Materiały dla uczestnika warsztatów

Materiały dla uczestnika warsztatów Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze kujawsko-pomorskie luty-marzec 2015 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

Materiały dla uczestnika warsztatów Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze Ścieżki edukacyjne zamiast odpadów Na terenie 22 gmin w województwie kujawsko pomorskim rusza projekt rekultywacji składowisk odpadów. Jego celem jest przywrócenie wartości przyrodniczych lub użytkowych terenom po zamknięciu i rekultywacji składowisk. Poza osiągnięciem efektu ekologicznego w postaci wzrostu obszarów poddanych rekultywacji na cele przyrodnicze, podjęte działania spowodują, że po zakończeniu projektu na ich terenach powstaną ścieżki edukacyjne, udostępnione dla lokalnych społeczności. Infrastruktura ścieżek umożliwi przede wszystkim prowadzenie działań edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży, przyczyniając się do powszechnego wzrostu świadomości lokalnych społeczności w dziedzinie ekologii, ochrony środowiska, a w szczególności racjonalnego gospodarowania odpadami. Celem nadrzędnym prowadzenia w ramach projektu procesu rekultywacji będzie minimalizacja potencjalnego negatywnego oddziaływania na środowisko. W procesie zamknięcia składowiska odpadów lub jego części wykonuje się prace rekultywacyjne w sposób zabezpieczający składowisko odpadów przed jego szkodliwym oddziaływaniem na wody powierzchniowe i podziemne oraz powietrze, integrujący obszar składowiska odpadów z otaczającym środowiskiem oraz umożliwiający obserwację wpływu składowiska odpadów na środowisko. Koszt całego projektu szacowany jest na 27 628 436,32 zł. Finansowanie projektu pochodzić będzie ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Toruniu, gmin oraz województwa. Beneficjentem Projektu jest: Województwo Kujawsko-Pomorskie Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego. 2

kujawsko-pomorskie luty-marzec 2015 Partnerami Projektu są: 1) Gmina Bobrowniki z siedzibą w Bobrownikach, ul. Nieszawska 10, 87-617 Bobrowniki 2) Gmina Choceń z siedzibą w Choceniu, ul. Sikorskiego 4, 87-850 Choceń 3) Gmina Ciechocin z siedzibą w Ciechocinie, Ciechocin 172, 87-408 Ciechocin 4) Gmina Dąbrowa Biskupia z siedzibą w Dąbrowie Biskupiej, ul. Topolowa 2, 88-133 Dąbrowa Biskupia 5) Gmina Dąbrowa z siedzibą w Dąbrowie, ul. Kasztanowa 16, 88-306 Dąbrowa 6) Gmina Drzycim z siedzibą w Drzycimiu, ul. Podgórna 10, 86-140 Drzycim 7) Gmina Golub-Dobrzyń z siedzibą w Golubiu-Dobrzyniu, ul. Plac Tysiąclecia 25, 87-400 Golub-Dobrzyń 8) Gmina Górzno z siedzibą w Górznie, ul. Rynek 1, 87-320 Górzno 9) Gmina Janowiec Wielkopolski z siedzibą w Janowcu Wielkopolskim, ul. Gnieźnieńska 3, 88-430 Janowiec Wielkopolski 10) Gmina Miasta Lipno z siedzibą w Lipnie, ul. Plac Dekerta 8, 87-600 Lipno 11) Gmina Lniano z siedzibą w Lnianie, ul. Wyzwolenia 7, 86-141 Lniano 12) Gmina Lubanie z siedzibą w Lubaniu, Lubanie 28A, 87-732 Lubanie 13) Gmina Lubiewo z siedzibą w Lubiewie, ul. Hallera 9, 89-526 Lubiewo 14) Gmina Łasin z siedzibą w Łasinie, ul. Radzyńska 2, 86-320 Łasin 15) Gmina Rogowo z siedzibą w Rogowie, Rogowo 51, 87-515 Rogowo 16) Gmina Rogowo z siedzibą w Rogowie, ul. Kościelna 8, 88-420 Rogowo 17) Gmina Rojewo z siedzibą w Rojewie, Rojewo 8, 88-111 Rojewo 18) Gmina Śliwice z siedzibą w Śliwicach, ul. Ks. Dra St. Sychowskiego 30, 89-530 Śliwice 19) Gmina Warlubie z siedzibą w Warlubiu, ul. Dworcowa 15, 86-160 Warlubie 20) Gmina Więcbork z siedzibą w Więcborku, ul. Mickiewicza 22, 89-410 Więcbork 21) Gmina Zławieś Wielka z siedzibą w Złejwsi Wielkiej, ul. Handlowa 7, 87-134 Zławieś Wielka 22) Związek Gmin Kcynia, Nakło, Szubin z siedzibą w Nakle nad Notecią, ul. Młyńska 22, 89-100 Nakło nad Notecią 3

Materiały dla uczestnika warsztatów Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze 4

kujawsko-pomorskie luty-marzec 2015 Wybrane składowiska, które zostaną poddane rekultywacji Białkowo Gmina Golub-Dobrzyń Bysławek Gmina Lubiewo Huta Chojno Gmina Rogowo Lipno, ul. Dobrzyńska Gmina Miasta Lipno Lnianek Gmina Lniano Miesiączkowo Gmina Górzno 5

Materiały dla uczestnika warsztatów Rekultywacja składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim na cele przyrodnicze Niemojewo Gmina Choceń Polichnowo Gmina Bobrowniki Kucerz Gmina Lubanie Rozwarzyn Związek Gmin Kcynia, Nakło, Szubin Stanomin Gmina Dąbrowa Biskupia 6

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Chorzów 27 stycznia 2015 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Spis Treści Charakterystyka programu... 9 Tematyka zajęć... 9 Cele edukacyjne... 9 Metody i narzędzia...10 Pomoce dydaktyczne...10 Przebieg zajęć...10 Lekcja 1 Odpady: Ja i śmieci...11 Wprowadzenie (10min)...11 Ile wiesz o ekologii broszurka str. 6 (15min)...11 Co robić ze śmieciami w UE? (15min)...11 Podsumowanie (5min)...11 Lekcja 2 Rekultywacja: NIE wysypiskom!... 12 Wprowadzenie: Co ile się rozkłada, broszura str. 5 (10min)... 12 Składowisko odpadów (10min)... 12 Rekultywacja: NIE dla śmieci, TAK dla dzieci (20min)... 12 Podsumowanie (5min)... 13 Lekcja 3 Segregacja: Papier, plastik, metal, szkło oby wszystko dobrze szło!... 14 Wprowadzenie (5min)... 14 Segregacja (20min)... 14 Odpady niebezpieczne (10min)... 14 Po co segregować (5min)... 14 Podsumowanie (5min)... 14 Lekcja 4 Przetwarzanie: Nowe ze starego... 15 Wprowadzenie (10min)... 15 Recycling (25min)... 15 Zakończenie (10min)... 15 Lekcja 5 Podsumowanie: Mam talent do ekologii... 16 Wprowadzenie (5min)... 16 Gra Mam talent do ekologii (35min)... 16 Zakończenie (5min)... 16 Załącznik pytania do quizu...17 Zestaw 1...17 Zestaw 2...17 Zestaw 3... 18 Zestaw 4... 19 Zestaw 5... 19 Zestaw 6... 20 Pakiet dla prowadzącego zawiera:... 21 Nauczyciel przynosi:... 2! 8

