Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie ze szczególnym uwzględnieniem

Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych

,,(...) po praojcach naszych tkwi w każdym z nas umiłowanie lasu Prezydent RP prof. Ignacy Mościcki 1933 r. Szanowni Państwo! Zespół autorski koncepcji: mgr inż. Mariusz Lewczuk kierownik projektu, dr Wojciech Staszek, mgr Michał Witkiewicz, dr Bartosz Piziak, mgr inż. Wojciech Bajerowski, mgr inż. Jarosław Reszka, mgr inż. Kamil Walenciuk, mgr inż. Nina Maziarczyk, mgr inż. Jan Lach, mgr inż. Magdalena Zalewska, Zbigniew Zagrodzki Konferencja poświęcona omówieniu,,koncepcji zagospodarowania rekreacyjno-turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko-Żuławskie ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych zdaje się potwierdzać prawdziwość przytoczonych wyżej słów Prezydenta RP, bowiem las z każdym rokiem staje się coraz bardziej popularnym miejscem wypoczynku i rekreacji Polaków. O każdej porze roku, na różnych etapach naszego życia budzi się w nas tęsknota za lasem, który staje się prawdziwie naturalną, piękną i zdrową alternatywą wobec presji szybkiego postępu technicznego i informatycznego oraz rosnącego tempa życia. Leśnicy, którzy na co dzień zarządzają cennymi terenami turystycznymi naszego regionu, od szeregu lat udostępniają las społeczeństwu. Towarzyszy temu wiele działań i starań o to aby wypoczywający znaleźli tam dogodne warunki do relaksu i aktywnego wypoczynku. Parkingi leśne, miejsca biwakowania, punkty widokowe, ścieżki edukacyjne, szlaki turystyczne to tylko niektóre przykłady troski Administracji Lasów Państwowych o komfort przybywających do lasu turystów i miłośników przyrody. Jednak należy przy tym zauważyć, że leśnicy nie działają w próżni i osamotnieniu. Obszary leśne przylegają najczęściej do innych, również atrakcyjnych miejsc wypoczynku tworząc wraz z nimi bogatą i jakże różnorodną ofertę dla szerokiego grona turystów tak krajowych jak i zagranicznych. Wspólnie więc leśnicy wraz z administracją samorządową, organizacjami turystycznymi oraz instytucjami zajmującymi się szeroko pojętą turystyką stajemy przed dylematem w jaki sposób zorganizować ruch turystyczny tak aby w pełni wykorzystać potencjał drzemiący w naszym regionie, a jednocześnie uchronić lasy przed niekorzystnymi efektami nadmiernego i nieuporządkowanego ruchu turystycznego. Niniejsze opracowanie jest swoistą rekapitulacją sporządzonej dla Nadleśnictwa Elbląg Koncepcji. Stanowi próbę usystematyzowania działań Nadleśnictwa w dążeniu do nadania turystyce tego regionu właściwej rangi oraz osiągnięcia lepszych efektów, przy jednoczesnym minimalizowaniu związanych z tym zagrożeń. W imieniu gdańskich leśników, organizatorów oraz współorganizatorów Konferencji chciałbym serdecznie podziękować za przyjęcie przez Państwa naszego zaproszenia. Żywię głęboka nadzieję, że nasze spotkanie w dużej mierze przyczyni się do zacieśnienia wzajemnej współpracy służącej rozwojowi naszego regionu z wykorzystaniem i zapewnieniem należytej ochrony jego niepowtarzalnych walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Dziękuję Panu dr. Januszowi Dawidziukowi Dyrektorowi Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej oraz Panu dr. Konradowi Tomaszewskiemu Dyrektorowi Generalnemu Lasów Państwowych za objęcie Konferencji Patronatem Honorowym co przyczyniło się do nadania jej należytej rangi i znaczenia. Podejmowana na dzisiejszej konferencji tematyka wpisuje się w wizję rozwoju Lasów Państwowych w dziedzinie budowania profesjonalnej oferty turystycznej przy ścisłej współpracy z lokalnymi samorządami i organizacjami turystycznymi. Darz Bór! Dyrektor RDLP w Gdańsku 3

