Zasady żywienia krów mlecznych Żywienie jest najważniejszym czynnikiem środowiskowym wpływającym na ilość i jakość mleka. Prawidłowe żywienie polega na zastosowaniu takich pasz (pod względem ilości i jakości), aby osiągnąć maksymalną, wyznaczoną genetycznie wydajność mleczną. W Polsce pogłowie bydła pod względem genetycznym nie jest złe, a niska produkcyjność naszych krów wynika z nieprzestrzegania podstawowych zasad żywienia. Podstawową zasadą w żywieniu jest zbilansowanie potrzeb zwierząt i dostarczonych składników w dawce pokarmowej. Dawka pokarmowa powinna zawierać następujące składniki: suchą masę, białko ogólne, składniki energetyczne, mineralne, witaminy, włókno - ok. 20% suchej masy dawki. Bardzo ważnym elementem w żywieniu jest woda. Przyjmuje się, że krowa potrzebuje 50 I wody dziennie lub 3,4-5,5 kg wody na 1 litr wyprodukowanego mleka. W związku z tym krowa powinna mieć stały dostęp do poidła. Korzysta wówczas z niego, jak wykazały obserwacje, 7-8 razy na dobę, a czasami nawet do 14 razy. Wypije wtedy o wiele więcej, niż przy jedno- lub dwukrotnym dostępie do wodopoju. Ogromną rolę w trawieniu pasz u przeżuwaczy spełnia żwacz. Dzięki obecności bakterii, pierwotniaków i grzybów mogą być trawione pasze, szczególnie włókniste. Drobnoustrojom należy stworzyć odpowiednie warunki, aby mogła być zapewniona ciągłość fermentacji: warunki beztlenowe, odpowiednia temperatura i kwasowość (określana mianem ph). Najkorzystniejszy odczyn w żwaczu jest przy ph 6,3-6,4 i nie powinien on ulegać wahaniom. Jest to jedyny czynnik zależny od hodowcy. Kolejność podawanych pasz powinna być taka, aby nie było dużych wahań ph. Wszelkie zmiany pasz (np. przejście z żywienia letniego na zimowe i odwrotnie, wprowadzenie nowej paszy) powinny być stopniowe, aby mogły namnożyć się drobnoustroje trawiące te pasze. Prawidłowa kolejność pasz jest następująca.
Rano: siano, słoma (pozostałe z nocy należy podgarnąć do żłobu); okopowe; kiszonka z kukurydzy + pasza treściwa; sianokiszonka. Południe: okopowe; treściwe; sianokiszonka. Wieczór: siano. Poprzez żywienie można wpłynąć na procentową zawartość tłuszczu w mleku. Każda dawka pokarmowa powinna zawierać siano lub sianokiszonkę (a latem słomę), aby zapewnić odpowiednią zawartość tłuszczu w mleku. Do czynników obniżających zawartość tłuszczu w mleku należy: zmielenie pasz suchych, granulowanie pasz, zwiększenie poziomu spożycia pasz, zwiększenie udziału pasz treściwych, zmniejszenie udziału pasz objętościowych. Jak podaje literatura, rozdrobnienie pasz objętościowych może spowodować obniżenie tłuszczu w mleku z 3,5-3,7 do 2,5%. Od kilkunastu lat na świecie wzrasta zainteresowanie białkiem w mleku. Kraje przodujące w hodowli bydła prowadzą selekcję ze względu na ilość białka. Cena płacona za mleko ustalana jest na podstawie zawartości białka. Poprzez żywienie można w niewielkim stopniu wpłynąć na zawartość białka w mleku. Badania wskazują, iż:
zmniejszenie ilości podawanego w dawce białka o 30% w stosunku do potrzeb określonych wydajnością powoduje spadek zawartości białka w mleku o 0,1%; zwiększenie ilości podawanego w dawce białka o 35% ponad zapotrzebowanie powoduje wzrost zawartości białka w mleku zaledwie o 0,03%. W początkowym okresie laktacji obserwuje się obniżenie procentowej zawartości białka wtedy, kiedy następuje deficyt energii. Korzystny wpływ na zawartość białka w mleku ma skarmianie pasz treściwych - wzbogacenie dawki w energię. Żywienie krów mlecznych uzależnione jest od okresu laktacji. Na rysunku przedstawiono dwie krzywe laktacji. Krzywe laktacji; 1 - faktyczna wydajność mleka produkowanego przez krowę; 2 - wydajność mleka wynikająca z dawki pokarmowej Oznacza to, że krowa produkuje więcej mleka niż wynika to z pobranej ilości pasz. Ponieważ brakuje składników do produkcji mleka, dochodzi do ujemnego deficytu energii u krów po wycieleniu. W tym czasie krowa musi wykorzystywać rezerwy swojego ciała. Jest to niekorzystny okres dla organizmu, gdyż może dojść do zakłócenia przemiany materii i wystąpić np. ketoza. Wykorzystywanie rezerw ciała do 10% nie jest szkodliwe.
