Przynajmniej 65% masy odpadów komunalnych w recyklingu materiałowym za nie więcej niż 15 zł miesięcznie per capita nie później niż za dwa lata autorski model działania dla polskich gmin dr Marek Goleń Katedra Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Dekompozycja tematu Cele (przynajmniej 65% masy odpadów komunalnych w recyklingu materiałowym) Środki (autorski model działania dla polskich gmin) diagnoza problemu proponowane metody działania Perspektywa czasowa (nie później niż za dwa lata) Koszty (nie więcej niż 15 zł miesięcznie per capita)
Rozporządzenia do art. 3b i 3c ustawy - poziomy
Circular Economy porównanie propozycji 2014 i 2015 Źródło:
Morfologia (projekt KPGO z 9 marca 2016 r.) dane z 2008r. (miasta powyżej 50 tys. mieszk.)
Morfologia (projekt KPGO z 9 marca 2016 r.) dane z 2008r. (miasta poniżej 50 tys. mieszk.)
Morfologia (projekt KPGO z 9 marca 2016 r.) dane z 2008r. (tereny wiejskie)
Morfologia (Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Technologiczno-Przyrodniczego. Strzelczyk M. Struktura i właściwości odpadów komunalnych... Wydawnictwo ITP, Falenty 2013, ISSN 1644-1095) dane z 2012r. (tereny wiejskie) Wskaźnik nagromadzenia odpadów: 165,69 kg/rok per capita kuchenne - 40,99% ogrodowe - 11,68% papier, plastik, szkło, metale 21,96% nie nadające się do recyklingu (kompozyty i higieniczne) 5,62% paleniskowe 15,57%
Struktura odpadów komunalnych w Polsce w 2014 r. (268kg/rok per capita) Źródło: opracowanie własne na podstawie Ochrona środowiska 2015, GUS
8% skuteczność Niekiedy podejmowano budowę sortowni odpadów zmieszanych jako samodzielnej instalacji do odzysku surowców wtórnych, co jest technologicznie i środowiskowo nieuzasadnione, bowiem frakcja surowca uzyskana przy sortowaniu odpadów zmieszanych wynosi ok. 8%, co nie stanowi znaczącego udziału. Poza tym jakość odpadów pozyskiwanych w takiej sortowni nie zawsze pozwala na dalsze przetworzenie. Źródło: Ministerstwo Środowiska, Założenia do projektu ustawy o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz o zmianie niektórych innych ustaw, projekt z dnia 19 lipca 2010 r., s.10, http://www.mos.gov.pl/g2/big/2011_01/648f872f71afa7a6f9da3b891f73a582.pdf
Diagnoza (związek przyczynowo skutkowy każdy kolejny punkt wynika z poprzedniego) 1. Nieskuteczne metody zachęcania do segregacji odpadów u źródła (lub raczej zniechęcania do mieszania), odpowiedzialność zbiorowa za efekt segregacji oraz systemy segregacji opierające się na frakcjach stanowiących niewielki udział masy całkowitej 2. Mieszanie odpadów u źródła (dominacja odpadów zmieszanych w systemie) oraz akceptacja zanieczyszczeń poszczególnych frakcji i zaniżonych wpływów budżetowych przez władze lokalne 3. Konieczność obniżania kosztów systemu przez przymykanie oka w systemie na nielegalne postępowanie przedsiębiorców z odpadami komunalnymi 4. Kreowanie statystyk odpadowych przez sterowany centralnie przyjazny system obliczania gminnych norm oraz wygodne korzystanie z niego przez władze lokalne 5. Brak istotnej pozytywnej REALNEJ zmiany w systemie mimo kilku lat obowiązywania rewolucji śmieciowej 6. Negowanie wykonalności polityki UE w sprawie Circular Economy
Rekomendacje Zerwanie z mieszaniem odpadów przez osoby deklarujące segregację zastąpienie frakcji odpadów zmieszanych odpadami resztowymi definicja odpadów resztowych przy pomocy kryterium negatywnego (tzn. czego nie wolno tam wrzucać) ustalenie proporcji wagowych między odpadami resztowymi a pozostałymi frakcjami kierowanymi do recyklingu nie więcej niż 25% odpadów resztowych w stosunku do masy całkowitej Oparcie selektywnej zbiórki o zbieranie frakcji ciężkich (odpady kuchenne, paleniskowe, ogrodowe na wsi stanowią w sumie ponad 65% masy ogólnej) Likwidacja odpowiedzialności zbiorowej wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych deklaracje mieszania lub segregowania oraz monitoring