Obszar opracowania Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Elbląsko Żuławskie położony jest w północnej części Polski, na terenie dwóch województw: pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. Swoim zasięgiem obejmuje kilka mezoregionów fizyczno-geograficznych, z czego trzy (Mierzeja Wiślana, Żuławy Wiślane oraz Wysoczyzna Elbląska) stanowią 98% jego powierzchni. Łączna powierzchnia kompleksu wynosi 1864 km 2. Na przeważającym obszarze teren ten stanowi rozległą, bezleśną, aluwialną równinę deltową Wisły. Większe obszary leśne występują głównie we wschodniej i północnej części tego regionu, na terenach o urozmaiconej rzeźbie terenu. Wyjątkowym miejscem na obszarze kompleksu jest Jezioro Druzno płytki zbiornik wodny, miejsce lęgowe ptactwa wodnego i błotnego. Ideą powstałego pod koniec 2011 roku kompleksu promocyjnego było podkreślenie niezwykłego, jak na tak mały obszar, zróżnicowania przyrodniczego, fizjograficznego i co za tym idzie niezwykłej bioróżnorodności. Głównym celem działania kompleksu jest pokazanie zmienności występujących tu warunków siedliskowych, różnorodności składu gatunkowego lasu oraz wielości pełnionych przez niego funkcji. W ramach LKP leśnicy promują zrównoważoną gospodarkę leśną, wspierają badania naukowe i prowadzą edukację leśną społeczeństwa. 5

O projekcie Koncepcja rozwoju turystyki i rekreacji w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie to nowatorski w skali kraju projekt zrealizowany w latach 2014 2015 przez Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni na zlecenie Nadleśnictwa Elbląg. Źródłem jego finansowania były środki Funduszu Leśnego. Głównym celem projektu było opracowanie narzędzia do sporządzania dokumentów planistycznych i strategicznych związanych z turystyką i rekreacją na tym obszarze. Realizacja przedmiotowego opracowania została podzielona na trzy etapy: Innowacyjnością projektu było wykorzystanie nowoczesnych technologii do pozyskiwania danych (zwłaszcza dotyczących natężenia ruchu turystycznego), jak również wykonywania szczegółowych analiz przestrzennych. Opracowanie te to pierwsza tak szczegółowa i kompleksowa praca w Polsce wykonana dla terenów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Zwieńczeniem prac było wykonanie 6 opracowań tekstowych i 14 kartograficznych, w tym 3 atlasów. Wszystkie produkty wytworzone w trakcie realizacji projektu zostały wykonane w formie analogowej (wydruków) oraz numerycznej (zapisu w formatach cyfrowych, szczególnie cennych zwłaszcza w odniesieniu do danych przestrzennych). etap I polegający na częściowej inwentaryzacji walorów turystycznych oraz elementów zagospodarowania i ruchu turystycznego (głównie na podstawie prac kameralnych), zakończony przedstawieniem Wstępnego raportu uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki, etap II polegający na pełnej inwentaryzacji walorów turystycznych, elementów zagospodarowania turystycznego (głównie na podstawie prac terenowych) oraz badaniu ruchu turystycznego, zakończony wykonaniem Diagnozy uwarunkowań i stanu rozwoju turystyki, etap III polegający na pracach koncepcyjnych i opracowaniu Koncepcji rozwoju turystyki i rekreacji, opracowaniu strony internetowej pełniącej rolę informacji turystycznej o regionie, stworzeniu bazy kodów QR dla atrakcji turystycznych. 6

Prace kameralne Badania terenowe Podstawą opracowania koncepcji rozwoju turystyki i rekreacji w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie były m.in.: numeryczne dane przestrzenne (w tym numeryczny model terenu, ortofotomapy, mapy topograficzne i tematyczne, a także dane z leśnej mapy numerycznej obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie), dane uzyskane od instytucji publicznych, organizacji pożytku publicznego, organizacji turystycznych i jednostek samorządu terytorialnego województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, dane pozyskane bezpośrednio od gestorów obiektów turystycznych. Całość zgromadzonych danych, w tym tych pozyskanych w trakcie badań terenowych, poddano następnie szczegółowej analizie przy wykorzystaniu oprogramowania GIS, a także specjalnie utworzonych arkuszy kalkulacyjnych i programów do analizy statystycznej. W ramach prac terenowych dokonano: inwentaryzacji atrakcji turystycznych i obiektów zagospodarowania turystycznego (wykonanie dokumentacji fotograficznej wraz z koordynatami GPS), waloryzacji atrakcyjności turystycznej weryfikowanych terenowo obiektów (poprzez przypisanie odpowiedniej oceny opisowej), badania ankietowego turystów i rekreantów przeprowadzonego w siedmiu lokalizacjach (Krynica Morska, Stegna, Tolkmicko, Elbląg-Las Bażantarnia, Jagodnik-Smoki, Raczki Elbląskie, Stare Pole), badania natężenia ruchu turystycznego w oparciu o metodę PAPI (Paper and Pencil Interview) oraz przy wykorzystaniu bezzałogowych statków powietrznych tzw. dronów, wywiadów swobodnych (nieustrukturyzowanych) z wybranymi przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą (głównie właścicielami obiektów noclegowych i gastronomicznych) oraz przedstawicielami organizacji pozarządowych (stowarzyszeń, których jednym z celów statutowych jest rozwój turystyki, rekreacji lub sportu). 8 9

Uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Elbląsko-Żuławskie położony na obszarze zróżnicowanych jednostek morfologicznych charakteryzuje się dużą różnorodnością cech środowiska przyrodniczego, które w znaczący sposób decydują o atrakcyjności obszaru dla potrzeb turystyki i rekreacji. W celu realizacji projektu wykonano szerokie analizy pokrycia terenu przy wykorzystaniu oprogramowania GIS bazujące na modelu CORINE Land Cover (CLC) 2012, które w dalszej części pozwoliły na wskazanie stref rozwojowych. Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji danych i weryfikacji terenowej walorów przyrodniczych wyróżniono również obiekty punktowe i powierzchniowe, które stanowią lub też potencjalnie mogą stanowić miejsca atrakcyjne dla turystów. Łącznie na terenie opracowania wskazano 173 takie obiekty, w tym: 29 obiektów powierzchniowych (wąwozy, wydmy, plaże, akweny wodne, rzeki), 125 obiektów punktowych (głazy, wzniesienia, punkty wysokościowe) oraz 19 obiektów potencjalnych (źródła, wychodnie ze stanowiskami fauny kopalnej). Dodatkowo analizie poddano także obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody (11 rezerwatów przyrody, 5 obszarów specjalnej ochrony ptaków, 4 obszary specjalnej ochrony siedlisk, 2 parki krajobrazowe, 11 obszarów chronionego krajobrazu, 372 pomniki przyrody oraz 6 użytków ekologicznych). Obszar LKP to teren o ciekawej historii, a tym samym bogaty w walory kultury materialnej. W rezultacie prac kameralnych i w wyniku weryfikacji terenowej tego typu obiektów, na terenie opracowania wyróżniono łącznie 880 interesujących miejsc o charakterze kulturowym. Były to przede wszystkim cmentarze (100 obiektów, w tym m.in. mennonickie), kościoły (79), obiekty hydrotechniczne (70), domy podcieniowe (69), oraz obiekty archeologiczne (56). 10 11

Zagospodarowanie turystyczne W ramach projektu przeprowadzono prace kameralne i weryfikacje terenowe, które pozwoliły na zgromadzenie danych dotyczących obiektów zagospodarowania turystycznego analizowanego obszaru, w szczególności bazy noclegowej i gastronomicznej. Z zebranych materiałów wynika, iż w 2015 r. baza noclegowa na terenie LKP była silnie zróżnicowana. Blisko 80% wszystkich obiektów zlokalizowanych było w pasie nadmorskim, na terenie trzech gmin: Stegna, Sztutowo i Krynica Morska. Dominującym typem obiektu były tu kwatery prywatne, których łączna liczba wyniosła 654 (spośród wszystkich 947 zinwentaryzowanych obiektów). Większość z nich była dostępna tylko w okresie letnim, co wskazuje na wyraźną sezonowość tego obszaru. Dużym problemem okazało się określenie potencjału bazy gastronomicznej. W miejscowościach nadmorskich znaczna część tego typu placówek to obiekty działające jedynie w sezonie letnim, trudne do zweryfikowania lokalizacji i poziomu świadczonych usług, o nie potwierdzonej ciągłości funkcjonowania z roku na rok. Z uwagi na ten fakt do bazy stworzonej na potrzeby niniejszego projektu wpisywano tylko obiekty funkcjonujące przez cały rok. Spośród wszystkich zinwentaryzowanych 166 obiektów gastronomicznych blisko 58% stanowiły restauracje. Największą liczbą placówek charakteryzowało się przy tym miasto Elbląg (82 placówki), co stanowiło blisko połowę obiektów w regionie. Podczas kwerendy danych wykonanych na potrzeby projektu wyróżniono blisko 415 km szlaków pieszych, 205 km szlaków wodnych i 900 km szlaków rowerowych. Należy przy tym zaznaczyć, że wiele odcinków szlaków rowerowych powielało się fragmentami lub na większej ich długości, a także miało różny przebieg w zależności od instytucji udostępniających informacje na ten temat. Brak oznakowania niektórych szlaków w terenie nie pozwolił na jednoznaczną ich weryfikację. 12 13

