prof. nadzw. dr hab. Maciej Rudnicki kierownik katedry Prawa Zarządzania Środowiskiem Wydział Prawa KUL w Lublinie Prawne aspekty przygotowania i realizacji w Polsce projektów demonstracyjnych typu CCS (car bon capture and storage) w kontekście składowania CO2. Lublin, 05 / 2011 r.
Pojęcie CCS Sekwestracja dwutlenku węgla (CCS - Carbon Capture and Storage) oznacza proces oddzielenia i wyłapania dwutlenku węgla ze spalin w celu ograniczenia emisji
Techniki gromadzenia CO 2 wtórne: dwutlenek węgla jest pozyskiwany z typowych spalin post-combustion, pierwotne: paliwo przed spalaniem jest poddawane procesowi gazyfikacji, po której następuje sekwestracja pre-combustion, oxycombustion: spalanie czystego paliwa w czystym tlenie; spaliny to wyłącznie dwutlenek węgla i łatwa do wykroplenia woda.
Techniki gromadzenia CO 2 w Polsce rozważa się zatłaczanie CO 2 do eksploatowanych i wyczerpanych złóż węglowodorów (ropy i gazu ziemnego), głębokich pokładów węgla oraz głębokich poziomów wodonośnych.
Prawne aspekty składowania CO 2 podstawowe problemy Składowanie CO 2 to problemy ekonomiczne, techniczne oraz prawne. Sytuacja w zakresie unormowań prawnych dotyczących podziemnego składowania CO 2 przedstawia się najgorzej. Będą one jednym z głównych czynników, które zadecydują o tym, czy opcja podziemnej sekwestracji CO 2 będzie mogła być wdrożona na skalę przemysłową.
Prawne aspekty składowania CO 2 podstawowe problemy Proces geologicznej sekwestracji CO2 (CCS) jest połączeniem trzech głównych składowych: - wychwytywania CO2 w zakładzie, - transportu rurociągiem do miejsca zatłaczania, - zatłaczania do struktur geologicznych.
Prawne aspekty składowania CO 2 podstawowe problemy Unormowania prawne dot. geologicznego składowania CO2 muszą regulować nast. zagadnienia: wybór miejsca składowania, rola ekonomii w systemie regulacji, projekt, szczelność i likwidacja otworu, nadzór, monitoring, rejestracja danych, zarządzanie ryzykiem, odpowiedzialność.
Prawne aspekty składowania CO 2 podstawowe problemy W regulacjach prawnych należy wyróżnić dwie ramy czasowe w odniesieniu do różnego zakresu odpowiedzialności: pierwsza musi regulować sposób przeprowadzenia składowania, odnosząc się do podziemnego zbiornika, w którym odbywa się magazynowanie gazu. Powinno się określić zdolność zbiornika do przyjęcia i utrzymania całkowitej ilości zatłoczonego CO 2, a co za tym idzie spełnienia planowanego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych.
c.d. Druga natomiast dotyczy wpływu na środowisko, konsekwencji związanych ze zdrowiem i bezpieczeństwem w przypadku wycieku CO 2 na powierzchnię. Kluczowym zagadnieniem dotyczącym wpływu zatłaczania na środowisko jest określenie momentu, kiedy CO 2 nie będzie przedstawiał już zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i środowiska. Konsekwencje dla zdrowia i bezpieczeństwa ludzi i środowiska powinny zostać wyeliminowane.
Odpowiedzialność odpowiedzialność operacyjna, związana z wychwytywaniem, kompresją, transportem i zatłoczeniem CO 2 do struktury geologicznej, odpowiedzialność klimatyczna związana z wyciekiem, w ramach przyszłych systemów regulacyjnych kontrolujących emisje CO 2, odpowiedzialność związana z potencjalnym wpływem na zdrowie ludzkie, zniszczeniem lub zanieczyszczeniem środowiska w wyniku wycieku CO 2 z miejsca składowania.
Odpowiedzialność Istotnym problemem jest sposób, w jaki władze ustawodawcze i sądownicze będą traktowały geologiczne składowanie w momencie, gdy zostanie ono zaakceptowane jako opcja ograniczenia zmian klimatu: (1) jeżeli do problemu odpowiedzialności za podziemne składowanie CO 2 zastosuje się podejście jak do zatłaczania gazu ziemnego, oznaczać to będzie stosunkowo niskie koszty ponoszone przez operatora, (2) podejście jak do składowania niebezpiecznych odpadów będzie wymagało większych nakładów finansowych w celu spełnienia wymagań związanych z ochroną środowiska.
Rola ekonomii w systemie regulacji Opłacalność ekonomiczna podziemnego składowania CO 2 będzie miała największy wpływ na podjęcie decyzji o składowaniu CO 2. Dlatego też powinna być uwzględniona w długoterminowych ramach regulacyjnych. Dotyczy to głównie: wyboru miejsca składowania, kosztów dokumentacji, kosztów długoterminowego składowania związanych z odpowiedzialnością, monitoringiem i wyciekiem CO 2, ekonomicznych aspektów monitoringu;, określenia skutków finansowych wycieku CO 2 z podziemnego składowiska do atmosfery.
Rola ekonomii w systemie regulacji Wymogi dotyczące koncesji na podziemne składowanie CO 2 stanowią kolejny problem i będą miały wpływ na opłacalność składowania. Powinny one określać przynajmniej minimalne wymagania dla oceny miejsca składowania.
