Materiały Warsztatów str. 283 295 Andrzej LEŚNIAK*, Stanisława PORZYCKA*, Marek GRANICZNY** * Akademia Górniczo Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Kraków ** Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa Detekcja długookresowych pionowych przemieszczeń gruntu na obszarze terenów górniczych kopalń Zagłębia Dąbrowskiego z zastosowaniem technologii PSInSAR Streszczenie W artykule przedstawiono analizę danych satelitarnych interferometrii radarowej (PSInSAR). Dane dotyczą rejonu wschodniej części Górnego Śląska (Zagłębie Dąbrowskie) i niosą informacje o występujących tam powolnych, pionowych przemieszczeniach terenu. W pracy zawarte są informacje dotyczące techniki przetwarzania obrazów radarowych (PSInSAR). Przedstawiona została charakterystyka danych PSInSAR, a także charakterystyka obszaru, którego te dane dotyczą. Podjęta została próba zbadania korelacji między wartościami przemieszczeń terenu a rozmieszczeniem uskoków i granic obszarów górniczych. 1. Wstęp Zagłębie Dąbrowskie, o powierzchni ponad 1800 km 2, swoim zasięgiem obejmuje wschodnią część województwa śląskiego i zachodnią część województwa małopolskiego. Od ponad 200 lat na jego terenie prowadzona jest eksploatacja węgla kamiennego. Intensywna eksploatacja nie mogła pozostać bez wpływu na środowisko naturalne. Obniżenia powierzchni terenu spowodowane eksploatacją węgla w niektórych miejscach przekraczają nawet 20 m. Są one dobrze rozpoznane dzięki stałemu monitoringowi, jaki prowadzą właściwe służby górnicze. Liczne pomiary geodezyjne a także wykorzystywana od lat 90. satelitarna interferometria radarowa, umożliwiają rejestrację bezpośrednich skutków eksploatacji na przemieszczenia terenu. Ostatnie kilkanaście lat dla Zagłębia Dąbrowskiego to m.in. likwidacja niemal wszystkich kopalń. Pomimo zaprzestania wydobycia węgla, terenom górniczym tego rejonu towarzyszy po dzień dzisiejszy zjawisko subsydencji o różnym tempie i nasileniu. W przeciwieństwie do gwałtownych, lokalnych osiadań poeksploatacyjnych, powolne, pionowe przemieszczenia gruntu, występujące w okresie co najmniej kilkunastu ostatnich lat, zostały udokumentowane dzięki technice PSInSAR. Poznanie i dokładne zbadanie czynników, które miały wpływ na pojawienie się tych ruchów jest niezbędne do przewidywania związanych z nimi zagrożeń, a co za tym idzie, do zapewnienia większego bezpieczeństwa i ochrony terenów górniczych. 283
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych 2. Opis techniki PSInSAR Technika PSInSAR ( ang. Permanent Scatterer Interferometry Synthetic Aperture Radar) jest wdrażaną obecnie na świecie metodą przetwarzania satelitarnych obrazów radarowych. Metoda PSInSAR polega na porównaniu wielu obrazów radarowych wykonanych w różnym czasie. Ponieważ każdy piksel obrazu radarowego zawiera informacje o amplitudzie i fazie sygnału odbitego od obiektów znajdujących się na powierzchni Ziemi możliwe jest obliczenie tzw. różnic fazowych (osobno dla każdego piksela obrazu). Dostarcza to informacji o wartościach i kierunku przemieszczeń pionowych oraz umożliwia detekcję i monitoring powolnych, długookresowych przemieszczeń występujących w danym punkcie terenu. Dokładność metody jest bardzo wysoka. Przy zastosowaniu dużej liczby obrazów radarowych błąd może być poniżej milimetra. Metoda PSInSAR dotyczy jedynie tych punktów i obiektów powierzchni terenu, które odznaczają się wysoką spójnością odbijanych sygnałów, tzw. punktów PS (ang. Permanent Scatterer). Punkty te bardzo dobrze odzwierciedlają infrastrukturę powierzchniową obserwowanego terenu. Są one ulokowane wzdłuż zabudowań, dużych obiektów liniowych, wiaduktów, odpowiadają mostom, antenom, wychodniom skał itp. tworząc często nieregularną, wręcz gniazdową sieć pomiarową. Metoda PSInSAR najlepiej nadaje się do badania powolnych przemieszczeń terenu w rejonach