Ruch turystyczny Rejestracja ruchu turystycznego odgrywa kluczową rolę w zakresie działań związanych z określeniem ilościowym oraz jakościowym udostępniania turystycznego poszczególnych obszarów, szczególnie tych cennych przyrodniczo. Ze względu na specyfikę analizowanego terenu w ramach prac nad Koncepcją posłużono się kilkoma metodami służącymi rejestracji. Przeprowadzone analizy oparto o dane uzyskane z instytucji publicznych, od gestorów obiektów turystycznych, a nade wszystko pozyskane w trakcie badań terenowych. Badaniami terenowymi (ilościowymi i jakościowymi) objęto łącznie 7 lokalizacji wskazanych wg określonego klucza terytorialnego: dwie na Mierzei Wiślanej, dwie na Żuławach Wiślanych, dwie na Wysoczyźnie Elbląskiej oraz jedna na południowym brzegu Zalewu Wiślanego. Badania te zostały przeprowadzone w dwóch, siedmiodniowych cyklach, w trakcie niskiego i wysokiego sezonu turystycznego. Analiza ilościowa ruchu turystycznego polegała na wykonaniu pomiarów natężenia turystów i rekreantów w oparciu o metodę PAPI (pomiar dokonywany przez ankieterów) w wybranych miejscach zwiększonej koncentracji turystów. Dodatkowo dwie najbardziej obciążone lokalizacje (Krynica Morska i Stegna) w trakcie szczytu sezonu turystycznego poddane zostały badaniom przy wykorzystaniu bezzałogowych statków powietrznych. Były to pierwsze w Polsce tak szeroko prowadzone obserwacje natężenia ruchu turystycznego wykonane dronami. Monitoringiem natężenia ruchu turystycznego objęto łącznie 67 745 turystów i rekreantów w dwóch sezonach turystycznych. Szczegółowymi badaniami ankietowymi objęto dodatkowo 1163 respondentów, z czego ponad 56% stanowili turyści, a 44% goście i rekreanci. Dzięki przeprowadzonym obserwacjom pozyskano dane dotyczące m.in. profilu turysty i rekreanta, częstotliwości wyjazdów na analizowany obszar, oceny elementów zagospodarowania turystycznego i jakości oferty turystycznej, określenia stopnia zadowolenia z pobytu w regionie, czy najchętniej odwiedzanych miejscowości i obiektów/atrakcji turystycznych. 14 15

Przydatność rekreacyjna Wykonana na potrzeby projektu ocena przydatności rekreacyjnej obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie objęła: ocenę walorów środowiska przyrodniczego (zróżnicowania rzeźby terenu, występowania: obszarów leśnych, wód powierzchniowych, form ochrony przyrody, obiektów atrakcyjnych przyrodniczo), ocenę środowiska kulturowego, ocenę walorów krajobrazowych (m.in. typów pokrycia terenu, punktów i otwarć widokowych). Badania wykazały, że najwyższą atrakcyjnością turystyczną na terenie kompleksu cechują się obszary Mierzei Wiślanej (rejon Stegny i Krynicy Morskiej) oraz Wysoczyzny Elbląskiej. Na terenie wysoczyzny wyróżniają się jednostki położone w obrębie jej strefy krawędziowej w północnej i północno-zachodniej części, a także miasto Elbląg z uwagi na walory kulturowe. W ramach prac nad projektem dokonano również nowatorskiej oceny odporności i chłonności rekreacyjnej terenów leśnych, biorąc pod uwagę: typ siedliskowy lasu, roślinność rzeczywistą oraz uzupełniająco spadki i deniwelacje. 16 17

