Dlaczego poprawa efektywności energetycznej pomoże polskiej gospodarce? Stanowisko Instytutu na rzecz Ekorozwoju 1 w związku ze Szczytem Energetycznym Unii Europejskiej w dniu 4 lutego 2011 roku Wprowadzenie W dniu 4 lutego 2011 r. w Brukseli szefowie państw członkowskich Unii Europejskiej (UE) będą rozmawiać o Europejskiej Strategii Energetycznej na lata 2011-2020. Strategia ta określa relacje gospodarcze UE z krajami trzecimi, ale przede wszystkim wyznacza kierunki rozwoju polityki energetycznej samej Unii. Jednym z najważniejszych priorytetów Strategii jest poprawa efektywności energetycznej, która jest kluczowa zarówno dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, wzrostu efektywności, poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki, tworzenia nowych miejsc pracy, jak również uzyskania efektywnej kosztowo redukcji emisji gazów cieplarnianych. Instytut na rzecz Ekorozwoju apeluje o progresywne stanowisko polskiego rządu na Szczycie Energetycznym UE, uwzględniające: uznanie efektywności energetycznej za obszar priorytetowy dla działań polskiego rządu na arenie Unii Europejskiej, zwłaszcza w kontekście zbliżającej się Prezydencji Polski w Radzie UE; poparcie ambitnej polityki w kwestii efektywności i oszczędności energii, w tym poprzez tworzenie mechanizmów wsparcia dla inwestycji w tym zakresie; zgodę na przyjęcie wiążącego celu oszczędności energii o 20% do roku 2020 w stosunku do scenariusza zaniechania (tzw. biznes jak zwykle), na co zgodził się Parlament Europejski podczas głosowania w dniu 15 grudnia 2010 roku; oparcie celu w zakresie efektywności energii na bilansie energii końcowej w celu uwzględnienia oszczędności energii u odbiorców końcowych; wsparcie prac nad opracowaniem przejrzystej metodologii opartej na wartościach bezwzględnych dla obliczania oszczędności. Instytut na rzecz Ekorozwoju uważa, że wsparcie przez polski rząd ambitnych działań w zakresie efektywności energetycznej przyniesie wymierne korzyści polskiej gospodarce. Zgodnie z analizą Fundacji na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii [1] korzyści te kształtują się następująco: zmniejszenie zużycia energii elektrycznej o 40 TWh/rok, a paliw i innych rodzajów energii o 307,7 PJ/rok; redukcję emisji CO 2 o 57,5 mln ton CO 2/rok; 1 Stanowisko zostało poparte przez Koalicję Klimatyczną, w której skład wchodzą: Fundacja Aeris Futuro, Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej Zielona Akcja, Fundacja Ekologiczna Arka, Fundacja EkoRozwoju FER, Fundacja Na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju, Greenpeace, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Klub Gaja, Liga Ochrony Przyrody, Polska Zielona Sieć, Polski Klub Ekologiczny Okręg Dolnośląski, Polski Klub Ekologiczny Okręg Górnośląski, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, Polski Klub Ekologiczny Okręg Wielkopolski, Stowarzyszenie Ekologiczne Eko-Unia, Społeczny Instytut Ekologiczny, WWF, Zielone Mazowsze. 1
zmniejszenie kosztów energii u odbiorców końcowych o 35,9 mld zł/rok; zmniejszenie kosztów wytwarzania energii elektrycznej z 59,1 mld zł/rok do 48,5 mld zł/rok (przy zwiększeniu udziału energii z OZE z 7,5% do 16,8%); zwiększenie liczby miejsc pracy w sektorze okołoenergetycznym narastająco o 298 tys. pełnozatrudnionych w latach 2011 2020. Postulaty Instytutu na rzecz Ekorozwoju w związku ze Szczytem Energetycznym Uznanie efektywności energetycznej za obszar priorytetowy dla działań polskiego rządu na arenie Unii Europejskiej, zwłaszcza w kontekście zbliżającej się Prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej Polska jest szczególnym krajem UE, z punktu widzenia gospodarki energetycznej. Ta charakteryzuje się nie tylko wysokim udziałem węgla w bilansie nośników energii, ale również wysokim wskaźnikiem energochłonności. Mimo znaczącej poprawy w ostatnich dziesięcioleciach jest on ciągle 2,5-krotnie