Temat: System finansowy firmy I. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo powinno dysponować kapitałem umożliwiającym prowadzenie działalności gospodarczej. W początkowej fazie działalności podmiotu gospodarczego, to właściciele (udziałowcy) wnoszą do firmy odpowiednie kapitały w postaci gotówkowej lub rzeczowej. Uzupełnieniem takich kapitałów mogą być obce kapitały (zewnętrzne) uzyskiwane w formie kredytów bankowych lub handlowych. Przedsiębiorcy mają również możliwość zaciągania pożyczek bezpośrednio na rynku pieniężnym lub kapitałowym dzięki emisji krótkoterminowych papierów dłużnych lub obligacji. Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa wzrasta potrzeba zwiększania kapitałów. Wówczas przedsiębiorca może zwiększyć udział pożyczek i kredytów w finansowaniu działalności, ale również może przeznaczyć część lub całość osiągniętego zysku, jaki pozostaje po zapłaceniu podatków na działalność bieżącą, czy inwestycyjną. Finanse przedsiębiorstwa to gromadzenie, dzielenie i wydatkowanie środków pieniężnych. Obejmują zjawiska, które powodują rzeczywisty przepływ strumieni pieniężnych i tworzą przesłanki powodujące ich przepływ w przyszłości. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa jest niewątpliwie pierwszoplanowym zadaniem kadry kierowniczej. Polega ono na pozyskiwaniu źródeł finansowania działalności firmy (kapitałów) oraz lokowaniu ich w składnikach majątkowych w sposób pozwalający na realizację strategicznego celu, jakim jest maksymalizowanie korzyści przypadających udziałowcom (właścicielom)
przedsiębiorstwa, czyli osobom, które ulokowały swoje kapitały w trwały sposób w przedsiębiorstwo 1. Schemat 1. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa Pozyskiwanie źródeł finansowania Lokowanie kapitałów w składnikach majątkowych w celu maksymalizowania korzyści udziałowców przez Maksymalizowanie zyskowności kapitałów własnych Optymalizowanie nadwyżki finansowej Przy przestrzeganiu rozsądnego ryzyka finansowego Źródło: W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2008, s. 14 Przez korzyści udziałowców (właścicieli) należy rozumieć: wypłacane dywidendy (dochód), tj. część przeznaczonego na ten cel zysku, który przedsiębiorstwo osiągnęło, długookresowy wzrost wartości posiadanych udziałów firmy, jeżeli ten wzrost następuje w skali wyższej od skali inflacji. Wartość firmy jest efektem działalności przedsiębiorstwa, a maksymalizowanie korzyści udziałowców jest rezultatem działań mających na celu wzrost wartości firmy. 1 W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2008, s. 14
Wartość firmy jest istotnym składnikiem przedsiębiorstwa, ponieważ może znacznie podnieść siłę jego oddziaływania na otoczenie rynkowe. Nadwyżka finansowa (cash flow) z punktu widzenia zaangażowanych w przedsiębiorstwie kapitałów istotne znaczenie ma łączna nadwyżka finansowa wygospodarowana w danym okresie, obejmująca nie tylko zysk, ale również wielkość dokonanych w danym okresie odpisów amortyzacyjnych. NADWYŻKA FINANSOWA = ZYSK NETTO + AMORTYZACJA Ryzyko w działalności gospodarczej to możliwość wystąpienia zdarzeń mających w konsekwencji negatywny wpływ na wynik finansowy. Ryzyko to brak realizacji założonego celu w momencie podejmowania decyzji. W przypadku działalności gospodarczej może okazać się, że korzyści (zyski) z danego przedsięwzięcia (projektu) będą mniejsze aniżeli przewidywano (zakładano) podczas podejmowania decyzji. Może się również okazać, że przedsiębiorstwo nie osiąga żadnych korzyści, a generuje tylko straty. Praktyka gospodarcza potwierdza występowanie następującej zależności: im większa oczekiwana skala zysków w stosunku do zaangażowanego kapitału, tym większa skala ryzyka 2. Źródła ryzyka działalności gospodarczej znajdują się zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i poza nim. W otoczeniu przedsiębiorstwa należy rozróżnić ryzyka pochodzące z dalszego otoczenia (tzw. makrootoczenia) oraz czynniki związane z bliższym otoczeniem przedsiębiorstwa. Warto podkreślić, iż działalność przedsiębiorstwa wrażliwego na czynniki makroekonomiczne będzie bardziej ryzykowna, ponieważ nie ma ono wpływu na zmiany zachodzące w otoczeniu. Niezwykle ważne jest, aby kierownictwo (lub właściciel) podmiotu gospodarczego prowadziło odpowiednią działalność organizacyjną, decyzyjną i kontrolną w sferze 2 W. Bień, Zarządzanie, op. cit., s.17