Analiza SWOT Wizja i misja obszaru Lp. Wyszczególnienie Mocne strony Ocena rangi czynnika w pkt. Lp. POTENCJAŁ WEWNĘTRZNY Wyszczególnienie Słabe strony 1. Korzystne położenie geograficzne +5 1. Wybitna sezonowość obiektów turystycznych (zwłaszcza gastronomicznych) -5 2. Występowanie licznych obszarów atrakcyjnych przyrodniczo +5 2. Zły stan dróg lokalnych i niewystarczająca pojemność parkingów -4 3. Dobrze rozwinięta i zróżnicowana baza noclegowa +4 3. Brak spójnych działań w sferze promocji i informacji turystycznej -4 4. Dobre zagospodarowanie turystyczne i paraturystyczne +4 4. Niedostateczna współpraca między samorządami a branżą turystyczną -3 5. Znaczące działania samorządów terytorialnych na rzecz rozwoju turystyki +3 5. Brak ujednoliconego sposobu oznakowania szlaków turystycznych -3 6. Kompetencje i zaangażowanie kadr społecznych turystyki +3 6. Postępująca degradacja obszarów atrakcyjnych turystycznie -2 7. Występowanie znaczących walorów kulturowych +3 7. Wysoki poziom hałasu na terenach odwiedzanych przez turystów -2 8. Relatywnie dobra dostępność komunikacyjna +3 8. Słabo rozwinięte produkty wizerunkowe -2 9. Systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego +2 9. Niedostateczne nakłady na rozwój infrastruktury turystycznej -2 10. Istniejąca sieć centrów i punktów informacji turystycznej +2 10. Brak koncepcji rozwoju edukacji oraz szkolenia kadr dla sektora turystyki -1 Szanse Ocena rangi czynnika w pkt. Suma: +34 Suma -28 Saldo potencjału wewnętrznego: +6 CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE Zagrożenia 1. Wzrost popytu na usługi turystyczne i rekreacyjne +5 1. Konkurencja innych atrakcyjnych turystycznie regionów -5 2. Możliwość wykorzystania środków UE na realizację projektów turystycznych +5 2. Niedostateczna promocja turystyczna LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie -4 3. Wzrost zainteresowania mieszkańców Obwodu Kaliningradzkiego wypoczynkiem w regionie +4 3. Niedostateczne działania i środki na rzecz rozwoju sieci dróg -3 4. Dynamiczny rozwój infrastruktury technicznej i usługowej służącej obsłudze ruchu turystycznego +4 4. Niespójna polityka przestrzenna hamująca rozwój infrastruktury turystycznej -3 5. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury transportowej (głownie dróg szybkiego ruchu) +4 5. Malejąca siła nabywcza, zbyt duża liczba takich samych ofert -3 6. Rozszerzanie wzajemnej współpracy podmiotów i organizacji turystycznych +4 6. Niewielka aktywizacja społeczna -3 7. Wykreowanie regionalnych produktów turystycznych +3 7. Brak spójnej długofalowej polityki turystycznej -2 8. Ukierunkowanie ofert turystycznych na poszczególne grupy docelowe (segmentacja usług) +3 8. Częste zmiany przepisów prawnych dotyczących sektora turystyki -2 9. Kreowanie i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań w obsłudze ruchu turystycznego +2 9. Niski poziom świadomości prawnej uczestników rynku turystycznego -2 10. Wdrażanie koncepcji zrównoważonego rozwoju na obszarach atrakcyjnych turystycznie +2 10. Niestabilna sytuacja polityczna -2 Suma: +36 Suma -29 Saldo czynników zewnętrznych: +7 Zgodnie z zasadami planowania strategicznego część strategiczna opracowania objęła następujące elementy: identyfikację silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla obszaru LKP (analiza SWOT wykonana metodą ekspercką), wizję jako projekcję stanu docelowego, misję jako deklarację celów i zasad rozwoju turystyki na przedmiotowym obszarze, wskazanie celu nadrzędnego programu oraz strategicznych obszarów koncentracji działań odpowiadających na zdiagnozowane problemy. Wizja turystyki na obszarze LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie jest pożądanym wyobrażeniem jego perspektywicznego kształtu, który autorzy opracowania chcą osiągnąć dzięki wdrożeniu działań zapisanych w niniejszym programie. Perspektywicznie turystyka na tym terenie jawi się jako: wspomagająca zrównoważony rozwój lokalnych gospodarek i społeczności na terenach wyróżniających się atrakcyjnością zasobów (przede wszystkim Mierzei Wiślanej oraz Wysoczyzny Elbląskiej), oferująca atrakcyjne produkty i usługi, w tym o wysokiej jakości i konkurencyjności, tworzące markę znaną w Polsce i Europie, o dobrze rozwiniętej infrastrukturze recepcyjnej, odpowiadającej standardom unijnym, dostosowanej do popytu oraz potrzeb i wymagań gości (głównie w pasie nadmorskim), opierająca się na sprawnej strukturze organizacyjnej (Elbląsko-Żuławski Klaster Turystyczny) i zarządzaniu marketingowym z nowoczesnym systemem zintegrowanej promocji i informacji turystycznej, wykorzystująca w pełni swoje walory i zasoby dla rozwoju przyjazdowego ruchu krajowego i zagranicznego (głównie z Niemiec i Rosji), ukierunkowana na rynki województw ościennych (pomorskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie), rynek aglomeracji warszawskiej oraz regionalny rynek wewnętrzny, nastawiona na rozwijanie form turystyki przyrodniczej, kulturowej i weekendowej, segmentów turystyki aktywnej i specjalistycznej, agroturystyki oraz turystyki i wypoczynku dzieci i młodzieży. W nawiązaniu do perspektywicznej wizji przyszłości, misja turystyczna regionu określa posłannictwo przyświecające podejmowanym celom i działaniom strategicznym. Misją turystyki w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie jest tworzenie dla odwiedzających gości z kraju i zagranicy oraz mieszkańców regionu atrakcyjnych możliwości rekreacji w środowisku wyróżniającym się zasobami przyrodniczymi, kulturowymi oraz tradycyjnymi i współczesnymi wartościami, przy uwzględnieniu polityki zrównoważonego rozwoju oraz aspiracji i dążeń społeczności lokalnych do poprawy jakości życia. Wizja i misja turystyki oddają aspiracje przedmiotowego obszaru i jego lokalnych środowisk do odgrywania znaczącej roli w sferze turystyki. 18 19

