Wojciech zaobserwowane w trakcie pierwszego nape³nienia basenu zwi¹zane by³y przede wszystkim ze specyficznymi warunkami pomiaru wydajnoœci na przelewie z basenu, w którym wydawano zabiegi k¹pielowe dla kuracjuszy. Pomiary wydajnoœci wykonane podczas tych k¹pieli by³y zró nicowane ze wzglêdu na ruch wody (falowanie), a na ich podstawie nie mo na analizowaæ ewentualnych zale noœci pomiêdzy ujêciami. Korzystaj¹c z przestoju w wydawaniu zabiegów k¹pielowych w dniach od 2 do 4 lipca 2000 r. wykonano badania zmian wydajnoœci p³ytkich ujêæ wód termalnych i poziomu wody w otworze nr 45 w warunkach nape³niania basenu wod¹ tylko ze Ÿród³a Wojciech, czyli zbli onych do warunków wykonywania pomiarów w okresie przed remontem basenu. Czêstotliwoœæ i zakres prowadzonych pomiarów by³ podobny do obserwacji wykonanych w dniu 2.06.2000 r. Podczas powolnego, trwaj¹cego 15,5 godziny, nape³niania basenu wod¹ ze Ÿród³a Wojciech, obserwowany wzrost wydajnoœci pobliskich Ÿróde³ Sk³odowska-Curie, Chrobry i D¹brówki zachodzi³ równie powoli i systematycznie, zgodnie ze wzrastaj¹cym poziomem wód w basenie (rys. 2). 75

poz.w. w basenie poz.w. w o.45 Wydajnoœci ujêæ: Wojciech Sk³odowska-Curie Chrobry D¹brówka 175,0 1,40 150,0 1,20 125,0 1,00 Poziom wody [cm] 100,0 75,0 0,80 0,60 Wydajnoœæ [dm 3 /s] 50,0 0,40 25,0 0,20 0,0 00-07- 02 20:25 00-07-02 21:22 00-07-02 21:32 00-07-02 21:44 00-07-02 22:45 00-07-03 0:11 00-07-03 2:02 00-07- 03 4:20 00-07-03 5:49 00-07-03 8:14 00-07-03 10:25 00-07-03 12:04 00-07-03 12:56 00-07-03 13:55 00-07- 03 14:10 00-07-03 14:30 00-07-03 14:54 00-07-03 16:03 00-07-03 16:13 00-07-03 16:34 00-07-03 17:32 00-07- 03 18:36 00-07-03 19:40 00-07-03 20:35 00-07-03 22:01 00-07- 03 23:53 00-07-04 2:08 00-07-04 3:20 00-07- 04 5:30 00-07-04 6:56 00-07-04 8:05 00-07-04 9:17 00-07- 04 10:19 00-07-04 11:24 00-07-04 12:37 00-07- 04 13:18 00-07-04 13:35 00-07-04 14:00 00-07-04 14:20 00-07- 04 14:40 00-07-04 15:06 00-07-04 16:00 0,00 Rys. 2. Wp³yw wysokoœci zwierciad³a wody w basenie Wojciech na poziom wody w otworze nr 45 i wydajnoœci p³ytkich ujêæ wód termalnych w L¹dku Zdroju w dniach 2 4.07.2000 r. (wg Liber 2001, 2007). Strza³k¹ z lini¹ ci¹g³¹ oznaczono moment spiêtrzenia wody w zbiorniku ujêcia Sk³odowska-Curie, a strza³k¹ z lini¹ przerywan¹ oznaczono momenty dolania do basenu wody z ujêcia L-2 Fig. 2. The influence of water table height in Wojciech pool on the water level in No. 45 borehole and on discharge of thermal water intakes of L¹dek Zdrój in 2 4.07.2000 (after Liber 2001, 2007). Moments of water swelling in Sk³odowska-Curie tank marked with solid arrows; moments of adding water into pool from L-2 intake marked with dashed arrow Wydajnoœæ Ÿród³a D¹brówka zosta³a zmierzona po raz pierwszy od 1997 r. Brak wykonywania obserwacji stacjonarnych w tym ujêciu wynika³ z rozpoczêcia remontu Zak³adu Przyrodoleczniczego Marii Sk³odowskiej-Curie, w którym do k¹pieli oraz w pijalni wykorzystywana by³a woda z tego Ÿród³a. agodny wzrost poziomu zwierciad³a wody zarejestrowano równie w otworze nr 45, a do momentu ustabilizowania siê na wysokoœci oko³o 60 cm powy ej g³owicy odwiertu. Pierwsza zmiana zwierciad³a wody, obserwowana w dniu 3.07.2000 r. w godz. 16 00 do 17 00, by³a reakcj¹ na zmiany wydajnoœci Ÿród³a Sk³odowska-Curie, zwi¹zane ze sztucznym spiêtrzeniem wody w zbiorniku nad