Mateusz Sikora Jakub Skroban Tomasz Sroka Marcin Skowron

Mateusz Sikora Jakub Skroban Tomasz Sroka Marcin Skowron

System opieki zdrowotnej w Polsce zespół osób i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Polski system opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym. Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Działanie systemu opieki zdrowotnej w Polsce reguluje szereg ustaw. Poniżej przedstawiono wybrane ustawy o charakterze ogólnym dotyczące całej służby zdrowia lub najbardziej znaczących jej aspektów. Ustawa o działalności leczniczej Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej Ustawa Prawo farmaceutyczne Ustawa wprowadzająca ustawę Prawo farmaceutyczne

Uczestników systemu (interesariuszy, ang. stakeholders) można podzielić na następujące kategorie: świadczeniobiorców (pacjentów) instytucję ubezpieczenia zdrowotnego pełniącą funkcję płatnika (Narodowy Fundusz Zdrowia) świadczeniodawców: podmioty lecznicze, które mogą prowadzić działalność jako przedsiębiorcy, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ), jednostki budżetowe, instytuty badawcze, fundacje i stowarzyszenia oraz kościoły. Do podmiotów wykonujących działalność leczniczą zalicza się również praktyki lekarskie, lekarsko-dentystyczne, pielęgniarskie oraz położnych apteki innych świadczeniodawców

organy kontroli i nadzoru: Państwową Inspekcję Sanitarną (tzw. sanepid) Państwową Inspekcję Farmaceutyczną Rzecznika Praw Pacjenta wojewodów i działające przy nich wojewódzkie centra zdrowia publicznego oraz konsultantów wojewódzkich w poszczególnych specjalnościach medycznych Ministerstwo Zdrowia, które wytycza kierunki polityki zdrowotnej kraju oraz posiada uprawnienia kontrolne, a także działających przy nim konsultantów krajowych w poszczególnych specjalnościach medycznych

Ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Głównym źródłem finansowania systemu jest ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Obywatele obciążeni są obowiązkową składką ubezpieczeniową stanowiącą 9% dochodów osobistych (7,75% odliczane jest od podatku dochodowego, zaś 1,25% pokrywa ubezpieczony), która odprowadzana jest do instytucji ubezpieczenia zdrowotnego (NFZ). Budżet państwa Niektóre świadczenia wysokospecjalistyczne finansowane są bezpośrednio z budżetu Ministerstwa Zdrowia, a nie ze środków NFZ. Od 1 stycznia 2007 r. z budżetu państwa finansowane jest również w całości przedszpitalne ratownictwo medyczne (pogotowie ratunkowe). Ubezpieczenia indywidualne w komercyjnych instytucjach Odpłatność za koszty leczenia pokrywa ubezpieczyciel. Kwoty refundacji ustalone są poprzez wartość dobrowolnego ubezpieczenia i mogą pokrywać 100% lub mniej rzeczywistych kosztów leczenia.

Narodowy Fundusz Zdrowia cyklicznie organizuje konkurs ofert na udzielanie świadczeń zdrowotnych. Świadczeniodawcy, którzy zaoferowali w konkursie najkorzystniejsze warunki, zawierają z NFZ umowę o udzielanie świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

Podstawowym ogniwem systemu jest lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, którym najczęściej jest lekarz specjalista medycyny rodzinnej. Odpowiedzialny jest on za leczenie oraz prowadzenie profilaktyki zdrowotnej zapisanych do niego pacjentów. W przypadku, gdy choroba pacjenta wymaga leczenia specjalistycznego, lekarz POZ wydaje skierowanie do poradni specjalistycznej lub szpitala. Skierowania nie wymaga wizyta w poradniach: ginekologiczno-położniczej, okulistycznej, onkologicznej, psychiatrycznej, skórno-wenerologicznej, stomatologicznej.

Skierowanie nie jest również wymagane od osób: chorych na gruźlicę, zakażonych wirusem HIV, inwalidów wojennych i osób represjonowanych, uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i substancji psychotropowych w zakresie lecznictwa odwykowego. Podstawą do uzyskania świadczeń zdrowotnych jest okazanie dokumentu ubezpieczenia zdrowotnego, którym mogą być m.in.: legitymacja ubezpieczeniowa, legitymacja ubezpieczeniowa dla członków rodziny pracownika, legitymacja emeryta-rencisty.