Pierwsze 100 dni laktacji stanowią najtrudniejszy okres w żywieniu krów mlecznych, krowy mają bowiem wtedy słaby apetyt i nie są w stanie pobrać całej ilości pasz. Maksymalny apetyt uzyskują dopiero w 70-80 dniu po ocieleniu. Oznacza to, że szczyt wydajności nie pokrywa się z maksymalnym apetytem krów. W okresie pierwszych 100 dni laktacji krowy mają największą zdolność przetwarzania pasz treściwych na mleko. Dlatego też w tym okresie nie należy oszczędzać pasz treściwych, a stosować je w tzw. sposób progresywny. Należy zwiększyć dawkę pasz treściwych i obserwować, czy spowodowała ona zwiększenie wydajności mleka. Ilość pasz treściwych na tzw. rozdojenie krowy powinna wynosić 6-8 kg w okresie zimowym i 6 kg w okresie letnim. Okres drugich 100 dni laktacji jest łatwiejszy dla hodowcy, gdyż krowy mają apetyt i nie występuje ujemny bilans energii. Można wtedy zaoszczędzić nieco pasz treściwych, gdyż nie wpływają one tak bardzo na zwiększenie wydajności mlecznej, jak w okresie pierwszych 100 dni laktacji. W okresie trzecich 100 dni laktacji należy pamiętać o odbudowie rezerw utraconych na początku laktacji. W tym czasie w żywieniu krów występuje dodatni bilans energetyczny. Pod koniec laktacji krowę należy zasuszyć (zaprzestać doju) - na 6-8 tygodni przed wycieleniem. W czasie zasuszenia stosujemy oszczędne żywienie, intensywne żywienie powoduje bowiem otłuszczenie organizmu, a w konsekwencji trudne porody i większą skłonność do zachorowania na ketozę na początku laktacji. Na 3 tygodnie przed wycieleniem należy wprowadzić stopniowo do dawki paszę treściwą (1-2 kg), aby przyzwyczaić krowę do pobierania tej paszy i aby w żwaczu odbudowały się brodawki. Przy skłonnościach do porażeń poporodowych krowy w okresie zasuszenia powinny otrzymywać w dawce dużo fosforu, a mniej wapnia. Na 7 dni przed planowanym ocieleniem należy zastosować zwiększoną ilość wapnia, gdyż wtedy jest on absorbowany lepiej przez organizm (wskutek okresu żywienia z niedoborem wapnia przed wycieleniem). Spożycie pasz zależy od trzech grup czynników: paszowych (zawartość składników pokarmowych, struktura paszy, strawność); środowiskowych (temperatura otoczenia, technika żywienia, hierarchia stada); indywidualnych zwierzęcia (wysokość produkcji, stan fizjologiczny, masa ciała, wiek).
Krowy pobierają pasze w różnych porach dnia i nocy. Całodobowe obserwacje krów przebywających na pastwisku wykazały, że najchętniej pobierają one pasze około godziny 22 i nad ranem. W okresie całej doby krowy pobierają pasze średnio aż przez 8 godzin. Dla praktyki jest to cenna informacja, gdyż krowa powinna mieć zawsze (przez całą dobę) coś w żłobie. Jeśli hodowca nie zapewni takich warunków, to krowa nie wyprodukuje tyle mleka, ile można by oczekiwać. Przykładowe dawki dla krów mlecznych. Dawki pokarmowe dla krów mlecznych o masie ciała 550 kg i produkcji 20 kg mleka dziennie w okresie zimowym (kg/szt./dobę) Pasza Dawka 1 Dawka 2 Dawka 3 Kiszonka z kukurydzy 15 20 - Sianokiszonka z traw 18 15 25 Kiszone wysłodki buraczane - - 7 Kiszonka z roślin zbożowo- - 10 6 - motylkowych (GPS) Siano łąkowe 3-3 Pasza treściwa 5 6 4 Mieszanka mineralna 200 g 200 g 200 g
Dawki pokarmowe dla krów w okresie letnim (kg/szt./dobę) Krowy dające nast. ilości Pasza mleka dziennie 20 kg 25 kg 30 kg Pastwisko 40 60 60 Zielonka z lucerny 15 - - Zielonka z koniczyny - - 10 Kiszonka z kukurydzy 10 15 10 Siano łąkowe 3 2 3 Pasza treściwa niskobiałkowa 1 3 3 Mieszanka mineralna 200 g 200 g 200 g