finansów, kształtująca zjawiska ekonomiczne w przedsiębiorstwie w sposób stwarzający szansę uzyskania najkorzystniejszych wyników działalności. Warto w tym momencie zwrócić uwagę na rolę menedżera finansowego w przedsiębiorstwie (właściciela firmy), który jest odpowiedzialny za realizację następujących zadań: planowanie i analiza finansowa, zarządzanie majątkiem (aktywami) przedsiębiorstwa, zarządzanie strukturą finansową (pasywami). Planowanie jest spojrzeniem perspektywicznym, należy określić wzrost sprzedaży, majątku i wielkości zatrudnienia w ścisłym powiązaniu z działalnością firm konkurencyjnych. Sprzedaż powinna być skorelowana z inwestycjami w aktywach trwałych, co wymaga nakładów finansowych. Do zadań menedżera należy pozyskanie źródeł finansowania. Zarządzanie aktywami pozostaje w ścisłym związku z wielkością sprzedaży i zysku, ponieważ wielkości te zależą od rozmiarów i struktury majątku. Zarządzanie strukturą finansową (pasywami) polega na zdobywaniu odpowiednich funduszy, które będą w stanie sfinansować majątek. Kluczową decyzję stanowi ustalenie proporcji pomiędzy kapitałem własnym przedsiębiorstwa, a kapitałem obcym (wielkością pożyczonych środków). Decyzje podejmowane przez menedżera finansowego (właściciela) można podzielić na: bieżące, strategiczne. Decyzje bieżące obejmują krótki okres (nieprzekraczający roku) i dotyczą przeważnie spraw bieżących o powtarzającym się charakterze (np. spłata lub
refinansowanie kredytów krótkoterminowych, polityka w zakresie kredytów handlowych itp.). Mogą być podejmowane przez pracowników niższego szczebla. Decyzje strategiczne odnoszą się do podejmowania kluczowych, strategicznych decyzji, których skutki finansowe mają charakter długookresowy. Z tego powodu powinny być podejmowane przez właściciela przedsiębiorstwa lub zarząd. Rola menedżera ogranicza się w tym przypadku do przygotowania niezbędnych informacji (materiałów) pozwalających na podjęcie decyzji przez zarząd oraz do nadzoru w toku ich realizacji. Menedżer finansowy (właściciel firmy) realizując swoje zadania powinien dysponować odpowiednią znajomością nie tylko systemu i mechanizmu finansów, ale również stosowania odpowiednich narzędzi ekonomicznych, a przede wszystkim: 1) analizy sytuacji finansowej firmy, która umożliwia ocenę zgodności przebiegu operacji finansowych w stosunku do pierwotnych założeń. Ponadto analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa jest punktem wyjścia dla podejmowania decyzji przyszłościowych, 2) planowania finansowego, będącego narzędziem świadomego sterowania procesami pieniężnymi, które z kolei umożliwia podejmowanie trafnych decyzji gospodarczych sprzyjających wzrostowi wartości firmy. Planowanie wyznacza cele oraz metody i środki służące realizacji tych celów oraz umożliwia przewidywanie skali i skutków ryzyka finansowego oraz podjęcie odpowiednich działań zaradczych. Umiejętność sprawnego posługiwania się wyżej wymienionymi narzędziami w procesach decyzyjnych jest koniecznością, zwłaszcza, że większość podmiotów gospodarczych tego typu narzędzia już wykorzystuje w swojej działalności. Decyzje finansowe obejmują dwa główne obszary: finansowanie, które jest skutkiem zarządzania, inwestowanie, będące wynikiem zarządzania sposobami wykorzystania kapitału.
