mgr inż. Bartłomiej Popczyk

Ocena wpływu planowanego przedsięwzięcia Budowa zespołu elektrowni wiatrowych na terenie gminy Kocierzew Południowy powierzchnia SWKN1 na gatunki nietoperzy ujęte w Dyrektywie Siedliskowej UE oraz chronione na mocy prawa krajowego mgr inż. Bartłomiej Popczyk Licencjonowany chiropterolog Zakład Zoologii Wydział Nauk o Zwierzętach Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Warszawa, 2014 str. 1

SPIS TREŚCI 1 WSTĘP... 3 2 PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA... 5 3 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ... 6 4 METODY BADAWCZE... 8 4.1 Etap I wstępny... 8 4.2 Etap II terenowy... 8 4.3 Etap III kameralny... 15 5 PODSTAWA PRAWNA... 15 6 INWENTARYZACJA I WALORYZACJA CHIROPTEROLOGICZNA... 17 6.1 Wyniki prac z etapu II... 17 6.2 Podsumowanie wyników monitoringu chiropterologicznego prowadzonego w okresie od 15.03.2012 do 15.11.2012... 21 6.3 Oddziaływanie turbin siłowni wiatrowych na nietoperze... 27 7 OPIS GATUNKÓW STWIERDZONYCH PODCZAS PRAC... 29 8 WALORY CHIROPTEROLOGICZE OBSZARU ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI... 34 9 ODDZIAŁYWANIE INWESTYCJI NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE... 35 9.1 Analiza wpływu przedsięwzięcia na spójność i właściwe funkcjonowanie obszarów Natura 2000... 39 9.2 Podsumowanie... 56 10 WNIOSKI I ZALECENIA... 57 11 LITERATURA I MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE... 59 str. 2

1 WSTĘP Zakres badań niniejszego opracowania uszczegóławia wiedzę na temat nietoperzy mogących podlegać wpływom planowanej inwestycji, bierze pod uwagę problemy związane z oddziaływaniem przedsięwzięcia na gatunki nietoperzy bytujące na wskazanym przez zleceniodawcę terenie - zarówno na obszar, na którym planowana jest inwestycja, jak i na sąsiadujące powierzchnie, na które inwestycja może potencjalnie wywierać negatywny wpływ. W ekspertyzie uwzględniono również elementy oceny ewentualnego wpływu planowanego przedsięwzięcia na tereny podlegające ochronie prawnej, znajdujące się w bezpośredniej bliskości analizowanego terenu, gdzie jednym z celów ochrony są nietoperze. Konieczność oceny wpływu inwestycji na tereny, na których mogą występować gatunki ujęte w załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Dyrektywy Siedliskowej" wynika z przepisów Ustawy z dnia 03 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 nr 199, poz. 1227), Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, ponieważ polskie przepisy prawne, wytyczające ogólne kierunki polityki ekologicznej państwa, są zgodne z dyrektywami Unii Europejskiej, w tym z Dyrektywą 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska wraz ze zmianami wprowadzonymi Dyrektywą 97/11/WE z dnia 3 marca 1997r, jak również Dyrektywą 90/313/EWG z dnia 7 lipca 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku. Celem wykonania niniejszej ekspertyzy było określenie skutków środowiskowoprzestrzennego oddziaływania na nietoperze, wynikających z planowanej inwestycji Budowa zespołu elektrowni wiatrowych na terenie gminy Kocierzew Południowy powierzchnia SWKN1 na etapie prac budowlanych oraz w trakcie późniejszej eksploatacji. Rozpatrywane były interakcje między opiniowaną inwestycją, a terenami cennymi pod względem przyrodniczym oraz gatunkami chiropterofauny. str. 3

W opracowaniu powołano się na obowiązujące akty prawa polskiego i unijnego, normujące zagadnienia związane bezpośrednio lub pośrednio z ochroną środowiska (ich szczegółowy wykaz zestawiono w dalszej części opracowania). Materiały wyjściowe do niniejszej ekspertyzy środowiskowej stanowiły: Standardowe Formularze Danych sieci Natura 2000 dla Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk: Pradolina Bzury i Neru, Dolna Rawki, Grabianka, Polany Puszczy Bolimowskiej, Silne Błota, Szczypiorniak i Kowalik, Wola Cyrusowa, Buczyna Janinowska, Łąki Żukowskie, Dolina Skrwy Lewej, Kampinoska Dolina Wisły, Sikórz, Uroczyska Łąckie, Puszcza Kampinoska, Błota Kłocińskie strona internetowa Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska www.natura2000.gdos.gov.pl Monitoring chiropterologiczny i waloryzacja całego terenu położonego w strefie potencjalnego oddziaływania planowanego przedsięwzięcia. str. 4

2 PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA Niniejsza ekspertyza dotyczy wpływu planowanej inwestycji Budowa zespołu elektrowni wiatrowych na terenie gminy Kocierzew Południowy powierzchnia SWKN1 na gatunki nietoperzy pozostające pod bezpośrednim lub pośrednim potencjalnym wpływem planowanej inwestycji. Zgodnie z postanowieniami prawa Wspólnoty Europejskiej wymóg ten dotyczy również oceny oddziaływania inwestycji na specjalne obszary ochrony siedlisk tworzone na podstawie Dyrektywy Siedliskowej w celu ochrony typów siedlisk przyrodniczych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt oraz na obszary specjalnej ochrony ptaków powoływane na podstawie Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków. W ocenie uwzględniono także potencjalne oddziaływanie inwestycji na gatunki nietoperzy pozostające pod wpływem planowanego przedsięwzięcia podlegające ochronie na mocy przepisów prawa krajowego (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz. U. 2011, Nr 237, poz. 1419). Prace wykonano w oparciu o Tymczasowe wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, wersja II, grudzień 2009 (Kepel 2009. współautor B. Popczyk), które zostały opracowane przez zespół ekspertów, reprezentujących różne ośrodki chiropterologiczne w Polsce. Dokument został poparty przez organizacje będące stronami Porozumienia dla Ochrony toperzy, uzyskał także pozytywną opinię Komisji Ochrony Zwierząt Państwowej Rady Ochrony Przyrody. str. 5

3 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARU BADAŃ Ryc. 1. Położenie powierzchni badawczej na terenie Polski (pl.wikipedia.org,) str. 6