Chorzów 27 stycznia 2015 Charakterystyka programu Program obejmuje zagadnienia z przyrody, biologii i geografii związane z ekologią I gospodarowaniem odpadami. Prezentowane treści zostaną przekazane podczas 5 godzin lekcyjnych dla każdej z klas w 22 szkołach objętych projektem, po 1 godzinie lekcyjnej w tygodniu. Lekcje odbędą się między 1.02.2015 a 31.05.2015. Zajęcia zostaną przeprowadzone przez osobę związaną ze środowiskiem akademickim oraz tematyką ekologiczną. Tematyka zajęć Zajęcia zostały przewidziane jako element kampanii informacyjnej, towarzyszącej rekultywacji składowisk odpadów w województwie kujawsko-pomorskim. Ze względu na potrzebę zmiany postawy społecznej dotyczącej gospodarowania odpadami, kampanię uzupełniono treści pośrednio związane z tematyką składowania odpadów i rekultywacji składowisk. Mowa przede wszystkim o hierarchii postepowania z odpadami, sposobach zapobiegania ich nadmiernemu wytwarzaniu, sposobach utylizacji oraz szeroko pojętej świadomości wpływu jednostek na środowisko naturalne. Podczas zajęć zostaną poruszone więc takie tematy, jak: Statystyki dotyczące odpadów w kraju i na świecie Wymogi Unii Europejskiej dotyczące polityki gospodarowania odpadami oraz rola wspólnoty w projekcie rekultywacji składowisk odpadów w województwie kujawskopomorskim Droga odpadów od powstania do utylizacji Sposoby ograniczania ilości powstających odpadów Składowiska odpadów i ich wpływ na środowisko Rekultywacja składowisk, jej przebieg i cel Segregacja odpadów zasady i korzyści Przetwarzanie odpadów, recycling i odzysk Cele edukacyjne Celem zajęć jest przede wszystkim uwrażliwienie młodych ludzi na kwestie ekologiczne, w szczególności dotyczące gospodarowania odpadami. Na zajęciach uczniowie poszerzą swoją wiedzę na temat sposobów postepowania z odpadami, zgodnymi z hierarchią postepowania z odpadami, wynikającą z wymogów Unii Europejskiej oraz poznają założenia projektu rekultywacji. Cele szczegółowe można ująć następująco: Ukazanie korzyści z projektu rekultywacji składowisk Wzrost świadomości w zakresie roli UE w kształtowaniu polityki proekologicznej Uświadomienie wpływu jednostki na środowisko naturalne Przybliżenie sposobów postepowania z odpadami w gospodarstwach domowych Wzrost wiedzy w zakresie sposobów utylizacji odpadów i wynikających z nich korzyści Produktem finalnym lekcji będzie szereg materiałów (plakatów, makiet), które mogą zostać zorganizowane w klasową gazetkę lub, w przypadku zainteresowania szkoły, wystawę szkolną. 9

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Metody i narzędzia Scenariusze lekcji zostały opracowane z uwzględnieniem potrzeb edukacyjnych tej grupy wiekowej. Zastosowane metody i narzędzia angażują uczniów zarówno intelektualnie, emocjonalnie, jak i ruchowo, przez co przekazywana wiedza staje się bardziej dostępna i może być lepiej zapamiętana. Wśród zastosowanych narzędzi można wymienić: Burze mózgów, quizy i dyskusje Gry ruchowe Zabawy z wykorzystaniem pomocy wizualnych Pomoce dydaktyczne Podczas zajęć zostaną wykorzystane różne materiały, które w atrakcyjny i angażujący dzieci sposób będą przekazywały pożądane informacje. Będą to, m.in.: Broszura z ćwiczeniami i folder kampanii Mapa rekultywowanych składowisk Wydruki ćwiczeń i pytań do gry Rekwizyty (wymienione przy scenariuszu każdej lekcji) Artykuły plastyczne (kredki, mazaki, kartki samoprzylepne, nożyczki) Przebieg zajęć Każda z lekcji została zaplanowana wokół wybranego zagadnienia. Materiały dydaktyczne stanowią załącznik do programu nauczania. Broszurka dla prowadzącego została oznakowana numerami wskazującymi poszczególne strony. Podczas zajęć prowadzący wskazuje uczniom, który fragment broszurki mają odnaleźć. 10

Chorzów 27 stycznia 2015 Lekcja 1 Odpady: Ja i śmieci. Materiały: broszurka, plansze z fragmentami piramidy obrazującej hierarchię postepowania z odpadami (w zestawie nauczyciela) i taśma malarska lub magnesy. Wprowadzenie (10min) Prowadzący zaczyna pytaniem: Co to są śmieci? Zbiera odpowiedzi dzieci i podsumowuje układając wspólną definicję. Potem zadaje pytanie: Jak myślicie: ile śmieci każdy z nas produkuje co roku? Ile wiesz o ekologii broszurka str. 6 (15min) Prowadzący krótko opowiada o projekcie i zaplanowanych lekcjach. Następnie rozdaje broszurki z ćwiczeniami i prosi o podpisanie się na nich jak na zeszycie i zachowanie na kolejne lekcje. Potem pisze na tablicy 245 kg i pyta grupę, czego dotyczy ta liczba (ilości produkowanych odpadów/os/rok). Prosi o otwarcie książeczki na stronie 4 Zadanie: Sprawdź ile wiesz na temat ekologii. Dzieci mogą pracować w parach, odgadując poszczególne liczby. Prowadzący sprawdza odpowiedzi i zadaje pytanie podsumowujące: Co Was najbardziej zaskoczyło z tych informacji? Dlaczego? Co robić ze śmieciami w UE? (15min) Prowadzący pyta czym jest UE i weryfikuje odpowiedzi. Następnie rysuje pustą piramidę na arkuszu brystolu przyczepionego do tablicy i mówi, że w Unii wprowadzono zasady, co robić ze śmieciami. Zostały one zebrane w piramidę, która pokazuje co należy robić w pierwszej kolejności, a co w ostateczności. Obok piramidy przyczepia w przypadkowej kolejności kartki z następującymi pojęciami: Odzyskiwanie Składowanie Recycling Ponowne użycie Zapobieganie powstawaniu. Robi krótki quiz na temat znajomości pojęć (przydatne przykłady w broszurce na str. 11 w zadaniu: Co zrobić ze śmieciami? prowadzący może wyczytać przykłady i prosić uczniów żeby zgadywali, do którego słowa się odnoszą). Kiedy pojęcia są jasne, uczniowie porządkują kolejność poprzez przyczepienie pojęć w odpowiednich miejscach piramidy. W ten sposób powstaje makieta, która zawiśnie na klasowej gazetce. Następuje dyskusja w jaki sposób można ograniczyć wytwarzanie odpadów (broszurka str. 9) Podsumowanie (5min) Prowadzący dziękuje uczniom za pracę i prosi o odpowiedź na pytanie: Co najlepiej zapamiętaliście z dzisiejszej lekcji? 11

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Lekcja 2 Rekultywacja: NIE wysypiskom! Materiały: broszurka, przedmioty codziennego użytku (chusteczka papierowa, guma do żucia, puszka, butelka PET, torba foliowa), mapa rekultywowanych w projekcie składowisk, wydrukowane zdjęcia składowisk, arkusz brystolu, marker permanentny, kredki, sznurek. Wprowadzenie: Co ile się rozkłada, broszura str. 5 (10min) Prowadzący rozpoczyna pytaniem: Co się dziej z tymi śmieciami, które wytwarzamy? Ile czasu potrzebują, żeby zniknąć w ziemi? Następnie pokazuje uczniom następujące przedmioty i pyta: Jak myślicie, ile czasu minie zanim te rzeczy znikną z ziemi? Chusteczka papierowa Guma do żucia Puszka Butelka PET Torba foliowa Uczniowie mogą podejść, wziąć do ręki dany przedmiot, zastanowić się. Prowadzący zbiera odpowiedzi, po czym prosi o rozwiązanie zadania w broszurce na str. 5 Ile czasu rozkładają się śmieci. Uczniowie porównują swoje odpowiedzi w parach i na forum grupy. Prowadzący markerem zapisuje czas rozkładu na każdym z przedmiotów, związuje je sznurkiem i zawiesza na gazetce klasowej. Pytania podsumowujące: Co zdarzyło Ci się wyrzucić w pośpiechu z tych rzeczy? Dlaczego nie można wyrzucać rzeczy bez zastanowienia? Gdzie trafiają wyrzucone w pośpiechu śmieci? Składowisko odpadów (10min) Prowadzący prosi kilku ochotników żeby wylosowali zdjęcia (składowisk) i opisali klasie, co widzą. Zadaje pytania pomocnicze: Jak tam pachnie? Czy miło jest mieszkać obok? etc. Kiedy ochotnik opowiada, klasa rysuje to, co słyszy i na koniec pokazuje mówiącemu. Wtedy ochotnik odsłania zdjęcie. Następnie prowadzący zadaje pytania: Co to jest składowisko? Dlaczego składowanie odpadów to ostateczność? Wszystkie zdjęcia są naklejone na brystol, a uczniowie wymyślają tytuł planszy, który prowadzący zapisuje markerem. Gotowy plakat jest zawieszony na gazetce klasowej. Rekultywacja: NIE dla śmieci, TAK dla dzieci (20min) Prowadzący prosi uczniów, żeby przeczytali informacje o projekcie (str. 2) i zadaje serię pytań sprawdzających: Ile składowisk zostanie zamkniętych w naszym województwie? Kiedy zostaną zamienione na ścieżki edukacyjne? Kto na tym skorzysta i jak? 12

Chorzów 27 stycznia 2015 Wtedy zawiesza mapę rekultywowanych składowisk i prosi ochotnika, żeby wskazał, gdzie leży gmina, w której mieszka. Następnie pisze na tablicy słowo REKULTYWACJA. Prosi uczniów, żeby ułożyli jak najwięcej słów z liter tego jednego. Wtedy krótko mówi, co to jest (definicja, broszurka str. 3) i wspomina, że składowiska przykrywa się warstwami. Prosi dzieci o wspólną pracę nad zadaniem w broszurce na str. 3. Ktoś odczytuje opis warstwy i cała klasa zgaduje, która to warstwa na rysunku. Później dzieci kolorują warstwy. Na koniec prowadzący pyta co to są ścieżki edukacyjne, które powstaną na zrekultywowanych składowiskach, czy ktoś był kiedyś na jakiejś ścieżce edukacyjnej i pyta: Kto chciałby pojechać na ścieżkę ekologiczną? Podsumowanie (5min) Prowadzący dziękuje uczniom za pracę i prosi o odpowiedź na pytanie: Co najlepiej zapamiętaliście z dzisiejszej lekcji? 13

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Lekcja 3 Segregacja: Papier, plastik, metal, szkło oby wszystko dobrze szło! Materiały: broszurka, worek wypełniony suchymi, zmieszanymi śmieciami (ewentualnie zgniecionymi kartkami z nazwami śmieci) z kategorii papier, szkło, metal, plastik; 5 kolorowych koszy, blok rysunkowy samoprzylepny, nożyczki, mazaki, zdjęcia odpadów niebezpiecznych (bateria, lekarstwa, komputer, żarówka etc.) Wprowadzenie (5min) Prowadzący wyciąga wyładowany śmieciami worek i wysypuje zawartość na podłogę. Pyta dzieci: Czy pomożecie mi posprzątać ten bałagan? A czy możemy te wszystkie śmieci wyrzucić razem? Prowadzi rozmowę, żeby ustalić, że dzielimy je na 4 kategorie. Segregacja (20min) Prowadzący wyciąga 4 kolorowe kosze i dzieli dzieci na 4 grupy. Każda dostaje kosz, samoprzylepną kartkę, mazak i nożyczki i przygotowuje etykietę. Następnie zbiera śmieci do swojego kosza. Na koniec wszystkie kosze stoją razem i wszyscy sprawdzają, czy odpowiednie śmieci zostały wyrzucone. Podsumowaniem jest ćwiczenie z broszurki na str. 6 * Kosze mogą zostać wykorzystane do wystawy ekologicznej w szkole. Odpady niebezpieczne (10min) Prowadzący przypina na tablicy zdjęcia odpadów niebezpiecznych i pyta dzieci: czy te rzeczy możemy wyrzucić do któregoś z 4 koszy? Dostawia do 4 koszy 5-ty, o innym kształcie z etykietą: odpady niebezpieczne. Ustala z klasą, że tego typu rzeczy trzeba wyrzucać gdzie indziej w PSZOKACH lub w opisanych kontenerach w sklepach. Prosi uczniów o wykonanie zadania z broszurki na str. 7 Co można wyrzucać? Sprawdza rozwiązanie i pyta dlaczego odpady mogą być niebezpieczne. Podsumowuje najważniejsze odpowiedzi (trujące dla środowiska, niebezpieczne dla zwierząt etc) Po co segregować (5min) Klasa wspólnie z prowadzącym analizuje korzyści z segregowania odpadów (broszura str.10) Uczniowie wykonują zadanie z broszurki, zaznaczając te korzyści, które są dla nich ważne. Ochotnicy mówią na głos co podkreślili. Podsumowanie (5min) Na koniec prowadzący pyta: Po co śmieci trzeba segregować? Wspomina, że o tym będzie następna lekcja. Dziękuje uczniom za pracę i prosi o odpowiedź na pytanie: Co najlepiej zapamiętaliście z dzisiejszej lekcji? Zadanie domowe: na następną lekcje uczniowie mają za zadanie przynieść suche odpady do przygotowania pracy plastycznej/technicznej butelki PET, puszki, gazety, tkaniny i inne oraz klej, nożyczki i mazaki. 14

