Edukacja ekologiczna społeczeństwa w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi Janina Kawałczewska RCEE w Płocku Konferencja: Efekty wdrażania nowego modelu gospodarowania odpadami komunalnymi Płońsk 27-28 maj 2014 r. Finansujący: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie Organizator: Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Płocku.
I. Zobowiązania samorządów do prowadzenia edukacji ekologicznej 1. Prawo ochrony środowiska dział VIII Edukacja ekologiczna, badania, reklama z zakresu ochrony środowiska : problematyka ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju w programach szkół, kursach (art. 77); środki masowego przekazu są zobowiązane kształtować pozytywny stosunek społeczeństwa do ochrony środowiska i popularyzować zasady tej ochrony (art. 78).
2. Obowiązki edukacji w ustawach odpadowych: o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych przez organizacje odzysku ZSEiE (część przychodów na kampanie edukacyjne); o bateriach i akumulatorach obowiązek finansowania publicznych kampanii edukacyjnych; o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi: art. 8 pkt 13 publiczna kampania informacyjna informowanie społeczeństwa o prawidłowym postępowaniu z odpadami opakowaniowymi; art. 19 wprowadzający opakowanie obowiązek prowadzić publiczne kampanie informacyjne sam lub przez organizację odzysku, przeznaczać 2% wartości netto opakowań, rozlicza się w ramach sprawozdania rocznego; art. 31 organizacja odzysku opakowań przeznacza na kampanię 5% przychodów, składa o tym roczne sprawozdanie; art. 42 informacje dla klientów przygotowane przez prowadzących handel, sprzedających produkty w opakowaniach; art. 56 ust 1 pkt 7 przewiduje kary, jeśli nie przekazuje się na publiczne kampanie informacyjne środków i pkt 12 - nie informuje o dostępnych systemach zwrotu, zbierania, odzysku odpadów opakowaniowych, właściwym postępowaniu z odpadami opakowaniowymi, znaczeniu oznaczeń na opakowaniach kary wymierza WIOŚ (5 tys. 500 tys. zł)lub WIH
w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach art. 13 ustawy z dnia 1 lipca 2011 wprowadza obowiązek dla wójta, burmistrza, prezydenta, przeprowadzenie w sposób zwyczajowo przyjęty w gminie kampanii informacyjnej na temat praw i obowiązków właścicieli nieruchomości; art. 6k ust 1 wyboru metody ustalenia opłaty za gospodarowanie odpadami oraz ustalonej stawki opłaty; art. 6l terminu, częstotliwości i trybu uiszczenia opłaty za gospodarowanie odpadami; 6n ust 1 wzoru deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami składanej przez właścicieli nieruchomości; 6r ust 3 sposób i zakres świadczenia usług w zakresie odbierania i zagospodarowania odpadów w zamian za uiszczoną opłatę za gospodarowania odpadami Ustawodawca nie określił, jak ten obowiązek wykonywać. To gmina decyduje, jak realizować obowiązek
Art. 3 ust 2 pkt 8,9 prowadzenie działań informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami komunalnymi, w szczególności w zakresie selektywnego zbierania odpadów; udostępniania na stronie internetowej urzędu gminy oraz w sposób zwyczajowo przyjęty informacji o : podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości (firma, jej adres, siedziba); miejscach zagospodarowania przez podmioty odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości z terenu gminy odpadów komunalnych zmieszanych, zielonych, pozostałości z sortowania; osiągniętych przez gminy oraz firmy odbierające odpady komunalne od właścicieli nieruchomości niezamieszkałych poziomach recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji o PSZOK-ach (firma, jej siedziba, adres punktu, terminy przyjmowania odpadów); zbierających ZSEiE (adres punktu, kto zbiera nazwa/nazwisko, siedziba; 2 sposoby informacji internet i sposób zwyczajowo przyjęty.