zabudowanych. Naturalnych punktów o wysokiej koherencji sygnału brakuje natomiast na obszarach leśnych, polach, nieużytkach czy łąkach. Obecnie technika PSInSAR nie może być wykorzystana do monitorowania przemieszczeń terenu większych niż kilka cm na rok. Ograniczenie to wynika z długości fal wykorzystywanych w systemach SAR. 3. Dane pomiarowe Dane PSInSAR wykorzystane i opisane w tym artykule otrzymano w wyniku przetworzenia obrazów radarowych wykonanych z satelitów ERS-1, ERS-2 oraz ENVISAT (satelity okołobiegunowe, powtarzalność cyklu: 35 dni, długość fal wykorzystywana przez system SAR: 5,66 cm). Dane dostarczają informacje o przemieszczeniach terenu występujących w północno-wschodniej części GZW w latach od 1992 (w roku 1991 satelita ERS-1 zostaje umieszczony na orbicie) do roku 2003. Rozkład punktów PS i zarejestrowane dla nich wartości przemieszczeń przedstawiono na rysunku 3.1. Wartości średnich szybkości przemieszczeń punktów PS w północno-wschodniej części GZW wskazują nie tylko na osiadanie terenu, ale także na jego podnoszenie. Obszarów obniżających się jest zdecydowanie więcej. Część badanego rejonu odznacza się małymi średnimi wartościami przemieszczeń w granicach 1 mm/rok. Takie obszary możemy uznać za stabilne. Maksymalne szybkości przemieszczeń zarejestrowane na badanym terenie to 39 mm/rok (dla osiadania gruntu) i 25 mm/rok (dla podnoszenie gruntu). Analizując rysunek 3.1 można zauważyć, że średnie szybkości przemieszczeń terenu w rejonie północno-wschodniej części GZW rozkładają się w sposób regularny. Punkty o zbliżonych wartościach tworzą wydłużone równoleżnikowo strefy z południowo-wschodnim odchyleniem kierunku. Analizując dane PSInSAR można stwierdzić brak zależności między wartościami przemieszczeń punktów PS, a granicami obszarów górniczych. Tereny, na których odnotowano największe wartości osiadania znajdują się zarówno na obszarach czynnej eksploatacji węgla 284
kamiennego, jak również na tych obszarach, gdzie już kilkadziesiąt lat temu wydobycie węgla zakończono. Na terenach znajdujących się na północ i północny wschód od granic GZW, gdzie nie była prowadzona działalność górnicza, brak punktów o skrajnych wartościach przemieszczeń i wyraźnie dominują punkty stabilne. Odmienne wnioski można wyciągnąć, porównując mapę punktów pomiarowych PSInSAR z przebiegiem głównych jednostek tektonicznych. Obniżaniu ulegają skrzydła zrzucone dwóch uskoków: kłodnickiego i będzińskiego, a także struktury synklinalne: niecka zaborska i niecka bytomska. Tereny stabilne odpowiadają obszarom siodła głównego. Analogie między wartościami osiadań, a budową strukturalną karbonu są zbyt wyraźne, aby uznać je za przypadkowe. Równoleżnikowe pasy kolorów odpowiadają rozciągłości warstw karbonu, natomiast kierunek zmian kolorów od zielonego do czerwonego jest zgodny z upadem tych warstw. Brak jest natomiast powiązania miedzy wartościami przemieszczeń terenu, a jednostkami tektonicznymi na obszarach, na których nie była prowadzona działalność górnicza (Graniczny, Kowalski 2005). Rys. 3.1. Rozmieszczenie głównych jednostek tektonicznych oraz granic obszarów górniczych na tle punktów PS (północno-wschodnia część GZW) 1 uskok kłodnicki, 2 uskok będziński, 3 niecka bytomska, 4 siodło główne, 5 niecka zaborska Fig. 3.1. Main tectonic units, mining boundaries and permanent scatterer points locations (NE part of GZW) 1 Kłodnicki fault, 2 Będziński fault, 3 Bytom basin, 4 Main saddle, 5 Zaborska basin 4. Analiza danych PSInSAR dla Zagłębia Dąbrowskiego Dokładniejsza analiza przemieszczeń terenu zarejestrowanych dzięki technice PSInSAR została przeprowadzona dla obszarów górniczych kopalń Sosnowiec, Saturn, Grodziec, Paryż, 285