Chorzów 27 stycznia 2015 Lekcja 4 Przetwarzanie: Nowe ze starego. Materiały: broszurka oraz zestaw: gazeta, papier toaletowy, butelka PET, bluza z polaru, szklana butelka, puszka aluminiowa, jabłko, roślina w doniczce, żarówka (alternatywnie wydruki obrazków z tymi przedmiotami); odpady do przygotowania pracy plastycznej/technicznej (przyniesione przez dzieci z domu w ramach zadania z poprzedniej lekcji). Wprowadzenie (10min) Prowadzący ustawia na środku klasy następujące przedmioty: gazeta, papier toaletowy, butelka PET, bluza z polaru, szklana butelka, puszka aluminiowa, jabłko, roślina w doniczce, żarówka. Mówi uczniom, że niektóre z nich powstały z wyrzuconych śmieci. Wspólnie z uczniami zastanawia się które i podsumowuje podając pary: gazeta - papier toaletowy, butelka PET - bluza z polaru, jabłko - roślina w doniczce (kompost dla rolników w procesie bioprzetwarzania resztek organicznych); szklana butelka i puszka aluminiowa (odzyskane z wyrzuconych butelek i puszek), żarówka jako energia, która powstała ze spalenia odpadów w specjalnie przygotowanych instalacjach. Podsumowując mówi, że żeby zrobić coś nowego ze śmieci trzeba je segregować do osobnych pojemników i dopytuje jakie śmieci segregujemy (nawiązanie do poprzedniej lekcji) Recycling (25min) Prowadzący przypina do tablicy symbol recyclingu i pyta: Co ten symbol oznacza? Dlaczego jest umieszczany na opakowaniach niektórych produktów? Dlaczego warto oddawać śmieci do recyclingu? Po co robić nowe ze starego? Prowadzący mówi, że zaraz sami spróbujemy zrobić coś nowego z czegoś starego. Łączy dzieci w pary i każdej z nich rozdaje zestaw (lub dzieci korzystają z przyniesionych przez siebie odpadów) - puszkę, foliową torbę, gazetę, papierki po cukierkach i inne papierowe/plastikowe opakowania produktów spożywczych, nożyczki i klej. Prosi, żeby z tych śmieci zrobić cos nowego: do wyboru są 3 tematy: śmieciowy obrazek (kolaż), strój ekologiczny lub forma dowolna zaproponowana przez dziecko. Zakończenie (10min) Podsumowaniem zajęć jest prezentacja prac na forum klasy i o ile to możliwe, umieszczenie na gazetce klasowej. 15

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Lekcja 5 Podsumowanie: Mam talent do ekologii. Materiały: folder kampanii, karteczki z pytaniami quizowymi, figurki z gry planszowej dla każdego z dzieci, kostka do gry przygotowana plansza do gry, torby z gadżetami kampanii oraz nagroda dla zwycięskiej drużyny słodycze. Wprowadzenie (5min) Prowadzący mówi, że na ostatniej z cyklu lekcji zagramy w grę, Tłumaczy zasady i ustawia planszę oraz rekwizyty. Gra Mam talent do ekologii (35min) Zasady gry: Dzieci są podzielone na 2 drużyny, np. Odliczając 1-2. Każda z drużyn wybiera swojego kapitana, nazwę i ustawa swój pionek na planszy w polu startowym. Celem gry jest przejście na planszy do mety rzucając kostką i odpowiadając na wylosowane za liczbę wyrzuconych oczek zadania. Zaczyna drużyna, która jako pierwsza wyrzuci większą liczbę oczek. Rozpoczynająca drużyna rzuca kostką i losuje pytanie z zestawu dla wyrzuconej liczby oczek. Zestawy ponumerowane 1-6 udostępnia prowadzący. (Raz wylosowane pytanie nie jest używane ponownie) Po wylosowaniu pytania drużyna się naradza i udziela odpowiedzi. Jeżeli nie zna odpowiedzi może poszukać w folderku lub broszurce kampanii. Odpowiedź prawidłowa 2 pola do przodu. Odpowiedź wspomagana folderkiem lub broszurą 1 pole do przodu Odpowiedź nieprawidłowa brak ruchu Brak odpowiedzi ruch wstecz o jedno pole. Wygrywa ta drużyna, która jako pierwsza dotrze do mety. Nagrodą dla zwycięskiej drużyny są słodycze i torba z gadżetami kampanii. Drużyna przegrana dostaje nagrodę pocieszenia torbę z gadżetami kampanii. Zakończenie (5min) Prowadzący wręcza nagrody, dziękuje uczniom za pracę podczas wszystkich 5 lekcji i zaprasza je na stronę kampanii. 16

Chorzów 27 stycznia 2015 Załącznik pytania do quizu Zestaw 1 1. Ile składowisk zostanie zamkniętych w naszym województwie do końca 2015 roku? 2. Co powstanie w miejscu zamkniętych składowisk? 3. Co oznacza skrót ha? 4. Ile hektarów zajmują składowiska przeznaczone do zamknięcia razem? 5. Ile milionów będzie kosztować przekształcenie składowisk w naszym województwie? 6. Kto daje nam większą część pieniędzy na ten projekt? 7. Po co zamykamy składowiska? 8. Kto skorzysta z rekultywacji składowisk w naszym województwie? Odpowiedzi 1. (22) 2. (ścieżki edukacyjne) 3. (hektar, jednostka powierzchni) 4. (23) 5. (27) 6. (UE) 7. (żeby zadbać o czystość środowiska i nasze zdrowie i bezpieczeństwo) 8. (my, ludzie, rośliny i zwierzęta) Zestaw 2 1. Ile tysięcy puszek po konserwach potrzeba żeby wyprodukować 1 samochód? 2. Ile drzew jest ściętych do produkcji 1 tony papieru? 3. Ile kilogramów odpadów każdy z nas produkuje co roku? 4. Ile kilogramów papieru każdy z nas zużywa co roku? 5. Ile godzin będzie świecić 100 watowa żarówka dzięki energii zaoszczędzonej na 1 szklanej butelce? 6. Ile drzew jest zużytych na jedno wydanie codziennej gazety? 17

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej 7. Ile ptaków i ssaków wodnych ginie z powodu połknięcia plastikowych odpadów wyrzucanych do mórz? 8. Ile litrów wody zanieczyści 1 litr oleju silnikowego wylany do kanału lub rzeki? Odpowiedzi 1. (19 000) 2. (17) 3. (245kg) 4. (63kg) 5. (4h) 6. (4 000) 7. (ok. 2mln) 8. (1mln) Zestaw 3 1. Ile czasu rozkłada się ręcznik papierowy? 2. Ile czasu rozkłada się zapałka? 3. Ile czasu rozkłada się guma do żucia? 4. Ile czasu rozkłada się puszka? 5. Ile czasu rozkłada się torebka foliowa? 6. Ile czasu rozkłada się butelka plastikowa PET? 7. Ile czasu rozkłada się szklana butelka? 8. Ile czasu rozkłada się papierowa chusteczka? Odpowiedzi 1. (2 tygodnie) 2. (6 miesięcy) 3. (5 lat) 4. (10 lat) 5. (nawet 400 lat) 6. (nawet 1000 lat) 7. (4000 lat) 8. (3 miesiące) 18

Chorzów 27 stycznia 2015 Zestaw 4 1. Co to znaczy recycling? 2. Z czego powstaje polar? 3. Wymień 3 śmieci, które wrzucamy do pojemnika z napisem szkło. 4. Wymień 3 śmieci, które wrzucamy do pojemnika z napisem papier. 5. Wymień 3 śmieci, które wrzucamy do pojemnika z napisem plastik. 6. Wymień 3 śmieci, które wrzucamy do pojemnika z napisem metal. 7. Wymień 3 odpady niebezpieczne. 8. Dlaczego niektóre odpady wyrzucamy osobno jako niebezpieczne? Odpowiedzi 1. (przetworzenie, wykorzystanie surowców do wytworzenia czegoś nowego) 2. (z butelek PET) 3. (butelka, słoik, szklane opakowania) 4. (gazeta, zeszyt, torebka papierowa) 5. (butelka plastikowa, kubek po jogurcie, reklamówka foliowa) 6. (puszka, kapsel, nakrętka słoika) 7. (bateria, lekarstwa, żarówka) 8. (Bo mogą zanieczyścić środowisko i być trujące) Zestaw 5 - - - - - 1. Co to jest składowisko odpadów? 2. Dlaczego składowiska są niebezpieczne? 3. W jaki sposób rekultywuje się składowiska, żeby nie szkodziły środowisku? 4. Iloma warstwami przykrywa się składowisko, żeby nie szkodziło środowisku? 5. Co my możemy zrobić, żeby składowiska można było zamykać? 6. Po co segregować odpady? Podaj 3 powody. 7. Jak ograniczyć ilość śmieci, które produkujemy? Podaj 3 sposoby. 8. Co najlepiej robić ze śmieciami? Oddać do recyclingu wywieźć na składowisko nie dopuścić do powstania użyć ponownie? Ponumeruj możliwości od 1 do 4 (1 - najlepszy pomysł, 4 - najgorszy pomysł). 19

EKOedukacja w ramach kampanii NIE dla śmieci, TAK dla dzieci Program nauczania dla dzieci klas 3 szkoły podstawowej Odpowiedzi 1. (Miejsce gdzie trafiają śmieci z naszych domów i są przechowywane) 2. (Bo mogą zanieczyszczać środowisko, zatruwać ziemie i wodę, brzydko pachnieć) 3. (kładzie się na nie różne warstwy) 4. (7) 5. (segregować śmieci w domu i szkole) 6. (np. możliwość recyclingu, dbałość o środowisko, oszczędność pieniędzy) 7. (np. pożyczanie książek, gazet, ponowne użycie reklamówek, kupowanie mniejszej ilości rzeczy) 8. (3,4,1,2) Zestaw 6 - - - - - 1. Jaki jest tytuł broszurki z ćwiczeniami? 2. Jaki kolor kojarzy się z ekologią? 3. Narysuj znak recyclingu. 4. Opisz składowisko odpadów 3 przymiotnikami. 5. Na jakiej stronie internetowej możesz przeczytać więcej o zamykaniu składowisk w województwie? 6. Co jest stolicą naszego województwa? 7. Na jakim papierze wydrukowano broszurkę z ćwiczeniami? Co to znaczy? 8. Co dla Ciebie znaczy określenie Jestem eko? Odpowiedzi 1. (NIE dla śmieci, TAK dla dzieci) 2. (zielony) 3. (rysunek) 4. (brudne, śmierdzące, niebezpieczne) 5. () 6. (Toruń i Bydgoszcz) 7. (na papierze z surowców wtórnych, że jest ekologiczna) 8. (np. Dbam o środowisko, myślę o innych.) 20

Chorzów 27 stycznia 2015 Do przeprowadzenia lekcji potrzebne są: Program nauczania Folder informacyjny Broszurki z ćwiczeniami (dla każdego ucznia do wykorzystania ponownie na kolejnych lekcjach) Plansza, kostka, 2 pionki i wydrukowane pytania do gry Nagrody dla zwycięzców gry i nagrody pocieszenia (lekcja 5) Mapa rekultywowanych składowisk odpadów (strona 5) Zestaw wydruków zdjęć składowisk odpadów Zestaw wydruków zdjęć odpadów niebezpiecznych Zestaw 4 arkuszy brystolu do przygotowania gazetki klasowej z lekcji 1-4 5 kolorowych koszy oraz naklejki do ich opisania do lekcji 3. Rekwizyty wymienione jako materiały na lekcję 2 i 4 (przedmioty codziennego użytku) Nożyczki, klej, marker, sznurek, kredki Taśma malarska lub magnesy do przyczepiana pomocy wizualnych na tablicy 21

Publikacja z konferencji ekologicznej Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów WROCŁAW 28-30/10/2014 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

VI Konferencja Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów Eko edukacja: Jak zaplanować i zrealizować skuteczną kampanię promocyjną 23

Wrocław 28-30/2014 24

VI Konferencja Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów Eko edukacja: Jak zaplanować i zrealizować skuteczną kampanię promocyjną 25

Wrocław 28-30/2014 26

VI Konferencja Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów Eko edukacja: Jak zaplanować i zrealizować skuteczną kampanię promocyjną 27

Wrocław 28-30/2014 28

VI Konferencja Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów Eko edukacja: Jak zaplanować i zrealizować skuteczną kampanię promocyjną 29

Wrocław 28-30/2014 30

VI Konferencja Selektywna zbiórka, segregacja i recykling odpadów Eko edukacja: Jak zaplanować i zrealizować skuteczną kampanię promocyjną 31

RAPORT ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa sierpień 2013 Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko

sierpień 2013 Rewolucja śmieciowa RAPORT ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI SierpieŃ 2013 r. InIcjator badania: Partnerzy: SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 34

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Spis treści: 1. Jest średnio, ale wierzymy, że będzie lepiej ocena zmian w gospodarce odpadami komunalnymi...5 2. Ustawa a rzeczywistość Oczekiwania i obserwacje mieszkańców...8 3. Najpierw cena, potem jakość Oczekiwania wobec firm...10 4. Ulotka i plakat skuteczniejsze niż Facebook Komunikacja na temat nowych zasad gospodarki odpadami komunalnymi...12 5. Eksperci w segregacji butelek po piwie Segregacja odpadów...16 6. Kompostownie zamiast wysypisk Sposoby zagospodarowania odpadów komunalnych...18 7. Śmieci to też biznes, powinien być przejrzysty Procedury przetargowe...21 Informacje o badaniu...24 2 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 35

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Michał Kudła Head of department Gas & Industry on board Public relations ecco communications network Wciągu ostatniego półrocza media wielokrotnie komentowały problemy związane ze zmianami w gospodarce odpadami komunalnymi tak zwaną rewolucję śmieciową. Wokół tematu narosło wiele wątpliwości i mitów. Jak jest naprawdę? Jak Polacy oceniają zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi? Czego oczekują od samorządów i firmy odpowiedzialnych za odbieranie śmieci? Czy wiedzą, jak je sortować? Czy popierają inwestycje w instalacje do utylizacji odpadów? Celem raportu opracowanego przez on Board PR oraz SW Research jest znalezienie odpowiedzi m.in. na powyższe pytania. nie otrzymali żadnej informacji ani od administracji osiedla, ani od władz samorządowych. Profesor Andrzej Kraszewski, były minister środowiska, twórca nowych przepisów zwracał uwagę, że intencją ustawodawcy było zagwarantowanie żeby nowoczesne zakłady przetwarzania odpadów wypierały poczekać. Ogromna większość gmin zdecydowała na zastosowanie w przetargach kryterium ceny, stając się zakładnikiem oczekiwań mieszkańców, dla których najważniejsze jest zmniejszenie opłat. Zdaniem ekspertów zwiększa to ryzyko powstania szarej strefy składowania odpadów w przysłowiowej dziurze w ziemi oraz fali Ogromna większość gmin zdecydowała na zastosowanie w przetargach kryterium ceny, stając się zakładnikiem oczekiwań mieszkańców, dla których najważniejsze jest zmniejszenie opłat Tak jak w przypadku każdej rewolucji, nie obyło się bez ofiar. W wielu miastach rzeczywiście pojawiły się problemy związane z wprowadzeniem nowych przepisów Warszawa nie wdrożyła ich na czas, w wielu miastach np. bydgoszczy, Opolu i Szczecinie zabrakło pojemników na śmieci. Na niedoróbki i opóźnienia nałożyły się problemy w komunikacji 33% mieszkańców nie orientowało się, jakie są zasady wywozu śmieci te tandetne. Wcale nie miało być tanio. Niestety, zadanie przerosło wiele gmin. * Czy obawy związane ze skutecznością rewolucji znalazły potwierdzenie w naszym badaniu? Na odpowiedź czy dzięki nowelizacji ustawy udało się osiągnąć najważniejszy cel czyli zmniejszyć ilość składowanych odpadów oraz poprawić wskaźniki dotyczące segregacji przyjdzie jeszcze bankructw firm, które zaproponowały zbyt niskie ceny. Na szczęście, pomimo sceptycznej oceny zmian w gospodarce odpadami komunalnymi, większość Polaków (54%) wierzy, że w dłuższej perspektywie nowe zasady wpłyną pozytywnie na poprawę czystości. Zapraszam do zapoznania się z badaniem. *(wypowiedź dla Gazety Wyborczej z 13 czerwca 2013 r.), REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 3 36

