KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 50 LAT PO SACROSANCTUM CONCILIUM

ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXI, zeszyt 8 2014, s. 43-55 KS. CZES AW KRAKOWIAK * KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 50 LAT PO SACROSANCTUM CONCILIUM CONCELEBRATION OF THE HOLY MASS 50 YEARS AFTER SACROSANCTUM CONCILIUM A b s t r a c t. In the Latin Church concelebration of the Holy Mass was reintroduced by the Constitution Sacrosanctum Concilium (1963). At first it could only be celebrated in special circumstances and with a bishop or his delegate as the principal celebrant. Gradually concelebration of the Holy Mass was becoming the usual form of celebration of the Eucharist when priests are not obliged to celebrate it for the good of the faithful. Rites of the concelebrated Holy Mass published in 1965 as Ritus servandus in concelebratione Missae were then included in Paul VI s Missale Romanum in 1970. Detailed concelebration regulations are contained in General Instruction of the Roman Missal (1969, 1975, 2002) and in later documents issued by the Holy See. If the concelebration of the Holy Mass is presided over by a bishop, norms should be observed that are contained in Ceremonial of Bishops Liturgical Service (1984, 2013). Liturgy of the concelebrated Holy Mass, in a way typical of it, shows and builds the unity of priesthood of the presbyters with the bishop and among the presbyters themselves; the unity of the Sacrifice of Jesus Christ made to God on one altar; and the unity of the priestly God s people that perform various services and functions in it. Translated by Tadeusz Kar owicz Key words: Holy Mass, concelebration, Constitution on Liturgy, Inter Oecumenici, Ritus servandus, Eucharisticum mysterium, Pious V s Missal, Paul VI s Missal, epiclesis, laying on of hands, Sacramentum caritatis. Ks. prof. dr hab. CZES AW KRAKOWIAK kierownik Katedry Teologii Liturgii w Instytucie Liturgiki i Homiletyki KUL; adres do korespondencji: Aleje Rac awickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: krak1944@gmail.com

44 KS. CZES AW KRAKOWIAK WPROWADZENIE Postulaty przywrócenia Mszy w. koncelebrowanej pojawia y si w XIX i XX wieku w my li przedstawicieli Ruchu Liturgicznego 1. Koncelebracja Eucharystii biskupa z prezbiterami mia a wyra a jedno hierarchiczn Ko- cio a 2. Obowi zuj cy wtedy Msza Rzymski Piusa V nie zawiera obrz dów Mszy w. koncelebrowanej. W nades anych na Sobór Watyka ski II vota biskupów jedynie w 15 postulowano przywrócenie praktyki Mszy w. koncelebrowanych 3. Centralna Komisja Przygotowawcza Soboru Watyka skiego II w schemacie De sacra Liturgia zawiera a ju pewne uwagi i zasady dotycz ce Mszy w. koncelebrowanych w czasie zgromadze kap anów, np. podczas rekolekcji, zebra formacyjnych, pielgrzymek i in., a zw aszcza wtedy, gdy wyst puj trudno ci z celebracj pojedynczo 4. W schemacie tym poruszono tak e takie zagadnienia jak: kiedy mo liwa jest Msza w. koncelebrowana; jakie nale y zachowa obrz dy; jaka mo e by liczba koncelebruj cych; mo liwo przyj cia stypendium 5. O tym, czy w danych okoliczno ciach wskazana jest koncelebra, a tak e o liczbie koncelebruj cych mia decydowa ordynariusz miejsca 6. Celem wprowadzenia koncelebrowanych Mszy w. mia o by g ównie rozwi zanie problemów praktycznych. W dyskusji w auli soborowej nad schematem De sacra Liturgia 28 Ojców Soboru opowiedzia o si za przywróceniem koncelebry, a 9 by o przeciwnych. Postulowano równie, aby rozszerzy mo liwo koncelebry na Msz Wieczerzy Pa skiej, czas synodów, b ogos awie stwa opata, na Msze konwentualne i uroczyste oraz inne zgromadzenia kap anów. W czasie Soboru 1 Zob. L. Beuaduin. Concélébration eucharistique. Les Questions liturgiques et paroissiales 7:1922 s. 275-285; 8:1923 s. 23-24. J.M. H a n s s e n s. De concelebratione eucharistica. Periodica de re morali, canonica, liturgica 16:1927 s. 143-154; 181-210; 17:1928 s. 93-127; 21:1932 s. 193-219; B. X i b a u t. La concélébration dans le Mouvement liturgique et dans l œuvre de Concile. La Maison-Dieu 2004 nr 224 s. 7-78. 2 Beauduin. Concélébration eucharistique s. 277. 3 Xibaut. La concélébration dans le Mouvement liturgique s. 16-17. Z polskich biskupów A. Paw owski postulowa koncelebr neoprezbiterów z biskupem w czasie wi ce, a biskup A. Wronka wprowadzenie koncelebracji Mszy w. Sacramentalis concelebratio Missae introducenda est (Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando. Series I (Antepraeparatoria). Pars I. Typis Polyglottis Vaticanis 1961 s. 776). 4 Ad conventus sacerdotum, uti sunt exercitia spitritualia, cursus studiorum, pregrinationes, etc., praesertim ubi singulae Missae incommodo celebrari nequeunt (De sacra Liturgia art. 44). 5 Acta et Documenta Consilio Oecumenico Vaticano II apparando. Series I (Praeparatoria). Vol. II pars III. Typis Polyglottis Vaticanis 1964-1969 s. 107-109. 6 De opportunitate concelebrationis et de numero concelebrantium, in singulis casibus, Ordinarii loci erit iudicare (Tam e s. 109).