wyższy niż średnia w starych państwach UE. Potencjał dla poprawy efektywności energetycznej w Polsce jest więc bardzo duży. Instytut na rzecz Ekorozwoju jest zdania, iż kwestie efektywności energetycznej, bezpośrednio powiązane z zagadnieniami bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjności, powinny stanowić obszar zainteresowania polskiego rządu w kontekście zbliżającej się Prezydencji Polski w Radzie EU. Powinno tak się stać z uwagi na przypadający na czas polskiej Prezydencji obowiązek przygotowania ram nowej dyrektywy dotyczącej efektywności energetycznej. Dodatkowo, kwestie efektywności energetycznej powinny, naszym zdaniem, zostać włączone do debaty nad przyszłym kształtem Funduszu Spójności. Wsparcie ambitnej polityki w kwestii efektywności energetycznej i zgoda na przyjęcie wiążącego celu oszczędności energii o 20% do roku 2020 w stosunku do scenariusza zaniechania (tzw. biznes jak zwykle) Efektywność energetyczna, zgodnie z aktualną polityką energetyczną Polski [9], została uznana za ważny priorytet rozwoju sektora energetycznego. Nie brakuje też analiz i dokumentów przemawiających za bezwzględnymi korzyściami z przyjęcia pro-oszczędnościowego kierunku rozwoju gospodarki. Między innymi raport przygotowany na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przez firmę McKinsey&Company [3] pokazuje, iż efektywność energetyczna będzie dla Polski kluczowym elementem w procesie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej i że jest to rozwiązanie łatwe, szybkie, a dodatkowo opłacalne kosztowo. W interesie Polski powinno być zatem zabieganie o wsparcie i priorytetowe traktowanie efektywności energetycznej na forum Unii Europejskiej. Instytut na rzecz Ekorozwoju zwraca się do polskiego rządu o wsparcie dla wiążącego celu dla oszczędności energii na poziomie 20% do roku 2020. Taka propozycja została przyjęta przez Parlament Europejski w głosowaniu 15 grudnia 2010 roku [10]. Tylko ustalenie wiążących celów zapewni polityczną odpowiedzialność państw i przyczyni się do stosowania odpowiednich narzędzi w jego osiąganiu. Oparcie celu na bilansie energii końcowej Instytut na rzecz Ekorozwoju jest zdania, iż cele w zakresie efektywności energetycznej powinny być oparte o bilans energii końcowej. Dzięki takiemu ujęciu nie tylko wyeliminowane zostanie źródło błędów związanych z przeliczeniem energii finalnej na energię pierwotną, ale również uproszczona zostanie procedura monitoringu. Dane będą mogły być w bardzo łatwy sposób 2
generowane przez krajowe urzędy statystyczne oraz EUROSTAT zgodnie z istniejącą metodologią. Wsparcie prac nad opracowaniem przejrzystej metodologii opartej na wartościach bezwzględnych dla obliczania oszczędności Instytut na rzecz Ekorozwoju jest zdania, że metodologia dla obliczania oszczędności powinna być prosta i przejrzysta, oparta o wartości bezwzględne, a nie wartości szacunkowe dla scenariusza referencyjnego. Najprostszym sposobem pomiaru jest określenie celu w wartościach bezwzględnych (absolutnych) zużycia energii w roku docelowym. Dzięki takiemu rozwiązaniu monitoring osiągnięcia celów prowadzony będzie w odniesieniu do wartości mierzonych, a nie szacowanych. Warto podkreślić, iż w krajach członkowskich metodologia zbierania i przetwarzania informacji statystycznej jest ujednolicona, natomiast nie istnieje wspólna metodologia modelowania scenariuszy energetycznych. Uzasadnienie W ostatnich latach Unia Europejska przedstawiła szereg regulacji i dyrektyw, które mają na celu promocję oszczędności energii. Niestety, w dalszym ciągu zapisy dotyczące efektywności energetycznej są w nich ujęte w sposób fragmentaryczny i mało ambitny, a dodatkowo nie są wiążące, ani wystarczająco szybko wdrażane przez kraje członkowskie. Mimo zgody wszystkich państw członkowskich dla wyznaczonego celu oszczędności energii na poziomie 20% do 2020 roku w odniesieniu do scenariusza zaniechania (Pakiet Energetyczno- Klimatyczny), UE jest daleka od jego osiągnięcia. Według analizy Frauhofer i Ecofys [2] kontynuacja obecnej polityki UE, pozwoli na oszczędności na poziomie zaledwie 9% w roku 2020. Tymczasem spodziewane korzyści z wypełnienia celu to: m.in. 78 mld euro oszczędności rocznie dla odbiorców końcowych, ponad milion nowych miejsc pracy, wzrost bezpieczeństwa energetycznego oraz zwiększona konkurencyjność przedsiębiorstw europejskich, itd. W Polsce istnieje udokumentowany potencjał dla oszczędzania energii, jeden z największych wśród krajów Unii Europejskiej [1]: Obszary poprawy efektywności energetycznej Potencjał Udział w % [TWh/rok] 2 1. Wytwarzanie energii elektrycznej 40,0 18,8 2. Sprzęt gospodarstwa domowego i oświetlenie mieszkań 9,7 4,6 3. Budynki mieszkalne i użyteczności publicznej, małe i średnie 142,5 67,0 przedsiębiorstwa, lokalna produkcja ciepła 4. Napędy 12,4 5,8 5. Modernizacja ciepłowniczych sieci przesyłowych 3,1 1,5 i dystrybucyjnych 6. Modernizacja elektrycznych sieci przesyłowych 3,5 1,6 i dystrybucyjnych 7. Oświetlenie ulic i placów 1,3 0,6 8. Oświetlenie hali i warsztatów 0,3 0,1 Razem 212,8 100,0 Co więcej, zgodnie z wynikami raportu przygotowanego na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przez międzynarodową firmę doradczą McKinsey&Company [3] efektywne generowanie, przesył oraz zużycie energii powinny stanowić podstawę dla rozwoju gospodarki niskoemisyjnej w Polsce. Te kosztowo opłacalne rozwiązania, mają zasadnicze znaczenie dla budowania bezpieczeństwa energetycznego i konkurencyjnej gospodarki. Nie bez przyczyny więc, polski rząd zdecydował się na 2 Efekt zmniejszenia zużycia ciepła przeliczono PJ na TWh. 3
ustanowienie w sensie formalnym efektywności energetycznej ważnym priorytetem w przyjętej w 2009 roku Polityce Energetycznej Polski do roku 2030 [9]. Instytut na rzecz Ekorozwoju uważa za ważne i słuszne traktowanie przez polski rząd efektywności energetycznej jako jeden z najważniejszych elementów transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Apeluje jednak o aktywniejsze jej promowanie nie tylko na szczeblu krajowym, ale również europejskim. Oszczędność energii i efektywność energetyczna są przedmiotem wielu europejskich strategii i dyrektyw. Po raz pierwszy 20% cel oszczędności energii do roku 2020 został zaprezentowany w Green Paper w 2005 roku. W kolejnych latach był on wielokrotnie powtarzany w innych dokumentach unijnych, m.in. planach działań na rzecz efektywności energetycznej, Pakiecie Energetyczno Klimatycznym i pakiecie dot. rozwoju infrastruktury. Warto też wspomnieć, iż efektywność energetyczna jest jednym z głównych priorytetów strategii Europa 2020. Mimo, że cel efektywności energetycznej jest powszechnie akceptowany przez państwa członkowskie, nie jest on wiążący. Rozdźwięk między realizacją wyznaczonych celów efektywnościowych w krajach członkowskich widać zwłaszcza w krajowych planach działania na rzecz efektywności energetycznej. Ocena planów wykonana przez Energy Efficiency Watch [5] pokazuje, że krajom brakuje spójnej metodologii obliczeniowej, między poszczególnymi krajami występują duże różnice nie tylko w ambicjach, ale również w wypełnianiu przyjętych celów. W tym kontekście kluczowe znaczenie ma brak wiążących celów w zakresie efektywności energii. Zgodnie z wynikami raportu Frauhofer i Ecofys [2], Komisja Europejska nie robi wystarczająco dużo by Unia Europejska mogła osiągnąć cel 20% oszczędności energii do roku 2020. Analizy pokazują, że przy braku zdecydowanego działania możliwe będzie osiągnięcie zaledwie 9% poziomu celu redukcyjnego. Aby temu zapobiec, wysiłek w zakresie koniecznych oszczędności powinien zostać zwiększony co najmniej dwukrotnie. W innym wypadku do wypełnienia celów może zabraknąć nawet 208 Mtoe oszczędności energii, co może generować dodatkowe koszty dla gospodarki europejskiej na poziomie 78 mld euro 3 oraz emisje dwutlenku węgla na poziomie 560 Mt/CO 2 (Rys. 1). Rys. 1 Droga do wypełnienia unijnych celów w zakresie oszczędności energii 20% w 2020 [2] Wypełnienie przyjętych przez Unię Europejską celów dla efektywności energetycznej powinno mieć kluczowe znaczenie nie tylko z uwagi na wybór efektywności energetycznej za jeden z priorytetów strategii Europa 2020. Realizacja 20% celu w zakresie oszczędności energii do 3 208 Mtoe x 52 EUR/bll x 7.2 bll/toe/1000 = 78 mld EUR (z wyłączeniem podatków)[2] 4