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych Porąbka-Klimontów oraz Kazimierz-Juliusz znajdujących się w obrębie Zagłębia Dąbrowskiego. Teren ten nie został wybrany przypadkowo. Część tych kopalń znajduje się w strefie uskoku będzińskiego, w rejonie którego odnotowano znaczące osiadania terenu. Dokładne zbadanie danych umożliwi wyłonienie czynników, które mogły mieć decydujący wpływ na uruchomienie procesu przemieszczeń gruntu. Jak widać na rysunku nr 4.1, dla wybranego obszaru badań charakterystyczne jest osiadanie terenu, które największe wartości przyjmuje zarówno na terenie obszaru górniczego czynnej kopalni Kazimierz-Juliusz, jak również w rejonach, gdzie eksploatacja węgla już od kilku lub kilkunastu lat nie jest prowadzona. Tylko kilka punktów PS wskazuje na podnoszenie się terenu. Są to pojedyncze obserwacje rozrzucone po całym obszarze i nietworzące większego skupiska. Północna część omawianego rejonu to tereny o stosunkowo niewielkich szybkościach przemieszczeń, w granicy 0 1 mm/rok. Szybkość przemieszczeń mm/rok Rys. 4.1. Rozmieszczenie punktów PS na obszarach górniczych wybranych kopalń Zagłębia Dąbrowskiego (1, 2, 3, 4 zbiory punktów o charakterystycznej prędkości osiadania) Fig. 4.1. Permanent scatterer points locations and borders of mine areas in the Dąbrowskie coal basin (1, 2, 3, 4 sets of points with characteristic velocity of subsidence) Jak już wspomniano, technika PSInSAR pozwala, dla każdego punktu PS, wyznaczyć jego pionowe przemieszczenia występujące w czasie między kolejnymi obiegami satelity. Rejestracja takich ruchów na przestrzeni kilku lub kilkunastu lat umożliwia zbadanie trendu tych przemieszczeń. Często możliwe jest również wskazanie dokładnej daty rozpoczęcia lub/i zakończenia procesu osiadania lub podnoszenia terenu. W celu analizy przebiegu przemieszczeń występujących w rejonie Zagłębia Dąbrowskiego w latach 1992 do 2003 dla charakterystycznych zbiorów danych (A, B, C, D) zaznaczonych na rysunku 4.1 sporządzone zostały wykresy trendów przemieszczeń (rysunek 4.2). Każdy 286
z czterech wskazanych zbiorów danych zawiera punkty PS o charakterystycznych wartościach średniej szybkości przemieszczeń terenu. Zbiór A (czerwony) zawiera punkty, których szybkość osiadań jest większa niż 5 mm/rok. Analogicznie zbiór B (pomarańczowy) to punkty, dla których szybkość osiadań jest większa niż 3 mm/rok, ale mniejsza niż 5 mm/rok. Zbiór C (żółty) zawiera punkty, których szybkość osiadań jest większa niż 1 mm/rok, ale mniejsza niż 3 mm/rok, zaś zbiór D (zielony) to punkty o szybkości przemieszczeń mniejszej niż 1 mm/rok. Na wykresie (rysunek 4.2) przedstawione zostały (osobno dla każdego zbioru danych A, B, C, D) średnie wartości przemieszczeń, dla każdego momentu wykonania obrazu radarowego. Uśrednianie miało charakter przestrzenny, tj. dla kolejnych obiegów satelity oddzielnie uśredniane były wartości przemieszczeń zarejestrowane we wszystkich punktach należących do poszczególnych zbiorów (A, B, C, D). Rys. 4.2. Wartości przemieszczeń wybranych zbiorów punktów PS (określonych na rysunku 4.1) Fig. 4.2. Amount of subsidence of characteristic sets of points (depicted in figure 4.1) Z wykresów przedstawionych na rysunku 4.2 można wnioskować, że osiadanie gruntu dla wybranych zbiorów danych ma charakter jednostajny. Trendy osiadań mają postać liniową. Znaczące zmiany w przebiegu przemieszczeń terenu nie są widoczne. Dokładna analiza trendu wskazuje jedynie na niewielkie zmiany w wartościach zarejestrowanych po roku 2001. Zmiany takie ujawniają się np. na wykresie dotyczącym punktów PS o największym tempie osiadania (zbiór punktów A czerwony). Jak można zaobserwować szybkość przemieszczeń terenu po roku 1996 nieznacznie maleje. Zmiana ta może mieć związek z zaprzestaniem eksploatacji węgla kamiennego w kolejnych kopalniach: Paryż (czerwiec 1995), Saturn (grudzień 1995), Sosnowiec (grudzień 1997), Grodziec (grudzień 1998). Na żadnym z wykresów nie zaznacza się początek procesu subsydencji, zatem czynnik lub czynniki, który ją wywołały musiały wystąpić przed rokiem 1992. 287