Jednostki samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) również mają duży udział w kształtowaniu systemu. Jako organ założycielski SPZOZ, jednostka samorządu terytorialnego: tworzy, przekształca i likwiduje SPZOZ (w drodze uchwały), nadaje statut SPZOZ, nawiązuje z kierownikiem zakładu stosunek pracy, deleguje przedstawiciela do rady społecznej zakładu, udziela zakładowi dotacji na zadania określone w art.55 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, sprawuje nadzór nad prowadzonymi przez siebie zakładami opieki zdrowotnej.

Pozostałe zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie opieki zdrowotnej: Samorząd województwa: tworzy i utrzymuje wojewódzki ośrodek (lub ośrodki) medycyny pracy, oraz finansuje działalność profilaktyczną wynikającą z programów prozdrowotnych dotyczących zapobiegania i zwalczania określonych chorób oraz programów promocji zdrowia w zakresie medycyny pracy, zgodnie z potrzebami wynikającymi w szczególności z liczby i struktury społecznej ludności województwa tworzy i prowadzi zakłady psychiatrycznej opieki zdrowotnej oraz bierze udział w realizacji zadań z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, w tym w szczególności dzieci i młodzieży, realizuje zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w postaci wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, bierze udział w realizacji zadań z zakresu ochrony przed następstwami używania tytoniu, realizuje zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej w ramach programów polityki zdrowotnej.

Samorząd powiatu: dofinansowuje uczestnictwo osób niepełnosprawnych i ich opiekunów w turnusach rehabilitacyjnych oraz zaopatrzenie w sprzęt rehabilitacyjny, przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze przyznawane osobom niepełnosprawnym na podstawie odrębnych przepisów. wystawia skierowania do zakładu opiekuńczo-leczniczego i do zakładu pielęgnacyjnoopiekuńczego, tworzy powiatowy plan zabezpieczenia medycznych działań ratowniczych, organizuje i zapewnia usługi w odpowiednim standardzie w domach pomocy społecznej dostosowanych do szczególnych potrzeb osób z zaburzeniami psychicznym, bierze udział w realizacji zadań z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, w tym w szczególności dzieci i młodzieży, bierze udział w realizacji zadań z zakresu ochrony przed następstwami używania tytoniu, realizuje zadania z zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, realizuje zadania z zakresu inspekcji sanitarnej oraz zadania w zakresie zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom, ustala rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych, zapewnia kobietom w ciąży opiekę medyczną, socjalną i prawną, realizuje także zadania z zakresu promocji zdrowia i profilaktyki zdrowotnej w ramach programów polityki zdrowotnej.

Samorząd gminy: realizuje zadania zakresu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w postaci gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych realizuje usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi jako zadanie zlecone przez administrację rządową,

Wpływ na system opieki zdrowotnej mają też powołane odpowiednimi ustawami samorządy zawodowe: lekarzy i lekarzy dentystów (Naczelna Izba Lekarska), pielęgniarek i położnych (Naczelna Izba Pielęgniarek i Położnych), farmaceutów (Naczelna Izba Aptekarska), diagnostów laboratoryjnych (Krajowa Izba Diagnostów Laboratoryjnych).

Cztery instytucje posiadają swoje branżowe (tzw. mundurowe) placówki opieki zdrowotnej. Są to: Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Sprawiedliwości, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

Osoby objęte ubezpieczeniem zdrowotnym w NFZ mogą uzyskać przed wyjazdem niezarobkowym do innego kraju członkowskiego UE Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego. Uprawnia ona do uzyskania w nagłych wypadkach świadczeń zdrowotnych w zakresie i na zasadach, na jakich przysługują one obywatelom danego kraju członkowskiego. Karta ta nie uprawnia jednak do leczenia, jeśli celem wyjazdu jest uzyskanie świadczeń medycznych. Osoby, które wyjechały do innego kraju UE w celach zarobkowych, z chwilą podjęcia tam pracy przestają być objęte ubezpieczeniem zdrowotnym w NFZ i muszą zostać objęte systemem ubezpieczeniowym danego kraju.

System opieki zdrowotnej w Polsce od wielu lat przeżywa poważne trudności. W rankingu Europejskiego Konsumenckiego Indeksu Zdrowia Polska klasyfikuje się na 27. pozycji z 33. Problemy te przejawiają się: utrudnionym dostępem do lecznictwa specjalistycznego (w szczególności szpitalnego) i długimi kolejkami oczekujących na świadczenia; czas oczekiwania sięga kilku lat i często rośnie, ze względu na znaczną liczbę pacjentów przyjmowanych poza kolejką bez uzasadnienia medycznego, w tym także w wyniku korupcji niezadowalającą jakością udzielanych świadczeń zdrowotnych m.in. wysokim poziomem śmiertelności w wyniku powikłań pooperacyjnych, przekraczająca 10% przy średniej unijnej na poziomie 4%, niskimi płacami w sektorze opieki zdrowotnej i masową emigracją specjalistycznych kadr medycznych do pozostałych krajów Unii Europejskiej, zadłużaniem się publicznych zakładów opieki zdrowotnej (na koniec 2008 r. długi szpitali wyniosły 3,5 mld zł) i handlem długami polskich szpitali.