Ryc. 2. Położenie i plan sytuacyjny powierzchni badawczej (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). Gmina Kocierzew Południowy położona jest w północno-wschodniej części województwa łódzkiego, w powiecie łowickim, na terenie mezoregionu Równiny Kutnowskiej i makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej, podprowincja Niziny Środkowopolskiej. Według danych z roku 2007, gmina Kocierzew ma obszar 93,70 km ², w tym: użytki rolne: 93% użytki leśne: 2% Gmina stanowi 9,48 % powierzchni powiatu. Teren objęty inwentaryzacją jest to obszar równinny (średnia wysokość ok. 98 m.n.p.m), na wskazanym obszarze dominują uprawy zbóż, trwałe użytki zielone oraz str. 7

niewielkie zadrzewienia. Tereny, na których planowana jest budowa siłowni wiatrowej SKWN1 otaczają tereny zabudowane z zabudową gospodarską dogodną dla bytowania nietoperzy w okresie rozrodu. 4 METODY BADAWCZE Prace podzielono na trzy etapy obejmujące zarówno penetrację terenową, jak i analizę materiałów źródłowych oraz literatury. 4.1 ETAP I WSTĘPNY Etap polegał na określeniu przestrzennym zasięgu analizy przyrodniczej i obejmował wytypowanie obszarów przyrodniczo cennych na wskazanej powierzchni. We wstępnej ocenie, na podstawie rozpoznania materiałów źródłowych i literatury przedmiotu oraz na bazie wizji terenowej, wytypowano tereny potencjalnego oddziaływania inwestycji. Ze względu na te zagrożenia wskazano miejsca, które poddano szczegółowej penetracji pod kątem rozpoznania zasobów chiropterologicznych i ich ewentualnych kolizji z przyszłą inwestycją. Na tym etapie założono też plan dalszych, szczegółowych prac terenowych i analiz kameralnych. 4.2 ETAP II TERENOWY Etap objął szczegółowe, wcześniej zaplanowane prace terenowe, w wyniku których identyfikowano stwierdzane gatunki nietoperzy (Załącznik nr II Dyrektywy Siedliskowej i Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt Dz. U. 2011, Nr 237, poz. 1419). Prace terenowe rozpoczęto 10 stycznia 2012 w roku i zakończono 15 listopada 2012 roku. Prowadzony zakres prac odpowiada metodyce ujętej w Tymczasowych wytycznych dotyczących oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze, wersja II, grudzień 2009 Prace detektorowe Na inwentaryzowanym terenie przeprowadzone zostały nasłuchy detektorowe prace prowadzone były przy użyciu detektorów ultradźwięków działających w systemie str. 8

frequency division firm: LunaBat oraz Pettersson D 230, dźwięki nagrywane były na dyktafon cyfrowy ZOOM H2 oraz netbook firmy HP. Nagrane materiały zostały poddane analizie programem BatScan v9.8 oraz Cool Edit 96. Na inwentaryzowanym terenie wyznaczono transekty (odcinki kontrolne), po których osoba kontrolująca poruszała się zgodnie z harmonogramem prac. Transekty usytuowane zostały w taki sposób, aby przecinały inwentaryzowany obszar i przechodziły w jak najbliższej odległości od planowanej lokalizacji wież. Każdorazowo zmieniano kolejność prowadzenia nagrań na każdym z transektów. Ryc. 3. Plan sytuacyjny rozmieszczenia transektów na inwentaryzowanym terenie (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). Dla powierzchni wykonano rekonesans terenowy w poszukiwaniu miejsc dziennego pobytu nietoperzy (budek dla ptaków i nietoperzy) oraz terenów cennych. Wytypowano potencjalne tereny cenne, budynki mieszkalne i gospodarcze, położone w bezpośredniej bliskości inwentaryzowanego terenu na obszarach tych zostały przeprowadzone str. 9

nasłuchy, w okresie letnim, w celu wykrycia kolonii rozrodczych oraz terenów żerowiskowych nietoperzy. Ryc. 4. Plan rozmieszczenia planowanych powierzchni do kontroli miejsc dziennego pobytu (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). Kontrola potencjalnych miejsc hibernacji W okresie od 10 stycznia do 28 lutego 2012 przeprowadzono na powierzchni poszukiwanie potencjalnych miejsc hibernacji nietoperzy. W trakcie prac przeprowadzono rozpoznanie terenu pod kątem obecności cennych obiektów mogących stanowić potencjalne miejsca zimowania nietoperzy. W przypadku stwierdzenia obiektów militarnych, wielkogabarytowych piwnic, ziemianek lub innych obiektów potencjalnie nadających się dla nietoperzy jako miejsca hibernacji dokonywano szczegółowej kontroli wyżej wymienionych budynków. Podczas prac określano liczebność stwierdzonych gatunków oraz przydatność tych miejsca dla nietoperzy. str. 10

Zgodnie z zaleceniami ujętymi w Tymczasowych wytycznych dotyczących oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze (wersja II, grudzień 2009), przy wykonywaniu kontroli zimowych skupiono się na wyszukaniu na obszarze planowanej elektrowni wiatrowych oraz w strefie min. 1 km od jej granic ważnych, dużych zimowisk (np. obiekty militarne, wielkogabarytowe piwnice). Ryc. 5. Położenie terenów do kontroli potencjalnych miejsc hibernacji po naniesieniu lokalizacji turbin (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). str. 11

Tabela 1. Harmonogram prowadzonych prac terenowych. Etap badań Liczba kontroli Główny rodzaj badanej aktywności nietoperzy Przybliżony okres fenologiczny I Etap 10.01.2012-28.02.2012 2 kontrola potencjalnych miejsc hibernacji Zima II Etap 16.03.2012-15.05.2012 8 Kontrola wiosennych migracji i miejsc tworzenia kolonii rozrodczych Wiosna III Etap: 01.06.2012-31.08.2012 10 rozród, szczyt aktywności lokalnych populacji, rozpad kolonii rozrodczych Lato jesienne migracje, IV Etap rojenie, ostatnie 01.09.2012-10 przeloty pomiędzy Jesień 15.11.2012 kryjówkami, początek okresu hibernacji W okresie sprawozdawczym wykonano następujące kontrole: 10 stycznia 28 lutego dwie kontrole w okresie cel: kontrola potencjalnych miejsc hibernacji nietoperzy. 15 marca 15 maja 4-godzinne kontrole raz w tygodniu, począwszy od zachodu słońca, w maju dwie kontrole całonocne; cel: wykrycie wiosennych migracji oraz miejsc tworzenia kolonii rozrodczych; 1 czerwca 31 lipca 6 całonocnych kontroli równomiernie rozłożonych w czasie z uwzględnieniem warunków pogodowych (o minimalnym odstępie co 5 dni); cel: stwierdzenie rozrodu i określenie szczytu aktywności lokalnych populacji. 1 sierpnia 31 sierpnia kontrole raz w tygodniu; dwie kontrole całonocne, pozostałe 4-godzinne począwszy od zachodu słońca; str. 12

cel: określenie liczebności nietoperzy w momencie rozpadu kolonii rozrodczych oraz na początku jesiennych migracji i rojenia; 1 września 15 września kontrole raz w tygodniu; 4-godzinne począwszy od zachodu słońca; cel: określenie liczebności nietoperzy w okresie początku jesiennych migracji oraz rojenia; 16 września 31 października kontrole raz w tygodniu; dwie kontrole całonocne we wrześniu, pozostałe 4-godzinne począwszy od zachodu słońca; cel: określenie liczebności nietoperzy w trakcie jesiennych migracji oraz rojenia; 1 listopada 15 listopada kontrole raz w tygodniu, wszystkie 2-godzinne, początek 0,5 godziny przed zachodem słońca; cel: stwierdzenie ostatnich przelotów pomiędzy kryjówkami, początek okresu hibernacji; Tabela 2. Terminy, czas trwania oraz warunki atmosferyczne poszczególnych kontroli. Lp. Miesiąc Kontrola Data Temperatura ( 0 C) Zachmurzenie Wiatr 1 2 Marzec 4h 4h 23.03.2012 30.03.2012 12-9 6-5 Umiarkowane Umiarkowane Słaby Słaby 3 4h 03.04.2012 7-4 Umiarkowane Umiarkowany 4 5 6 kwiecień 4h 4h 4h 14.04.2012 20.04.2012 28.04.2012 12-10 11-8 24-19 Duże Umiarkowane Małe B. silny Słaby Słaby 7 8 Maj całonocna całonocna 04.05.2012 11.05.2012 17-14 27-20 Duże Brak Umiarkowany Silny 9 10 Czerwiec całonocna całonocna 03.06.2012 18.06.2012 22-16 20-18 Umiarkowane Małe Umiarkowany Słaby str. 13