3. Narodowa Strategia Ochrony Środowiska i Narodowy Program Ochrony Środowiska (2001). 4. Polityka ekologiczna państwa na lata 2009-2012 z perspektywą do 2016 roku. Cele: - podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa prowadzącej do: proekologicznych zachowań konsumenckich; prośrodowiskowych nawyków i pobudzania odpowiedzialności za stan środowiska; organizacji akcji lokalnych służących ochronie środowiska Kierunki działań: rozwój szkolnej edukacji ekologicznej, kształtowanie zachowań zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju; promowawania zachowań proekologicznych; finansowe wspieranie prze fundusze ekologiczne projektów edukacyjnych.
5. Programy ochrony środowiska gmin powinny określać zadania edukacji odpadowej. Cele: podniesienie świadomości ekologicznej w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i właściwego gospodarowania odpadami; Działania; Zadania; Efekty rzeczowe i ekologiczne.
II. Czy zadania wynikające z obowiązujących przepisów są realizowane? 1. Określić to mogą beneficjenci, do których działania edukacyjne są kierowane, tj. właściciele nieruchomości, mieszkańcy i kontrolujący realizację zadań przez gminy: 2. Czy jakaś gmina, firma, organizacja odzysku została skontrolowana? 3. Czy jakaś gmina, firma wprowadzająca opakowania, organizacja odzysku została decyzją po kontroli zobowiązana do działań edukacyjnych? 4. Jak wygląda sytuacja realizacji działań edukacyjnych i informacyjnych przez gminy? same gminy ograniczają się do strony internetowej, ulotek, plakatów, informatorów, niekiedy są spotkania z mieszkańcami, sołtysami, zarządami wspólnot, spółdzielni mieszkaniowych; bywa, że gminy zlecają realizację zadań edukacji odpadowej Zakładom Przetwarzania Odpadów (np. Legnica, Kraków, Białystok, Poznań, Włocławek); bywa, że nie realizują edukacji odpadowej, bo nie ma kto tego robić, nie ma środków finansowych.
III. Sytuację trzeba zmienić, bo: 1. Edukacja odpadowa warunkiem skutecznego realizowania obowiązków nałożonych ustawą, musi być ciągła i kompleksowa. 2. Cele edukacji: wsparcie skutecznego wdrożenia systemu gospodarki (wytwarzania i gospodarowania) odpadami, osiągnięcie poziomów recyclingu i odzysku odpadów, zbierania selektywnego odpadów, dostarczanie mieszkańcom wiedzy nt. odpadów, ich uciążliwości, procesów zbiórki i przetwarzania odpadów, zbudowania postaw obywatelskich służących realizacji zasad gospodarki odpadami i uczestnictwa w gospodarowaniu nimi. 3. Planowanie edukacji odpadowej: analiza stanu wiedzy mieszkańców i stanu systemu gospodarki odpadami; planowana i realizowana zgodnie z diagnozą i potrzebami gminy; angażująca wszystkie grupy społeczne; wykorzystująca różnorodne narzędzia, metody edukacji oraz zasoby gminy (autorytety w gospodarce odpadami, bazę edukacyjną itp.); stosująca promocję; dostosowującą formy, metody do grupy beneficjentów, ich zajęć; udział grup społecznych w analizie systemu gospodarowania odpadami, jego zmiana; monitorowana na bieżąco gospodarka odpadami.
IV. Problemy: brak kadry prowadzącej edukację; brak bazy (miejsce, zajęcia terenowe, poradniki); brak środków finansowych; brak wsparcia mediów; nie rozlicza się gmin z prowadzonej edukacji; brak zainteresowania gmin kampaniami edukacyjnymi prowadzonymi prze organizacje, instytucje. V. Przykłady działań: zamieszczone w informatorze Instalacje przetwarzania odpadów komunalnych w Polsce strona internetowa Ministerstwa Środowiska. VI. Źródła finansowania edukacji.