Cele strategiczne Nawiązując do celów sformułowanych w ogólnych strategiach województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego określono następujący cel generalny (nadrzędny) przyświecający niniejszemu programowi rozwoju turystyki: Zwiększenie efektywności zrównoważonego wykorzystania potencjału przyrodniczego, kulturowego i społecznego LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie przez rozwój turystyki krajowej i zagranicznej, skutkujące lokalnym rozwojem gospodarczym oraz wzrostem poziomu życia mieszkańców regionu. Na podstawie wskazanych w projekcie pól strategicznych wyróżniono następujące priorytety rozwojowe opisane szczegółowo w opracowaniu koncepcyjnym: I. Rozwój regionalnych i markowych produktów turystycznych; II. Rozwój walorów turystycznych; III. Jakość przestrzeni i rozwój infrastruktury turystycznej; IV. Rozwój regionalnego marketingu turystycznego; V. Rozwój aktywności społecznej i kadr; VI. Rozwój branżowych struktur organizacyjnych. Strefy funkcjonalne W ramach projektu dokonano syntetycznej oceny możliwości rozwoju zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego, wskazując główne strefy i kierunki rozwoju funkcji turystycznych. Podstawą ich wskazania była analiza uwarunkowań rozwoju turystyki, w tym dotychczasowego zagospodarowania, ruchu turystycznego i zróżnicowania form wypoczynku na przedmiotowym obszarze. W obrębie wyznaczonych stref można wskazać kilka wyróżniających się podstref (subrejonów), cechujących się specyficznymi uwarunkowaniami, determinującymi możliwości ich wykorzystania. Wyróżniono tu następujące podstrefy: turystyki o szczególnie trudnych warunkach terenowych obejmujące tereny o wyjątkowo dużych jak na warunki niżowe spadkach i deniwelacjach terenu (powyżej 50 m) głównie północne i północno-zachodnie fragmenty Wysoczyzny Elbląskiej, rozwoju zagospodarowania głównych miejscowości wypoczynkowych (Jantar, Stegna, Sztutowo, Kąty Rybackie, Krynica Morska) rejony możliwego wzrostu zagęszczenia zagospodarowania turystycznego, w tym lokalizacji nowych ośrodków, hoteli, pensjonatów, restauracji i innej zabudowy kubaturowej oraz infrastruktury towarzyszącej, obsługi wypoczynku plażowego (wyspecjalizowane tereny w sąsiedztwie plaż nad Zatoką Gdańską Jantar, Stegna, Sztutowo, Kąty Rybackie, Krynica Morska, Piaski), obsługi turystyki wodnej, podrzędnie wypoczynku plażowego (wyspecjalizowane tereny nad Zalewem Wiślanym Nadbrzeże, Suchacz, Kadyny, Tolkmicko, Frombork, Krynica Morska), turystyki kulturowej na Żuławach obejmujące rejon miejscowości Rybina Tujsk oraz Nowy Dwór Gdański Żelichowo. 20

Wybrane działania Weklice, położone na terenie gminy wiejskiej Elbląg, to miejscowość o licznych walorach kulturowych i krajobrazowych, obejmujących cmentarzysko kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich, zlokalizowane na przebiegu Bursztynowego Szlaku, a także ślady grodzisk na skłonie Wysoczyzny Elbląskiej. W ramach opracowanej koncepcji wyznaczono tu przebieg ścieżki tematycznej Śladami Pradziejów o długości 3,5 km, z wieżą widokową oraz punktami i tablicami informacyjnymi. Trasa łączy parking oraz planowane miejsce odpoczynku z największym grodziskiem - Dużą Górą Zamkową, usytuowanym w trudnodostępnym terenie leśnym. Przewidziano tu wstępnie 6 punktów z tablicami edukacyjnymi dotyczącymi tematyki: Grodzisko Duża Góra Zamkowa, sztuczny próg wodospad, cmentarzysko i osada kultury wielbarskiej, Grodzisko Cyplowate, czynniki decydujące o wyborze lokalizacji grodzisk (ukształtowanie terenu, cieki i tereny bagienne), Grodzisko Wyżynne. Wskazana w opracowaniu strefa Kadyny Cegielnia w gminie Tolkmicko obejmuje położone wśród terenów leśnych, stare wyrobisko cegielni w Kadynach. Na obszarze tym planowane jest stworzenie: ścieżki tematycznej związanej z tradycją eksploatacji iłów elbląskich i przemysłem ceramiki budowlanej i artystycznej (majolika), urządzenie ekstremalnego parku MTB z torem przeszkód dla rowerów górskich w zachodniej części wyrobiska cegielni i połączenie go wytyczonym łącznikiem z istniejącym szlakiem rowerowym Kadyny, zagospodarowanie pozostałej części wyrobiska jako obiektu geoturystycznego, krajobrazowego i jednocześnie umożliwiającego pobór surowca dla pokazowego i szkoleniowego wytwarzania przedmiotów ceramicznych, zagospodarowanie uzupełniające planowane miejsce odpoczynku (potencjalnie także biwakowe/rekreacyjne z grilem i zadaszeniem), punkt widokowy. 22 23