strumienia odpadów od każdego gospodarstwa domowego indywidualnie Podwyższanie opłat jak za zmieszane za stwierdzone uchybienia w segregacji czystość frakcji jest warunkiem powodzenia recyklingu Wprowadzenie trzeciej taryfy opłat za odpady segregowane, gdy gospodarstwo domowe nie wymaga odbierania odpadów ulegających biodegradacji (kuchennych, ogrodowych kompostowanie przydomowe, skarmianie zwierząt lub przekazywanie osobom fizycznym na własny użytek), gdyż generuje to w systemie ponad 50% mniejsze koszty niż odbieranie i zgospodarowanie wszystkich frakcji selektywnie zbieranych
Przykłady dobrych praktyk EkoMaz sp. z o.o. z Płocka ok. 6 tys. mieszkańców zabudowy blokowej korzysta z minipszoków osiedlowych osiągając 65% masy odpadów komunalnych w realnym recyklingu odpady kuchenne 20% odpady surowcowe 45% odpady resztowe 35% miasto i gmina Nakło nad Notecią W zabudowie wielorodzinnej ok. 16 tys. mieszk. korzysta z minipszoków osiedlowych, używając systemu monitoringu strumienia odpadów segregowanych od poszczególnych gospodarstw domowych (karty z kodami kreskowymi). Segregację deklarują poszczególne gospodarstwa domowe. Nie ma odpowiedzialności zbiorowej. Pozostała ludność w zabudowie jednorodzinnej (ok. 16 tys.) stosuje system workowy. Całość spina obiekt centralny, gdzie przygotowuje się odpady do sprzedaży. miasto Kielce (zaawansowane narzędzia typu smart city w gospodarce odpadami) ścisły monitoring strumienia odbieranych odpadów za pomocą systemu informatycznego integrującego dane z GPS, RFID, wag na pojazdach i w RIPOK oraz monitoringu wizualnego (po 3 kamery na każdym pojeździe)
Płock 65% masy w recyklingu
Nakło nad Notecią brak odpowiedzialności zbiorowej
Kielce monitoring odbierania odpadów
Nakło nad Notecią tempo działań inwestycyjnych
Koszty W Płocku ekonomika minipszoków opiera się na opłacie mieszkańców wynoszącej 12 zł miesięcznie na osobę. W Nakle udało się zbadać ekonomikę całego gminnego systemu w latach 2104-2016: Całkowite koszty prowadzenia selektywnej zbiórki i zagospodarowania odpadów segregowanych w całej gminie nie większe niż ok. 4,7 zł miesięcznie per capita. Miesięczny koszt selektywnej zbiórki dla zabudowy wielorodzinnej przypadający na 1 osobę obsługiwaną przez minipszoki wynosi ok. 5,02 zł. Autorskie badania kosztów gospodarowania odpadami komunalnymi na terenach wiejskich wg przedstawionych rekomendacji wynoszą ok. 16 zł miesięcznie per capita, gdy właściciel nieruchomości wymaga odbierania odpadów ulegających biodegradacji i 6,5 zł miesięcznie per capita, gdy zagospodarowuje odpady ulegające biodegradacji we własnym zakresie. Ze względu na krótsze trasy przewozowe i większą liczbę gospodarstw domowych przypadającą na jeden punkt gromadzenia odpadów koszty te w miastach są niższe, gdyż zagospodarowanie odpadów segregowanych nie jest w rekomendowanym modelu czynnikiem generującym koszty, a w niektórych przypadkach wręcz generującym przychody.
Synergia Wskazane rekomendacje i dobre praktyki muszą być zastosowane łącznie i wprowadzone jednocześnie, w przeciwnym razie nie ma sukcesu. W Płocku odpowiedzialność zbiorowa torpeduje dyscyplinę segregacji. Tylko ok. połowa mieszkańców dostarcza do minipszoków odpady posegregowane na 3 podstawowe części. W Nakle nie objęto segregacją odpadów kuchennych, co daje udział masy ogólnej w recyklingu tylko ok. 10%. W Kielcach monitoring służy głównie do kontroli firmy realizującej przetarg i obsługi reklamacji. Nadal w systemie dominują odpady zmieszane. Wskazane rekomendacje nie kosztują dużo pieniędzy, ale wymagają zaawansowanej organizacji i konsekwencji działań. Spodziewany początkowy opór społeczny związany ze zmianami i zwiększeniem obowiązków mieszkańców powinien jednak ustąpić dzięki uzyskanym efektom po kilku najwyżej kilkunastu miesiącach.
Dziękuję za uwagę dr Marek Goleń Katedra Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie