Przygotowanie systemu ochrony ludności przed klęskami żywiołowymi oraz sytuacjami kryzysowymi
Cel i przyczyny podjęcia kontroli Celem kontroli była ocena, czy istnieje w kraju spójny system ochrony ludności przed sytuacjami kryzysowymi i klęskami żywiołowymi, a także czy podmioty odpowiedzialne za przygotowanie i realizację zadań dotyczących ochrony ludności prawidłowo realizowały swoje zadania. Dotychczasowe kontrole NIK badały poszczególne obszary ochrony ludności, nie odpowiadając jednak na kluczowe pytanie, czy są tworzą one spójny system. Z analizy ryzyka przeprowadzonej przed rozpoczęciem kontroli wynikało, że dotychczas sformułowane wnioski pokontrolne w obszarze szeroko pojętej ochrony ludności mogły być niezrealizowane. Odpowiedź na kluczowe pytanie wymagała uaktualnienia danych i innych informacji zebranych w wyniku dotychczas przeprowadzonych kontroli. Uznano, że koniecznym jest objęcie kontrolą Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, realizującą zadania z zakresu przeciwdziałania terroryzmowi, która dotychczas nie była kontrolowana w zakresie zadań nałożonych w tym obszarze w drodze ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
Uwarunkowania kontroli Kontrola w dużej mierze miała charakter sprawdzającej realizację wniosków pokontrolnych następujących kontroli: Wykonywanie przez organy administracji publicznej zadań w zakresie zarządzania kryzysowego (P/10/006); Przygotowanie struktur obrony cywilnej do realizacji zadań w okresie wojny i pokoju (P/11/083). Funkcjonowanie systemu powiadamiania ratunkowego (R/11/002); Przygotowanie podmiotów krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do działań ratownictwa technicznego na drogach i autostradach (R/11/001). Przygotowanie jednostek krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego do prowadzenia czynności ratowniczych na wysokości (P/10/085). W związku z powyższym okres objęty kontrolą był zróżnicowany dla poszczególnych obszarów, co do zasady od dnia zakończenia wcześniejszych kontroli (najwcześniej od 17 grudnia 2010 r. w przypadku zarządzania kryzysowego) do dnia zakończenia kontroli sprawdzającej (najpóźniej w MSW 18 stycznia 2013 r.).
Uwarunkowania kontroli c.d. Kontrolą objęto następujące obszary związane z ochroną ludności: zarządzanie kryzysowe; krajowy system ratowniczo-gaśniczy; system powiadamiania ratunkowego; Obrona Cywilna Kraju. Kontrolę przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o NIK, zgodnie z kryteriami określonymi w art. 5 ust. 1 ustawy, tj. legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. Kontrolą zostały objęte następujące jednostki: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych; Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej; Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Małopolski Urząd Wojewódzki, Wielkopolski Urząd Wojewódzki.
Najwyższa Izba Kontroli oceniła negatywnie brak w Polsce spójnego systemu ochrony ludności przed sytuacjami kryzysowymi. Kluczowe elementy systemu wykazują zasadnicze braki, co stwarza potencjalne zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej. Kolejne kontrole NIK w zakresie szeroko rozumianej ochrony ludności wykazują, że stan ten trwa od wielu lat. Nieprawidłowości stwierdzono we wszystkich obszarach objętych kontrolą, w szczególności w zakresie: stanu zorganizowania Obrony Cywilnej Kraju; planowania ochrony infrastruktury krytycznej; sposobu wdrażania systemu powiadamiania ratunkowego; stanu zorganizowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
Rozwiązania dotyczące zadań i struktur rozproszone są w różnych aktach prawnych bądź brak jest odpowiednich regulacji prawnych. Prace nad stworzeniem koncepcji docelowego modelu systemu ochrony ludności bezskutecznie trwają co najmniej od 2006 r. Istnieje swoisty dualizm przyjętych rozwiązań, tj. funkcjonują struktury w ramach zarządzania kryzysowego i niezależenie od tego utrzymywane są na wypadek wojny i klęsk żywiołowych formacje obrony cywilnej, których zadania w dużej części są zbieżne. Brak jest przejrzystości kompetencji organów kluczowych dla ochrony ludności. Nierzetelna realizacja ustawowych zadań przez organy, na które je nałożono.
Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie stan zorganizowania Obrony Cywilnej Kraju. Obrona Cywilna Kraju w dalszym ciągu nie jest przygotowana do skutecznej realizacji zadań wynikających z Protokołu dodatkowego I do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. Obrona Cywilna Kraju to fikcja istnieje praktycznie tylko na papierze.
Najwyższa Izba Kontroli ocenia negatywnie działania podejmowane na rzecz wdrożenia systemu powiadamiania ratunkowego. Minister Spraw Wewnętrznych nie wziął na siebie odpowiedzialności za nadzór tego systemu w okresie, gdy pozostawało to w jego właściwości, a Komendant Główny PSP zaprzestał realizacji ustawowego zadania koordynacji oraz kontrolowania systemu.
Nieprawidłowości i ich przyczyny w zakresie systemu powiadamiania ratunkowego Niepodjęcie szeregu działań strategicznych z punktu widzenia sprawnego zarządzania międzydyscyplinarnym projektem o charakterze ogólnopolskim (m.in. nieopracowanie ogólnopolskiej koncepcji wdrożenia i utrzymania systemu); Opóźnienia w realizacji poszczególnych projektów o charakterze teleinformatycznym.
Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości w zakresie zarządzania kryzysowego, mające istotny wpływ na kontrolowaną działalność; Kilkuletnie przedłużanie się prac nad Narodowym Programem Ochrony Infrastruktury Krytycznej (uchwalony dopiero po zakończeniu kontroli), co powoduje, że dokończenie budowy skutecznego systemu ochrony ludności zostanie dokonane dopiero w dłuższej perspektywie czasowej); Nierzetelne sporządzanie planów zarządzania kryzysowego; Brak przejrzystego podziału kompetencji kluczowych organów odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe.
Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli najlepiej wypada stan zorganizowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Intensyfikacja działań pracowników ministerstwa spraw wewnętrznych oraz Komendanta Głównego PSP w tym obszarze nastąpiła dopiero w trakcie kontroli NIK. Jednakże i w tym obszarze Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości, mające istotny wpływ na kontrolowaną działalność: Brak monitorowania i skutecznego egzekwowania przez Ministra Spraw Wewnętrznych realizacji zadań Komendanta Głównego PSP w odniesieniu do organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Do zakończenia kontroli minister nie posiadał aktualnej wiedzy o stanie zasobów ratowniczych systemu oraz o sposobie realizacji zadań przez Komendanta Głównego PSP;
Niepełne wykorzystanie potencjału osobowego jednostek OSP włączonych do krajowego systemu ratowniczo gaśniczego z powodu niespełniania kryteriów udziału w bezpośrednich działaniach ratowniczych. Braki w zakresie wyposażenia sprzętowego.
Wnioski W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, a także wynikami analizy systemowej w zakresie funkcjonowania obecnie przyjętych rozwiązań prawnych, skierowano do Prezesa Rady Ministrów wnioski o podjęcie działań w celu : doprowadzenia do przejrzystego podziału kompetencji organów kluczowych dla ochrony ludności (Ministra Spraw Wewnętrznych, Ministra Spraw Administracji i Cyfryzacji, Dyrektora Rządowego Centrum Bezpieczeństwa); doprowadzenia do spójności realizowanej koncepcji systemu powiadamiania ratunkowego z regulacjami ustawowymi; objęcie szczególnym nadzorem prac nad opracowaniem projektu ustawy o ochronie ludności, obejmującej w szczególności regulacje dotyczące obrony cywilnej.
Wnioski c.d. Jednocześnie, zdaniem Najwyższej Izby Kontroli, rzetelna realizacja wniosków wymaga uprzednio odpowiedzi przez decydentów na kluczowe pytania: Czy tworzenie centrów powiadamiania ratunkowego oparte na modelu operatorskim nie koliduje z koniecznością minimalizacji ryzyka błędnych decyzji merytorycznych w zakresie uruchamiania służb ratowniczych w celu ratowania życia i zdrowia ludzkiego oraz mienia; Czy jest celowym utrzymywanie formacji obrony cywilnej jako odrębnych struktur, zamiast wprowadzenia zasady, iż w stanach wyższej gotowości obronnej rolę formacji obrony cywilnej pełnią działające na co dzień struktury służb ratowniczych.
Dziękuję za uwagę