Odpowiedź prezesa Urzędu Zamówień Publicznych - z upoważnienia prezesa Rady Ministrów - na interpelację nr 5542 w sprawie tzw. klauzul społecznych w zamówieniach publicznych Szanowna Pani Marszałek! W odpowiedzi na interpelację posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej pana Roberta Biedronia z dnia 12 czerwca 2012 r., przekazaną przez Marszałka Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej pismem z dnia 15 czerwca 2012 r. (znak: SPS-023-5542/12), w sprawie stosowania tzw. klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, chciałbym przedstawić następujące stanowisko. I. W odpowiedzi na pytanie pierwsze pragnę poinformować, iż w ramach realizacji Krajowego planu działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012 Urząd Zamówień Publicznych prowadzi monitoring uwzględniania przez polskie instytucje zamawiające aspektów społecznych w zamówieniach publicznych. Monitoring ten oparty jest o przyjętą przez urząd prostą metodologię, polegającą na analizie próby ogłoszeń o zamówieniu z krajowego (Biuletyn Zamówień Publicznych) oraz unijnego publikatora (Suplement do Dziennika Urzędowego UE) pod kątem stopnia uwzględniania przez instytucje zamawiające aspektów środowiskowych i społecznych w zamówieniach publicznych. Ponadto w zakresie szacowania liczby tzw. zamówień zastrzeżonych, zdefiniowanych w art. 22 ust. 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759, ze zm.), zwanej dalej ustawą P.z.p., urząd w ramach prowadzonych statystyk dysponuje informacją pochodzącą z publikowanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (BZP) ogłoszeń o zamówieniach, w których zamawiający w sekcji 111.7 zaznaczają, czy ogranicza się możliwość ubiegania się o zamówienie publiczne tylko do wykonawców, u których ponad 50% pracowników stanowią osoby niepełnosprawne. Informacja taka jest zamieszczana w formularzach ogłoszeń od momentu ostatniej zmiany wzorów formularzy, czyli od roku 2010. Dane, jakie urząd posiada na podstawie ogłoszeń o zamówieniu publikowanych w BZP, w których instytucje zamawiające zastosowały możliwość zastrzeżenia zamówienia na podstawie art. 22 ust. 2 ustawy P.z.p., zawierają m.in. numer ogłoszenia, datę jego publikacji, nazwę i adres zamawiającego, rodzaj i tryb zamówienia oraz jego przedmiot. Wyniki przeprowadzonych analiz w ramach implementacji Krajowego planu działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012 wskazują, iż społecznie odpowiedzialne zamówienia, czyli zamówienia, w których instytucje zamawiające zawarły w ogłoszeniu o zamówieniu aspekty społeczne, stanowiły w 2010 r. 2,69% badanych ogłoszeń o zamówieniu oraz 2,04% badanych ogłoszeń o zamówieniu w 2011 r. Należy jednak pamiętać, iż powyżej wskazane wyniki przeprowadzonych analiz odnoszą się nie tylko do klauzul społecznych w zamówieniach publicznych w rozumieniu art. 22 ust. 2 oraz art. 29 ust. 4 ustawy P.z.p., ale także do innych możliwych do uwzględnienia aspektów społecznych w zamówieniach publicznych, które to aspekty są zagadnieniem szerszym niż tak zdefiniowane klauzule społeczne, i obejmującym między innymi takie kwestie, jak uwzględnianie w opisie przedmiotu zamówienia zasady projektowania dla wszystkich użytkowników warunku dostępności przedmiotu zamówienia dla osób niepełnosprawnych czy zawieranie w opisie przedmiotu zamówienia obowiązku przestrzegania wszystkich przepisów prawnych dotyczących warunków świadczenia pracy dla każdej grupy pracowników zatrudnionych w ramach realizacji zamówienia.