11 całonocna 03.07.2012 17-15 Małe Słaby 12 13 Lipiec całonocna całonocna 11.07.2012 20.07.2012 18-16 22-16 Umiarkowane Duże Słaby Umiarkowany 14 całonocna 29.07.2012 16-14 Duże Słaby 15 całonocna 09.08.2012 21-22 Umiarkowane Słaby 16 17 18 sierpień całonocna 4h 4h 14.08.2012 21.08.2012 29.08.2012 19-17 27-18 11-12 Duże Małe Duże B. silny Umiarkowany Słaby 19 4h 06.09.12 15-11 Duże Umiarkowany 20 21 22 Wrzesień 4h Całonocna Całonocna 13.09.12 20.09.12 28.09.12 17-10 16-9 18-11 Umiarkowane Małe Małe Słaby Słaby Słaby 23 24 25 26 Październik 4h 4h 4h 4h 05.10.12 12.10.12 21.10.12 26.10.12 14-10 11-4 17-9 7-3 Duże Małe Brak Małe Silny Słaby Słaby Umiarkowany 27 28 Listopad 4h 4h 05.11.12 12.11.12 8-6 5-4 Duże Umiarkowane Silny Słaby Jako terenowy podkład kartograficzny służyły mapy topograficzne w skali 1: 10 000 (przeskalowane do 1: 5 000). Kartowanie pozwoliło wskazać miejsca, w których istnieje konflikt planowanej inwestycji i ochrony nietoperzy. Przy waloryzacji chiropterologicznej poszczególnych fragmentów powierzchni planowanej inwestycji zastosowano czterostopniową skalę oceny waloru chiropterologicznego, według poniżej przedstawionych kryteriów: I bardzo niska wartość chiropterologiczna w obszarze oddziaływania inwestycji brak gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i gatunków podlegających ochronie. Obszar oddziaływania analizowanej inwestycji nie koliduje z siecią obszarów Natura 2000. Na całej powierzchni dominują siedliska antropogeniczne (pola, tereny osad ludzkich, drogi itp.), występują pojedyncze gatunki chronione. II niska wartość chiropterologiczna w obszarze oddziaływania inwestycji brak gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, występują gatunki chronione. str. 14

III średnia wartość chiropterologiczna w obszarze oddziaływania inwestycji obecne są gatunki z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej lub występują licznie gatunki podlegające ochronie. IV znaczna wartość chiropterologiczna inwestycja w bezpośrednim kontakcie z obszarem Natura 2000. W obszarze oddziaływania inwestycji obecne są gatunki z Załącznika II Dyrektyw Siedliskowej oraz gatunki podlegające ochronie. 4.3 ETAP III KAMERALNY Etap objął analizy dotyczące przewidywanych zagrożeń wynikających z realizacji poszczególnych etapów inwestycji w fazie budowy i eksploatacji. Wskazano także możliwe do zastosowania działania łagodzące negatywne skutki przyszłej inwestycji. 5 PODSTAWA PRAWNA Podstawę prawną niniejszej ekspertyzy stanowią: Ustawa z dnia 03 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2008 Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.); Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880, z późn. zm.); Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62, poz. 627, z późn. zm.); Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 r. w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. 2005 Nr 94 poz. 795, z późn. zm.); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 2011, Nr 237, poz. 1419); Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. 2004 Nr 257 poz. 2573 z późn. zm.); str. 15

Dyrektywa Rady 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmieniona Dyrektywą 97/62/EEC; Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 roku w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne; Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 roku zmieniająca Dyrektywę 85/337/EWG w sprawie oceny wpływu wywieranego przez niektóre publiczne i prywatne przedsięwzięcia na środowisko; Dyrektywa 2003/4/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2003 roku w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska i uchylająca Dyrektywę Rady 90/313/EWG. Decydujące znaczenie, z punktu widzenia celów niniejszej ekspertyzy posiada art. 6 Dyrektywy 92/43/EEC, na który składają się następujące postanowienia: Art.6(1) ustanawia obowiązek państw członkowskich ustalania koniecznych działań ochronnych, w tym odpowiednich planów zagospodarowania; Art.6(2) podkreśla potrzebę działań prewencyjnych, ustalając postanowienia potrzebne do uniknięcia pogorszenia stanu siedlisk naturalnych oraz płoszenie gatunków; Art.6(3) i 6(4) ustanawiają proceduralne instrumenty w zakresie oceny przedsięwzięć, które mogą być źródłem znaczących oddziaływań na obszary sieci Natura 2000. Bezpośrednie odniesienia do wyżej wymienionych zagadnień w ustawodawstwie polskim znajdują się w: Ustawie z dnia 03 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska. Szczegółowe wytyczne zawiera Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko wydane na podstawie art. 51 ust. 8 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska. str. 16

6 INWENTARYZACJA I WALORYZACJA CHIROPTEROLOGICZNA 6.1 WYNIKI PRAC Z ETAPU II Po przeprowadzeniu nasłuchów detektorowych oznaczono co najmniej 3 gatunki nietoperzy na inwentaryzowanym terenie (Tabela 3), w tym jednej grup gatunków nie udało się oznaczyć dokładniej niż do rodzaju. Koncentracja stwierdzeń miała miejsce w okolicach transektów nr 1. Szczyt aktywność przypadał na miesiąc maj. Tabela 3, Stwierdzone gatunki nietoperzy Lp. Gatunek Kolizyjność Akronimy Status ochronny 1 mroczek późny Eptesicus serotinus umiarkowana ESE IV DS, OS, BN, Bern, EUROBATS I, IUCN LC, OŚ 1, OŚS 2 borowiec wielki Nyctalus noctula bardzo wysoka NYN IV DS, OS, BN, Bern, EUROBATS I, IUCN LC, OŚ 1, OŚS 3 nocek Myotis sp. niska MSP II lub IV DS, OŚ, BN, Bern, EUROBATS I, IUCN LC, OŚ 1, OŚS 4 Gatunek nieoznaczony bardzo wysoka* IND II lub IV DS, OS, BN, Bern, EUROBATS I, IUCN LC, OŚ 1, OŚS *- zgodnie z zasadą przezorności Oznaczenia: IV DS gatunek wymieniony w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej, II lub IV DS nietoperz oznaczony do rodzaju wymieniony w Załączniku II lub IV Dyrektywy Siedliskowej, OŚ 1 gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej, OŚS gatunki dziko występujących zwierząt, dla których wymagane jest ustalenie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania, BN gatunek chroniony na mocy Konwencji Bońskiej, Bern gatunek chroniony na mocy Konwencji Berneńskiej, EUROBATS I gatunek chroniony na mocy Porozumienia o ochronie nietoperzy w Europie, wymieniony w Załączniku I, IUCN gatunek wymieniony na Czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN; LC gatunek najmniejszej troski. str. 17