2020 roku przekłada się bowiem na wiele innych korzyści dla gospodarki i odbiorców końcowych. Do najważniejszych należą: Działania w zakresie efektywności energetycznej bezpośrednio wspierają osiągnięcie celów wzrostu udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) w produkcji energii oraz redukcji emisji gazów cieplarnianych Zgodnie z zapisami Pakietu Energetyczno-Klimatycznego, Unia Europejska musi wypełnić do 2020 roku trzy cele: 20% redukcje gazów cieplarnianych, 20% wzrost udziału odnawialnych źródeł energii oraz oszczędność energii o 20% w stosunku do scenariusza zaniechania. Podczas gdy dwa pierwsze cele mają charakter wiążący, ten ostatni nie jest wiążący. Oznacza to, że poświęcono im więcej uwagi oraz środków. Warto jednak pamiętać, iż wypełnienie celu oszczędności energii jest kluczowe dla osiągnięcia celów redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz wzrostu znaczenia odnawialnych źródeł energii w bilansie energii finalnej. Liczne analizy potwierdzają, iż jest to najbardziej efektywna kosztowo metoda zarówno dla redukcji emisji gazów cieplarnianych [3], jak również wzrostu procentowego udziału OZE w finalnym bilansie energii [2]. Efektywność energetyczna ma pozytywny wpływ na konkurencyjność gospodarki Zmieszenie ilości użytkowanej energii w przemyśle ma bezpośrednie przełożenie na korzyści ekonomiczne przedsiębiorstw. Zmniejszenie kosztów operacyjnych, których istotnym składnikiem jest koszt energii, często skutkuje zwiększeniem produkcji. Monitoring zużycia energii oraz wprowadzanie rozwiązań służących ograniczeniu zużycia energii ma coraz większe znaczenie dla zachowania konkurencyjności przedsiębiorstw na rynku międzynarodowym. Jest to szczególnie ważne w przypadku konkurowania z gospodarkami, w których koszty energii i siły roboczej są niższe niż w krajach UE. Zgodnie w raportem Frauhofer i Ecofys [2], osiągnięcie celu 20% oszczędności energii to 100-150 mld dolarów oszczędności w skali roku do 2020, w zależności od ceny ropy naftowej. Działania wspierające efektywność energetyczną przekładają się bezpośrednio i pośrednio na tworzenie nowych, zielonych miejsc pracy Zgodnie z wyliczeniami poczynionymi w Green Paper (COM(2005)265) szacuje się, że z tytułu realizacji celu w zakresie oszczędności energii w Unii Europejskiej zostanie utworzonych ponad milion nowych miejsc pracy do 2020 roku. Wzrost zatrudnienia spodziewany jest przede wszystkim w sektorze usług, produkcji i instalacji dla przemysłu. Należy zaznaczyć, że są to obszary największego bezrobocia w Unii Europejskiej. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na analizy przeprowadzone między innymi dla Wielkiej Brytanii oraz Węgier. W pierwszym przypadku przewiduje się utworzenie 10-30 nowych miejsc pracy na każde 100 milionów funtów przeznaczonych na działania proefektywnościowe. Biorąc pod uwagę miejsca pracy w obszarze szkoleń i edukacji, mówi się nawet o 60 stanowiskach [5]. W drugim przypadku (Węgry), tylko w sektorze budownictwa spodziewane jest stworzenie 33-40 nowych miejsc pracy netto na każde zainwestowane 100 milionów euro [7]. Bilans w zakresie wypełniania celów oszczędności energii jest dodatni z punktu widzenia ekonomi W wielu opracowaniach [1],[2],[3], wymienione są argumenty przedstawiające opłacalność kosztową inwestycji wspierających efektywność energetyczną. Na Rys. 2, ukazano krzywą kosztów dla różnych inwestycji pro-oszczędnościowych dla odbiorców końcowych energii. Większa część inwestycji jest ekonomicznie opłacalna, czyli korzyści z niej płynące przewyższają koszty inwestycyjne [2]. 5