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 45 w refleksji nad koncelebracj Eucharystii kierowano si pragnieniem umo liwienia kap anom codziennej celebracji Mszy nie prywatnie, lecz wspólnotowo, zw aszcza w czasie rekolekcji, sympozjów, kongresów, w sanktuariach, ale tak e we wspólnotach zakonnych, seminariach, z zachowaniem wszak e mo liwo ci jej indywidualnego sprawowania. KONSTYTUCJA SACROSANCTUM CONCILIUM I KONCELEBRACJA MSZY W. Konstytucja o liturgii Sacrosanctum Concilium podkre li a najpierw, e Msza w. koncelebrowana wyra a jedno kap a stwa, a nast pnie okre li a dni, w które przewidziana jest koncelebra na mocy prawa ogólnego oraz inne przypadki za zezwoleniem ordynariusza, je li uzna to za wskazane, wreszcie e do biskupa nale y regulowanie dyscypliny koncelebry w diecezji (por. KL 57-58). Na mocy samego prawa koncelebracja Mszy w. by a przewidziana w Wielki Czwartek w czasie Mszy w. Krzy ma i Wieczerzy Pa skiej; w czasie soboru, zebra biskupów i podczas synodów; w obrz dach b ogos awie stwa opata oraz w czasie zebra kap anów diecezjalnych i zakonnych. Ponadto ordynariusz móg pozwoli na koncelebracj Mszy w. konwentualnej i g ównych Mszy w ko cio ach, je li duchowe dobro wiernych nie domaga si, aby kap ani celebrowali osobno (por. KL 57 1). Okre lenie bardziej szczegó owych zasad Mszy w. koncelebrowanych w diecezji b dzie nale a o do biskupa (por. KL 47 2). Wprowadzaj c mo liwo koncelebracji Mszy w., Konstytucja o liturgii zaznacza a jednocze nie, e ka dy kap an ma prawo do indywidualnego jej sprawowania, ale nie równocze nie w tym samym ko ciele i nie w czasie Mszy Wieczerzy Pa skiej w Wielki Czwartek (tam e). Na Msz w. koncelebrowan, której nie przewodniczy biskup, potrzebna by a zatem jego zgoda. Na podkre lenie zas uguje fakt, e ju na mocy Konstytucji o liturgii powsta a mo liwo wspólnotowej, nawet codziennej koncelebracji Eucharystii, zw aszcza w czasie rekolekcji, sympozjów, kongresów, w sanktuariach, ale tak e we wspólnotach zakonnych, seminariach. Poniewa dot d w Mszale Piusa V nie by o obrz dów Mszy w. koncelebrowanej, Konstytucja o liturgii poleci a u o y obrz d koncelebry i umie ci go w Pontyfikale i Mszale rzymskim (KL 58) 7. 7 Cz. Krakowiak. Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 2014 s. 28-29; 39-40.

46 KS. CZES AW KRAKOWIAK KONCELEBRACJA MSZY W. WED UG INTER OECUMENICI I RITUS SERVANDUS IN CONCELEBRATIONE MISSAE Pierwsza instrukcja wykonawcza o nale ytym wprowadzeniu w ycie Konstytucji o liturgii Inter Oecumenici (26 IX 1964) zezwoli a kap anom na koncelebracj Mszy w. wed ug maj cego by og oszonym nowego obrz du koncelebry. Dotyczy o to zw aszcza uroczystszych wi t, gdy po ytek wiernych nie wymaga, aby sprawowali j indywidualnie 8. W ten sposób Ko ció, na mocy prawa powszechnego, wprowadzi praktyk Mszy w. koncelebrowanej. Nast pnie Kongregacja Kultu Bo ego przygotowa a i dekretem Ecclesiae semper (7 III 1965) 9 og osi a obowi zuj ce obrz dy Mszy w. koncelebrowanej oraz obrz dy Komunii w. pod obiema postaciami 10. Zawarte w Ritus servandus normy prawne i przepisy liturgiczne dotycz ce Mszy w. koncelebrowanych zacz y obowi zywa w ca ym Ko ciele 11. Zosta y tak e wyliczone dni, w które mo liwa jest koncelebracja Mszy w. z zaznaczeniem, e w ci gu jednego dnia w ko ciele lub oratorium dozwolona jest tylko jedna koncelebracja dla podkre lenia jedno ci kap anów 12. Je li jednak liczba kap anów jest wielka (magnus numerus sacerdotum), ordynariusz lub 8 Sacerdotes autem, cum utilitas christifidelium singularem forum celebrationem non postulat, praesertim in solemnioribus festivitatibus concelebare possunt, postquam novus ritus publici iris factgus fuerit (AAS 56:1964 s. 880-881 nr 15). K r a k o w i a k. Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów s. 29-30. 9 Sacra Rituum Congregatio. Decretum generale quo ritus concelebrationis et Communionis sub utraque specie promulgantur. AAS 57:1965 s. 410-412; P. J o u n e l. La concélébration et la concélébration de la messe. La Maison-Dieu 1965 nr 83 s. 176-177; R. Zielasko. Teologiczny sens koncelebracji eucharystycznej. W: Wprowadzenie do liturgii. Red. F. Blachnicki [i in.]. Pozna Warszawa Lublin: Ksi garnia w. Wojciecha 1967 s. 338-344; J.F. C h i r o n. Les enjeux symbolique de la concélébration. La Maison-Dieu 2004 nr 224 s. 107-137. 10 Ritus servandus in concelebratione Missae et ritus Communionis sub utraque specie. Typis Polyglottis Vaticanis 1965; zob. C. B r a g a. In ritum concelebrationis, commentarium. Ephemerides Liturgicae 79:1965 s. 219-235; F. D e l l O r o. La concelebrazione eucaristica: dalla storia alla pastorale. Rivista Liturgica 52:1965 s. 220-251; C. V a g a g g i n i. Il valore teologico e spirituale della Messa concelebrata. Rivista Liturgica 52:1965 s. 189-219; F. G r e - niuk. Przepisy rubrycystyczne Mszy w. koncelebrowanej. W: Wprowadzenie do liturgii s. 344-353; F. D e l l O r o. Aspects juridiques et rituels de la concélébration. W: Théologie et pratique de la Concélébration. Red. B. Neunheuser. [Tours]: Mame 1967 s. 239-268; S. M a d e j a. Il problema della concelebrazione nel suo sviluppo storico dagli inizi del movimento liturgico. Roma: C.L.V. Edizioni Liturgiche 1982 s. 52-53. Zob. G. B o s elli. Les débat sur la concélébration après Vatican II. La Maison-Dieu 2000 nr 224 s. 29-59; K r a k o w i a k. Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów s. 30-33. 11 Normae quae sequuntur servari debent quotiescumque Missa iuxta ritum romanum concelebratur (Ritus servandus nr 6). 12 Ritus servandus. Praenotanda nr 1; por. KL 57.

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 47 wy szy prze o ony, do których nale y kierowanie (moderari) koncelebr na swoim terytorium 13, mog pozwoli na kilka (pluries) takich celebracji w ci gu dnia, ale w ró nym czasie 14. Przy zachowaniu zasady sprawowania Mszy w. jeden raz w ci gu dnia, na mocy Ritus servandus, istnia a ju mo liwo jej celebrowania lub koncelebrowania po raz drugi w nast puj cych okoliczno ciach: w Wielki Czwartek Mszy Krzy ma i Wieczerzy Pa skiej; w Wigili Paschy i w Niedziel Zmartwychwstania Pa skiego; w uroczysto Narodzenia Pa skiego, nawet trzykrotnie, ale tylko w odpowiednim czasie (w nocy, rano i w dzie ); z biskupem lub jego delegatem podczas synodu; podczas wizytacji biskupiej lub innego zgromadzenia kap anów 15. W Ritus servandus zamieszczono tak e najwa niejsze ogólne zasady dotycz ce sprawowania Mszy w. koncelebrowanych. Koncelebransi powinni wk ada szaty liturgiczne wymagane we Mszy w. w kolorze danego dnia, z mo liwo ci u ywania zawsze szat koloru bia ego, za wyj tkiem Mszy w. za zmar ych 16. Przewidziane w liturgii mszalnej gesty i modlitwy nale do przewodnicz cego. Koncelebruj cy kap ani wykonuj tylko te gesty i czynno- ci, które s im powierzone. Modlitwy, które odmawiaj razem z przewodnicz cym, powinni wypowiada przyciszonym g osem 17. Ritus servandus zawiera tak e szczegó owe przepisy odnosz ce si do Mszy koncelebrowanych pontyfikalnych 18, uroczystych 19, z diakonem 20, piewanej 21 i czytanej 22. Uwzgl dniono równie koncelebrowane Msze w. podczas udzielania wiece prezbiteratu 23, konsekracji biskupa 24 i b ogos awie stwa opata 25 oraz obrz dy konce- 13 Episcopi est, ad normam iuris, concelebrationis disciplinam in sua diocesi moderari (Ritus servandus. Praenotanda nr 3). 