Wyniki nasłuchów detektorowych na wyznaczonych transektach w okresie 15.03.2012 15.11.2012 Legenda: Transekty nasłuchowe indeks: 0 brak oddziaływania, 0,1-1,6 mała aktywność nietoperzy, 1,7-3,5 średnia aktywność nietoperzy, 3,6-5,9 duża aktywność nietoperzy, powyżej 6,0 bardzo duża aktywność nietoperzy. Na podstawie publikacji Dürr, T. 2007. Möglichkeiten zur Reduzierung von Fledermausverlusten an Wind- energieanlagen in Brandenburg, Nyctalus,12 (2-3), 238-252. Tabela 4. Indeks aktywności nietoperzy na poszczególnych transektach. Transekt nr 1 Transekt nr 2 Cała Powierzchnia okres N I max Średni I N I Max Średni I N I max Średni I III 0 0,00 0,00 0 0,00 0,00 0 0,00 0,00 IV 4 2,86 1,43 0 0,00 0,00 4 2,86 1,02 V 5 5,71 3,57 0 0,00 0,00 5 5,71 2,54 VI 2 1,71 0,86 0 0,00 0,00 2 1,71 0,59 VII 3 1,67 1,23 0 0,00 0,00 3 1,67 0,85 VIII 3 1,58 0,61 0 0,00 0,00 3 1,58 0,40 IX 5 3,53 1,65 1 2,50 0,63 6 3,53 1,29 X 2 1,76-0,77 1 2,86 0,71 3 1,76 0,77 XI 0 0,00 0,00 0 0,00 0,00 0 0,00 0,00 średnia 1,12 0,21 0,84 Mediana 0,88 0,00 0,62 Legenda: N liczba zarejestrowanych sygnałów trwających max 5 sekund na danej powierzchni I max maksymalny jednostkowy indeks aktywności nietoperzy stwierdzony w danej jednostce czasu Średni I średni indeks aktywności str. 18

Wyniki kontroli miejscowości i terenów cennych Ryc. 6 Terenu objęte kontrola miejsc rozrodu nietoperzy (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). W wyniku przeprowadzonych prac nie stwierdzono kolonii rozrodczych na terenie miejscowości: Wicie. Jeziorko, Kocierzew Południowy Lenartów Zwiększoną aktywność nietoperzy zanotowano na terenie miejscowości: Lenartów, Wicie str. 19

Na terenie miejscowości stwierdzono występowanie 2 gatunków nietoperzy, mroczka późnego oraz borowca wielkiego. Wyniki kontroli zimowej Ryc. 7. Plan rozmieszczenia powierzchni do kontroli potencjalnych miejsc hibernacji (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). W trakcie prac skontrolowano pod względem obecność obiektów potencjalnie nadających się do hibernacji miejscowości: Wicie. Jeziorko, Kocierzew Południowy Lenartów str. 20

Podczas prac nie stwierdzono obiektów które można uznać za cenne dla zimowania nietoperzy. Planowana lokalizacja siłowni wiatrowej usytułowane są w terenach nie będących atrakcyjnymi jako miejsca hibernacji nietoperzy. W odległości 1 km od planowanych lokalizacji nie stwierdzono obiektów mogących stanowić potencjalne ważne miejsc zimowania nietoperzy, takich jak obiekty militarne, wielkogabarytowe piwnice. Zgodnie z pracą Durr (2007), która zalecana jest w wytycznych na rok 2012 należy zaznaczyć, że do cennych zimowisk zaliczane są obiekty, w których regularnie zimuje powyżej 100 zwierząt albo więcej niż 10 gatunków, zgodnie z informacją zawartą w cytowanym opracowaniu żaden z obiektu nie spełnia kryteriów opisanych powyżej. 6.2 PODSUMOWANIE WYNIKÓW MONITORINGU CHIROPTEROLOGICZNEGO PROWADZONEGO W OKRESIE OD 15.03.2012 DO 15.11.2012 W trakcie prac oznaczono 3 gatunki nietoperzy, w tym jednej grup gatunków nie udało się oznaczyć dokładniej niż do rodzaju są to gatunki typowe dla ekosystemów polnych centralnej Polski. W okresie wiosennym wzrosła aktywność nietoperzy jest to najpewniej związane z zajmowaniem terenów przez nietoperze po wiosennych migracjach oraz żerowaniem kolonii rozrodczych i wybieraniem położonych najbliżej terenów łowieckich. Na terenie badań zarejestrowano łącznie 26 przelotów (sekwencje sygnałów echolokacyjnych, kontakty, hity) nietoperzy. Dominował mroczek późny (9 przelotów 34,62% udziału wśród pozostałych gatunków, względnie grup gatunków) oraz borowiec wielki (7 przelotów 26,92% udziału wśród pozostałych gatunków, względnie grup gatunków). Pozostałe stwierdzone nietoperze stanowiły 38,46% wszystkich zarejestrowanych sygnałów echolokacyjnych. Na wykresie nr 1 przedstawiono procentowy udział poszczególnych gatunków stwierdzonych podczas prowadzonych prac. str. 21

Wykres 1. Procentowy udział poszczególnych gatunków stwierdzonych na głównych punktach nasłuchowych dla całego terenu badań. Wykres 2. Sezonowe zróżnicowanie aktywności nietoperzy (średniomiesięczne indeksy aktywności) dla całego terenu badań. str. 22

Ryc. 8. Lokalizacja siłowni wiatrowej (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). Planowana inwestycja zakłada możliwość realizacji trzech wariantów w tym wariantu 0 zakładający odstąpienie od inwestycji. Inwestycja w wariancie nr I i II zakłada budowę jednej turbiny, położonej w jednorodnym środowisku rolniczym. Jednak w jej sąsiedztwie znajdują się tereny uznane za mogące koncentrować aktywność nietoperzy (tereny zabudowane). Odległości lokalizacji turbiny od wymienionych elementów krajobrazu uznawanych za mogące skupiać nietoperze jest większa niż wymagane 200 m, jednakże w bezpośrednim sąsiedztwie inwestycji znajduje się niewielkie zakrzaczenie (w tym pojedyncze drzewa), dlatego zaleca się usunięcie tych elementów krajobrazu przed rozpoczęciem inwestycji. WARIANT 1 wnioskowany o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (wariant najkorzystniejszy dla środowiska) Wariant obejmuje budowę: str. 23

elektrowni wiatrowej, posadowionej na żelbetowym fundamencie moc nominalna do ok. 2,0 MW średnica rotora do ok. 100 m,; - wysokość wieży do ok. 105 m, - maksymalna moc akustyczna na poziomie do 105,0 db, który nie spowoduje przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu zgodnie z przepisami prawa ochrony środowiska, na granicy obszarów zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi. Na tym etapie projektowania przedmiotowej elektrowni wiatrowej planuje się posadowienie turbiny Vestas V 100 1,8 MW na wieży 95 m (średnica wirnika 100 m), opcjonalnie turbiny Vestas V 90 2,0 MW na wieży 105 m (średnica wirnika 90 m) lub też turbiny Enercon E53 800 kw na wieży 73 m oraz: sieci łączności (łącze światłowodowe), wewnętrznej drogi dojazdowej do elektrowni (o nawierzchni utwardzonej o szerokości ok. 3,0 m z tymczasowymi poszerzeniami o szerokości 2,5 m) oraz tymczasowe (na okres budowy) place montażowo-manewrowe. linii energetycznej napowietrznej lub kablowej 15 kv łączącej elektrownie z istniejącą infrastrukturą elektroenergetyczną. WARIANT 2 obejmował budowę elektrowni wiatrowej, posadowionej na żelbetowym fundamencie: moc nominalna do ok. 3,1 MW średnica rotora do ok. 120 m wysokość wieży do ok. 120 m maksymalna moc akustyczna na poziomie do 106,5 db, który nie spowoduje przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu zgodnie z przepisami prawa ochrony środowiska, na granicy obszarów zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi. W wariancie tym planowano posadowienie turbiny Vestas V112 na wieży 119 m (średnica wirnika 112 m) oraz: sieci łączności (łącze światłowodowe), wewnętrznej drogi dojazdowej do elektrowni (o nawierzchni utwardzonej o szerokości ok. 3,0 m z tymczasowymi poszerzeniami o szerokości 2,5 m) oraz tymczasowe (na okres budowy) place montażowo-manewrowe. str. 24