Odnośnie do liczby zamówień zastrzeżonych, na podstawie ogłoszeń o zamówieniu opublikowanych w Biuletynie Zamówień Publicznych (BZP) w latach 2010-2011 można wskazać, iż było ich odpowiednio: w roku 2010-547 postępowań, co stanowi 0,34% ogólnej liczby postępowań ogłoszonych w BZP, w roku 2011-325 postępowań, co stanowi 0,19% ogólnej liczby postępowań ogłoszonych w BZP. W szczegółowym podziale na rodzaj zamówienia w 2010 r. wśród zamówień na roboty budowlane odnotowano 192 zamówienia zastrzeżone, czyli 0,12% ogółu postępowań, wśród zamówień na dostawy - 127 zamówień zastrzeżonych, co stanowi 0,08% ogółu postępowań, i wśród zamówień na usługi - 228 zamówień zastrzeżonych, co stanowi 0,14% ogółu postępowań. Natomiast w 2011 r. wśród zamówień na roboty budowlane było 76 zamówień zastrzeżonych, czyli 0,04% ogółu postępowań, wśród zamówień na dostawy - 77 zamówień zastrzeżonych, co stanowi 0,05% ogółu postępowań, i wśród zamówień na usługi - 172 zamówienia zastrzeżone, co stanowi 0,10% ogółu postępowań. Powyższe dane odnoszą się jedynie do ogłoszeń o zamówieniu opublikowanych w Biuletynie Zamówień Publicznych, czyli ogłoszeń dla zamówień publicznych o wartości poniżej progów UE. II. W odniesieniu do drugiego pytania, dotyczącego monitorowania trudności w stosowaniu klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, pragnę wskazać, iż Urząd Zamówień Publicznych przygotował kwestionariusz skierowany do instytucji zamawiających, którego celem jest ustalenie stopnia uwzględnienia aspektów społecznych, w tym także klauzul społecznych w zamówieniach publicznych oraz zidentyfikowanie ewentualnych trudności w ich stosowaniu. Opracowanie kwestionariusza stanowi jedno z działań promocyjnoinformacyjnych przewidzianych w Krajowym planie działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012, a analiza uzyskanych w jego ramach odpowiedzi posłuży do zaprojektowania nowych działań na etapie opracowywania kolejnego Krajowego planu działań na lata 2013-2015. Kwestionariusz został opublikowany na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych, z terminem na przesyłanie odpowiedzi do końca września br. W ocenie Urzędu Zamówień Publicznych obowiązujące prawo nie stanowi istotnej bariery w stosowaniu klauzul społecznych. Ustawa wprowadza możliwości przewidziane w tym zakresie w prawie unijnym. W szczególności brzmienie art. 29 ust. 4 ustawy P.z.p. w sposób szczegółowy określa możliwość wskazania przez instytucje zamawiające dodatkowych warunków realizacji zamówienia związanych z zatrudnianiem osób z grup zagrożonych wykluczeniem oraz utworzeniem lub zwiększeniem wpłat na Fundusz Szkoleniowy. Ponadto w celu zwiększenia wiedzy na temat prawidłowego stosowania klauzul społecznych wydane zostały stosowne zalecenia dotyczące stosowania w praktyce klauzul określonych w art. 29 ust. 4 ustawy P.z.p. Zalecenia te są dostępne na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych oraz są upowszechniane podczas spotkań poświęconych tematyce klauzul społecznych. Na stronie internetowej Urzędu Zamówień Publicznych została także udostępniona opinia prawna Wydziału Opinii, Orzecznictwa i Spraw Sądowych Departamentu Prawnego urzędu dotycząca stosowania w praktyce klauzuli pozwalającej na zatrudnianie osób niepełnosprawnych przy realizacji zamówienia zgodnie z art. 36 ust. 2 pkt 9 ustawy P.z.p., wydana przez Wydział Opinii, Orzecznictwa i Spraw Sądowych Departamentu Prawnego Urzędu Zamówień Publicznych, a także polskojęzyczna wersja podręcznika Komisji Europejskiej Kwestie społeczne w zakupach, w którym znajdują się praktyczne wskazówki, jak uwzględniać kwestie społeczne na poszczególnych etapach postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
W opinii Urzędu Zamówień Publicznych problemem jest raczej stosunkowo niewielka wiedza instytucji zamawiających na temat możliwości stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, na co wskazywałyby również głosy w dotychczasowych dyskusjach na ten temat, podnoszone podczas różnego rodzaju szkoleń i konferencji. Konieczna jest zatem kontynuacja działań edukacyjno-promocyjnych, których celem będzie zwiększenie poziomu uwzględniania klauzul społecznych w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego. III. W zakresie pytania trzeciego, dotyczącego prowadzonych kampanii edukacyjnych podnoszących wiedzę na temat klauzul społecznych, Urząd Zamówień Publicznych w ramach realizacji Krajowego planu działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012 prowadzi kampanie edukacyjne podnoszące wiedzę na temat zrównoważonych zamówień publicznych, zarówno wśród zamawiających, jak i potencjalnych wykonawców. Krajowy plan działań w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych na lata 2010-2012 jest dokumentem strategicznym przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 14 czerwca 2010 r., a jego celem jest popularyzacja rozwiązań umożliwiających uwzględnienie w zamówieniach publicznych kwestii społecznych i środowiskowych. W krajowym planie działań zostały określone następujące działania z zakresu promocji społecznych zamówień publicznych: - organizacja corocznych ogólnopolskich konferencji Zrównoważone zamówienia publiczne oraz cykli szkoleń dla instytucji zamawiających, - uruchomienie na stronie internetowej urzędu zakładki społeczne zamówienia publiczne i jej bieżąca aktualizacja, - popularyzacja podręcznika Komisji Europejskiej Buying Social oraz zamieszczenie jego elektronicznej wersji na stronie internetowej UZP, - współpraca na forum europejskim w dziedzinie społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych w ramach projektu grantowego KE Lepsza przyszłość ekonomii społecznej, - opracowanie kwestionariusza skierowanego do zamawiających celem ustalenia stopnia uwzględnienia aspektów społecznych w zamówieniach publicznych oraz identyfikowanych barier w ich stosowaniu. Konferencje na temat zrównoważonych zamówień publicznych odbyły się w dniu 10 grudnia 2010 r. oraz w dniu 2 grudnia 2011 r. W zakresie społecznych zamówień publicznych prezentowano podczas nich zarówno podstawowe informacje prawne na temat możliwości uwzględniania aspektów społecznych w postępowaniach przetargowych, jak też przykłady najlepszych praktyk. Wystąpienia dotyczące tematyki klauzul społecznych dotyczyły w szczególności prezentacji podstaw prawnych aspektów społecznych w Prawie zamówień publicznych, prezentacji zaleceń prezesa UZP i ministra rozwoju regionalnego w zakresie klauzul społecznych w ramach zamówień publicznych, omówienia genezy i celu wprowadzenia zapisów art. 22 ust. 2 oraz 29 ust. 4 do ustawy P.z.p., prezentacji przykładów konkretnych postępowań z zastosowaniem klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, jak też doświadczeń wykonawców związanych z udziałem w takich postępowaniach. Włączenie w program konferencji tak szerokiego wachlarza zagadnień społecznych było możliwe dzięki współpracy z takimi podmiotami, jak Instytut Spraw
Publicznych, Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Powiatowy Urząd Pracy nr 2 w Łodzi, Spółdzielnia Socjalna Bydgoszczanka, Urząd Miasta Bytomia czy Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Należy także zaznaczyć, że konferencja, która odbyła się dnia 2 grudnia 2011 r. ze względu na fakt jej organizacji w trakcie polskiej prezydencji w Radzie UE była także okazją do zaprezentowania tematyki aspektów społecznych i środowiskowych w kontekście międzynarodowym. Jednym z zagranicznych prelegentów był przedstawiciel Szwajcarskiego Federalnego Urzędu do Spraw Środowiska (FOEE), który omówił zagadnienie szwajcarskich uregulowań prawnych kwestii społecznych w zamówieniach publicznych. Natomiast w ramach prezentacji przedstawiciela Dyrekcji Generalnej Komisji do Spraw Zatrudnienia uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z informacjami na temat podręcznika Komisji Europejskiej Buyinq Social. W obu edycjach konferencji wzięło udział ponad 200 osób zainteresowanych tematyką zrównoważonych zamówień publicznych, przede wszystkim przedstawicieli instytucji zamawiających. Na koniec bieżącego roku zaplanowana została kolejna konferencja na temat zrównoważonych zamówień publicznych, w programie której zostaną uwzględnione wystąpienia na temat aspektów społecznych w zamówieniach publicznych. W latach 2010-2012 Urząd Zamówień Publicznych zorganizował ponadto trzy edycje szkoleń w zakresie zrównoważonych zamówień publicznych: pierwsza edycja miała miejsce 5 oraz 22 listopada 2010 r., druga edycja odbyła się w dniach 14 i 21 czerwca 2011 r. i ostatnia, trzecia, edycja została zorganizowana 29 maja, 5 oraz 19 czerwca 2012. We wszystkich trzech edycjach szkoleń organizowanych przez urząd wzięło udział ok. 280 przedstawicieli administracji publicznej odpowiedzialnych za procedury przetargowe w macierzystych jednostkach. Podczas trzeciej edycji szkoleń jeden z bloków szkoleniowych był poświęcony omówieniu zagadnienia klauzul społecznych w świetle unijnych i krajowych regulacji prawnych w zakresie zamówień publicznych oraz prezentacji doświadczeń w stosowaniu klauzul społecznych w postępowaniach przetargowych. Doświadczenia związane z zastosowaniem klauzul społecznych w zamówieniach publicznych zaprezentował burmistrz miasta Brzeziny, który na podstawie zrealizowanych przez Urząd Miasta Brzeziny społecznie odpowiedzialnych postępowań przetargowych omawiał między innymi przykładowe zapisy w dokumentacji przetargowej