Wybrane działania Poza typowymi formami turystyki i rekreacji realizowanymi na terenach leśnych postulowaną do rozwoju formą na terenach nadzalewowych jest birdwatching, czyli turystyka ornitologiczna. Opracowana koncepcja uwzględnia m.in. powstanie czatowni i kładek dla potencjalnych turystów na obszarze miejscowości Nowotki i Nowe Batorowo w gminie Elbląg. Wyodrębniona w koncepcji strefa kulturowa Rybina Tujsk, w powiecie nowodorskim, obejmuje łącznie obszar 610 ha. Podstawą jej wyróżnienia były walory kulturowe w tym unikatowe budowle hydrotechniczne (przepompownia Chłodniewo, mosty zwodzone z jedynym w Polsce czynnym, obrotowym mostem kolejowym w Rybinie), zachowany układ ruralistyczny ulicówki wodnej (Tujsk), domami podcieniowymi (Popówka). Rejon dostępny turystycznie dzięki drodze wojewódzkiej 505, wąskotorowej linii kolejowej (sezonowej) oraz szlakom żeglugi (Tuga, Szkarpawa). Powiązanie komunikacyjne (droga wojewódzka nr 501) oraz bliskość Nowego Dworu Gdańskiego i Stegny, stwarza realną możliwość wykorzystania wyżej wymienionych walorów. W strefie zaplanowano ścieżkę tematyczną Żuławy w pigułce. Wyznaczono punkty tematyczne z tablicami informacyjnymi, punkty widokowe i miejsce odpoczynku. Integracyjną rolę w strefie ma pełnić planowana izba kulturowa w obecnej świetlicy wiejskiej w Rybinie. 24 25

Kody QR Strona internetowa W ramach opracowania stworzono bazę kodów QR dla atrakcji turystycznych położonych na obszarze Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko-Żuławskie na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe. Dla wybranych obiektów wygenerowano łącznie 188 oddzielnych kodów QR, każdy z niepowtarzalnym czterocyfrowym numerem pozwalającym na relacyjne powiązanie go z konkretnym obiektem wprowadzonym w geobazie. Dla każdego z wygenerowanych kodów QR przygotowano kartę informacyjną zawierającą kod w postaci obrazkowej oraz podstawowy zestaw atrybutów opisujących dany obiekt. Atrybuty zostały wygenerowane bezpośrednio z danych obiektów zawartych w postaci plików geoprzestrzennych. Dodatkowo karta informacyjna zawiera atrybut Opis kodu. Jest to specjalnie przygotowany opis, zawierający bardziej szczegółowe informacje na temat danego obiektu. Typ obiektu Opis Źródło Adres url Uwagi Autor zdjęć Walor Opis kodu KOD QR 1004 głaz Święty Kamień Dane Nadleśnictwa Elbląg brak danych bez uwag Jarosław Reszka walor wysoki Głaz narzutowy Święty Kamień, spoczywający w wodach Zalewu Wiślanego, zwykle w odległości ok. 30 m od brzegu, choć wartość ta ulega zmianom z uwagi na wahania poziomu wody w Zalewie. Jego obwód wynosi 13,8 m, natomiast wysokość 2,20 m i od 1962 r. chroniony jest jako pomnik przyrody. Istnieją dwie legendy związane w tym głazem. Pierwsza mówi o tym, że był to dawny ołtarz ofiarny pogańskich kapłanów, którzy składali na nim ofiary w intencji rybaków wypływających na połowy. Druga opowiada o dwóch bliźniaczych braciach olbrzymach zamieszkujących przeciwne strony Zalewu Wiślanego. (źródło: www.wysoczyzna.pl/artykul/swiety-kamien-w-zalewie-wislanym,9.html) Kolejnym rezultatem projektu było stworzenie strony internetowej funkcjonującej pod adresem elblag.turystyka.lasy.gov.pl. Celem strony jest informowanie odbiorców o zrealizowanym projekcie, prezentacja jego wyników, udostępnianie bazy danych obiektów opisanych w trakcie realizacji projektu w formie mapy interaktywnej oraz obsługa kodów QR. Podstawowymi założeniami jej funkcjonowania była: łatwość nawigacji, łatwość zamieszczania nowych treści (aktualności), umieszczenie treści w intuicyjnej i przejrzystej hierarchii oraz przejrzystość informacji na stronie, a także zoptymalizowanie jej pod kątem urządzeń mobilnych (m.in. ze względu na obsługę kodów QR). 26 27

