utrzymanie czystości i porządku w gminach

utrzymanie czystości i porządku w gminach Komentarz Wojciech Radecki KOMENTARZE PRAKTYCZNE Zamów książkę w księgarni internetowej 5. WYDANIE WARSZAWA 2016

Stan prawny na 1 stycznia 2016 r. Wydawca Izabella Małecka Redaktor prowadzący Joanna Tchorek Opracowanie redakcyjne Joanna Ośka Łamanie Fotoedytor Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na www.legalnakultura.pl POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN: 978-83-264-9682-0 5. wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich 01-208 Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel. 22 535 82 19 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl

Spis treści Spis treści Spis treści Wykaz skrótów 11 Wstęp 17 CZĘŚĆ I. Wprowadzenie do problematyki czystości i porządku 21 1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku 21 2. Miejsce ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach w polskim systemie prawnym 51 CZĘŚĆ II. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 z późn. zm.) 77 Rozdział 1. Przepisy ogólne 77 Art. 1. [Przedmiot regulacji] 77 Art. 1a. [Odesłanie do ustawy o odpadach] 86 Art. 2. [Definicje i delegacje] 87 Rozdział 2. Zadania gmin 110 Art. 3. [Zadania gmin w ogólności] 110 Art. 3a. [Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych] 133 Art. 3b. [Obowiązkowe poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia] 151 Art. 3c. [Ograniczenia składowania] 154 Art. 4. [Regulamin utrzymania czystości i porządku] 156 Art. 4a. [Selektywne zbieranie delegacja] 175 5

Spis treści Rozdział 3. Obowiązki właścicieli nieruchomości 177 Art. 5. [Obowiązki utrzymania czystości i porządku] 177 Art. 6. [Sposób wykonywania obowiązków] 216 Art. 6a. [Przejęcie obowiązków przez gminę] 235 Art. 6b. [Opłaty] 241 Rozdział 3a. Gospodarowanie odpadami komunalnymi przez gminę 242 Art. 6c. [Odbieranie odpadów komunalnych] 242 Art. 6d. [Podział obszaru gminy na sektory. Przetargi] 244 Art. 6e. [Spółki z udziałem gminy] 256 Art. 6f. [Umowa] 258 Art. 6g. [Odesłanie do Prawa zamówień publicznych] 260 Art. 6h. [Opłata za gospodarowanie odpadami komunalnymi] 260 Art. 6i. [Powstanie obowiązku ponoszenia opłat] 261 Art. 6j. [Wysokość opłat] 262 Art. 6k. [Określanie stawek opłat] 266 Art. 6l. [Uiszczanie opłat] 273 Art. 6m. [Deklaracja o wysokości opłaty] 274 Art. 6n. [Wzór deklaracji i informacje] 277 Art. 6o. [Decyzja o wysokości opłaty] 278 Art. 6p. (uchylony) 279 Art. 6q. [Odesłanie do ordynacji podatkowej] 279 Art. 6qa. [Egzekucja administracyjna] 280 Art. 6r. [Przeznaczenie opłat] 282 Art. 6s. [Niedopełnienie obowiązku przez gminę] 287 Rozdział 4. Warunki udzielania zezwoleń na świadczenie usług 288 Art. 7. [Rodzaje zezwoleń] 291 Art. 8. [Wniosek o zezwolenie] 313 Art. 8a. [Sprawdzanie wniosku] 321 Art. 8b. (uchylony) 323 Art. 9. [Zagadnienia proceduralne zezwoleń] 323 Art. 9a. (uchylony) 329 6

Spis treści Rozdział 4a. Warunki wykonywania działalności w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów komunalnych 329 Art. 9b. [Rejestr działalności] 329 Art. 9c. [Wpis do rejestru] 332 Art. 9d. [Wymagania] 336 Art. 9e. [Obowiązki odbierającego odpady komunalne] 337 Art. 9ea. [Punkt selektywnego zbierania odpadów komunalnych] 341 Art. 9f. [Niedopełnienie obowiązku selektywnego zbierania] 341 Art. 9g. [Wymagane poziomy] 342 Art. 9h. [Obowiązek przedłożenia rachunku] 344 Art. 9i. [Wniosek o wykreślenie z rejestru] 344 Art. 9j. [Wykreślenie z rejestru] 345 Art. 9k. [Decyzja o zakazie wykonywania działalności] 350 Art. 9l. [Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych] 351 Art. 9m. [Kalkulacja kosztów] 353 Rozdział 4b. Sprawozdawczość i analizy 354 Art. 9n. [Sprawozdanie podmiotu odbierającego odpady komunalne] 354 Art. 9na. [Sprawozdanie punktu selektywnego zbierania] 357 Art. 9o. [Sprawozdanie podmiotu odbierającego nieczystości ciekłe] 358 Art. 9oa. [Informacje dotyczące regionalnej instalacji] 360 Art. 9p. [Weryfikacja sprawozdań] 362 Art. 9q. [Sprawozdanie wójta, burmistrza lub prezydenta miasta] 364 Art. 9r. [Weryfikacja sprawozdań gminnych] 366 Art. 9s. [Sprawozdanie marszałka województwa] 367 Art. 9t. [Wzory sprawozdań] 368 Art. 9ta. [Zachowanie terminów] 369 Art. 9tb. [Analiza stanu gospodarki odpadami komunalnymi] 370 7