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych 5. Korelacja uskoków i przemieszczeń terenu Jak zostało to już wcześniej zasygnalizowane, osiadanie terenu zaobserwowane dzięki technice PSInSAR, a związane z obszarem GZW, bardzo wyraźnie wskazuje na zależność z budową tektoniczną Zagłębia. Nasuwać się może zatem podejrzenie, że na wystąpienie przemieszczeń terenu w rejonie północno-wschodniej części GZW mogły mieć wpływ dwa czynniki: aktywność tektoniczna tego rejonu (występowanie licznych uskoków) oraz (w mniejszym stopniu) intensywna eksploatacja węgla kamiennego. Jest to naturalnie tylko jedna z hipotez. Konieczne jest przeprowadzenie szczegółowych badań w celu jej weryfikacji. Zagłębie Dąbrowskie znajduje się w strefie tektoniki fałdowo-blokowej. Na obszarze tym charakterystyczne są jednostki fałdowe o przebiegu NW-SE. Przebieg taki mają również najbardziej znaczące uskoki, w tym uskok będziński. Są to najczęściej uskoki zrzutowo-przesuwcze, które często koincydują z występującymi również na obszarze Zagłębia Dąbrowskiego uskokami normalnymi o przebiegu subpołudnikowym. Porównując przebieg uskoków karbońskich z uskokami pokarbońskimi widać wyraźne podobieństwa. Pokarbońska sieć uskokowa uznawana jest za sieć wtórną noszącą cechy systemu potomnego (Idziak i in. 1999). Rys. 5.1. Rozmieszczenie uskoków na terenie wybranych obszarów górniczych Fig. 5.1. Faults location in the selected mine areas 288
W celu wizualnej oceny zależności między wartościami przemieszczeń punktów PS a siecią uskoków, stworzona została mapka przedstawiona na rysunku 5.2. Szybkość przemieszczeń mm/rok Rys. 5.2. Rozmieszczenie uskoków i punktów PS na obszarach górniczych wybranych kopalń Zagłębia Dąbrowskiego Fig. 5.2. Faults and PS points location in the selected mine areas of Dąbrowskie coal basin Już wstępna wizualna ocena średnich prędkości przemieszczeń na omawianym obszarze pozwala zauważyć wyraźne związki między osiadaniem terenu, a rozmieszczeniem uskoków. Największe osiadania terenu występują w południowych skrzydłach uskoków o przebiegu NW-SE. Maksymalne wartości przemieszczeń są również związane z miejscami występowania wspomnianych wcześniej uskoków z uskokami o przebiegu południkowymi. Aby dokładniej zbadać te prawidłowości przeprowadzona została analiza wartości średnich szybkości przemieszczeń terenu w wybranych fragmentach stref uskokowych (rysunek 5.3). Na rysunku 5.3 punkty o dużych i małych wartościach przemieszczeń zostały rozdzielone i przedstawiona na odrębnych mapkach (mapa A punkty PS dużych szybkościach osiadania, mapa B stabilne punkty PS). Pozwala to na lepsze porównanie ilości punktów stabilnych i niestabilnych. Dla wszystkich wybranych obszarów charakterystyczne jest przecinanie się linii uskoków o przebiegu NW-SE oraz uskoków o przebiegu południkowym. 289
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych Szybkość przemieszczeń mm/rok A B Rys. 5.3. Średnie prędkości przemieszczeń punktów PS, A punkty PS o dużej prędkościach osiadania, B punkty o małej prędkości osiadania, 1, 2, 3, 4 wybrane obszary analizy Fig. 5.3. Velocities of subsidence of PS points, A points of high subsidence, B points of low subsidence, 1, 2, 3, 4 selected testing areas 290
Przeanalizowane zostały cztery obszary stref uskokowych (rysunek 5.3). 5.1. Obszar numer 1 Pierwszy wybrany rejon badań znajduje się na obszarze górniczym kopalni Grodziec. Punkty PS położone są zarówno w skrzydle północnym jak i południowym uskoku o przebiegu równoleżnikowym. Wyraźnie zaznacza się różnica w wartościach przemieszczeń. Dla skrzydła południowego charakterystyczne jest osiadanie terenu. W jego obrębie brakuje stabilnych punktów PS, które natomiast mocno zaznaczają się w skrzydle północnym współwystępując z punktami o niewielkich wartościach przemieszczeń. Jak widać na rysunku 5.4 w skrzydle południowym można wydzielić obszary, w których brakuje punktów o wysokiej spójności sygnału. Jednak duża prawidłowość w rozmieszczeniu przemieszczeń pozwala podejrzewać, że i w tych rejonach występuje osiadanie terenu. Na analizowanym obszarze nie zaznacza się zależność miedzy osiadaniem terenu a miejscami koincydencji uskoków o odmiennych przebiegach. Rys. 5.4. Obszar badań numer 1 Fig. 5.4. Testing area number 1 291