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Piotr Zimolzak chief analysis officer SW Research Agencja Badań Rynku i Opinii są mrocznym i wstydliwym sekretem Odpady każdej produkcji pisze prof. Bauman w swojej książce Życie na przemiał. Odpady towarzyszyły i będą nam towarzyszyć zawsze bez względu, czy gospodarujemy wielką fabryką czy dbamy o własne gospodarstwo domowe. Potrzeba pozbywania się odpadów zawsze będzie pilna i nieustanna. z potrzebą zwiększania wiedzy w zakresie segregacji odpadów. O ile najpewniej czujemy się segregując śmieci, których pozbywamy się najczęściej (szklane butelki po piwie, gazety, plastikowe butelki i zepsute produkty organiczne), o tyle niektóre produkty nadal sprawiają nam istotne problemy (np. kartony po mleku czy porcelana). Prawie połowa mieszkańców nie jest w stanie powiedzieć, w jaki sposób została wybrana firma odpowiedzialna za wywóz śmieci w ich okolicy. niski poziom zainteresowania zapisami w ustawie śmieciowej może właśnie wynikać ze wstydliwego charakteru odpadów gospodarstwom zależy na tym, aby pozbyć się ich możliwie szybko i nieważne, kto się tym zajmie. Oczywiście ważne (w opinii połowy mieszkańców), aby firma odpowiedzialna za wywóz odpadów była możliwie tania. Tymczasem zdecydowana większość deklaruje, że opłaty wzrosły, a jedynie co piąty Polak uważa, Ze względu na coraz większe ograniczenia przestrzenne pojawiła się potrzeba bardziej efektywnej utylizacji odpadów w porównaniu do tradycyjnych wysypisk. zaledwie 14% mieszkańców kraju jest w stanie zaakceptować wysypisko śmieci w swojej okolicy, choć jest to zarazem najlepiej znany i najczęściej wymieniany (80%) sposób składowania odpadów. Co prawda Polacy zaczynają poznawać i akceptować wokół siebie inne formy utylizacji odpadów, jednak potrzebna jest dalsza edukacja w tym zakresie. Podobnie jest Niski poziom zainteresowania zapisami w ustawie śmieciowej może właśnie wynikać ze wstydliwego charakteru odpadów że firma spełniła ich oczekiwania cenowe. To tylko wierzchołek góry lodowej wniosków, które płyną z niniejszego raportu. Zachęcam gorąco do lektury całości. 4 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 37

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 1 Jest średnio, ale wierzymy, że będzie lepiej OCeNA ZmiAN W GOSPOdARCe OdPAdAmi KOmuNAlNymi W przededniu wejścia w życie nowelizacji, w czerwcu 2013 r., 41% ankietowanych pozytywnie oceniało zmiany w systemie zbierania odpadów; tyle samo respondentów (41%) zmiany oceniało negatywnie, a 18% nie miało w tej kwestii zdania. JAK OCeNiASZ PROPONOWANe ZmiANy W SySTemie ZBieRANiA OdPAdóW, KTóRe NASTąPią PO WeJśCiu W ŻyCie NOWeJ ustawy śmieciowej? 18% 8% zdecydowanie pozytywnie raczej pozytywnie raczej negatywnie zdecydowanie negatywnie nie wiem/trudno powiedzieć 14% 27% 33% (n=800) osoby, które słyszały o nowej ustawie. 1 etap, 06.2013. Tylko 6% mieszkańców było zdecydowanie przekonanych, że władze samorządowe zapewnią odpowiedni odbiór śmieci, ale aż 37% było raczej przekonanych, że władze raczej sobie z tym poradzą. do największych optymistów należeli mieszkańcy północno-zachodnich i wschodnich krańców Polski, gdzie blisko połowa mieszkańców nie spodziewała się problemów w odbiorze śmieci. do największych sceptyków należeli mieszkańcy regionu centralnego oraz południowo zachodniego, gdzie tylko 36% i 37% nie przewidywało problemów. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 5 38

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII miesiąc po wejściu w życie nowej ustawy tylko 5% respondentów zdecydowanie pozytywnie ocenia zmiany w systemie zbierania odpadów, które zaszły w ich okolicy, 26% raczej pozytywnie, a 47% negatywnie, w tym 18% zdecydowanie negatywnie. do największych sceptyków należą mieszkańcy południowo-zachodniej Polski (73% negatywnych ocen), a najbardziej zadowoleni są badani z regionu wschodniego (51% ocenia zmiany pozytywnie). JAK OCeNiASZ ZmiANy W SySTemie ZBieRANiA OdPAdóW, KTóRe ZASZły W TWOJeJ OKOliCy PO WeJśCiu W ŻyCie NOWeJ ustawy śmieciowej? 22% 5% 26% zdecydowanie pozytywnie raczej pozytywnie raczej negatywnie zdecydowanie negatywnie nie wiem/trudno powiedzieć 18% (n=789). 2 etap, 08.2013. 29% 6 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 39

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Większość mieszkańców (54%) uważa, że w dłuższej perspektywie, zmiany w systemie odbioru odpadów pozytywnie wpłyną na czystość w okolicy, 33% jest przeciwnego zdania. Ponownie, największymi optymistami są mieszkańcy wschodniej Polski (68% pozytywnych ocen), a najwięcej pesymistów jest w regionie północno-zachodnim (40%). 20% badanych sądzi, że pozytywne zmiany będą widoczne najpóźniej po 3 miesiącach, 49% uważa, że potrwa to pół roku- rok, a 20% twierdzi, że zmiany będą zauważalne po 2-3 latach. CZy uważasz, Że W dłuższej PeRSPeKTyWie ZmiANy W SySTemie OdBiORu OdPAdóW WPłyNą POZyTyWNie NA CZySTOść TWOJeJ OKOliCy? 14% 9% 7% zdecydowanie pozytywnie raczej pozytywnie raczej negatywnie zdecydowanie negatywnie nie wiem/trudno powiedzieć 26% 45% (n=789). 2 etap, 08.2013. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 7 40