Rola ekonomii w systemie regulacji W kontekście długoterminowym kolejne wyzwanie stanowi, konieczność monitorowania przez dziesięciolecia lub nawet stulecia po zakończeniu projektu. Niepewność dotycząca długości okresu monitoringu może w sposób negatywny wpłynąć na opłacalność składowania do tego stopnia, że taka działalność może się stać zbyt niepewna, aby ją rozpocząć.
Rola ekonomii w systemie regulacji Sposób określenia kar nakładanych na składującego CO 2 za spowodowanie wycieku gazu do atmosfery stanowi kolejną kwestie problemową. Wskazuje się, że należałoby określić horyzont czasowy (np. 100 lat), dla którego składowanie może być uważane za stabilne, z brakiem odpowiedzialności, poza tymi granicami.
Szczelność otworu Po wypełnieniu podziemnego składowiska CO 2, zwiększy się w nim ciśnienie, co stworzyć może zagrożenie wyciekiem. Odpowiednie regulacje powinny rozwiązać zagadnienia dotyczące wycieków, w szczególności: ilości i wieku otworów, określenia możliwych zmian geochemicznych wpływających na procesy podziemnego transportu płynów, kierunek ucieczki CO 2 i inne.
Wyciek ze zbiornika Najbezpieczniejsze miejsca do podziemnego składowania CO 2 to takie zbiorniki, które pozwalają na uwięzienie tego gazu w pułapkach stratygraficznych i strukturalnych: zbiorniki ropy lub gazu, które magazynowały węglowodory przez milion lat oraz głębokie solankowe poziomy wodonośne.
Wyciek ze zbiornika Prowadzący składowanie CO 2 będzie musiał wykazać odpowiednim władzom, że możliwości wycieku z podziemnego zbiornika jest minimalna, a procesy które mogłyby wpłynąć na zmniejszenie szczelności zbiornika: nie będą miały istotnego znaczenia dla przebiegu procesu składowania.
Monitoring Trzy główne aspekty prowadzenia monitoringu po zakończeniu projektu składowania CO 2 : potwierdzanie wcześniejszych prognoz i szacunków, upewnianie społeczeństwa o braku wycieku, zapewnianie danych dla rejestracji redukcji emisji gazów cieplarnianych.
Rejestracja danych Rejestracja i przechowywanie danych związanych z projektem podziemnego składowania CO 2 są uważane za istotne elementy ze względów finansowych, praktycznych oraz bezpieczeństwa.
Regulacje prawne w Polsce Na gruncie prawa polskiego jest możliwe prowadzenie prac geologicznych związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem kompleksów podziemnego składowania CO 2 wraz z próbnym zatłaczaniem, ale jedynie dla celów badawczonaukowych, do ilości 100 tys. ton CO 2. Przedsiębiorca jest zobowiązany przygotować projekt prac geologicznych oraz plan ruchu zakładu górniczego wykonującego prace geologiczne.
Regulacje prawne w Polsce ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej: Art. 46. 1. Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie: 1) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;
Regulacje prawne w Polsce ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze: Art. 2. Przepisy ustawy stosuje się odpowiednio do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie bezzbiornikowego magazynowania substancji w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, z wyjątkiem takiej działalności prowadzonej w odkrywkowych wyrobiskach górniczych.
Regulacje prawne w Polsce Art. 15. 1. Koncesji wymaga działalność gospodarcza w zakresie: 3) bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych.
Regulacje prawne w Polsce ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko
Regulacje prawne w Polsce Art. 59. 1. Przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko: 1) planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko;
c.d. 2) planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony na podstawie art. 63 ust. 1.
c.d. Art. 61. 1. Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko przeprowadza się w ramach: 1) postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach;
Regulacje unijne W styczniu 2008 roku KE opublikowała pakiet klimatyczno energetyczny. Zawierał on m.in. projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczący geologicznego składowania dwutlenku węgla. W dniu 23 kwietnia 2009 r. przyjęto Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla.
Transpozycja dyrektywy 2009/31 w Polsce 24 marca 2010 r. Ministerstwo Środowiska przygotowało projekt założeń do projektu ustawy o zmianie ustawy - prawo geologiczne i górnicze oraz innych ustaw, stanowiących transpozycję do systemu prawa krajowego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla. RM zaakceptowała założenia 15.03.2011 r.
Transpozycja dyrektywy 2009/31 w Polsce Zakres regulacji ma obejmować zwłaszcza takie zagadnienia jak: koncesje, zasady zatłaczania CO 2 do warstw geologicznych, monitorowanie składowiska oraz jego zamknięcia, zasady ponoszenia odpowiedzialności w zakresie CCS i organizację funkcjonowania Krajowego Administratora Podziemnych Składowisk CO 2. Termin transpozycji upływa 30 czerwca 2011 r.
Projekty demonstracyjne CCS Komisja Europejska zapewniła współfinansowanie projektów demonstracyjnych (do 50% kosztu projektu), ale ich wydatkowanie zależy od zainteresowanych krajów.
Dziękuję za uwagę i życzę Wszystkim Uczestnikom naszej Konferencji miłego pobytu w Lublinie. Maciej Rudnicki