14 Tam e nr 2. C. Vagaggini nie by za ograniczeniem liczby koncelebransów, poniewa z natury swej koncelebracja jest najwa niejszym znakiem aktywno ci wspólnoty, pobo no ci, wiary i jedno ci. Nie mo na widzie w niej tylko rozwi zania problemów praktycznych, np. w sanktuariach. Jego zdaniem, je li ograniczy si liczb koncelebruj cych, powróc stare problemy Mszy prywatnych. B. Matczak. Cipriano Vagaggini OSB i reforma liturgiczna. Studium na podstawie zbiorów Archiwum w Camaldoli. Kraków-Tyniec: Wydawnictwo Benedyktynów 2013 s. 130. 15 Ritus servandus. Praenotanda nr 9. 16 Tam e nr 12. 17 Tam e nr 13-14. 18 Ritus Missae pontificalis nr 18-60. 19 Ritus Missae solemnis nr 61-76. 20 Ritus Missae cum diacono nr 77-78. 21 Ritus Missae cantatae nr 79-93. 22 Ritus Missae lectae nr 94-108. 23 Ritus concelebrationis Missae in qua Ordinatio sacerdotalis confertur nr 109-121. 24 Ritus concelebrationis Missae in qua consecratio episcopalis confertur nr 122-132

48 KS. CZES AW KRAKOWIAK lebracji z chorym kap anem 26. Przyj to zasad, e wszyscy koncelebransi przyjmuj Komuni w. pod obiema postaciami albo przez bezpo rednie picie z kielicha 27, albo przez zanurzenie 28, za pomoc rurki 29 lub y eczki 30. Z czasem nast pi y dalsze zmiany odno nie do Mszy w. koncelebrowanych, na które Ko ció nie tylko pozwala, ale bardzo je zaleca, gdy ujawnia si w nich w sposób odpowiedni jedno ofiary i kap a stwa, a tak e ile razy wierni w niej czynnie uczestnicz, ukazuje si w szczególny sposób jedno ludu Bo ego, zw aszcza je li przewodniczy biskup 31. Instrukcja Eucharisticum Mysterium podkre la a du e znaczenie Mszy koncelebrowanej dla kap anów, gdy wyra a i umacnia braterskie wi zy mi dzy nimi (por. KK 28; DK 8) 32. Msza w. koncelebrowana sta a si odt d zwyczajn form celebracji Eucharystii, je li jest wielu kap anów, a dobro wiernych nie wymaga, aby celebrowali indywidualnie. Wed ug tej instrukcji wypada, aby kap ani sprawowali Eucharysti w ten wspania y sposób i ch tnie zapraszali kap anów podró nych do swojej koncelebry. Kompetentni prze o eni powinni u atwia koncelebr, a nawet do niej zach ca 33. Tam, gdzie jest du a liczba kap anów, mo na zezwala na koncelebr kilka razy tego samego dnia, w ró nym czasie lub miejscu 34. Msza w. koncelebrowana jest bowiem pe niejszym znakiem i sakramentem jedno ci Ko cio a oraz skuteczniej t jedno buduje. Ukazuje zarazem jedno prezbiterium miejscowego Ko cio a, zw aszcza gdy przewodniczy jej biskup. Je li Mszy w. koncelebrowanej przewodniczy prezbiter, on tak e reprezentuje biskupa, a koncelebruj cy z nim prezbiterzy prze ywaj jedno swego kap a stwa s u ebnego. Tak rozumiana i prze ywana koncelebracja Mszy w. nie tylko 25 De concelebrationie Missae in qua benedicitur abbas nr 133-139. 26 Ritus concelebrationis pro sacerdotibus qui infirmitate laborant nr 140-155. Dok adny przebieg celebracji Mszy w. koncelebrowanej wed ug Ritus servandus zob. G r e n i u k. Przepisy rubrycystyczne Mszy w. koncelebrowanej s. 350-353. 27 Ritus servandus in distribuenda Communione sub utraque specie. W: Ritus servandus s. 53-54-56. 28 Tam e s. 55-56. 29 Tam e s. 56. 30 Tam e s. 57. Przyjmowanie Komunii w. pod obiema postaciami na ró ne sposoby omawia szczegó owo F. Greniuk (Przepisy rubrycystyczne Mszy w. koncelebrowanej s. 348-350). 31 Kongregacja Kultu Bo ego. Instrukcja Eucharisticum mysterium (25 V 1967) nr 47. AAS 59:1967 s. 565. 32 Tam e. 33 Hinc superiorem competentes faciliorem reddant, immo foveant concelebrationem (Tam e). 34 Ubi tamen magnus habetur numerus sacerdotum [ ] etiam pluries eodem die fiat, sed temporibus sucessivis, vel in locis saris diversi (Tam e s. 566).