Rys. 2 Krzywa kosztów dla różnych inwestycji prooszczędnościowych dla odbiorców końcowych energii [2] Efektywność energetyczna jest filarem dla budowania i rozwoju niskoemisyjnej gospodarki Efektywność energetyczna jest kluczowym elementem w procesie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Ambitna polityka i efektywne mechanizmy rynkowe mogą w znaczący sposób wpłynąć na redukcję zapotrzebowania na energię. Zgodnie z ostatnimi wyliczeniami, realizacja proefektywnościowej polityki Unii Europejskiej pozwoli na uniknięcie budowy ok. 440 średnich elektrowni o mocy 500MW każda. Dodatkowo, pozwoli ona na ograniczenie kosztów transformacji sektora energetycznego nawet o 30% [2]. Efektywność energetyczna zwiększa bezpieczeństwo energetyczne Efektywność energetyczna ma znaczący wpływ na zmniejszenie zużycia surowców energetycznych, a tym samym zmniejszenie zależności od ich importu. Obecnie w Unii zależność od importu nośników energii (węgiel, gaz, ropa naftowa) wynosi ponad 52%. Dzięki realizacji wyznaczonych na rok 2020 celów oszczędności energii, możliwe będzie zredukowanie tego wskaźnika do 45% (zgodnie z prognozami w scenariuszu zaniechania wskaźnik zależności od importu UE w 2020 roku szacowany jest na 62%[2]). Oszczedność energii jest ważnym czynnikiem walki z ubóstwem energetycznym Spełnienie celów oszczędności energii ma szczególne znaczenie z punktu widzenia walki z ubóstwem energetycznym 4. Jednym ze sposobów przeciwdziałania temu zjawisku jest wsparcie dla efektywnego energetycznie budownictwa [11]. 4 W sytuacji ubóstwa energetycznego znajduje się gospodarstwo domowe, które na utrzymanie dostatecznego poziomu ogrzewania musi przeznaczyć więcej niż 10% swojego dochodu. 6
Literatura [1] Polski Klub Ekologiczny Okręg Górnośląski, Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii, INFORSE, European Climate Foundation, 2009. Raport. Potencjał efektywności energetycznej i redukcji emisji w wybranych grupach użytkowania energii. Droga naprzód do realizacji pakietu klimatyczno-energetycznego. Katowice 2009 [2] Frauhofer Institute, Ecofys, Energy Savings 2020: How to triple impact of energy saving policies in Europe, European Climate Foundation, Den Haag 2010 [3] McKinsey & Company Poland Sp. z o.o., Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2030, Warszawa 2009 [4] Stanowisko Koalicji Klimatycznej dotyczące efektywności energetycznej z 9 listopada 2010 roku, http://www.koalicjaklimatyczna.org/lang/pl/page/stanowiska_koalicji/id/7/ [5] Energy Efficiency Watch, Final report on the evaluation of national energy efficiency action plans. Wuppertal Institute and Ecofys, Wuppertal, Cologne, Berlin, 2009, http://www.energy- efficiency-watch.org/fileadmin/eew_documents/documents/results/eew_- _Final_Report_July_2009.pdf [6] ACE research, Energy efficiency and jobs: UK issues and case studies. A report by the Association for the Conservation of Energy to the Energy Savings Trust, Londyn 2000 [7] European Climate Foundation, Employment Impacts of a Large-Scale Deep Building Energy Retrofit Programme in Hungary. Preliminary Report, Budapeszt 2010 [8] Bank Światowy, Transition to a Low-Carbon Economy in Poland, konferencja W stronę gospodarki niskowęglowej w Polsce, Warszawa, 17 grudnia 2010 [9] Ministerstwo Gospodarki, Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, Warszawa 2009 [10] Parlament Europejski, głosowanie nad raportem Bendstena, 15 grudnia 2011 r., http://www.europarl.europa.eu/sides/getdoc.do?type=report&reference=a7-2010- 0331&language=EN&mode=XML [11] Informacje na podstawie portalu informayjnego europejskiego projeku EPEE (European Fuel Povery Energy Efficiency): http://www.fuel-poverty.org/ 7