Wśród przyczyn generujących problemy najważniejszymi są: archaiczna i nieefektywna struktura Szpitalnych Oddziałów Ratunkowych (SOR), zbyt gęsta sieć małych szpitali powiatowych, które konkurując ze sobą nie są w stanie udźwignąć kosztów inwestycji i utrzymania, wpadając w spiralę zadłużenia, centralne planowanie limitu chorych w danej specjalizacji na dany rok, monopsoniczna pozycja publicznego płatnika (NFZ), nepotyzm i kumoterstwo w publicznych placówkach służby zdrowia, skutkujące przerostem zatrudnienia (zwłaszcza w działach administracyjnych) sięgającym 20%, podczas gdy w części szpitali pensje personelu stanowią 80-90% budżetu; na przykład w Centrum Zdrowia Dziecka spośród 2200 osób personelu tylko 300 to lekarze, większość zatrudnionych pracuje natomiast w działach administracji i statystyki (szpital w 2012 roku był zadłużony na 190 mln zł) brak zdefiniowanego zakresu świadczeń dostępnych w ramach ubezpieczenia w NFZ, brak jednoznacznych kryteriów kolejności udzielania świadczeń, co w sytuacji trwałego ich deficytu prowadzi do korupcji niewystarczający nadzór nad działaniem ośrodków leczniczych, co skutkuje oszustwami i korupcją,

brak jednoznacznej definicji czy nawet wykładni prawa do ubezpieczenia zdrowotnego, brak wykazu świadczeń ratujących życie, co w powtarzających się co rok sytuacjach wyczerpania limitu finansowania na dany rok prowadzi do odmawiania przez szpitale dostępu do świadczeń ze względu na ryzyko, niepewność prawną co do uznania danego świadczenia za ratujący życie przez NFZ, brak regulacji prawnych pozwalających na wprowadzenie dodatkowych (komercyjnych) ubezpieczeń zdrowotnych, co prowadzi np. do marnowania kosztownego sprzętu diagnostycznego jeśli limit świadczeń publicznych wyczerpał się w danym roku, ułomna, nieefektywna forma prawna, w jakiej funkcjonują publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SPZOZ),

niewystarczające kwalifikacje kadr zarządzających publicznymi jednostkami opieki zdrowotnej, co skutkuje nieefektywnym zarządzaniem przepłacaniem za usługi zewnętrzne, dostawy leków, brakiem negocjacji cenowych z dostawcami itp, przepisy zakazujące komercyjnego wykorzystywania sprzętu medycznego, co w sytuacji niskich limitów NFZ prowadzi do marnowania kosztownych urządzeń, które szpital i tak musi utrzymywać, ograniczona odpowiedzialność organów założycielskich SPZOZ za ich zobowiązania finansowe i lęk przed ich przekształcaniem w spółki prawa handlowego; w 2013 roku NIK ponownie wskazał na znaczną skalę nieefektywnego wykorzystania drogiego sprzętu medycznego, z jednej strony powodowanego niskim poziomem finansowania przez NFZ, a z drugiej błędami popełnianymi przez zamawiające je jednostki. brak konkurencyjności jednostek opieki zdrowotnej,

zbiurokratyzowanie pracy lekarza poprzez nałożenie na niego obowiązku prowadzenia dokumentacji poza medycznej, zacofanie służby zdrowia w zakresie zarządzania usługami medycznymi (rejestracja, terminy zabiegów) i niski poziom wykorzystania technologii informatycznych, masowe wyłudzanie zwolnień lekarskich (L4), np. w celu wykonywania prac sezonowych poza głównym miejscem zatrudnienia, zwłaszcza w sektorze publicznym (w tym w policji), brak sprawnego, zintegrowanego systemu informatycznego w opiece zdrowotnej (Rejestr Usług Medycznych jest budowany od 1992 roku) chaotyczny proces legislacyjny związany z ochroną zdrowia i brak spójnego określenia prawa do ubezpieczenia zdrowotnego. w 2013 pacjenci zapłacili za leki najwięcej w Europie (40%).