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 49 oznacza, ale umacnia wi jedno ci mi dzy prezbiterami i biskupem oraz prezbiterów mi dzy sob (por. KL 41-42; KK 26) 35. KONCELEBRACJA MSZY W. WED UG MSZA U PAW A VI Od wydania przez Kongregacj Obrz dów (6 IV 1969) nowego Ordo Missae 36 wraz z Institutio generalis Missalis Romani 37, a nast pnie Missale Romanum Paw a VI 38 w Ko ciele obrz dku aci skiego obowi zuj zawarte w nich normy i obrz dy sprawowania Mszy w. koncelebrowanych. Msza w. koncelebrowana 39, tak jak Msza z ludem 40, jest odt d podstawow form celebracji Eucharystii. Mo liwa jest tak e Msza z jednym tylko us uguj cym (ministrantem), w której zachowuje si obrz dy Mszy z ludem 41. Zawsze wtedy, gdy kap ani nie s zobowi zani do sprawowania Mszy w. ze wzgl du na po ytek wiernych albo z ró nych wzgl dów pojedynczo, zaleca si koncelebracj 42. Dla podkre lenia symbolicznej wymowy obrz du lub uroczysto ci w ci le okre lonych wypadkach istnieje tak e mo liwo kilkakrotnego koncelebrowania w ci gu tego samego dnia 43. Szczególne znacznie przypisuje si koncelebrze prezbiterów ze swoim biskupem, zw aszcza w czasie tzw. Mszy stacyjnych w wielkie uroczysto ci roku ko cielnego 44. 35 Zob. P. Tichon. De la concélébration eucharistique, Nouvelle Revue Théologique 86:1964 s. 579-607; A. Franquesa. La concélébration dans les communautés sacerdotale. W: Théologie et pratique de la Concélébration s. 189-220; L. D ella Torre. La concélébration dans le diocèse et dans la paroisse. Tam e s. 163-188 ; R. F a l s i n i. La concélébration dans les réunions du clergé. Tam e s. 221-237; S. M a d e j a. Il problema della concelebrazione nel suo sviluppo storico s. 58-76; J. K o b i e n i a. Koncelebra liturgiczny znak jedno ci. Liturgia Sacra 8:2002 nr 1 s. 11-22; G. B o s elli. Concelebrazione eucaristica e ministero presbiterale. Rivista Liturgica 97:2010 s. 67-80. 36 Missale Romanum. Ordo Missae. Typis Polyglottis Vaticanis 1969. 37 Tam e s. 13-76. 38 Missale Romanum ex decreto Sacrosancti Oecumenici Consilii Vaticani II instauratum auctoritate Pauli PP. VI promulgatum. Editio typica. Typis Polyglottis Vaticanis 1970. Msza Paw a VI mia nast pne wydania typiczne: editio typica altera 1975; editio typica tertia 2002; 2008. 39 Nowe ogólne wprowadzenie do Msza u rzymskiego. Pozna : Pallottinum 2004 nr 199-251. (= OWMR). 40 Tam e nr 114-198. 41 Tam e nr 253-272; por. KPK kan. 906. 42 Tam e nr 199. K r a k o w i a k. Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów s. 49-53. 43 Tam e nr 204. 44 OWMR nr 203. Zob. Ceremonia liturgicznej pos ugi biskupów. Katowice: Ksi garnia w. Jacka 2013 nr 119-120.

50 KS. CZES AW KRAKOWIAK Ogólne wprowadzenie do Msza u rzymskiego (1970) podkre la o du e znaczenie Mszy konwentualnych, które powinny by koncelebrowane przez wszystkich kap anów niezobowi zanych do indywidualnego celebrowania dla dobra wiernych 45. Nast pnie wydana przez Kongregacj Kultu Bo ego deklaracja w sprawie koncelebry (7 VIII 1972) 46 przypomnia a, aby ka dy uczestniczy we Mszy w. wed ug stopnia wi ce i funkcji. Oznacza to, e kap ani powinni sprawowa Msz w. indywidualnie albo koncelebrowa i sakramentalnie sk ada Ofiar Chrystusa, a nie tylko uczestniczy w niej i przyjmowa Komuni tak jak wierni wieccy 47. Kanonicy i cz onkowie wspólnot jakiegokolwiek instytutu doskona o ci, zobowi zani z urz du do sprawowania Mszy dla dobra wiernych, mog tego samego dnia tak e koncelebrowa Msz konwentualn lub wspólnotow. W ten sposób koncelebra wyra a i umacnia wi zy braterskie kap anów mi dzy sob, jak i w ród ca ej wspólnoty. W takiej celebracji ukazuje si ja niej czynno ca ej wspólnoty, jak równie objawia si w szczególny sposób Ko ció poprzez jedno ofiary i kap a stwa, oraz przez jedno dzi kczynienie wokó jednego o tarza 48. Je li kap an celebruje lub koncelebruje drug Msz dla dobra wiernych, nie wolno pod adnym warunkiem przyjmowa stypendium mszalnego za Msz koncelebrowan 49. Instrukcja przypomnia a tak e, e do biskupów nale y troska o to, aby Msze w. koncelebrowane by y dobrze przygotowane i sprawowane w sposób godny i pobo ny. Maj tak e zadba o to, aby ka demu kap anowi pozostawi mo liwo indywidualnego sprawowania Mszy oraz zapewni odpowiednie do tego warunki odno nie do czasu, miejsca i pomocy ministranta. Od og oszenia Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium (4 XII 1964), a nast pnie Msza u rzymskiego Paw a VI (1970) w Ko ciele obrz dku aci skiego koncelebrowana Msza w. jest zwyczajn form sprawowania Eucharystii przez kap anów, je li nie maj obowi zku celebracji dla dobra wiernych (por. KPK kan. 902). W praktyce pastoralnej koncelebrowanej Mszy w. najcz ciej przewodniczy jeden z prezbiterów, zachowuj c szczegó owe przepisy Ko cio a zawarte w Ogólnym wprowadzeniu do Msza u rzymskiego 50. Je li Mszy w. 45 OWMR nr 76; por. nr 158. 46 Declaratio de concelebratione. AAS 64:1972 s. 561-563. Deklaracje podpisali Artur kard. Tabera, prefekt i abp A. Bugnini, sekretarz. 47 Tam e s. 561. 48 Tam e. 49 Tam e s. 563. 50 OWMR nn. 199-251. Msza rzymski dla diecezji polskich. Wydanie drugie rozszerzone. Pallottinum: Pozna 2010 s. [45-50].