linii energetycznej napowietrznej lub kablowej 15 kv łączącej elektrownie z istniejącą infrastrukturą elektroenergetyczną. Z uwagi na brak wykazanego oddziaływania na lokalną populację nietoperzy przy wyborze wariantu nr I i II za najkorzystniejszy uznano wnioskowany wariant I polegający na budowie jednej elektrowni wiatrowej o nominalnej mocy do ok. 2,0 MW. Przyjęty wariant wynika przede wszystkim z ewentualnego wpływu siłowni wiatrowej na okolicznych mieszkańców. W wariancie drugim elektrownia wiatrowa o nominalnej mocy do ok. 3,1 MW charakteryzuje się wyższą maksymalną mocą akustyczną a więc jej zasięg oddziaływania w tym zakresie jest dużo większy w porównaniu z wynikami dla wariantu inwestycyjnego, czyli wyboru turbiny Vestas V100. Oceniając warianty inwestycji na podstawie uzyskanych wyników, a także zgodnie z badaniami prowadzonymi w Europie, należy wskazać wariant I z lokalizacją jednej siłowni wiatrowej jako optymalny. Śmiertelność nietoperzy dodatnio skorelowana jest z: aktywnością nietoperzy rejestrowaną za pomocą detektorów w tych samych miejscach (Kunz i in. 2007), z wysokością wiatraków, rozmiarami rotora i mocą turbin. Wariant zerowy z uwagi na brak realnego wykazanego w monitoringu przed realizacyjnym oddziaływania inwestycji na populacje nietoperzy jest mniej korzystny od pozostałych wariantów, z uwagi na ilość odpadów powstających w procesie produkcji energii elektrycznej metodami konwencjonalnymi. Wariant zerowy jest mniej ekologicznym rozwiązaniem i wiąże się z negatywnymi skutkami środowiskowymi efektu cieplarnianego. Analizując wpływ planowanych wariantów inwestycji na chiropterofaunę należy zaznaczyć, że z uwagi na małą aktywność nietoperzy oraz stwierdzane gatunki, nie wykazano znaczącego oddziaływania inwestycji na nietoperze. str. 25

Szczegółowe oddziaływanie inwestycji na nietoperze, w zależności od rodzaju oddziaływania: Tabela 5. Zestawienie oddziaływań na chiropterofaunę dla poszczególnych wariantów. Wariant inwestycji Jedna turbina Wariant I Rodzaj oddziaływania Śmiertelność w wyniku kolizji* Szlaki migracyjne - wiosenne Szlaki migracyjne - jesienne Drogi dojazdowe drogi techniczne Etap likwidacji inwestycji Z uwagi na małą Z uwagi na małą aktywność Z uwagi na aktywność Brak nietoperzy - brak Prawdopodobny zalecenie nietoperzy nie stwierdzonych jest mały szlak umieszczone w przewiduje się migracji poziom oddziaływania migracyjny rozdziale nr 10 nie wystąpienia aktywność poniżej etapu likwidacji poziom aktywność stwierdzono śmiertelności wartości inwestycji poniżej wartości oddziaływania nietoperzy na wymagających wymagających (długość dróg ok skutek kolizji z wyłączeń wyłączeń czasowych 500 m, w terenie łopatami siłowni czasowych rolniczym) wiatrowych Etap budowy inwestycji Z uwagi na brak stwierdzonych schronień, znaczących miejsc hibernacji oraz kolonii rozrodczych brak jest oddziaływania etapu budowy Zwiększona aktywność wystąpiła w terenie zabudowanym, na pozostałym terenie aktywność nietoperzy nie wymaga wprowadzania czasowych wyłączeń pracy turbin wiatrowych Wariant inwestycji Jedna turbina Wariant II Rodzaj oddziaływania Śmiertelność w wyniku kolizji* Szlaki migracyjne - wiosenne Szlaki migracyjne - jesienne Drogi dojazdowe drogi techniczne Etap likwidacji inwestycji Z uwagi na małą Z uwagi na małą aktywność Z uwagi na aktywność Brak nietoperzy - brak Prawdopodobny zalecenie nietoperzy nie stwierdzonych jest mały szlak umieszczone w przewiduje się migracji poziom oddziaływania migracyjny rozdziale nr 10 nie wystąpienia aktywność poniżej etapu likwidacji poziom aktywność stwierdzono śmiertelności wartości inwestycji poniżej wartości oddziaływania nietoperzy na wymagających wymagających (długość dróg ok skutek kolizji z wyłączeń wyłączeń czasowych 500 m, w terenie łopatami siłowni czasowych rolniczym) wiatrowych Etap budowy inwestycji Z uwagi na brak stwierdzonych schronień, znaczących miejsc hibernacji oraz kolonii rozrodczych brak jest oddziaływania etapu budowy Zwiększona aktywność wystąpiła w terenie zabudowanym, na pozostałym terenie aktywność nietoperzy nie wymaga wprowadzania czasowych wyłączeń pracy turbin wiatrowych * Należy zaznaczyć, że wyniki badań terenowych w czasie monitoringu przedinwestycyjnego nie gwarantują bezkolizyjnej pracy elektrowni, ze względu na możliwość przyciągania nietoperzy przez turbiny wiatrowe niezależnie od ich usytuowania, co sugerują Cryan i Horn (Cryan 2008, Horn i in. 2008). str. 26

Tabela 6.Informacje o siłowni wiatrowej w wariancie I i II Wariant Numer stanowiska turbiny Numer działki/działek głównych (fundament) Numer działki/działek - służebności (łopaty wirnika) Obręb Typ projektowanej turbiny Moc akustyczna projektowa nej turbiny I SWKN1 262 260,261,263,264 Wicie Vestas V 100 1,8 MW na lub Vestas V 90 2,0 MW Wysokość wieży 95 m (średnica wirnika 100 m) 105 db Wariant Numer stanowiska turbiny Numer działki/działek głównych (fundament) Numer działki/działek - służebności (łopaty wirnika) Obręb Typ projektowanej turbiny Moc akustyczna projektowa nej turbiny II SWKN1 262 260,261,263,264 Wicie Vestas V112 Wysokość wieży 119 m (średnica wirnika 112 m) 106,5 db 6.3 ODDZIAŁYWANIE TURBIN SIŁOWNI WIATROWYCH NA NIETOPERZE toperze są, razem z ptakami, grupą zwierząt najbardziej narażoną na kolizje z turbinami siłowni wiatrowych. Z pośród ginących na farmach nietoperzy, w podobnych do Polski warunkach środowiskowych dominują: borowiec wielki, stanowiący łącznie około 33,21% wszystkich osobników, karlik większy (23,25%), karlik malutki (22,69%), łącznie karliki (wliczając w to karlika drobnego) to aż 51,48% osobników znajdowanych na farmach wiatrowych europejskiej strefy umiarkowanej. str. 27