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 2 OCZeKiWANiA Ustawa a rzeczywistość i OBSeRWACJe mieszkańców W czerwcu 2013 r., aż 61% badanych poprawnie stwierdziło, że stawki dla osób segregujących śmieci będą niższe, jednak 23% błędnie wskazało, że ilość wyprodukowanych odpadów wpłynie na wysokość opłat (tymczasem gminy mogły wybrać model naliczania opłat w zależności od powierzchni mieszkania, ilości zużywanej wody lub deklarowanej liczby mieszkańców). ZAZNACZ, KTóRe ustalenia dotyczą TWOim ZdANiem NOWeJ ustawy śmieciowej? Opłaty za wywóz śmieci dla osób segregujących śmiecibędą niższe Za wywóz śmieci będzie odpowiedzialny samorząd lokalny Trzeba będzie segregować wszystkie śmieci Zwiększą się średnie ceny opłat za wywóz śmieci w domach jednorodzinnych Zwiększą się średnie ceny opłat za wywóz śmieci w blokach wielorodzinnych Mieszkańcy domów jednorodzinnych nie będą musieli sami współpracować z firmami wywożącymi śmieci Ilość wyprodukowanych odpadów wpłynie na wysokość opłat Stawka wywozu śmieci dla wszystkich mieszkańców będzie ujednolicona Nie wiem/trudno powiedzieć Żadne z tych ustaleń nie dotyczy nowej ustawy śmieciowej 1% 5% 26% 23% 20% 61% 53% 52% 48% 45% (n=800) osoby, które słyszały o nowej ustawie. 1 etap, 06.2013. 8 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 41

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Tym, co mieszkańcy najdotkliwiej odczuli po wejściu w życie tzw. ustawy śmieciowej, jest wzrost kosztów wywozu odpadów (57%). Blisko połowa badanych wskazuje również na zwiększenie liczby osób segregujących śmieci (49%). Znaczna część osób zauważyła pojawienie się nowych pojemników do segregacji odpadów (44% wskazań) oraz fakt, że za odbiór śmieci odpowiedzialna jest nowa firma (41%). Zaledwie co czwarta osoba uważa, że odbiór śmieci przebiega bez zakłóceń (23%). Tylko co piąty respondent czuje się lepiej poinformowany o tym, w jaki sposób segregować odpady (19%). Kilkanaście procent badanych dzięki wprowadzeniu nowej ustawy zaczęło segregować śmieci (17%), a co dziesiąta osób zauważyła, że dzięki temu ich okolica jest czystsza. Inne zmiany zauważyło 18% badanych. Najczęściej były to niedogodności lub zamieszanie związane z nieregularnym odbiorem śmieci. ZAZNACZ, KTóRe Z PONiŻSZyCh ZmiAN ZAuWAŻyłeś/Aś? wzrosły koszty wywozu odpadów 57% więcej osób segreguje odpady pojawiły się nowe pojemniki do segregacji odpadów za odbiór śmieci odpowiedzialna jest nowa firma wiele osób nie wie, w jaki sposób segregować odpady odbiór śmieci przebiega bez zakłóceń jestem lepiej poinformowany/a, w jaki sposób segregować odpady zacząłem/zaczęłam segregować odpady 19% 17% 23% 49% 44% 41% 39% moja okolica jest czystsza 10% inne zmiany 18% (n=344) tylko osoby, które zauważyły jakiekolwiek zmiany. 2 etap, 08.2013. Aż 77% ankietowanych spodziewało się wzrostu cen po wejściu w życie nowej ustawy, w tym 31% znacznego. tylko 10% ankietowanych oczekiwało spadku wydatków na wywóz śmieci. Jak się okazało, rzeczywiście dla zdecydowanej większości badanych (81%) opłaty za śmieci wzrosły, przy czym dla znacznej części osób (37%), wzrost nie przekroczył 10 złotych w porównaniu z sytuacją przed wejściem w życie nowej ustawy śmieciowej. Co czwarta osoba deklaruje, że zapłaci o 11 do 20 złotych więcej, co dziesiąta o 21 do 30 zł. dla kilku procent osób wzrost opłat przekroczy 30 złotych. Blisko co piąta osoba nie wie o ile wzrosły jej opłaty za wywóz śmieci. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 9 42

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 3 OCZeKiWANiA Najpierw cena, potem jakość WOBeC firm Blisko połowa ankietowanych (47%) zapytana w czerwcu 2013 r. o oczekiwania względem firmy odpowiedzialnej za wywóz odpadów deklarowała, że usługa ma być tania. Znalazło to odzwierciedlenie w decyzjach gmin, które najczęściej jako jedyne kryterium przetargu wyznaczały cenę. W dalszej kolejności mieszkańcy oczekiwali wysokiej częstotliwości wywozu śmieci (27%) oraz zachowania czystości (10%). Jedynie 6% ankietowanych zwróciło uwagę na konieczność stosowania nowoczesnych metod i maszyn w procesie wywozu i segregacji śmieci. CZeGO W PieRWSZeJ KOleJNOśCi OCZeKuJeSZ Od firm OdBieRAJąCyCh OdPAdy KOmuNAlNe? Niskich cen świadczonych usług Wysokiej częstotliwości wywozu odpadów komunalnych Zachowania porządku i czystości po odbiorze odpadów Stosowania nowoczesnych metod i urządzeń do odbioru odpadów Ograniczenie hałasu podczas odbioru odpadów Pracy w godzinach o mniejszym natężeniu ruchu naosiedlu/w mojej okolicy 10% 6% 5% 4% 27% 47% (n=815). 1 etap, 06.2013. 10 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 43

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Po wejściu w życie nowelizacji ustawy, mieszkańcy najczęściej wskazywali, że firma zachowuje porządek i czystość przy odbiorze śmieci (35%) oraz że jej praca odbywa się w godzinach o najmniejszym natężeniu ruchu (28%). Co piąta osoba badana (21%) deklaruje, że poziom hałasu podczas odbioru odpadów jest niski, że częstotliwość wywozu odpadów komunalnych jest wysoka (20%), lub, że ceny świadczonych usług niskie (18%). KTóRe Z PONiŻSZyCh ChARAKTeRySTyK SPełNiA firma OdPOWiedZiAlNA ZA OdBióR OdPAdóW W TWOJeJ OKOliCy? zachowanie porządku i czystości po odbiorze odpadów praca w godzinach o mniejszym natężeniu ruchu w mojej okolicy niski poziom hałasu podczas odbioru odpadów wysoka częstotliwość wywozu odpadów komunalnych 21% 20% 28% 35% niskie ceny świadczonych usług 18% stosowanie nowoczesnych metod i urządzeń do odbioru odpadów 13% inna cecha 3% żadne z powyższych 29% (n=789). 2 etap, 08.2013. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 11 44

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 4 Ulotka i plakat skuteczniejsze niż Facebook KOmuNiKACJA NA TemAT NOWyCh ZASAd GOSPOdARKi odpadami KomunalnymI W przededniu wejścia w życie nowej ustawy, jedna trzecia badanych (33%) stwierdziła, że nie otrzymała żadnej informacji o tym jaki wpływ na ich codzienne funkcjonowanie będzie miało wejście w życie nowelizacji ustawy śmieciowej. Około 30% osób wskazało, że otrzymało informację od władz samorządowych lub administracji osiedli, a tylko 10% wskazało inne osoby bądź instytucje. KTO POiNfORmOWAł Cię O Tym, W JAKi SPOSóB ustawa O utrzymaniu PORZądKu i CZySTOśCi W GmiNACh (TZW. ustawa śmieciowa ) WPłyNie NA ZAGOSPOdAROWANie śmieci W TWOJeJ miejscowości? Nie przypominam sobie żadnej informacji na ten temat Władze samorządowe (urząd gminy/miasta) 33% 31% Administracja osiedla 31% Inna instytucja/ktoś inny 10% (n=800) osoby, które słyszały o nowej ustawie. 1 etap, 06.2013. 12 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 45