Model zarządzania Na podstawie przeprowadzonych badań (wywiadów nieustrukturyzowanych) zalecaną formułą zarządzania turystyką na obszarze LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie powinno być powołanie klastra turystycznego, prowadzącego działalność gospodarczą, działającego głównie w oparciu o przepisy Prawa o stowarzyszeniach. Elbląsko-Żuławski Klaster Turystyczny powinien mieć formę zbliżoną do lokalnej organizacji turystycznej. Taka formuła nie stwarza ograniczeń związanych z przystępowaniem do niego różnych podmiotów. Daje też najlepszą możliwość pozyskiwania środków finansowych (np. z dotacji krajowych i programów unijnych), a także łatwy przepływ środków finansowych w formie składek. Rekomendowane jest by członkami proponowanego klastra zostały zarówno podmioty prywatne, jak i instytucje i organizacje publiczne, w tym: Nadleśnictwo Elbląg podmiot wiodący, starostwa powiatowe i gminy regionu, parki krajobrazowe, instytucje naukowe, lokalne organizacje turystyczne, organizacje pozarządowe, lokalni przedsiębiorcy (gestorzy obiektów noclegowych, gastronomicznych, przedstawiciele firm transportowych, itp.). Efekty projektu i jego wdrażanie Efektem prac nad Koncepcją zagospodarowania rekreacyjno turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko Żuławskie, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów leśnych było: wykonanie inwentaryzacji istniejącej infrastruktury turystycznej, przeprowadzenie badań natężenia ruchu i potrzeb turystów, wykonanie analizy i oceny danych dotyczących środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz zagospodarowania przestrzennego z punktu widzenia możliwości rozwoju turystyki, zarekomendowanie modelu zarządzania rozwojem turystyki na obszarze LKP, wskazanie optymalnych lokalizacji wiodących form turystyki i rekreacji, wskazanie obszarów, na których możliwy jest rozwój nowego zagospodarowania turystycznego, wskazanie obszarów i obiektów, w obrębie których konieczne jest ograniczenie lub likwidacja ruchu turystycznego, wskazanie tras turystycznych niezbędnych do wytyczenie poza lasami, w celu uzyskania spójności przestrzennej tych tras, opracowanie wytycznych dla dokumentów z zakresu planowania przestrzennego, opracowanie strony internetowej pełniącej rolę informacji turystycznej o regionie, stworzenie bazy kodów QR dla atrakcji turystycznych, przyrodniczych i kulturowych obszaru LKP. Dokumentem wdrażającym wskazania przedmiotowej Koncepcji jest Program działań w zakresie rozwoju turystyki na terenie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie na lata 2017-2036. Zalecane jest przyjęcie działań wyartykułowanych w opracowaniu do Planu Urządzania Lasu, a także wprowadzenie go uchwałami rad gmin jako pomocniczego dokumentu planistycznego dla samorządów. 28 29

Z opinii recenzenta: Biorąc pod uwagę, że przedstawiona koncepcja stanowi pierwsze w Polsce tak obszerne opracowanie koncepcyjne dotyczące rozwoju turystyki w leśnym kompleksie promocyjnym, należy ocenić, że jego Autorzy w większości poradzili sobie poprawnie z tym prekursorskim przedsięwzięciem. Za szczególnie wartościowe w ramach koncepcji należy uznać opracowanie szczegółowych map w skali 1:10.000 dla obszarów leśnych i ich najbliższego otoczenia, które tam gdzie to było możliwe wskazują precyzyjnie lokalizację istniejących i planowanych obiektów, w jakiejkolwiek mierze związanych z działalnością turystyczną i wypoczynkową. Za istotne osiągnięcie umożliwiające operacjonalizację (rzeczywiste wdrożenie) nowych działań w zakresie rozwoju turystyki w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie, trzeba również uznać opracowanie programu działań w zakresie rozwoju turystyki, który wskazuje najważniejsze przedsięwzięcia w tej dziedzinie, wraz z próbą oszacowania kosztów oraz terminów ich realizacji. dr hab. Mariusz Kistowski prof. Uniwersytetu Gdańskiego 30 Opracowanie folderu: Michał Witkiewicz Autorzy map: Wojciech Bajerowski, Wojciech Staszek Autorzy zdjęć: Andrzej Budnik, Tadeusz Baraniecki, Piotr Kozerog, Jarosław Mytych, Jan Piotrowski, Bartosz Piziak, Jarosław Reszka, Michał Witkiewicz, Ernest Zagrodzki, Zbigniew Zagrodzki, Wojciech Zdunek Skład graficzny: Marcin Lipiński (Studio A) Druk: Vipro S.C.

Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku ul. Ks. Franciszka Rogaczewskiego 9/19, 80-804 Gdańsk tel. 58 321 22 00 e-mail: rdlp@gdansk.lasy.gov.pl Nadleśnictwo Elbląg ul. Marymoncka 5, 82-300 Elbląg tel. 55 230 85 31 e-mail: elblag@gdansk.lasy.gov.pl Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni ul. Świętojańska 44, 81-393 Gdynia tel. 58 621 73 27 e-mail: sekretariat@gdynia.buligl.pl