Spis treści Rozdział 4c. Kontrola 372 Art. 9u. [Organy kontroli] 372 Art. 9v. [Pomoc Policji] 378 Art. 9w. [Kontrola marszałka województwa] 379 Rozdział 4d. Kary pieniężne 380 Art. 9x. [Odpowiedzialność przedsiębiorców odbierających odpady komunalne] 386 Art. 9xa. [Odpowiedzialność prowadzących punkty selektywnego zbierania odpadów komunalnych] 392 Art. 9xb. [Odpowiedzialność opróżniających zbiorniki bezodpływowe i transportujących nieczystości ciekłe] 394 Art. 9y. [Odpowiedzialność gminnych jednostek organizacyjnych] 395 Art. 9z. [Odpowiedzialność gmin] 397 Art. 9za. [Odpowiedzialność prowadzących instalacje] 401 Art. 9zb. [Właściwość organów karzących] 404 Art. 9zc. [Wysokość kar pieniężnych względnie określonych] 406 Art. 9zd. [Uiszczanie kar pieniężnych] 409 Art. 9ze. [Zawieszenie i umorzenie kary pieniężnej] 410 Art. 9zf. [Odesłanie do ordynacji podatkowej] 413 Rozdział 5. Przepisy karne 413 Art. 10. [Odpowiedzialność za wykroczenia] 413 Rozdział 6. Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących oraz przepisy końcowe 473 Art. 11 13. (pominięte) 473 Art. 14. [Wejście w życie] 473 Część III. Akty prawne 475 1. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 z późn. zm.) 475 8

Spis treści 2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 17 października 2002 r. w sprawie warunków wprowadzania nieczystości ciekłych do stacji zlewnych (Dz. U. Nr 188, poz. 1576) 531 3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych (Dz. U. Nr 193, poz. 1617) 534 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 marca 2012 r. w sprawie szczegółowego sposobu określania wymagań, jakie powinien spełniać przedsiębiorca ubiegający się o uzyskanie zezwolenia w zakresie opróżniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczystości ciekłych (Dz. U. poz. 299) 537 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie wzorów sprawozdań o odebranych odpadach komunalnych, odebranych nieczystościach ciekłych oraz realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi (Dz. U. poz. 630) 539 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 maja 2012 r. w sprawie poziomów ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania oraz sposobu obliczania poziomu ograniczania masy tych odpadów (Dz. U. poz. 676) 541 7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 maja 2012 r. w sprawie poziomów recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych (Dz. U. poz. 645) 543 8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 stycznia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości (Dz. U. poz. 122) 546 Literatura wybrana 551 Indeks rzeczowy 561

Wykaz skrótów Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne Kodeksy, konstytucja, ordynacja podatkowa i ustawa egzekucyjna k.c. k.k. k.p.a. k.p.c. k.p.k. k.p.w. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 267 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 395 z późn. zm.) 11

Wykaz skrótów k.w. Konstytucja RP ordynacja podatkowa u.p.e.a., ustawa egzekucyjna ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1094) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 613 z późn. zm.) ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. z 2014 r. poz. 1619 z późn. zm.) Ustawy podstawowe u.c.p.g. pr.o.ś. pr. wod. pr. bud. ustawa o ochronie przyrody ust.odp. u.o.o.ś. ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1399 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1232 z późn. zm.) ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 469 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1409 z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 627 z późn. zm.) ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.) ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1235 z późn. zm.) 12