wyp³ywami wód tego ujêcia. Kolejne dwa wahniêcia poziomu wody (3.07. o godz. 22 00 i 4.07. o godz. 5 00 ) w otworze nr 45 by³y natychmiastow¹ reakcj¹ na chwilowy wzrost poziomu wody (o ok. 10 cm) w basenie wywo³any dolewaniem wody termalnej z ujêcia L-2. Równie zaobserwowane w tym samym czasie zmiany wydajnoœci ujêæ Sk³odowska-Curie i D¹brówka by³y zwi¹zane z chwilowymi zmianami zwierciad³a wody w basenie Wojciech. W wyniku przeprowadzonych badañ, w warunkach zbli onych dla pomiarów wydajnoœci Ÿród³a Wojciech wykonywanych przed jego remontem, stwierdzono, e po nied³ugim okresie stabilizacji poziomu wody w basenie (po oko³o pó³ godzinie) wydajnoœæ Ÿród³a Wojciech 76

przewy szy³a wydajnoœæ Ÿród³a Sk³odowska-Curie. Zale noœæ taka utrzymywa³a siê przez ca³y okres równoczesnych pomiarów wydajnoœci tych ujêæ, podczas dwudniowego nape³nienia wody w basenie (pomiarów wydajnoœci Ÿród³a Wojciech nie wykonywano jedynie podczas wydawania zabiegów k¹pielowych w dniu 4.07. w godz. od 6 30 do 13 00 ). Wykonane w trakcie badañ dodatkowe pomiary temperatury i PEW wody wskazuj¹, e zmiany iloœciowe wody nie s¹ zwi¹zane ze zmianami jakoœciowymi, a wiêc zmiany iloœciowe wody na pewno nie wynikaj¹ z ewentualnych dop³ywów wód zwyk³ych do badanych ujêæ. Stwierdzone zmiany wydajnoœci Ÿróde³ na skutek spiêtrzania wód w basenie Wojciech wynios³y od oko³o 18% dla ujêcia D¹brówka i 22% dla ujêcia Chrobry a do ponad 45% dla ujêcia Sk³odowska-Curie. Jak silne jest powi¹zanie pomiêdzy Ÿród³ami œwiadczy m.in. zaskakuj¹cy fakt stwierdzenia reakcji odleg³ego Ÿród³a D¹brówka na zachodz¹ce zmiany. Szczególnie silne powi¹zania hydrauliczne stwierdzono pomiêdzy Ÿród³ami Wojciech i Sk³odowska-Curie, których œrednia sumaryczna wydajnoœæ przed remontem basenu Wojciech (2,13 dm 3 /s) i po remoncie (2,12 dm 3 /s) pozosta³a taka sama. Zmiana relacji pomiêdzy wartoœciami ich wydajnoœci (zwiêkszenie siê wydajnoœci ujêcia Sk³odowska-Curie) wynika ze zmiany warunków wykonywania pomiarów. Przeprowadzone badania w pe³ni potwierdzi³y istnienie silnych wspó³zale noœci pomiêdzy zmianami wydajnoœci p³ytkich ujêæ wód termalnych L¹dka Zdroju. Przedstawiony schemat po³¹czeñ hydraulicznych jest zgodny z dotychczasowymi pogl¹dami o hydrogeologicznych warunkach wyp³ywu wód termalnych w L¹dku Zdroju. PODSUMOWANIE I WNIOSKI Eksploatacja wód termalnych w odwiercie L-2 powoduje spadek ciœnienia w z³o u wód termalnych, co przejawia siê zmniejszeniem wydajnoœci wód w Ÿród³ach, jak równie powoduje obni enie siê zwierciad³a zwyk³ych wód szczelinowych. Wykazano, e badane p³ytkie ujêcia wód termalnych L¹dka-Zdroju tworz¹ jeden system hydrauliczny i wspó³oddzia³ywuj¹ pomiêdzy sob¹ na zasadzie naczyñ po³¹czonych. Szczególnie silne powi¹zania hydrauliczne stwierdzono pomiêdzy Ÿród³ami Wojciech i Sk³odowska-Curie, których œrednia sumaryczna wydajnoœæ przed remontem basenu Wojciech i po remoncie pozosta³a taka sama. Zmiana relacji pomiêdzy wartoœciami ich wydajnoœci wynika ze zmiany warunków wykonywania pomiarów. Dodatkowo wykazano, e zmiany poziomu wysokoœci zwierciad³a wody w basenie znajduj¹cym siê nad Ÿród³em Wojciech powoduj¹ zmiany wydajnoœci Ÿróde³ i poziomu wody w otworze 45. Dynamiczne oddzia³ywanie pomiêdzy ujêciami wód podziemnych w obrêbie jednego z³o a wód termalnych L¹dka-Zdroju mo e powodowaæ zmiany w jego uk³adzie hydrodynamicznym, mo e równie byæ przyczyn¹ zmian jakoœci tych wód. Intensywna eks- 77