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 51 koncelebrowanej przewodniczy biskup, nale y zachowa obrz dy z Ceremonia u liturgicznej pos ugi biskupów. Zawiera on specjalne rozdzia y opisuj ce szczegó owo obrz dy Mszy wspólnotowej biskupa diecezjalnego (nr 119-170), innych Mszy celebrowanych przez biskupa (nr 171-174) lub Mszy, gdy biskup przewodniczy, ale nie sprawuje Eucharystii (nr 175-186). Zalecaj c prezbiterom koncelebracj Mszy w., której przewodniczy biskup, Ceremonia uzasadnia tym, e w ten sposób ujawnia si przez Eucharysti misterium jedno ci Ko cio a, oni za s postrzegani przez wspólnot jako prezbiterium biskupa (nr 21). GEST KONCELEBRANSÓW W CZASIE WYPOWIADANIA S ÓW KONSEKRACJI Sprawowanie koncelebrowanych Mszy w. sta o si obecnie powszechn praktyk wtedy, gdy jest przynajmniej kilku kap anów, którzy nie maj obowi zku celebracji dla dobra wiernych. W zasadzie zachowuje si wtedy przepisy okre laj ce t form celebracji Mszy w. zawarte w Ogólnym wprowadzeniu do Msza u rzymskiego (nr 199-251) oraz w innych dokumentach Ko cio a. Dotyczy to tak e gestów i postawy cia a, aby w czasie celebracji one równie odznacza y si pi knem i szlachetn prostot. Ich celem jest bowiem wspólne dobro ludu Bo ego, a nie zaspokojenie upodoba lub opinii prywatnych osób (OWMR nr 42). Zasada zachowania przez wszystkich uczestników liturgii takich samych postaw cia a i gestów jako znaku jedno ci celebruj cej wspólnoty, odnosi si tak e do kap anów koncelebruj cych Msz w. Czasem jednak w koncelebrowanych Mszach w. kap ani na ró ny sposób wykonuj gest podczas wypowiadania s ów konsekracji nad chlebem i winem. Jedni czyni to gestem epikletycznym, inni preferuj gest wskazuj cy. Dlatego sposób wykonywania tego gestu przez koncelebransów wymaga wyja nienia 51. 51 Zob. C. Vagaggini. L estensione della mano alla consacrazione: gesto indicativo o epicletico? Rivista Liturgica 56:1969 s. 224-232; A.G. M a r t i m o r t. Le geste des concélébrants, lors des paroles de la consécration: indicative ou épileptique? Notitiae 18:1982 s. 408-412 : C. Vagaggini. Ancora sulla estensione della mano dei concelebranti al momento della consacrazione: gesto indicativo o epicletico. Ephemerides Liturgicae 97:1983 s. 224-240; B. N a - dolski. Gest epikletyczny czy wskazuj cy? Collectanea Theologica 52:1982 z. 1 s. 96-97; W. Nowak. Epikletyczny gest koncelebransów przy s owach konsekracji. Ruch Biblijny i Liturgiczny 38:1985 s. 399-405; K r a k o w i a k. Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów s. 62-66.

52 KS. CZES AW KRAKOWIAK W Ritus servandus okre lono sposób wypowiadania poszczególnych cz ci Kanonu przez koncelebruj cych kap anów oraz gesty, które maj wykonywa 52. Przy wypowiadaniu s ów konsekracji powinni mie praw r k wyci gni t w stron chleba i kielicha, je li si to wyda stosowne 53. Jak nale y rozumie t rubryk? Czy podczas wypowiadania tych s ów d o ma by zwrócona w bok, aby wyci gni cie r ki by o gestem wskazuj cym, czy d oni do do u, jako gest epikletyczny 54. Mo liwo ró nej interpretacji tego gestu pojawi a si ju wkrótce po og oszeniu Ritus servandus. wiadczy o tym pytanie skierowane do Consilium o wyja nienie, jak nale y rozumie s owa manu dextra ad panem et ad calicem extensa : czy tak, e d o ma by zwrócona w bok ut palma manus versa sit ad latus (non ad terram), ut extensio manus intellegatur ut gestus demonstrativus? 55. Odpowied Kongregacji Kultu Bo ego zamieszczona w Notitiae by a afirmatywna (affirmative) dla gestu wskazuj cego. W komentarzach do tej rubryki nie wszyscy jednak zgadzali si z takim wyja nieniem. Podkre lano przede wszystkim, e gest ten jest fakultatywny, czyli nie jest obowi zuj cy. Zaznaczono to ju w Ritus servandus w s owach si opportunum videtur 56, a nast pnie w Ogólnym wprowadzeniu do Msza u rzymskiego 57. Ze wzgl du na ró n interpretacj tego sformu owania w czasie Mszy koncelebrowanej spotyka si ró n praktyk. Wynika to z odmiennego t umaczenia s ów maj c praw r k wyci gni t w stron chleba i kielicha. Czy zatem chodzi o gest wskazuj cy 52 Ritus servandus nr 35-42. 