W Polsce jedyne publicznie dostępne stwierdzenia zabitych nietoperzy pod turbinami wiatrowymi dotyczą karlika większego, z danych niepublikowanych stwierdzono mroczka późnego, mroczka posrebrzanego i borowca wielkiego. W Europie stwierdzano zabite osobniki reprezentujące 16 z 25 krajowych gatunków nietoperzy. da się jednak całkowicie wykluczyć śmiertelności żadnego z pozostałych niestwierdzanych gatunków. Przyczyn kolizji nietoperzy z turbinami siłowni wiatrowych jest wiele, lokalizacja turbiny, jej wysokość, sposoby oświetlenia, barwa masztu oraz śmigieł. Ze strony nietoperzy też można wyróżnić czynniki ekologiczne, anatomiczne oraz biologiczne powodujące, że niektóre gatunki znajdowane są częściej, a inne rzadziej, Te czynniki to: styl lotu, taktyka żerowania, zwyczaje wędrówkowe, w mniejszym stopniu rzeczywista liczebność i częstość występowania w otaczających siedliskach. Wpływ parametrów technicznych siłowni wiatrowych i wirnika na kolizje Zgdonie z badaniami prowadzonymi w europie śmiertelność nietoperzy dodatnio skorelowana jest z: aktywnością nietoperzy rejestrowaną za pomocą detektorów w tych samych miejscach (KUNZ i in. 2007), z wysokością wiatraków, rozmiarami rotora, mocą turbin. Dla 37 europejskich farm wiatrowych stwierdzono dodatnią korelację między śmiertelnością a wysokością wież i średnicą rotora, ale nie stwierdzono pomiędzy minimalną odległością między końcem łopaty a gruntem (RYDELL i in. 2010). W niemieckiej Saksonii najwięcej nietoperzy ginęło w kolizjach z elektrowniami o wysokości wież 100 114 m i średnicy wirnika 80 89 m, natomiast żadnych ofiar nie znaleziono pod wiatrakami o wysokości poniżej 50 m (SEICHE i in. 2008; DÜRR & BACH 2004). str. 28

7 OPIS GATUNKÓW STWIERDZONYCH PODCZAS PRAC Borowiec wielki Nyctalus noctula NYN Systematyka gatunku: Gromada: Ssaki Mammalia Rząd: toperze Chiroptera Rodzina: Mroczkowate Vespertilionidae Ryc. 9. Przykładowe zdjęcie gatunku borowiec wielki Nyctalus noctula autor. B. Popczyk Biologia gatunku: Jeden z trzech największych krajowych gatunków nietoperzy. Długość ciała 6 8,5 cm, ogona 4 6,1 cm, rozpiętość skrzydeł 32 41 cm, waga 15 46 g. Długość kości przedramienia wynosi 47 58,5 mm. Futro dość charakterystycznej barwy rudobrązowej, na brzuchu nieco jaśniejsze. Błony lotne czarno-brązowe. Gody trwają od sierpnia do października. Ciąża trwa ok. 9 tygodni. Samica rodzi z reguły 2 młode, niezmiernie rzadko trzy. Odżywia się jak wszystkie krajowe gatunki owadami. Ekologia gatunku: toperz ten zajmuje głównie lasy i parki, choć ostatnio spotykany coraz częściej w miastach. Aktywny od zmierzchu i w nocy. Lata nad drogami leśnymi i drzewami czasami bardzo wysoko. Latem zajmuje dziuple, budki dla ptaków i nietoperzy. Pospolity gatunek występujący na obszarze całego kraju, głównie w kompleksach leśnych. Często spotykany w miastach i na otwartych terenach rolniczych. Jako gatunek str. 29

leśny, na letnie schronienia wybiera głównie dziuple drzew, chociaż coraz częściej spotykany jest w obiektach antropogenicznych. Odbywa długodystansowe wędrówki sezonowe między miejscami rozrodu a zimowiskami. Gatunek ten jest najsilniej wśród polskiej chiropterofauny narażony na kolizje z turbinami wiatrowymi. Na powierzchni borowiec wielki był gatunkiem subdominującym jeżeli chodzi o udział we wszystkich zarejestrowanych sekwencjach sygnałów echolokacyjnych. Podczas prac zarejestrowano 7 sygnałów echolokacyjnych tego gatunku co stanowiło 26,92% udział w zarejestrowanej grupie sygnałów echolokacyjnych nietoperzy. Najwięcej stwierdzeń tego gatunku zanotowano na transekcie nr 1 (6 sygnałów). Rozmieszczenie w Europie: Gatunek ten jest spotykany w całej Europie poza północną Skandynawią, Islandią, i Irlandią. Gatunek spotykany jest w całej Polsce pospolicie. Status ochrony gatunku: Prawo międzynarodowe Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Bońska Załącznik II Dyrektywa Siedliskowa Załącznik IV EUROBATS Załącznik I Prawo krajowe ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła, ochrona strefowa zimowiska, w których w ciągu 3 kolejnych lat, choć raz stwierdzono ponad 200 nietoperzy (niezależnie od gatunku), strefa ochrony całorocznej pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze. Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN LC gatunek najmniejszej troski. str. 30

Mroczek późny Eptesicus serotinus ESE Systematyka gatunku: Gromada: Ssaki Mammalia Rząd: toperze Chiroptera Rodzina: Mroczkowate Vespertilionidae Ryc. 10. Przykładowe zdjęcie gatunku mroczek późny Eptesicus serotinus autor. B. Popczyk. Biologia gatunku: Wymiary: długość ciała od 6,0 do 8,2 cm, ogona 4 6 cm, rozpiętość skrzydeł 31,5 38,1 cm, masa ciała od 14 35 g. Długość kości przedramienia wynosi od 48 do 57 mm. Jest to jeden z największych krajowych gatunków. Okres godowy przypada na jesień i zimę. Ciąża trwa od 6 8 tygodni. Samica rodzi z reguły 1 młode, niezmiernie rzadko bliźniaki. Odżywia się jak wszystkie krajowe gatunki owadami. Ekologia gatunku: Gatunek ten występuje pospolicie w całym kraju jest najbardziej synantropijnym z polskich gatunków, w lecie najczęściej zasiedla budynki mieszkalne, gdzie kryje się w szczelinach i na poddaszach. Z okresu zimowego jest niewiele danych być może zimuje również w budynkach mieszkalnych, gdyż niezmiernie rzadko stwierdzany jest w str. 31