Wykaz skrótów ustawa o planowaniu przestrzennym u.z.z.w. u.o.z. ustawa z 2001 r. o odpadach pierwsza ustawa o odpadach poprzednie Prawo wodne ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 199 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 139 z późn. zm.) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 856 z późn. zm.) ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach (Dz. U. Nr 96, poz. 592 z późn. zm.) ustawa z dnia 24 października 1974 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 38, poz. 230 z późn. zm.) Ustawy ustrojowe u.g.k. u.s.g. ustawa z dnia dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 z późn. zm.) ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 594 z późn. zm.) Organy i instytucje IOŚ MAGTiOŚ MGK MI MLiPD MON Inspekcja Ochrony Środowiska d. Minister Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska d. Minister Gospodarki Komunalnej Minister Infrastruktury d. Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego Minister Obrony Narodowej 13

Wykaz skrótów MOŚZNiL MR MS MSWiA MŚ MZ MŻiGW NSA RM RZGW SN TK d. Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa d. Minister Rolnictwa Minister Sprawiedliwości Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji Minister Środowiska (minister właściwy do spraw środowiska) Minister Zdrowia (minister właściwy do spraw zdrowia) d. Minister Żeglugi i Gospodarki Wodnej Naczelny Sąd Administracyjny Rada Ministrów Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny Organy publikacyjne, czasopisma, zbiory orzeczeń Dz. U. Dz. Urz. UE Dz. Urz. WE M.P. ONSA ONSA WSA OSNC OSN (seria karna) OSP OSPiKA Dziennik Ustaw Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich Monitor Polski Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego i wojewódzkich sądów administracyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna, Izba Wojskowa Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych 14

Wykaz skrótów OŚPiP Ochrona Środowiska. Prawo i Polityka OTK ZU Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Zbiór Urzędowy PE Problemy Ekologii PiP Państwo i Prawo PiŻ Prawo i Życie PK Przegląd Komunalny PS Przegląd Sądowy Rz. Rzeczpospolita SP Studia Prawnicze ST Samorząd Terytorialny Uwaga! Treść przepisów nieobowiązujących została wyróżniona tekstem pochyłym (kursywą), treść przepisów niebędących przepisami komentowanej ustawy została zapisana mniejszym stopniem pisma (petitem).

Wstęp Wstęp Wojciech Radecki Wstęp Obowiązująca od dnia 1 stycznia 1997 r. ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst pierwotny Dz. U. Nr 132, poz. 622) była już kilkadziesiąt razy nowelizowana, doczekała się trzech tekstów jednolitych, publikowanych kolejno w Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008, Dz. U. z 2012 r. poz. 391 oraz w Dz. U. z 2013 r. poz. 1399. Ostatni tekst jednolity był jeszcze pięciokrotnie nowelizowany. Nowelizacje te miały różny charakter. Na sześć najważniejszych nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach warto zwrócić uwagę. Pierwszą była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085). Mocą tej ustawy nadano zupełnie nową treść przepisom art. 5, 6 i 7, zmieniono art. 1, 2, 3, 4, 8, 9 i 10 oraz dodano nowe art. 6a i 6b. Jeśli zważyć, że spośród 14 artykułów ustawy w wersji pierwotnej treść merytoryczną miały przepisy art. 1 10 (pozostałe to dwie zmiany w ustawach obowiązujących, jeden przepis przejściowy i jeden określający datę wejścia w życie), łatwo dostrzec, że nowelą z dnia 27 lipca 2001 r. zostały zmienione wszystkie przepisy ustawy o czystości i porządku w gminach. Do tego należy dodać, że zasadniczo zmieniło się otoczenie prawne ustawy o czystości i porządku w gminach wraz z wejściem w życie uchwalonych w 2001 r. ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy Prawo wodne, nowej ustawy o odpadach oraz ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 17

Wstęp Drugą była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78). Objęła cztery przepisy art. 6, 7, 8 i 9 ustawy z dnia 13 września 1996 r. wprowadzając zmiany objętościowo niewielkie, ale treściowo fundamentalne. Od dnia wejścia w życie tej nowelizacji mieliśmy do czynienia z nowym modelem postępowania z odpadami komunalnymi, istotnie różniącym się od poprzedniego. Trzecią była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 175, poz. 1458). Ustawa ta zmieniła art. 1, 3, 4, 5, 6, 6a, 7, 8, 9 i 10 ustawy z dnia 13 września 1996 r. oraz dodała nowy art. 9a. Po raz kolejny uległy zmianie niemal wszystkie przepisy ustawy o czystości i porządku. Czwartą, zdecydowanie najobszerniejszą, była nowelizacja przeprowadzona ustawą z dnia 1 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 897). Ustawą tą w ustawie z dnia 13 września 1996 r.: 1) zmieniono art. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 6a, 7, 8 i 9, 2) dodano nowe art. 1a, 3a 3c, 6c 6s, 9b 9zf (łącznie 52 nowe artykuły), 3) uchylono art. 8b i 9a. Tekst pierwotny ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach liczył 14 artykułów, tekst jednolity 16, tekst po zmianach z dnia 1 lipca 2011 r. 66 artykułów. Czysto mechaniczne podliczenie wskazuje, że tekst ustawy zwiększył się czterokrotnie. Ale nie tylko o liczby chodzi. Zmiana dokonana ustawą z dnia 1 lipca 2011 r., która w wypowiedziach przedstawicieli resortu środowiska i publicystów została od razu nazwana rewolucyjną, oznacza przejście do kolejnego, nowego modelu postępowania z odpadami komunalnymi, którego najistotniejsza cechą jest przejęcie przez gminy pełnej odpowiedzialności za odpady komunalne. 18 Wojciech Radecki