z wykorzystaniem możliwości określonych w art. 29 ust. 4 ustawy P.z.p. Urząd Zamówień Publicznych utworzył także na swojej stronie internetowej zakładkę Społeczne zamówienia publiczne, gdzie wszystkie zainteresowane podmioty mogą znaleźć podstawowe informacje na temat zagadnienia społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych jak też najważniejsze wytyczne, podręczniki i zalecenia w tym zakresie, m.in. takie jak zalecenia ministra rozwoju regionalnego oraz prezesa Urzędu Zamówień Publicznych dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, przewodnik Komisji Europejskiej Kwestie społeczne w zakupach. Przewodnik dotyczący uwzględniania kwestii społecznych w zamówieniach publicznych. Powyższe dokumenty stanowią istotne źródło informacji dla podmiotów zainteresowanych tematyką klauzul społecznych. Należy przy tym podkreślić szczególną użyteczność zaleceń dotyczących stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, jakie wydał prezesa Urzędu Zamówień Publicznych we współpracy z ministrem rozwoju regionalnego. Instytucje
zamawiające mogą znaleźć w tym dokumencie szczegółowy opis grup społecznych, jakich zatrudnienia można wymagać w ramach formułowania klauzul społecznych związanych z realizacją zamówienia, omówienie dodatkowych warunków, jakie powinny znaleźć się w specyfikacjach istotnych warunków zamówienia, w przypadku gdy zastosuje możliwości przewidziane w art. 29 ust. 4 ustawy P.z.p., szczegółowe zasady tworzenia funduszu szkoleniowego dla pracowników i pracodawców, jak też przykładowy sposób sformułowania dodatkowego rozdziału w specyfikacji istotnych warunków zamówienia w związku z określeniem wymagań społecznych w ogłoszeniu o zamówieniu. Zakładka Społecznie odpowiedzialne zamówienia jest na bieżąco aktualizowana przez Urząd Zamówień Publicznych. Realizując działania mające na celu podniesienie poziomu wiedzy na temat klauzul społecznych, Urząd Zamówień Publicznych uczestniczył również w pracach grupy roboczej klauzule społeczne w zamówieniach publicznych i partnerstwo publiczno-społeczne w ramach realizacji unijnego projektu Lepsza przyszłość ekonomii społecznej koordynowanego przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Projekt Lepsza przyszłość ekonomii społecznej obejmował współpracę pomiędzy instytucjami z pięciu państw członkowskich UE (Polska, Belgia, Szwecja, Czechy i Włochy), a jego celem była wymiana informacji, doświadczeń oraz dobrych praktyk w zakresie ekonomii społecznej pomiędzy krajami członkowskimi, w których rozwija się sektor ekonomii społecznej. Wskazując na przykłady działań edukacyjnych związanych z promocją klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, które prowadzi Urząd Zamówień Publicznych, należy wskazać również, że urząd włączył się do współpracy z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, Instytutem Spraw Publicznych oraz Programem Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) przy realizacji zadania dotyczącego klauzul społecznych w ramach projektu systemowego PO Kapitał ludzki 1.19: Zintegrowany system wsparcia ekonomii społecznej. Celem tego zadania jest opracowanie i upowszechnienie pakietu wiedzy związanej ze stosowaniem klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Zadanie obejmuje realizację trzech podzadań: opracowania podręcznika dotyczącego stosowania klauzul społecznych oraz sylabusu do przedmiotu na temat klauzul społecznych na studiach z zakresu ekonomii społecznej lub z zakresu zamówień publicznych, szkolenia na temat stosowania klauzul społecznych oraz upowszechniania i promocji realizowanych działań. W ramach realizacji tego zadania Urząd Zamówień Publicznych zadeklarował swoje wsparcie między innymi w zakresie zapewnienia dostępu do wyników monitoringu prowadzonego przez urząd, przygotowanych analiz i opinii prawnych dotyczących klauzul społecznych w zamówieniach publicznych oraz opiniowania programów szkoleń i materiałów stanowiących rezultaty zadania. Ponadto przedstawiciel urzędu został zaproszony do udziału w pracach grupy prawnej funkcjonującej w ramach powołanego przez prezesa Rady Ministrów zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Prace poszczególnych grup zespołu wynikają z realizacji projektu systemowego 1.46: Partnerstwo na rzecz instytucjonalizacji ekonomii społecznej. Jednym z zadań grupy prawnej będzie analiza stosowania zapisów dotyczących klauzul społecznych określonych w ustawie Prawo zamówień publicznych także jako instrumentu wparcia rozwoju ekonomii społecznej. Grupa zostanie również włączona w opiniowanie wszystkich materiałów powstałych w ramach powyżej wskazanego zadania 1.19 dotyczącego promocji klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.