typowych dla innych gatunków zimowiskach, takich jak: jaskinie, sztolnie, budowle forteczne, czy piwnice. toperz ten poluje nad drogami, w okolicach lamp ulicznych, brzegów lasów i parków, czasem na otwartej przestrzeni. Poluje głównie na duże owady. Takson ściśle osiadły, synantropijny, należy do nietoperzy o umiarkowanym zagrożeniu kolizjami z turbinami wiatrowymi (Rodriguez i in., 2008, Dürr, 2007). Podczas prac na powierzchni stwierdzono 9 sygnałów echolokacyjnych tego gatunku. Wszystkie stwierdzenia zarejestrowano na transekcie nr 1. Aktywność stwierdzana była w całym okresie badań (poza marcem i listopadem). toperze z tego gatunku wykazały największy udział w zgrupowaniu 34,62 Rozmieszczenie w Europie: Mroczek późny występuje w środkowej i południowej Europie. W Polsce występuje pospolicie w całym kraju. Status ochrony gatunku: Prawo międzynarodowe Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Bońska Załącznik II Dyrektywa Siedliskowa Załącznik IV EUROBATS Załącznik I Prawo krajowe ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła, ochrona strefowa zimowiska, w których w ciągu 3 kolejnych lat, choć raz stwierdzono ponad 200 nietoperzy (niezależnie od gatunku), strefa ochrony całorocznej pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze. Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN LC gatunek najniższego ryzyka Rodzaj nocek Myotis sp., MSP Systematyka gatunków: Gromada: Ssaki Mammalia Rząd: toperze Chiroptera str. 32

Rodzina: Mroczkowate Vespertilionidae Wszystkie gatunki nietoperzy zaliczone do tej grupy określa się jako niskiego ryzyka kolizji z turbinami elektrowni wiatrowych. Na powierzchni zanotowano 6 sekwencji sygnałów echolokacyjnych, trudnych do rozróżnienia nietoperzy z rodzaju nocek grupa ta notowany była na tylko na transekcie nr: 1. toperze z tej grupy gatunków wykazały mały udział w zgrupowaniu 11,54%. Status ochrony gatunku: Prawo międzynarodowe Konwencja Berneńska Załącznik II Konwencja Bońska Załącznik II Dyrektywa Siedliskowa Załącznik II i IV EUROBATS Załącznik I Prawo krajowe ochrona gatunkowa w Polsce ochrona ścisła, ochrona strefowa zimowiska, w których w ciągu 3 kolejnych lat, choć raz stwierdzono ponad 200 nietoperzy (niezależnie od gatunku), strefa ochrony całorocznej pomieszczenia i kryjówki zajmowane przez nietoperze. Kategorie IUCN Czerwona lista IUCN LC gatunek najniższego ryzyka. str. 33

8 WALORY CHIROPTEROLOGICZE OBSZARU ODDZIAŁYWANIA INWESTYCJI Ryc. 11. Położenie stref o określonym walorze przyrodniczym (podkład kartograficzny dostarczony przez inwestora). Na terenie planowanej inwestycji stwierdzono występowanie co najmniej trzech gatunków nietoperzy. W wyniku przeprowadzonych prac nie stwierdzono kolonii rozrodczych na terenie miejscowości: Wicie. Jeziorko, Kocierzew Południowy Lenartów Zwiększoną aktywność nietoperzy zanotowano na terenie miejscowości: Lenartów str. 34

Wicie Na terenie miejscowości stwierdzono występowanie 2 gatunków nietoperzy, mroczka późnego oraz borowca wielkiego. Teren lokalizacji planowanej inwestycji to obszar, na którym notuje się małą aktywność nietoperzy. Cenniejszymi terenami dla bytowania tych zwierząt są okolice zabudowane transektu nr 1. Na terenie i w bezpośredniej bliskości inwestycji wyznaczono strefy według czterostopniowej skali oceny waloru chiropterologicznego teren inwestycji w znacznej mierze znajduje się w I stopniu skali (bardzo niska wartość chiropterologiczna - ryc. 11). wyznaczono na badanych i przylegających do powierzchni terenach obszarów charakteryzujących się wyższymi walorami przyrodniczymi (ryc. 11). 9 ODDZIAŁYWANIE INWESTYCJI NA ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE Na podstawie analizy rozmieszczenia siłowni wiatrowych w wariancie zakładającym lokalizację jednej turbiny na terenie inwestycji dokonano waloryzacji przyrodniczej, biorąc za podstawę wyniki inwentaryzacji chiropterologicznej (rozdział 6). Walor chiropterologiczny szacowano w skali czterostopniowej (rozdział 8). Oceniono w ten sposób wpływ zaplanowanego zakresu robót (etap budowy) na stwierdzone gatunki nietoperzy. Analizując strukturę lokalnych powiązań ekologicznych i specyfikę oddziaływań w fazie eksploatacji elektrowni, oceniono wpływ rozpatrywanych wariantów, na ww. elementy przyrodnicze. W oparciu o te przewidywania oraz zgodnie z Tymczasowymi wytycznymi dotyczącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze zaprojektowano środki łagodzące uciążliwość przyszłej inwestycji na mogące przebywać na tym terenie gatunki nietoperzy. Na badanej powierzchni podczas całego okresu badawczego zanotowano umiarkowaną aktywność nietoperzy. Wyniki uzyskane w trakcie prowadzonych badań pozwalają szacować, że budowa i funkcjonowanie siłowni wiatrowej SWKN1, przy zachowaniu zaleceń umieszczonych w rozdziale 10, nie będzie mieć silnego i znaczącego negatywnego wpływu na lokalną populacje nietoperzy. str. 35

Prognozowany wpływ planowanej inwestycji na poszczególne gatunki nietoperzy Na podstawie całosezonowych badań chiropterofauny obszaru planowanej inwestycji oraz najbliższego otoczenia (w promieniu ok. 1 km od skrajnie wysuniętych turbin) przewiduje się możliwy wpływ inwestycji na nietoperze. W tabeli przedstawiono prognozowany poziom zagrożenia wystąpieniem śmiertelności nietoperzy poszczególnych gatunków, w dużej mierze zależny od stopnia kolizyjności oraz okresów wzmożonej aktywności. Poniższe oceny są jedynie prognozami, sformułowanymi na podstawie najlepszej obecnej wiedzy oraz wyników badań. W celu ich weryfikacji należy wykonać monitoring poinwestycyjny. Tabela 7. Prognozowany wpływ inwestycji na poszczególne gatunki nietoperzy w czterostopniowej skali: 1 - wpływ niski; 2 - średni; 3 - wysoki; 4 - bardzo wysoki oraz W wiosenne migracje, R rozród, J - jesienne migracje. Główne Potencjalny negatywny Gatunek lub grupa gatunków Stopień zagrożenia kolizją okresy obecności na terenie inwetsycji przed wpływ inwestycji po wszystkich zaleceniach minimalizujących mroczek późny Eptesicus serotinus borowiec wielki Nyctalus noctula nocek Myotis sp. 2 W, R, J 2 1 4 W, R, J 3 1 1 R 1 1 Ogólny dla powierzchni 3 W, R, J 2 1 Efekt skumulowany Ważnym zagadnieniem w ocenie oddziaływania elektrowni wiatrowych jest tzw. efekt skumulowany. Na poziomie monitoringu chiropterologicznego będzie to suma oddziaływań wszystkich farm wiatrowych, pojedynczych turbin oraz innych inwestycji na danym terenie mogących negatywnie wpływać na trasy migracji lub na aktywność i stan lokalnych populacji nietoperzy. str. 36