Na podstawie powyższych grup można mówić o decyzjach finansowych rzutujących na funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa, np.: wielkość i struktura majątku przedsiębiorstwa, okres, na jaki majątek będzie potrzebny, wielkość i struktura kapitału, koszt alternatywnych sposobów finansowania, wielkość dywidend w relacji do zysków zatrzymanych. Uwarunkowania zewnętrzne decyzji finansowych Menedżer finansowy (właściciel) realizując swoje zadania, zwłaszcza przy podejmowaniu strategicznych decyzji nie powinien lekceważyć uwarunkowań zewnętrznych, jakie będą towarzyszyły działalności przedsiębiorstwa w przyszłości. Za niedopuszczalne uważa się również brak wiedzy na temat czynników makroekonomicznych wpływających na działalność gospodarczą, które w sposób istotny mogą zakłócić funkcjonowanie i dalszy rozwój firmy. Przy podejmowaniu optymalnych decyzji finansowych konieczne jest uwzględnianie przyszłych zmian w otoczeniu, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu i powinno odpowiednio wcześniej dostosowywać zasady funkcjonowania. Należy zatem zwrócić szczególną uwagę na następujące uwarunkowania, takie jak: koniunktura gospodarcza, inflacja, polityka kursu walutowego, polityka fiskalna i pieniężna. Koniunktura gospodarcza na cykl koniunkturalny składa się okres ożywienia koniunktury, po którym można oczekiwać wzrostu gospodarki, prowadzącego do rozkwitu. W całym cyklu mogą się pojawiać oznaki pogorszenia koniunktury, co sygnalizuje spadek dynamiki wzrostu gospodarki. Przedłużające się spadki
koniunktury prowadzą w konsekwencji do recesji, której przezwyciężenie może prowadzić do kolejnego ożywienia. Niestety długość cyklu koniunkturalnego oraz poszczególnych jego faz nie występują regularnie, co niestety utrudnia jego prognozowanie. Inflacja to utrzymujący się wzrost ogólnego poziomu cen dóbr i usług w danym okresie. Inflacja to spadek siły nabywczej pieniądza. Przy czym niekoniecznie wszystkie ceny muszą zmieniać się w tym samym tempie. Kurs walutowy jest jednym z istotnych parametrów decyzyjnych w przypadku transakcji zagranicznych, czy też dokonywaniu operacji finansowych wyrażanych w różnych walutach, ponieważ stanowi cenę określonej waluty wyrażoną w cenie innej waluty. Kurs walutowy oznacza wymienny stosunek między walutami. Polityka pieniężna jest realizowana przez działalność banku centralnego, prowadzona w imieniu państwa. Polega na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji poprzez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz przy użyciu wybranych instrumentów. Polityka fiskalna istotnie wpływa na sytuację finansową przedsiębiorstwa poprzez system podatkowy, który przejmuje znaczną część przychodów osiąganych przez podmiot gospodarczy. Znajomość systemu podatkowego ma zatem kluczowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji finansowych. Zbyt późna reakcja podmiotu gospodarczego na zmiany warunków zewnętrznych może zagrażać prowadzeniu działalności lub w istotny sposób ograniczyć rozwój przedsiębiorstwa. Bibliografia: 1. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2008 2. A. Kaźmierczak, Polityka pieniężna w gospodarce otwartej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 3. red. nauk. A. Fierla, Ryzyko w działalności przedsiębiorstw. Wybrane aspekty, SGH, Warszawa 2009