MINISTERSTWO GOSPODARKI Sekretariat Ministra Założenia projektu ustawy o zmianie ustawy Prawo bankowe Warszawa Listopad 2010 r.
1.1. Aktualny stan stosunków społecznych w dziedzinie objętej nowelizacją Gospodarstwa domowe ponoszą dodatkowe koszty przy spłacie rat kapitałowo odsetkowych kredytów udzielonych w walutach obcych. Wysokość tych kosztów w postaci tzw. spreadu czyli różnicy pomiędzy ceną zakupu i sprzedaży waluty nie są określone precyzyjnie w umowach kredytowych. Dodatkowe koszty obsługi kredytów walutowych zmniejszają stopę oszczędności krajowych wpływając na zmniejszenie inwestycji oraz na wzrost zadłużenia zagranicznego. W umowach konsumenckiego kredytu hipotecznego, gdzie spłata zobowiązań następować miała w walutach obcych, niektóre banki nałożyły na kredytobiorców obowiązek nabywania od tychże banków waluty obcej, przeznaczonej na spłatę zobowiązań. Wzrost kursu waluty obcej powoduje w takim przypadku automatyczne zwiększenie rat kredytowych, jednocześnie zaś konsument nie ma możliwości pozyskania waluty na rynku i negocjowania z innym oferentem korzystniejszej ceny nabywanej waluty. W związku ze zmiennością kursów walut obcych, obowiązek nabywania waluty od banku stanowi uciążliwy warunek, generujący dodatkowe korzyści dla banku z tytułu zawarcia umowy kredytowej (zyski ze sprzedaży waluty), zaś po stronie konsumenta powodujący powstanie zwiększonych, nieuzasadnionych kosztów spłaty kredytu oraz ograniczenie jego wolności wyboru. Należy podkreślić, iż warunek nabywania waluty od banku nie jest konieczny dla prawidłowego wywiązywania się konsumenta z umowy kredytu i dlatego nie powinien stanowić on niezbędnego warunku jej zawarcia. Ponadto, praktyka uzależniania zawarcia umowy kredytu od przyrzeczenia przez konsumenta nabywania waluty od banku połączona była niejednokrotnie z praktyką niewywiązywania się przez banki z obowiązku informowania konsumentów o istniejącym ryzyku ekonomicznym i prawnym, wiążącym się z przyjęciem takiego zobowiązania. Powyższe oznaczało naruszenie zasad uczciwego obrotu i zasad współżycia społecznego 1. Istota problemu polega na narażeniu konsumentów na poniesienie negatywnych konsekwencji społeczno-gospodarczych, wynikających z narzucania im przez kontrahentów dodatkowych zobowiązań, wykraczających poza istotę stosunku kredytowego. 1.2. Aktualny stan stosunków prawnych w dziedzinie objętej nowelizacją 1 Por. Raport dot. spreadów, UOKiK, Warszawa 2009, s. 15. 2
Problem nie jest szczegółowo uregulowany na gruncie obowiązujących przepisów prawa. Do spraw objętych projektem nowelizacji stosuje się ogólne przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zawierania umów. 1.3. Potrzeba i cel uchwalenia projektowanej nowelizacji Zgodnie z art. 76 Konstytucji RP władze publiczne chronią konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Przedmiotowy projekt realizuje zatem dyspozycję powyższej normy konstytucyjnej. Celem projektowanej nowelizacji jest ochrona praw konsumentów i uchronienie ich przed narzucaniem im przez kontrahentów dodatkowych zobowiązań, które nie są konieczne dla wywiązania się przez konsumenta z zawartej umowy. Projektowana nowelizacja będzie miała szczególne znaczenie dla ochrony praw konsumentów w stosunku kredytowym, gdzie stroną dominującą jest kontrahent (bank, instytucja finansowa) jako strona określająca warunki udzielenia kredytu. Strona dominująca nie będzie mogła narzucać dodatkowych zobowiązań, wykraczających poza istotę stosunku kredytowego (rozumianego jako specyficzny rodzaj stosunków zobowiązaniowych, którego wyróżniającymi cechami są: zwrotność, terminowość i oprocentowanie). 1.4. Możliwość podjęcia alternatywnych środków, umożliwiających osiągnięcie celu projektowanej nowelizacji Brak możliwości podjęcia alternatywnych środków, umożliwiających osiągnięcie celu projektowanej nowelizacji 2. 1.5. Podmioty, na które oddziaływać będzie projektowana nowelizacja Projektowana nowelizacja oddziaływać będzie na strony stosunku kredytowego, tj. konsumentów, których prawa będzie chronić oraz ich kontrahentów, zwłaszcza z sektora bankowo-finansowego. 1.6. Przewidywane skutki finansowe uchwalenia projektowanej nowelizacji i źródła ich pokrycia Projektowana nowelizacja nie rodzi bezpośrednich skutków finansowych dla budżetu państwa. 2.1. Zakres przedmiotowy i podmiotowy projektowanej nowelizacji 2 Por. Ocena Skutków Regulacji w odniesieniu do problemu występowania dodatkowych kosztów przy spłacie rat kapitałowo odsetkowych kredytów udzielonych w walutach obcych, Ministerstwo Gospodarki. 3
