176 CZŁOWIEK I PRAWO Król i garncarz Zwołał pewien król wszystkich mędrców królestwa i dał im do rozwiązania zagadkę: co jest najgorsze na świecie? Długo dumali mędrcy, kiwali głowami, ale na pytanie odpowiedzieć nie potrafili. Zdenerwował się wtedy król, kazał ich wygnać, sam zaś ruszył do miasta, aby poszukać człowieka, który potrafi odpowiedzieć na to pytanie. Spotkał na rynku garncarza sprzedającego swoje garnki. Dzień dobry, garncarzu powitał go król. Garncarz odpowiedział na powitanie, kłaniając się nisko. Długo już wykonujesz swój zawód? zapytał król. Od dzieciństwa, miłościwy panie odparł garncarz. Nie sieję, nie orzę, a mimo to nieźle utrzymuję swoją rodzinę. Dobrze jest żyć na świecie, ale zdarzają się też czasem nieprzyjemności. Powiedz no mi, człowieku, co jest najgorsze na świecie? Trzy rzeczy są najgorsze, miłościwy królu odparł garncarz. Pierwsze zło to złośliwa żona, drugie to zawistny sąsiad, a trzecie to kiepski rozum. A co z tych trzech jest najgorsze? zapytał król. Najgorszą rzeczą jest kiepski rozum. Od złośliwej żony i zawistnego sąsiada zawsze można się uwolnić, ale kiepski rozum ciągle towarzyszy człowiekowi, choćby nie wiadomo dokąd uciekał. Dobrze odpowiedziałeś, człowieku. Wyglądasz na mądrego. Poproś mnie teraz o coś w nagrodę. Daj mnie jedynemu, miłościwy królu, prawo lepienia i sprzedawania garnków w promieniu stu kilometrów, a będę ci bardzo wdzięczny. Król przystał na prośbę, a żeby jeszcze bardziej pomóc garncarzowi, rozkazał każdemu dworzaninowi, który przyjdzie na zamek, przynieść ze sobą jeden garnek. W mgnieniu oka sprzedał garncarz wszystko, co miał, został mu tylko jeszcze jeden, ostatni garnek. Postanowił poczekać na kupca, który kupi i ten. Pod wieczór przyszedł na zakupy stary bogaty dworzanin. Ile chcesz za garnek? zapytał. No, od ciebie, dworzanina, nie wezmę wiele. Tylko pięćdziesiąt marek odparł garncarz. Zdenerwował się stary dworzanin i krzyknął: Głupi jesteś, taki garnek nie kosztuje więcej niż jedną markę.
CZŁOWIEK I PRAWO 177 Nie sprzedam go taniej upierał się garncarz. Dworzanin o mało nie pękł ze złości. Wyzywał sprzedawcę i zachowywał się tak nieprzyzwoicie, że zdenerwował się w końcu garncarz i rzekł: Teraz nie sprzedam ci go za żadną cenę. Przestraszył się wtedy dworzanin. Wkrótce powinien być na zamku, ale bez garnka nie miał po co iść. Rozkazów królewskich musiał przecież słuchać. Innych zaś garncarzy w promieniu stu kilometrów nie było. Błagał, proponował już pięćset marek, ale garncarz był nieugięty. Obiecywał już nie wiadomo co, ale wszystko na próżno. Powiedział w końcu garncarz: Zgodzę się pod jednym warunkiem: jeżeli pociągniesz mnie w moim wózku na królewski dwór, to dostaniesz garnek. Nie miał dworzanin innego wyjścia, jak tylko przystać na ten warunek. Musiał mieć garnek bez względu na cenę. Zdarzyło się akurat, że król wraz z dworem był na zamkowym dziedzińcu. Wielce się zdziwił na widok przedziwnego zaprzęgu i zapytał: Hej, garncarzu, a kogo to nająłeś do ciągnięcia? Kiepski rozum, miłościwy panie odparł garncarz. Stary dworzanin okrutnie się rozzłościł. Opowiedział królowi o swoich zakupach i zażądał ukarania garncarza. Wszystko to twoja wina powiedział król. Po co kupowałeś garnek tak późno i jeszcze dałeś się przy tym okpić. Wydaje mi się, że garncarz lepiej wypełni twoje miejsce na dworze. Ty zaś możesz wyuczyć się jego zawodu. A ty, garncarzu, chodź do mnie na służbę. Fragment książki Ptaki czarownicy. Baśnie fińskie Tłumaczenie: Cecylia Lewandowska, Danuta i Romuald Wawrzyniakowie
178 CZŁOWIEK I PRAWO ZADANIA 1. Wskaż wypowiedzenia zgodne z treścią utworu. Król chciał, by mędrcy odpowiedzieli na wszystkie pytania świata. Mędrcy spełnili życzenie króla. Nikt z otoczenia króla nie umiał odpowiedzieć, co jest najgorsze na świecie. Król po długiej wędrówce znalazł mędrca, który umiał odpowiedzieć na jego pytania. Garncarz wiedział, co jest najgorsze na świecie. Garncarz za spryt został nagrodzony przez króla. 2. Zapisz po cztery cechy każdego z bohaterów: władcy, garncarza, dworzanina. 3. Wskaż w tekście co najmniej jeden fragment, w którym następuje niespodziewany zwrot akcji. 4. Napisz, jaką naukę może wyciągnąć czytelnik z lektury opowiadania. Użyj najwyżej trzech zdań. 5. Wskaż prawdziwe dokończenie zdania: Prośba garncarza: Daj mnie jedynemu, miłościwy królu, prawo lepienia i sprzedawania garnków w promieniu stu kilometrów, a będę ci bardzo wdzięczny, nawiązuje w pewien sposób do praw, jakie kiedyś... A. mieli rycerze B. miała szlachta C. miało chłopstwo D. mieli rzemieślnicy 6. Wybierz z ramki wyrażenia, które dotyczą cech tekstu Król i garncarz. pisany wierszem pisany prozą obecność narratora obecność podmiotu lirycznego przedstawienie opisu odczuć podmiotu lirycznego obecność fabuły utwór wielowątkowy utwór jednowątkowy akcja brak akcji opowiadanie dialog powieść historyczna opis bajka baśń legenda mit 7. Napisz charakterystykę króla lub garncarza. Użyj co najmniej ośmiu wypowiedzeń. Test 2
NATURA A CYWILIZACJA
180 NATURA A CYWILIZACJA ZADANIA 1. Popatrzcie na planszę znajdującą się na poprzedniej stronie, a następnie niech każdy z was zapisze na tablicy co najmniej dwa skojarzenia związane z tym, co na niej przedstawiono. 2. a) Podane w ramce wyrazy i wyrażenia pogrupuj na te, które dotyczą natury, i te, które się łączą z cywilizacją. Sporządź notatkę w formie schematu. przyroda postęp obszar dziewiczy stan pierwotny ingerencja człowieka opanowywanie i ujarzmianie natury nietknięty ręką człowieka zdobycz b) Zapisz w odpowiednich miejscach schematu skojarzenia z zadania 1. 3. Uzupełnij tabelę podanymi wyrazami według wzoru. rzeka miasto basen jezioro zwierzę las kanał maszyna 4. Objaśnij, co oznacza wyrażenie: wysoki (niski) stopień cywilizacji. 5. Przedstawione na fotografii przedmioty podziel na te, które twoim zdaniem są wytworem cywilizacji: o wysokim stopniu rozwoju, o niskim stopniu rozwoju.