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 55% osób zadeklarowało, że materiały, które otrzymali były dla nich przydatne, a tylko 11% uznało je za nieprzydatne. Ponadto, respondenci uznali, że były one zrozumiałe (55%), dostarczone we właściwym czasie (50%). 22% ankietowanych stwierdziło, że informacje dotarły do nich za późno. Jedynym zauważalnym problemem, gdzie liczba ocen negatywnych przeważała nad pozytywnymi było to, że informacje, które docierały do mieszkańców były nudne (36%) lub nieatrakcyjne (38%). PROSZę OCeń SPOSóB informowania/ KOmuNiKACJę O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieci NA RóŻNyCh WymiARACh. (1)Atrakcyjna---Nieatrakcyjna(5) 4% 17% 16% 41% 22% (1)Zbyt krótka---zbyt długa(5) (1)Zbyt skomplikowana dla przeciętnego mieszkańca---trafiająca do p.m.(5) 7% 15% 7% 58% 14% 9% 15% 16% 35% 25% (1))Ciekawa---Nudna(5) 5% 22% 14% 37% 22% (1)Estetyczna---Nieestetyczna(5) (1)Dostarczona we właściwym czasie---dostarczona za późno(5) (1)Zrozumiała---Niezrozumiała(5) 11% 28% 5% 47% 9% 21% 29% 11% 29% 11% 22% 32% 6% 28% 12% (1)Przydatna---Nieprzydatna(5) 18% 37% 5% 34% 6% 1 2 3 4 5 (n=532) osoby, które zostały poinformowane przez kogoś o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. ustawa śmieciowa ) wpłynie na zagospodarowanie śmieci w ich miejscowości. 1 etap, 06.2013. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 13 46

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Co zrozumiałe, w porównaniu komunikacji prowadzonej przez władze samorządowe i administracje osiedli jeśli chodzi o wykorzystanie w komunikacji mediów tradycyjnych i społecznościowych oraz stron internetowych, górą były samorządy. Zaskakuje natomiast, że tylko 12% mieszkańców dowiedziało się o zmianach od administracji osiedli podczas bezpośrednich spotkań, a 19% na spotkaniach organizowanych przez władze samorządowe. Jedynie w dystrybucji informacji bezpośrednio do mieszkań, administracje osiedli okazały się skuteczniejsze od władz samorządowych. W JAKi SPOSóB ZOSTAłeś POiNfORmOWANy/A PRZeZ władze samorządowe O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieci? poprzez informację dostarczoną do domu/mieszkania poprzez drukowanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych 47% 55% za pośrednictwem mediów 34% poprzez stronę internetową 25% na spotkaniu informacyjnym 19% za pośrednictwem mediów społecznościowych 11% poprzez otwarcie punktu konsultacyjnego/infolinii poprzez imprezy / eventy (np. pikniki) w inny sposób 2% 5% 5% (n=252) osoby, które zostały poinformowane przez władze samorządowe (urząd gminy / miasta) o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. ustawa śmieciowa ) wpłynie na zagospodarowanie śmieci w ich miejscowości. 1 etap, 06.2013. 14 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 47

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Z badań wynika również, że materiały komunikacyjne w formie informatorów i ulotek to najczęstsza forma dotarcia do obywateli 59% respondentów właśnie tą drogą dowiedziało się o rewolucji w sposobie i formie odbioru odpadów. Tylko 24% ankietowanych otrzymało tę informację za pośrednictwem mediów, a 8% poprzez media społecznościowe. W JAKi SPOSóB ZOSTAłeś POiNfORmOWANy/A PRZeZ administrację osiedla O NOWyCh ZASAdACh OdBiORu śmieci? poprzez informację dostarczoną do domu/mieszkania poprzez drukowanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych 47% 64% za pośrednictwem mediów na spotkaniu informacyjnym poprzez stronę internetową za pośrednictwem mediów społecznościowych w inny sposób poprzez otwarcie punktu konsultacyjnego/infolinii 14% 12% 8% 5% 1% 0% (n=248) osoby, które zostały poinformowane przez administrację osiedla o tym, w jaki sposób ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (tzw. ustawa śmieciowa ) wpłynie na zagospodarowanie śmieci na ich osiedlu. 1 etap, 06.2013. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 15 48

raport ZMIANY W GOSPODARCE ODPADAMI KOMUNALNYMI Rewolucja śmieciowa SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII 5 Eksperci w segregacji butelek po piwie SeGReGACJA OdPAdóW 26% ankietowanych deklarowało pod koniec czerwca, że zawsze segreguje śmieci przed ich wyrzuceniem, 33%, że robi to często, 30% czasami, a 11% nie robi tego nigdy. Pozwala to większości Polaków uważać się za ekspertów w dziedzinie segregacji śmieci. W czerwcu 78% uważało, że potrafi wskazać właściwy pojemnik dla danego rodzaju śmieci, liczba ta wzrosła do 80% w sierpniu 2013 r. JAK CZęSTO SeGReGuJeSZ śmieci PRZed ich WyRZuCeNiem? 11% 33% 30% 26% Nigdy Czasami Często Zawsze (n=815). 1 etap, 06.2013. CZy POTRAfiSZ SeGReGOWAć śmieci RóŻNeGO ROdZAJu, TJ. WieSZ, JAKi ROdZAJ POWiNieN TRAfić do danego POJemNiKA? czerwiec 2013 (n=815) 78% 4% 18% sierpień 2013 (n=789) 80% 5% 15% Tak Nie Nie wiem, nie jestem pewien (pewna) 16 REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 49

sierpień 2013 SW RESEARCH AGENCJA BADAŃ RYNKU I OPINII Czy Polacy rzeczywiście potrafią segregować śmieci? Okazuje się, że najłatwiej przychodzi im wyrzucanie butelek po piwie tutaj niemal wszyscy ankietowani (99,5%) poprawnie wskazali na pojemniki ze szkłem, podobnie było w przypadku starych gazet (papier). Butelki po wodzie prawidłowo wyrzuciłoby 93% respondentów (tworzywa sztuczne), a zepsute owoce (odpady biodegradowalne) 86% ankietowanych. Problemy pojawiły się przy zaklasyfikowaniu do właściwych pojemników porcelany (53% respondentów błędnie wskazało pojemniki na szkło, zamiast odpadów zmieszanych), odpadów higienicznych (aż 85% błędnie wskazało pojemniki na papier), lub kartonów po mleku (53% osób błędnie wybrało pojemniki na papier, chociaż powinny wskazać pojemniki na tworzywa sztuczne). do KTóReJ KATeGORii PRZy SeGReGACJi śmieci ZAliCZył(A)Byś NASTęPuJąCe OdPAdy? Stare gazety 99% Odpady higieniczne 86% 10% 4% Opakowanie po mleku 53% 4% 27% 14% Zniszczona ekologiczna reklamówka 4% 51% 23% 22% Puszka po konserwach 86% 8% 4% Puszka po napoju 87% 9% 2% Porcelana 53% 5% 39% Butelka po piwie 100% Butelki po wodzie 93% 3% Zepsute owoce 86% 13% Żarówka 9% 14% 74% Baterie 11% 4% 83% Papier Tworzywa sztuczne Szkło Metal Odpady biodegradowalne Do żadnego z wymienionych (n=815). 1 etap, 06.2013. REWOLUCJA ŚMIECIOWA zmiany w gospodarce odpadami komunalnymi 17 50