Oddziaływanie to, może potęgować się wraz ze zwiększaniem liczby farm wiatrowych lub innych wpływających negatywnie inwestycji na danym terenie. W chwili obecnej w najbliższej okolicy nie ma istniejących dużych zespołów farm wiatrowych, są natomiast plany budowy w sąsiednich gminach kolejnych zespołów elektrowni wiatrowych i ich lokalizacja może zwiększyć ryzyko potencjalnych kolizji. Wszystkie kolejne farmy lub pojedyncze elektrownie, które ew. powstaną w pobliżu przedmiotowej powierzchni będą zwiększały ryzyko oraz bezpośrednio liczbę kolizji nietoperzy (osiadłych jak i migrujących) z turbinami elektrowni wiatrowych. W chwili obecnej nie przewiduje się znaczącego negatywnego wpływu projektowanej siłowni wiatrowej SWKN1 w kontekście efektu skumulowanego. Należy zaznaczyć, że wyniki badań terenowych w czasie monitoringu przedinwestycyjnego nie gwarantują bezkolizyjnej pracy elektrowni, ze względu na możliwość przyciągania nietoperzy przez turbiny wiatrowe niezależnie od ich usytuowania, co sugerują Cryan i Horn (Cryan 2008, Horn i in. 2008). Dodatkowo może pojawiać się opisywany wyżej efekt skumulowania negatywnego oddziaływania kilku elektrowni wiatrowych lub innych oddziałujących negatywnie nowo powstających inwestycji. Tabela 8. Planowana lokalizacja innych siłowni wiatrowych na terenie sąsiednich gmin. Lp. Gmina Liczba turbin Moc zespołu elektrowni Oddalenie powierzchni SWKN1 względem najbliższej lokalizacji 1. Kocierzew Południowy 12 26,2 MW 0,52 km 2. Rybno 4 6,8 MW 4,5 km 3. Nowa Sucha 3 2,2 MW 5,8 km 4. borów 1 1,5 MW 14 km 5. Łowicz 3 0,5 MW 11,5 km 6. Iłów 4 3,5 11,5 km 7. Kiernozia 0 -- ---- str. 37

8. Chąśno 40 76,7 MW 5,5 km 9. Sochaczew 0 -- ---- Ryc. 12. Graficzne przedstawienie lokalizacji inwestycji wiatrowych w sąsiedztwie planowanej turbiny. Dane uzyskane z prowadzonych monitoringów poinwestycyjnych dla wszystkich zespołów elektrowni wiatrowych należy zestawiać ze sobą. Na podstawie całościowego zbiorczego zestawienia wyników dla poszczególnych powierzchni oraz dla całego zespołu elektrowni wiatrowych należy wyciągać wnioski o oddziaływaniu skumulowanym na chiropterofaunę tego terenu. Brak jest danych dotyczących wpływu masztów telekomunikacyjnych oraz sieci elektroenergetycznych na nietoperze. Pewien, nieoszacowany wpływ na głównie osiadłe populacje nietoperzy mogą mieć drogi przebiegające przez lokalizację inwestycji oraz w jej sąsiedztwie (Lesiński, 2006). str. 38

9.1 ANALIZA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA SPÓJNOŚĆ I WŁAŚCIWE FUNKCJONOWANIE OBSZARÓW NATURA 2000 Polany Puszczy Bolimowskiej Nazwa obszaru Polany Bolimowskiej Puszczy Kod obszaru PLH100028 Powierzchnia 132,3 ha Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Opis obszaru z SDF Gatunki nietoperzy stwierdzane na terenie obszaru Natura 2000 Obszar składa się z czterech, starych, śródleśnych polan, z których dwie najcenniejsze mają pochodzenie autogeniczne (Strożyska, Siwica), a dwie - antropogeniczne (Olszówka, Bielawy). Zaproponowane do objęcia ochroną polany to ostatnie refugia półnaturalnych łąk ze związków Molinion i Arrhenatherion tak starych, że odznaczają się stabilnością pozwalającą im trwać mimo permanentnego niedoboru wód gruntowych i wieloletniego braku użytkowania. Na wszystkich polanach zaznacza się sukcesyjna presja zbiorowisk zaroślowych i leśnych. Jest to spowodowane obniżeniem poziomu wód gruntowych i wieloletnim brakiem tradycyjnego, kośnego użytkowania. Właściwa polanom śródleśnym przyroda najlepiej zachowała się na polanach autogenicznych (Siwica, Strożyska). Przyczyny tego stanu rzeczy to: - wyższa odporność polan autogenicznych na procesy sukcesyjne, - zabiegi ochrony czynnej (późne koszenie, podniesienie poziomu wód gruntowych) wykonywane w rezerwacie "Polana Siwica" przez zarządcę - Nadleśnictwo Skierniewice - koszenie części polany Strożyska przez prywatnych właścicieli gruntów. Bardzo istotnym aspektem ochrony charakteryzowanego obszaru jest fakt, iż położone wśród lasów Puszczy Bolimowskiej polany, chronione w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego, są poddawane stosunkowo znikomej antropopresji; fakt ten sprzyja zachowaniu bogatej różnorodności biologicznej polan oraz może dodatkowo wzmocnić efekt ochrony czynnej. mopek Barbastella barbastellus nocek duży Myotis myotis mroczek późny Eptesicus serotinus nocek rudy Myotis daubentonii borowiec wielki Nyctalus noctula Oddalenie obszaru Natura 2000 od terenu inwestycji 18,6 km Bariery ekologiczne Tereny wykorzystywane rolniczo Znaczna odległość str. 39

Tabela. 9. Szczegółowa analiza wpływu inwestycji na obszar Natura 2000 Polany Puszczy Bolimowskiej *. Czy przedsięwzięcie może potencjalnie: spowodować opóźnienie w osiągnięciu celów ochrony obszaru Przerwać proces osiągania celów ochrony obszaru zaburzyć równowagę, rozmieszczenie i zagęszczenie kluczowych gatunków nietoperzy, które są wskaźnikiem właściwego stanu ochrony obszaru? zaburzyć działanie czynników sprzyjających utrzymaniu właściwego stanu ochrony obszaru? spowodować zmiany w decydujących aspektach determinujących funkcjonowanie obszaru jako siedlisko lub ekosystem zmienić dynamikę stosunków (np. pomiędzy zwierzętami), które definiują strukturę i/lub funkcję obszaru? zredukować liczebność populacji kluczowych gatunków? naruszyć równowagę pomiędzy kluczowymi gatunkami? zmniejszyć różnorodność obszaru? spowodować zaburzenia, które wpłyną na wielkość populacji, zagęszczenie lub równowagę pomiędzy kluczowymi gatunkami? spowodować fragmentację? tak/nie * - ankieta sporządzona pod kątem wpływu inwestycji na populację nietoperzy wykazaną w SDF obszaru Natura 2000. Dolina Rawki Nazwa obszaru Dolina Rawki Kod obszaru PLH100015 Powierzchnia 2 525,4 ha Forma ochrony w ramach sieci Natura 2000 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Opis obszaru z SDF Dolina Rawki obejmuje obszar leżący między Żydomicami a Bolimowem. Położona jest w centralnej części Niziny Środkowopolskiej, na obszarze granicznym dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko-Błońskiej oraz Wysoczyzny Rawskiej. Głównym jej elementem jest rzeka Rawka i jej dolina. 42 km odcinek obszaru Dolina Rawki znajduje się na terenie Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Rzeka Rawka wraz ze swą doliną stanowi naturalną oś, str. 40