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych 5.2. Obszar numer 2 i obszar numer 3 Rejon badań numer 2 obejmuje fragmenty obszarów górniczych kopalń Grodziec, Paryż, Saturn i Sosnowiec natomiast rejon numer 3 fragmenty obszarów górniczych kopalń Sosnowiec i Paryż. Tereny te są silnie poprzecinane uskokami. W rejonie numer 2 występuje duża koncentracja punktów PS o wysokich wartościach tempa osiadania gruntu. Punkty te znajdują się niemal wyłącznie w skrzydle południowym uskoku o przebiegu NW-SE. Jedynie niewielka ich część położna jest w skrzydle północnym (w strefie gdzie występują uskoki o różnych przebiegach). Osiadanie terenu charakterystyczne jest również dla skrzydła północnego, jednak tutaj wartości przemieszczeń są znacznie mniejsze. Rys. 5.5. Obszary badań numer 2 i 3 Fig. 5.5. Testing areas number 2 and 3 292
Przemieszczenia terenu w rejonie badań numer 3 są trudne do oszacowania i interpretacji ze względu na małą liczbę danych PSInSAR. W skrzydle południowym znajduje się niewielka ilość punktów pomiarowych. Wskazują one na osiadanie terenu. W skrzydle północnym uskoku o przebiegu NW-SE występują zarówno punkty stabilne jak i osiadające z niewielka szybkością. Dodatkowo obserwacje oddalone są od linii uskoku. Badanie takiego obszaru może odbywać się przede wszystkim z wykorzystaniem informacji o przemieszczeniach terenu w rejonach sąsiednich. 5.3. Obszar numer 4 Rejon badań numer 4 znajduje się w obrębie obszaru górniczego kopalni Sosnowiec. W przypadku tego rejonu prawidłowości w rozmieszczeniu przemieszczeń są mniej wyraźne. Dominują tutaj punkty PS wskazujące na obniżanie powierzchni gruntu. Część wschodnia obszaru nie zawiera informacji o pionowych ruchach. Rys. 5.6. Obszar badań numer 4 Fig. 5.6. Testing area number 4 Obszar numer 4 (jego wschodnia część) jest przykładem braku występowania danych PS, co jest sytuacją często spotykaną na obszarach niezurbanizowanych. Mimo istnienia na tym terenie udokumentowanych uskoków, nie mamy możliwości wykorzystania technologii PSInSAR do analizy pionowych przemieszczeń powierzchni. 293
A. LEŚNIAK, S. PORZYCKA, M. GRANICZNY Detekcja długookresowych pionowych 6. Wnioski Wstępna analiza wartości przemieszczeń punktów PS na wybranych czterech obszarach potwierdza istnienie korelacji między osiadaniem terenu, a rozmieszczeniem uskoków. Reasumując analizę danych w oknach 1, 2, 3, 4 można wyróżnić trzy sytuacje wskazujące na zależność między lokalizacją uskoków o przebiegu równoleżnikowym a występowaniem pionowych przemieszczeń terenu. Pierwszy przypadek to wyraźne obniżenia skrzydła południowego (zrzuconego) i brak przemieszczeń skrzydła północnego uskoku obszar nr 1. Drugi przypadek to równoczesne osiadanie obu skrzydeł uskoku, z wolniejszym osiadaniem skrzydła północnego (wiszącego) obszar nr 2. Trzeci przypadek to równoczesne osiadanie obu skrzydeł uskoku w równym tempie obszar nr 4. Z przeprowadzonej analizy nie można natomiast wnioskować o związku między maksymalnymi wartościami przemieszczeń, a miejscami krzyżowania się linii uskoków. Zależność tę widać było znacznie lepiej w mniejszej skali rysunku (rysunek 5.2). W poszukiwaniu odpowiedzi na temat genezy powolnych przemieszczeń terenu w rejonie Zagłębia Dąbrowskiego należy również wziąć pod uwagę prowadzoną w tych rejonach intensywną działalność człowieka, a dokładniej eksploatację węgla