Wstęp Piąta nowelizacja została przeprowadzona ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.), której efektem było dostosowanie niektórych przepisów ustawy z dnia 13 września 1996 r. do nowej regulacji postępowania z odpadami w ogóle. Wreszcie szósta nowelizacja została przeprowadzona ustawą z dnia 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 87). Jak fundamentalna była to nowelizacja, świadczy chociażby to, że tekst jednolity ustawy z dnia 13 września 1996 r. liczył 22 strony Dziennika Ustaw, tekst nowelizacji 13 stron odnoszących się tylko do samej ustawy o czystości i porządku. Można przeto ocenić, że po wejściu w życie ostatniej nowelizacji dysponujemy zasadniczo odnowioną ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. W zaistniałej sytuacji Wydawnictwo i ja zdecydowaliśmy się na kolejne, piąte już wydanie komentarza do ustawy. Problematyka utrzymania czystości i porządku w gminach jest niezwykle istotna zarówno dla gmin, jak i podmiotów zajmujących się odpadami komunalnymi. Jest to jednocześnie problematyka bardzo złożona z uwagi na związki z generalnymi regulacjami postępowania z odpadami w ogóle oraz z przepisami o ochronie środowiska. Gdyby przygotowane piąte wydanie komentarza było jakąś pomocą dla gmin i innych podmiotów zajmujących się problematyką porządku i czystości, byłoby to dla mnie powodem szczególnej satysfakcji. Utrzymałem układ komentarza przyjęty w poprzednich wydaniach: z lat 2005, 2006, 2008 i 2012, w podziale na dwie części: 1) część I wprowadzającą, której zadaniem jest prześledzenie ewolucji przepisów o czystości i porządku oraz usytuowanie ustawy z dnia 13 września 1996 r. w polskim systemie prawnym, 2) część II zawierającą komentarz do obowiązujących w dzisiejszym kształcie przepisów ustawy o czystości i porządku. Po niej przytaczam w pełnym brzmieniu ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz akty wykonawcze do tej ustawy. Rezygnuję 19

Wstęp z zamieszczenia wyciągów z innych aktów prawnych, starając się, jeżeli jest to potrzebne, w tekście komentarza podawać niektóre ważniejsze przepisy in extenso. Kończę wykazem literatury i indeksem rzeczowym.

Część I. Wprowadzenie do problematyki czystości i porządku 1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku Część I WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI CZYSTOŚCI I PORZĄDKU 1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku 1. Jak wskazują specjaliści, najstarsze znane urządzenia służące wspólnocie w utrzymywaniu osiedla w czystości i porządku, takie jak zbiorniki na odpady, wysypiska odpadów, kanalizacja, ustępy publiczne, pochodzą sprzed kilku tysięcy lat. W średniowieczu w miastach europejskich pojawiają się prawa, instytucje i urządzenia służące przestrzeganiu czystości i porządku. W Polsce w 1540 r. powstała w Warszawie policja sanitarna. W kilkanaście lat później powstała służba miejska, do której należało uprzątanie niektórych części miasta. Z tego okresu pochodzi Gnojna Góra, będąca pierwszym znanym w Warszawie wysypiskiem śmieci 1. 2. W pracy o charakterze komentarza do przepisów tak daleko idące sięganie do dziejów nie jest niezbędne. Skrótowe z istoty swej rozważania historyczne rozpocznę od państwowej zasadniczej ustawy sanitarnej z dnia 8 lutego 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego Nr 15, 1 Zob. Z. Rydzicki, J. Sibiga, Utrzymanie porządku i czystości w gminach. Praktyczny poradnik, Warszawa Zielona Góra 1997, s. 7. 21