IV. Odnosząc się natomiast do pytania czwartego, dotyczącego współpracy z organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, mam przyjemność poinformować, iż przedstawiciele Urzędu Zamówień Publicznych biorą aktywny udział i wspierają merytorycznie wiele wydarzeniach promujących stosowanie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. We wrześniu 2011 r. w Warszawie odbyło się seminarium pt. Klauzule społeczne - jak je upowszechnić w Polsce?, zorganizowane przez Instytut Spraw Publicznych dla przedstawicieli instytucji zamawiających oraz przedstawicieli podmiotów ekonomii społecznej. Podczas tego seminarium przedstawiciel urzędu wygłosił prezentację na temat unijnych i polskich uwarunkowań prawnych związanych z klauzulami społecznymi w zamówieniach publicznych oraz działań podejmowanych przez Urząd Zamówień Publicznych w tym zakresie. Przedstawiciel urzędu brał również czynny udział w panelu dyskusyjnym pt. Zamówienia publiczne, klauzule społeczne w ramach konferencji Ogólnopolskie spotkania ekonomii społecznej 2011 - innowacje społeczne w UE i krajach WNP, która odbyła się w dniach 6-7 października 2011 r. w Lublinie. Konferencja została zorganizowana przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) i skupiała środowisko ekonomii społecznej celem wspólnego debatowania nad najważniejszymi wyzwaniami, jakie stoją przed sektorem ekonomii społecznej w Polsce. Promując klauzule społeczne w zamówieniach publicznych, Urząd Zamówień Publicznych współpracował ze Spółdzielnią Socjalną Stary Mokotów przy organizacji spotkania dyskusyjnego na temat klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, którego uczestnikami byli przedstawiciele jednostek odpowiedzialnych za zamówienia publiczne na terenie miasta stołecznego Warszawy, jak też przedstawiciele spółdzielni socjalnych zainteresowanych udziałem w postępowaniach przetargowych. Spotkanie odbyło się dnia 29 listopada 2011 r. w siedzibie Krajowej Rady Spółdzielczej w Warszawie. Podczas tego spotkania przedstawiciel urzędu wygłosił prezentację kompleksowo traktującą na temat zagadnienia klauzul społecznych w Prawie zamówień publicznych. W tym punkcie należy wskazać także na udział przedstawiciela urzędu w panelu eksperckim podczas konferencji Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych - doświadczenia polskich samorządów zorganizowanej przez Związek Miast Polskich, Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) oraz Instytut Spraw Publicznych (ISP) w Warszawie w dniu 19 czerwca 2012 r. Celem konferencji było zaprezentowanie przedstawicielom jednostek samorządu terytorialnego, w szczególności osobom odpowiedzialnym za procedury przetargowe w tychże jednostkach, zagadnienia klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, planowanych działań edukacyjno-informacyjnych w tym zakresie, jak też podzielenie się doświadczeniami z praktycznego zastosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych przez samorządy, które przeprowadziły postępowania z zastosowaniem klauzul społecznych. Udostępnianie informacji na temat stosowania klauzul społecznych, szczególnie w zakresie wyników monitoringu prowadzonego przez Urząd Zamówień Publicznych w ramach realizacji krajowego planu działań, jest kolejnym, po udziale w organizacji różnego typu szkoleń i konferencji, obszarem współpracy z organizacjami pozarządowymi. Urząd kilkakrotnie udostępniał informacje na temat zakresu i wyników prowadzonego monitoringu,
między innymi takim podmiotom jak Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych czy Komisja Krajowej NSZZ Solidarność. Podsumowując, Urząd Zamówień Publicznych w ramach prowadzonych działań edukacyjnych, promocyjnych i informacyjnych wspiera uwzględnianie aspektów społecznych, w tym klauzul społecznych, w zamówieniach publicznych. Jest także otwarty na współpracę z podmiotami działającymi na rzecz szerzenia informacji na temat klauzul społecznych i stara się w granicach swoich możliwości wspomagać takie podmioty w działaniach na rzecz promocji klauzul społecznych. Z poważaniem Prezes Urzędu Zamówień Publicznych Jacek Sadowy Warszawa, dnia 4 lipca 2012 r.