Dobra komunikacja to klucz do sukcesu Zapewnić mieszkańcom możliwość zadawania pytań i zgłaszania uwag. W każdym urzędzie gminy musi być wyznaczona konkretna osoba, której zadaniem jest udzielenie informacji mieszkańcom udostępnić na stronie internetowej urzędu numer telefonu, pod który można dzwonić, aby dowiedzieć się o sprawy dotyczące gospodarki odpadami. Utworzyć adres e-mail dedykowany tematowi odbioru śmieci np. odpady@gmina.pl, zbieramyselektywnie@gmina.pl. Stworzyć na stronie www gminy rubrykę zawierającą odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące odpadów. Ustawić w siedzibie urzędu pudełko na ankietę dać mieszkańcom możliwość przekazania wniosków i uwag na temat systemu gospodarowania odpadami. Organizować spotkania z mieszkańcami, zarządzającymi nieruchomościami, przedsiębiorcami.
Gdzie informować? Wymieniać informacje z mieszkańcami korzystając z różnych metod: INTERNET: przygotowując stronę internetową na portalu urzędu gminy, która będzie poświęcona tematyce śmieci, umieszczać ważne informacje na innych lokalnych stronach: internetowych wydaniach lokalnych gazet, stronach parafii, jeśli są informacje dla młodzieży utworzyć profil gminy na portalu społecznościowym, dodatkowo można wykorzystać stronę internetową szkoły lub lokalnego klubu sportowego; PLAKATY, ULOTKI dopilnować, by były rozmieszczone w miejscach, w których mieszkańcy regularnie się pojawiają: szkoła, miejsca zakupów, kościół, klatki schodowe; SPOTKANIA poprosić o możliwość uczestnictwa w spotkaniach organizowanych w szkołach i ośrodkach kultury.
Zaprosić do współpracy organizacje pozarządowe, stowarzyszenia, fundacje, kluby i koła zainteresowań działające w obszarze ekologii i ochrony środowiska. Wspólnie realizować projekty edukacyjne. Gdy np. lokalni ekolodzy proponują spotkanie na temat segregacji śmieci, dostarczają materiały i zapraszają ekspertów, pomóc im, zapewniając salę i dbają o to, by wszyscy mieszkańcy otrzymali zaproszenie na spotkanie. Media lokalne: prasa lokalna, radio i telewizja, portale internetowe. Kontaktować się z lokalnymi dziennikarzami, przygotować dla nich informacje o tym, jak działa system w gminie. Podsuwać dziennikarzom tematy do artykułów, ciekawostki. Autorytety, osoby popularne. Przekonać znane i opiniotwórcze osoby w gminie, aby swoim autorytetem wsparły segregację odpadów, np. wypowiadając się w lokalnej gazecie. Palcówki oświatowe. Skontaktować się z dyrektorami lokalnych szkół, placówek wychowawczych, bibliotek i przekazać materiały, które mogą wykorzystać, aby promować sortowanie śmieci na lekcjach wychowawczych i zajęciach w świetlicy.
Jak informować? Dostosować sposób przekazywania informacji do adresata: mieszkańcy gminy różnią się wiekiem, statusem, wykształceniem, posiadana wiedzą. Inaczej tworzyć wiadomość skierowaną do osób starszych, inaczej, gdy kierujemy ją do młodzieży. Posługiwać się przykładami: wskazać konkretne korzyści dla mieszkańców, przedstawić możliwości rozwiązywania ich problemów. Używać rysunków, symboli, zdjęć: przekaz graficzny ułatwi zrozumienie i na dłużej zostanie w pamięci niż długie opisy. Pisać zrozumiałym językiem, krótko i zwięźle: unikać urzędniczych sformułowań, przegadane ulotki są nudne. Nieatrakcyjna ulotka, zawierająca dużo tekstu, prawie na pewno trafi do kosza. Znajdź chwytliwy tytuł dla przekazywanej informacji: tytuł może mieć formę pytania, informować o nowościach. Podawać konkretne, sprawdzone liczby: upewnić się, że pochodzą z wiarygodnych źródeł. Zadbać o podział informacji: dłuższy tekst przedstawić w mniejszych częściach, wydzielać wyraźne podtytuły. Materiały informacyjne dla osób starszych powinny mieć większą czcionkę.