ploatacja wód termalnych g³êbokiego kr¹ enia mo e powodowaæ zarówno zmiany ich dynamiki, jak i wód zwyk³ych. Przedstawiony schemat po³¹czeñ hydraulicznych jest zgodny z dotychczasowymi pogl¹dami o hydrogeologicznych warunkach wyp³ywu wód termalnych w L¹dku Zdroju. LITERATURA CIÊ KOWSKI W., 1980 Hydrogeologia i hydrochemia wód termalnych L¹dka Zdroju. Probl. Uzdrow. z. 4 (150), Warszawa, s. 125 193. CIÊ KOWSKI W., 1981 Zagro enia wód leczniczych. Przyr. Pol., nr 5 (293), s. 13. CIÊ KOWSKI W., 1983 Wody termalne L¹dka Zdroju. [W:] II Ogólnop. Symp. Wspó³czesne Problemy Hydrogeologii Regionalnej, L¹dek Zdrój 13 16.10.1982, Wyd. Uniw. Wroc., Wroc³aw, s. 30 40. CIÊ KOWSKI W., 1990 Studium hydrogeochemii wód leczniczych Sudetów polskich. Pr. Nauk. Inst. Geotech. PWr, nr 60, ser. 19. CIÊ KOWSKI W., 1998 L¹dek Zdrój. Dolnoœl¹skie Wydawnictwo Edukacyjne, Wroc³aw, ss. 240. CIE KOWSKI W., LIBER-MAKOWSKA E., CIEKOT B., OGÓREK A, 2011 Charakterystyka warunków wystêpowania i eksploatacji wód termalnych L¹dka-Zdroju. [W:] Technika Poszukiwañ Geologicznych, Geotermia, Zrównowa ony Rozwój. LIBER A., LIBER E., 2005 Zmiany wydajnoœci ujêæ wód leczniczych w L¹dku Zdroju i Szczawnie Zdroju w œwietle nowych metod badañ. [W:] Wspó³czesne problemy hydrogeologii. T. 12. Wydaw. Uniwersytet M. Kopernika, Toruñ, s. 453 460. LIBER E., 2001 Zmiennoœæ wydajnoœci ujêæ wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie ze z³ó sudeckich. Praca doktorska. Raporty Inst. Gór. Ser. PRE nr 3, Politechnika Wroc³awska, Wroc³aw, ss. 169. LIBER E., 2007 Wspó³dzia³anie pomiêdzy Ÿród³ami wód termalnych w L¹dku-Zdroju. [W:] Górnictwo i geologia, Prace Nauk. Inst. Gór. PWr Nr 118, Studia i Materia³y Nr 33, Wroc³aw, Oficyna Wydaw. Politechniki Wroc³awskiej, s. 81 88. LIBER E., 2009 Charakterystyka opró niania zbiornika wód szczelinowych g³êbokiego kr¹ enia na przyk³adzie z³o a wód termalnych L¹dka-Zdroju. Biuletyn PIG, 436, s. 317 322. LIBER E., LIBER A., 2003a Modelowanie wydajnoœci ujêæ termalnych wód leczniczych eksploatowanych samoczynnie w L¹dku Zdroju przy zastosowaniu sieci neuronowych. [W:] Modelowanie i symulacja komputerowa w technice. II Sympozjum, ódÿ, s. 111 114. LIBER E., LIBER A., 2003b Analiza falkowa wydajnoœci ujêæ wód leczniczych w L¹dku Zdroju. [W:] Wspó³czesne problemy hydrogeologii, T. 11., Wydaw. Politechnika Gdañska, Gdañsk, s. 377 380. SZARSZEWSKA Z., MADEJ E., 1974 Dokumentacja hydrogeologiczna z³o a wód leczniczych z utworów prekambru ujêtych odwiertem L-2 (700 m) w L¹dka Zdroju. B.P. i U.T.B.U. Balneoprojekt, Warszawa (maszynopis). 78

DYNAMIC INTERACTION AMONG INTAKES OF THERMAL WATERS IN L DEK-ZDRÓJ Abstract The thermal water deposit in L¹dek-Zdroj has been presented in the article. The fissure groundwaters occurring here, both fresh and medicinal waters, constitute one hydraulic system. The research confirmed the existence of strong relationships between changes of discharge of L¹dek-Zdrój thermal water intakes. Significant hydraulic connections between Wojciech and Sk³odowska-Curie springs have been stated. The change of those springs discharge was caused by the change of Wojciech pool infilling conditions and by different measurements methods. Key words Thermal waters, fissure waters, spring, Sudety Mts.