53 [ ] verba consecrationis manu dextra, si opportunum videtur, ad panem et ad calicem extensa (Tam e nr 39c). 54 Na pytanie skierowane do Consilium, jak nale y rozumie s owa manu dextra ad panem et ad calicem extensa, czy tak, e d o ma by zwrócona w bok ( ut palma manus versa sit ad latus (non ad teram ), ut extensio manus intellegatur ut gestus demonstrtativus et congruat cum verbis: Hoc, Hic est ), odpowied Kongregacji zamieszczona w Notitiae by a affirmative dla gestu wskazuj cego. Notitiae 5:1965 s. 143. Taki sam sens mia a rubryka zamieszczona w Caeremoniale Episcoporum z 1984 r., na któr powo ywali si zwolennicy gestu wskazuj cego. 55 Notitiae 5:1965 s. 143. W wydanym w 1984 r. Caeremoniale Episcoporum tak e by a rubryka dotycz ca gestu koncelebruj cych z biskupem w nast puj cym brzmieniu [ ] concelebrantes verba Domini proferunt et manum dexteram, si opportunum videtur, ad panem et calicem extendunt (nr 106). W przypisie do tego numeru odwo ano si do wyja nienia zamieszczonego w Notitiae, które opiera o si na rubryce Msza u rzymskiego z 1962 r.: Ad epiclesim ante consecrationem manus extendae sunt, ita ut palmae sint apertae versus ac supra oblata (Ritus servandus inn celebratione Missae VIII,4). Ad consecrationem vero palma manus dexterae versa est ad latus. Por. Notitiae 1:1965 s. 143. 56 Concelebrantes autem, dum verba consecrationis proferunt manum dextram, ad panem (ad calicem) extendunt (Ritus servandus nr 39c). 57 IGMR (1970) nr 174c; 180c; 184c; 188c; OWMR 2004 nr 222c; 227c; 230c; 233c.

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 53 czy o epikletyczny? W a ciwa odpowied na tak postawione pytanie jest mo liwa wtedy, gdy uwzgl dni si zarówno wiadectwa z historii liturgii, jak i teologiczne znaczenie epiklezy w liturgii Mszy w. Gest wskazuj cy nie wyst puje w ród ach liturgicznych w adnych obrz dach, w których jest przewidziane w o enie r ki lub r k. Równie w tradycji ydowskiej dobrze znany by gest wk adania r k. U ywany w liturgii czasownik extendere ma dwa podstawowe znaczenia: najcz ciej odnosi si do wk adania r k, zwykle na g ow (chrzest, bierzmowanie, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament wi ce, ró ne formy b ogos awie stwa), ale mo e tak e oznacza roz o enie r k ( extensis manibus ). W liturgii Mszy w. w Modlitwie eucharystycznej, podczas epiklezy kap an (kap ani) extendunt manus super oblata, czyli maj r ce (d onie) zwrócone do do u. Jest to gest w o enia r k. S owa rubryki przed konsekracj : manu dextra ad panem, ad calicem extensa oznaczaj ten sam gest, który towarzyszy epiklezie, czyli chodzi o gest epikletyczny, a nie wskazuj cy. Aby unikn nieporozumie i ró nej interpretacji tej rubryki, C. Vagaggini proponowa nast puj ce jej brzmienie: zamiast manu dextra extensa manu dextra imposita 58. Powo ywa si na Tradycj Apostolsk Hipolita, zawieraj c s owa imponens manum, na której, jego zdaniem, oparta by a rubryka w Ritus servandus z dodatkiem si opportunum videtur. Natomiast A.G. Martimort, nawi zuj c do wyst puj cych w s owach konsekracji zaimków hoc i hic, opowiada si za gestem wskazuj cym 59. W praktyce najcz ciej stosowano gest epikletyczny. Gest kap anów w czasie wypowiadania s ów konsekracji podczas koncelebracji Mszy w. zosta jednoznacznie okre lony dopiero w polskim wydaniu Ceremonia u liturgicznej pos ugi biskupa: Biskup i koncelebransi we Mszy wi tej trzymaj r ce wyci gni te nad darami na epiklez przed konsekracj. Kiedy biskup, trzymaj c w r kach hosti lub kielich, wypowiada s owa konsekracji, koncelebransi (razem z nim) wymawiaj s owa Pa skie, przy czym je li si to wyda stosowne, wyci gaj praw r k w kierunku chleba i kielicha, tak jak podczas epiklezy konsekracyjnej (nr 106). Chodzi zatem o gest epikletyczny taki sam jak w czasie epiklezy, a nie wskazuj cy. Odt d do tego wyja nienia powinni stosowa si wszyscy kapani (biskupi i prezbiterzy) w czasie koncelebrowanej Mszy w. 58 Vagaggini. L estensione della mano alla consacrazione: gesto indicativo o epicletico? s. 227. 59 Martimort. Le geste des concélébrants, lors des paroles de la consécration: indicative ou épileptique? s. 412.