kamiennego. Prowadzona jest w złożu silnie poprzecinanym uskokami. Intensywne wydobywanie surowca w pobliżu uskoków mogło spowodować ich uaktywnienie. Proces takiego uaktywnienia zachodzi w wyniku dynamicznej relaksacji naprężeń generowanych deformacją warstw skalnych jako konsekwencja prowadzonej eksploatacji w sąsiedztwie stref uskokowych (Pilecka 2006). Uaktywnienie uskoku na terenie GZW spowodowane wydobywaniem węgla kamiennego zaobserwowano m.in. w Katowicach. Znajdują się tam wychodnie uskoku kłodnickiego, który uaktywnił się w wyniku eksploatacji II warstwy pokładu 501 (Denysenko 1999). Wartości przemieszczeń terenu indukowane wydobywaniem węgla w strefach uskoków zależą m.in. od typu uskoku, jego kąta nachylenia oraz położenie pola eksploatacyjnego względem płaszczyzny uskoku (skrzydło wiszące, skrzydło zrzucone). Większych wartości przemieszczeń terenu można spodziewać się w miejscach, gdzie spotykają się uskoki o przebiegu równoleżnikowym i południkowym. Przeprowadzona przez nas analiza przemieszczeń terenu w rejonie Zagłębia Dąbrowskiego miała na celu nie tylko zwrócenie uwagi na występujące tam zjawisko subsydencji, ale również podkreślenie znaczenia nowego źródła informacji, jakim jest technika PSInSAR. Dane otrzymane w wyniku przetwarzania wielu obrazów radarowych mogą okazać się bardzo istotne, nie tylko w planowaniu zagospodarowania przestrzennego, ale również mogą być źródłem informacji dla geologów badających współczesną aktywność tektoniczną. Jednak pomimo ogromnych możliwości, technika PSInSAR jest obecnie traktowana raczej jako narzędzie interpretacyjne służące jedynie do rozwiązywania drugorzędnych problemów. Integracja danych PSInSAR z innymi rodzajami danych (np. przeprowadzona w ramach systemów GIS) pozwoli w sposób optymalny wykorzystać informacje otrzymane w wyniku przetworzenia obrazów radarowych. Takie rozwiązanie umożliwi metodzie PSInSAR ugrun- 294
towanie swej pozycji wśród technik pozwalających na monitorowanie ogromnych obszarów, które zagrożone są powolnymi przemieszczeniami gruntu. Praca została sfinansowana w ramach projektu badawczego KBN nr 51.9201.0501.28.0 Literatura: [1] Denysenko S. 1999: Wpływ warunków geologiczno-górniczych na poziom bezpieczeństwa powszechnego na przykładzie sytuacji w budynkach przy ul. Kijowskiej w Katowicach.[W:] [W:] Materiały Sympozjum Warsztaty Górnicze 99 Zagrożenia naturalne w górnictwie, Jaworze k/bielska Białej, 26 28 maja 1999, red. nauk. E. Pilecka, PAN IGSMiE, Kraków, 23 32. [2] Graniczny M., Kowalski Z. 2005: Analiza radarowych materiałów interferometrycznych na przykładzie rejonu Sosnowca. Materiały Konferencyjne, PIG, Warszawa [3] Idziak A.F., Teper L., Zuberek W. M. 1999: Sejsmiczność a tektonika Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. [4] Pilecka E. 2006: Analiza związku między sejsmicznością indukowaną a lineamentami na zdjęciach satelitarnych na terenie GZW. Geotechnika i Budownictwo Specjalne ZSMGiG XXIX, Kraków Krynica 2006, Wyd. Katedry Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki, AGH, 613 623. Detection of longperiod, vertical surface displacements in the mining areas of Dąbrowskie coal basin with the usage of PSInSAR technology This article has undertaken the attempt of analyzing satellite data of radar interferometry (PSInSAR). Presented figures concern eastern part of Upper Silesia (Dąbrowskie coal basin), and they supply information about slow, vertical ground movements. Paper provides information connected with technique of the radar scenes processing (PSInSAR). It also presents characteristics of the PSInSAR data, as well as characteristics of the region which this information concern. The analysis of correlation between values of the velocity of ground movements, faults and mining boundaries locations has been undertaken. Przekazano: 27 marca 2007 r. 295