Część I. Wprowadzenie do problematyki czystości i porządku poz. 207), rychło zastąpionej zasadniczą ustawą sanitarną z dnia 19 lipca 1919 r. (Dziennik Praw Państwa Polskiego Nr 63, poz. 371). Kilkunastopunktowy art. 3 zasadniczej ustawy sanitarnej określał obowiązki ciał samorządowych. Stosownie do art. 3 pkt 1 do takich obowiązków należała piecza nad czystością powietrza, gleby i wody, nad zaopatrzeniem ludności w wodę zdatną do picia i potrzeb gospodarczych, nad należytym usuwaniem wód zużytych i nieczystości oraz odprowadzaniem wód ściekowych. Zasadnicza ustawa sanitarna zapowiadała, że szczegółowe ustawy określą prawa i obowiązki ciał samorządowych przewidziane w art. 3. Według niektórych ocen państwowa zasadnicza ustawa sanitarna była pierwszą kompleksową regulacją prawną ochrony środowiska 2. 3. Pierwszym aktem prawnym poświęconym w całości tej problematyce było rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o usuwaniu nieczystości i wód opadowych (tekst jedn.: Dz. U. z 1939 r. Nr 90, poz. 581). Przyjęło ono założenie, że piecza nad należytym usuwaniem nieczystości (zdefiniowanych jako wydaliny ludzkie i zwierzęce, ścieki, śmiecie i odpadki gospodarcze) i wód opadowych należała do obowiązków gmin. W wykonaniu tego obowiązku gminy zostały zobowiązane do: 1) czuwania nad tym, aby istniejące w ich obrębie na terenie zaludnionym publiczne i prywatne urządzenia do usuwania nieczystości i wód opadowych odpowiadały przepisom, 2) zakładania urządzeń kanalizacyjnych do odprowadzania nieczystości i wód opadowych w miejscowościach liczących powyżej 25 000 mieszkańców oraz prowadzenia oczyszczania ścieków w ten sposób, aby w razie wpuszczania ich do wód powierzchniowych lub gruntowych nie wpływały na skład tych wód pod względem fizycznym, chemicznym i biologicznym w sposób szkodliwy lub mogący być szkodliwy dla zdrowia, 3) zaprowadzanie w miejscowościach liczących poniżej 25 000 mieszkańców takich sposobów i urządzeń zbierania, przechowy 2 R. Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 2000, s. 70. 22 Wojciech Radecki

1. Rozwój przepisów o utrzymaniu czystości i porządku wania i usuwania nieczystości oraz usuwania wód opadowych, które zapewniałyby utrzymanie czystości gleby, wód i powietrza w gminie, 4) czuwania, aby były zaprowadzone w dostatecznej liczbie publiczne i prywatne urządzenia do zbierania śmieci i odpadów gospodarczych oraz usuwania śmieci i odpadów z poszczególnych posesji w gminach liczących powyżej 10 000 mieszkańców, 5) wyznaczania terenów, na które powinny być usuwane nieczystości i śmiecie, oraz określenia sposobów ich usuwania. Ministrowie spraw wewnętrznych oraz robót publicznych zostali uprawnieni do wydawania przepisów sanitarnych normujących: 1) warunki, jakim powinny odpowiadać wszelkie publiczne i prywatne urządzenia do usuwania nieczystości i wód opadowych, 2) korzystanie z tych urządzeń, 3) warunki, jakim powinny odpowiadać ścieki nadające się do bezpośredniego wpuszczania do zbiorników wód powierzchniowych i do ziemi. Gminy zostały zobowiązane do przedłożenia projektów urządzeń kanalizacyjnych i służących do oczyszczania ścieków celem zatwierdzenia przez właściwe organy administracji rządowej. Gdyby gmina nie przystąpiła do wykonania projektów oraz robót, władza nadzorcza byłaby uprawniona do wstawienia do jej budżetu potrzebnych na te cele sum. Budowa i utrzymanie sieci kanalizacyjnej stanowiły wyłączne prawo gmin, gmina mogła jednak zezwolić na budowę tych urządzeń innej osobie prawnej lub fizycznej. Rozporządzenie zawierało przepisy o odpowiedzialności za wykroczenia. Winni przekroczenia przepisów rozporządzenia oraz rozporządzeń wydanych na jego podstawie podlegali karze grzywny do 1000 zł i aresztu do 6 tygodni albo jednej z tych kar, jeżeli inne przepisy nie przewidywały kar surowszych. Orzecznictwo należało do powiatowych władz administracji ogólnej; skazany mógł żądać przekazania sprawy właściwemu sądowi okręgowemu, który orzekał ostatecznie. 23