Przedmiotem projektowanej nowelizacji są zobowiązania pieniężne, w których stroną są konsumenci na podstawie kredytu udzielonego w walucie obcej, denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, w tej walucie. Podmiotem projektowanej nowelizacji są konsumenci i ich kontrahenci, w szczególności będący instytucjami sektora bankowo-finansowego lub prowadzącymi działalność kredytową. 2.2. Przepisy merytoryczne W ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. 1997 Nr 140 poz. 939 ze zm.) dodaje się art. 75 b, zgodnie z którym w przypadku kredytu zabezpieczonego hipotecznie udzielonego w walucie obcej, denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, do przeliczenia spłaty rat kredytu, jego części lub całości, stosuje się średni kurs Narodowego Banku Polskiego z dnia poprzedzającego dzień spłaty. Do przeliczenia wypłaty transzy lub całości kredytu stosuje się kurs średni Narodowego Banku Polskiego z dnia poprzedzającego wypłatę. Ponadto dodaje się art. 75 c, zgodnie z którym spłata rat kredytu zabezpieczonego hipotecznie, udzielonego w walucie obcej, denominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, jego części lub całości, może być dokonywana w tej walucie. Przepisu art. 75 b wówczas nie stosuje się. W przepisach przejściowych dodaje się przepis, zgodnie z którym przepisy art. 75 b i 75 c mają zastosowanie również do umów zawartych, a nie wykonanych w dniu wejścia w życie niniejszej nowelizacji. 2.3. Upoważnienia do wydawania aktów wykonawczych Projektowana nowelizacja nie zawiera upoważnienia do wydawania aktów wykonawczych. 2.4. Sprawy dotyczące odpowiedzialności karnej Projektowana nowelizacja nie przewiduje ponoszenia odpowiedzialności karnej. 2.5. Sprawy dotyczące wpływu projektu nowelizacji na stosunki powstałe pod działaniem dotychczas obowiązujących przepisów Przepisy stosuje się do umów zawartych i nie wykonanych w dniu wejścia w życie ustawy. Przesłankę objęcia projektowaną nowelizacją stosunków prawnych powstałych pod działaniem przepisów dotychczas obowiązujących stanowi potrzeba zapewnienia ochrony konsumentów przed negatywnymi konsekwencjami społeczno-gospodarczymi, wynikającymi 4
z narzucania im przez kontrahentów dodatkowych zobowiązań, wykraczających poza istotę stosunku kredytowego. Przepis ten zezwala na stosowanie ww. rozwiązań do stosunków umownych istniejących przed wejściem w życie ustawy, jednakże możliwość ta ograniczona jest jedynie do sytuacji, kiedy umowa, zawarta przed dniem wejścia w życie tej ustawy, nie została do tego czasu w pełni wykonana. Analogiczne rozwiązanie prawne zastosowano w art. 21 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, który stanowi, iż przepisy art. 1-18 pkt 1-5 ustawy stosuje się do umów zawartych i nie wykonanych w dniu wejścia w życie ustawy. Należy zauważyć, że projekt ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, w tym przepisy art. 1-18 pkt 1-5 stosujące się do umów zawartych i nie wykonanych w dniu wejścia w życie ustawy, został uznany za zgodny z prawem Unii Europejskiej. 2.6. Przepisy dostosowujące Projektowana nowelizacja nie powoduje konieczności wydania przepisów dostosowujących. 2.7. Przewidywany termin wejścia w życie projektowanej nowelizacji Nowelizacja wejdzie w życie w 14 dni od dnia ogłoszenia znowelizowanej ustawy. 5
OCENA SKUTKÓW REGULACJI I. Cel projektowanej ustawy Celem projektowanej nowelizacji jest ochrona praw konsumentów przed narzucaniem im przez profesjonalnych kontrahentów dodatkowych zobowiązań, które nie są konieczne dla wywiązania się przez konsumenta z zawartej umowy. II. Podmioty, na które oddziałuje projektowana ustawa Projekt ustawy dotyczy sytuacji prawnej konsumentów oraz ich kontrahentów, w szczególności będących instytucjami sektora bankowo-finansowego lub prowadzących działalność kredytową. III. Konsultacje społeczne Projekt był wstępnie konsultowany z organizacjami konsumentów, w szczególności z Federacją Konsumentów i Stowarzyszeniem Konsumentów Polskich oraz z organizacjami reprezentującymi instytucje bankowo-finansowe i prowadzące działalność kredytową (Związek Banków Polskich) oraz Komisją Nadzoru Finansowego i Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także z inicjatywami społecznymi konsumentów posiadających kredyty w walutach obcych (fundacja Kup Franki). IV. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych Nowelizacja nie ma wpływu na sektor finansów publicznych V. Wpływ regulacji na rynek pracy Nowelizacja nie ma wpływu na rynek pracy. VI. Wpływ regulacji na konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw Projektowana nowelizacja będzie miała pozytywny wpływ na konkurencyjność gospodarki, zwiększając zakres konkurencji i możliwość dokonywania przez konsumenta samodzielnego wyboru korzystniejszej oferty zakupu waluty obcej. VII. Wpływ regulacji na sytuację regionów i rozwój regionalny Regulacja nie ma wpływu na sytuację i rozwój regionalny. 6