54 KS. CZES AW KRAKOWIAK * Od Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium, która przywróci a w Ko ciele obrz dku aci skiego koncelebracj Mszy w., taki sposób sprawowania Eucharystii jest obecnie zwyczajn form celebracji wtedy, gdy jest wielu kap anów i nie ma potrzeby indywidualnej celebracji dla dobra wiernych. Nie chodzi zatem g ównie o rozwi zanie praktyczne, czyli odej- cie od indywidualnego jej sprawowania (cz sto nawet bez jednego pos uguj cego). Koncelebracja Mszy w. przede wszystkim wyra a i buduje jedno kap a stwa i ca ego kap a skiego ludu Bo ego. Koncelebrowana Msza w. w sposób w a ciwy dla liturgii ukazuje Ko ció Jezusa Chrystusa, który zjednoczony w wierze, przy jednym o tarzu, pod przewodnictwem kap ana (biskupa lub prezbitera) sprawuje Naj wi tsz Ofiar jako jedna wspólnota kap a ska, w której s ró ne urz dy i pos ugi. BIBLIOGRAFIA A u g é M.: La concelebrazione eucaristica. W: La liturgia, eucaristia: teologia e storia della celebrazione. (Anamenis 3/2). Red. S. Marsili [i in.]. Casale Monferrato: Marietti 1983 s. 273-277. A u g é M.: Concelebrazione eucaristica. W: Nuovo dizionario di liturgia. (Dizionari di San Paolo). Red. D. Sartore [i in.]. Cinisello Balsamo: San Paolo 2001 s. 428-438. F r e n a u d G.: Remarques doctrinales au sujet de la concélébration eucharistique. Questions liturgiques et paroissiale 37 :1956 s. 114-128. K r a k o w i a k Cz.: Koncelebracja liturgii Mszy wi tej i sakramentów. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne 2014 s. 28-29; 39-40. K u n z l e r M.: Liturgia Ko cio a. Prze. i oprac. L. Balter. Pozna : Pallottinum 1999. M a a s - E w e r d Th.: Messfeiern mit mehreren Priestern. Zur Praxis der Konzelebration. W: Gemeinde on Herrenmahl. Zur Praxis der Messfeier. Red. Th. Maas-Ewerd, K. Richter. Freiburg: Benzinger/Herder 1976 s. 126-145. M e y e r H.B.: Gottesdienst der Kirche. W: Handbuch der Liturgiewissenschaft. T. 4. Eucharistie. Geschichte, Theologie, Pastoral. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet 1989 s. 488-497. N a d o l s k i B.: Koncelebracja. W: Leksykon liturgii. Pozna : Pallottinum 2006 s. 670-672. N u s s b a u m O.: Liturgiereform und Konzelebration. Köln: J.P. Bachem 1966. R a h n e r K.: Dogmatische Bemerkunken über die Frage der Konzelebration. Münchner Theologische Zeitschrift 6:1955 s. 81-106. Schultze B.: Das theologisches Problem der Konzelebration. Gregorianum 36:1955 s. 212-271. T i r o t P.: La concélébration et la tradition de l Église. Ephemerides Liturgicae 101:1987b s. 33-59; 182-214.

KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 55 KONCELEBRACJA MSZY WI TEJ 50 LAT PO SACROSANCTUM CONCILIUM Streszczenie W Ko ciele obrz dku aci skiego koncelebracja Mszy w. zosta a przywrócona przez Konstytucj Sacrosanctum Concilium (1963). Pocz tkowo mog a by sprawowana tylko w ci le okre lanych okoliczno ciach i pod przewodnictwem biskupa lub jego delegata. Stopniowo koncelebracja Mszy w. stawa a si zwyczajn form celebracji Eucharystii wtedy, gdy kap ani nie s zobowi zani sprawowa jej dla dobra wiernych. Obrz dy Mszy w. koncelebrowanej wydane w 1965 r. jako Ritus servandus in concelebratione Missae zosta y nast pnie w czone w 1970 r. do Missale Romanum Paw a VI. Szczegó owe przepisy koncelebry zawarte s w Ogólnym wprowadzeniu do Msza u rzymskiego (1969, 1975, 2002) oraz pó niejszych dokumentach Stolicy Apostolskiej. Je li Mszy w. koncelebrowanej przewodniczy biskup, nale y zachowa normy zamieszczone w Ceremoniale liturgicznej pos ugi biskupów (1984, 2013). Liturgia koncelebrowanej Mszy w., w sposób dla siebie w a ciwy, ukazuje i buduje jedno kap a stwa prezbiterów z biskupem i mi dzy sob, jedno Ofiary Jezusa Chrystusa sk adanej Bogu na jednym o tarzu i jedno kap a skiego ludu Bo ego, który pe ni w niej ró ne pos ugi i funkcje. S owa kluczowe: Msza w., koncelebracja, Konstytucja o liturgii, Inter Oecumenici, Ritus servandus, Eucharisticum mysterium, Msza Piusa V, Msza Paw a VI, epikleza, w o enie r k, Sacramentum caritatis.