EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY

ISSN 1831-0923 EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY Sprawozdanie specjalne nr 14 2012 WDROŻENIE PRZEPISÓW UE DOTYCZĄCYCH HIGIENY W UBOJNIACH W KRAJACH, KTÓRE PRZYSTĄPIŁY DO UE OD 2004 R. PL

Sprawozdanie specjalne nr 14 2012 WDROŻENIE PRZEPISÓW UE DOTYCZĄCYCH HIGIENY W UBOJNIACH W KRAJACH, KTÓRE PRZYSTĄPIŁY DO UE OD 2004 R. (przedstawione na mocy art. 287 ust. 4 akapit drugi TFUE) EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ OBRACHUNKOWY 12, rue Alcide De Gasperi 1615 Luksemburg LUKSEMBURG Tel. +352 4398-1 Faks +352 4398-46410 E-mail: eca-info@eca.europa.eu Internet: http://eca.europa.eu Sprawozdanie specjalne nr 14 2012 Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2012 ISBN 978-92-9237-865-3 doi:10.2865/18359 Unia Europejska, 2012 Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła. Printed in Luxembourg

3 SPIS TREŚCI Punkt SKRÓTY GLOSARIUSZ I VIII STRESZCZENIE 1 16 WSTĘP 6 12 ODPOWIEDZIALNOŚĆ 7 8 KOMISJA 9 10 PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 11 12 PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA SPOŻYWCZEGO 13 16 SPECJALNE FUNDUSZE DLA NOWYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH 17 21 ZAKRES KONTROLI I PODEJŚCIE KONTROLNE 22 50 UWAGI 22 28 NADZÓR NAD WDRAŻANIEM WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY 24 25 KOMISJA DOKONAŁA JEDYNIE CZĘŚCIOWEGO PRZEGLĄDU WDRAŻANIA PAKIETU HIGIENICZNEGO Z 2004 R. W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH 26 27 NIEDOCIĄGNIĘCIA W REALIZACJI WIELOLETNICH KRAJOWYCH PLANÓW KONTROLI (MANCP) PRZEZ SKONTROLOWANE PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 28 UCHYBIENIA W PRZEPROWADZANIU KONTROLI WETERYNARYJNYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH 29 35 WDROŻENIE PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA SPOŻYWCZEGO WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI W UBOJNIACH 30 NIEDOCIĄGNIĘCIA WE WDRAŻANIU WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY 31 NIEWYSTARCZAJĄCA WIARYGODNOŚĆ SYSTEMU ANALIZY ZAGROŻEŃ I KRYTYCZNYCH PUNKTÓW KONTROLI (HACCP) 32 BRAKI W REALIZACJI WŁASNEGO PROGRAMU KONTROLI

4 33 NIEZGODNOŚĆ Z WYMOGAMI DOTYCZĄCYMI IDENTYFIKOWALNOŚCI 34 35 NIESPÓJNOŚĆ PRZEPISÓW DOTYCZĄCYCH ELASTYCZNOŚCI 36 44 WYTYCZNE I SZKOLENIA 37 38 NIEWIELE WYTYCZNYCH DOTYCZĄCYCH WDRAŻANIA PRAWODAWSTWA OPRACOWANYCH PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 39 BRAK SYSTEMATYCZNYCH KONSULTACJI MIĘDZY DG DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW A AGENCJĄ WYKONAWCZĄ DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW (EAHC) 40 44 NIEDOCIĄGNIĘCIA W REALIZACJI PROGRAMU BTSF 45 50 PROCEDURY KORZYSTANIA Z FUNDUSZY UE 48 49 UCHYBIENIA ZWIĄZANE Z TRWAŁOŚCIĄ FINANSOWANYCH PROJEKTÓW 50 NIEODPOWIEDNIE KRYTERIA WYBORU PROJEKTÓW SAPARD 51 54 WNIOSKI I ZALECENIA ZAŁĄCZNIK I NORMY HIGIENY I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI, KTÓRE POWINNY BYĆ STOSOWANE PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA SPOŻYWCZEGO ZAŁĄCZNIK II SZCZEGÓŁOWE WYMOGI URZĘDOWYCH KONTROLI WETERYNARYJNYCH ODPOWIEDŹ KOMISJI

5 SKRÓTY BTSF: program Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej żywności DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich: Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich DG ds. Zdrowia i Konsumentów: Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentów EAHC: Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentów ECDC: Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób EFOGR: Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EFRROW: Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich EFSA: Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności FBO: przedsiębiorstwo sektora spożywczego FVO: Biuro ds. Żywności i Weterynarii HACCP: Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli MANCP: wieloletni krajowy plan kontroli OLAF: Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych PROW: program rozwoju obszarów wiejskich SAPARD: Specjalny Program Akcesyjny na rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich

6 GLOSARIUSZ Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP): przedsiębiorstwa sektora spożywczego muszą wprowadzić, utrzymywać i stosować procedury oparte na zasadach HACCP w ramach swojej działalności. Procedury te obejmują: οο οο οο οο οο οο określanie wszelkich zagrożeń, którym należy zapobiec albo które należy wyeliminować lub ograniczyć, określanie krytycznych punktów kontroli na etapie lub etapach, na których kontrola jest konieczna, aby zapobiec zagrożeniu lub je wyeliminować albo ograniczyć do akceptowalnych poziomów, ustanowienie limitów krytycznych w punktach kontroli krytycznej, które oddzielają poziom akceptowalny od nieakceptowalnego, ustanowienie i wprowadzenie w życie skutecznych procedur monitorowania w krytycznych punktach kontroli, ustanowienie działań naprawczych, gdy monitoring wykazuje, że krytyczny punkt kontroli nie jest pod kontrolą, ustanowienie procedur w celu sprawdzenia, czy środki wyszczególnione powyżej działają skutecznie, οο ustanowienie dokumentów i archiwizacja w celu wykazania skutecznego stosowania tych środków 1. Badania mikrobiologiczne: przedsiębiorstwa sektora spożywczego są zobowiązane do dopilnowania, aby środki spożywcze były zgodne z odpowiednimi kryteriami mikrobiologicznymi, i do pobierania próbek z tuszy i mięsa, zgodnie z wymogami rozporządzenia (WE) nr 2073/2005 2. Krytyczne punkty kontroli (CCP): etap lub etapy, na których kontrola jest konieczna, aby zapobiec zagrożeniu lub je wyeliminować albo ograniczyć do akceptowalnych poziomów (zob. HACCP). Łańcuch chłodniczy: w ciągu całego procesu produkcji żywności, począwszy od uboju zwierząt aż do wysłania produktów do konsumenta końcowego, przedsiębiorstwa sektora spożywczego muszą zapewnić nieprzerwany łańcuch odpowiednich warunków obróbki i przechowywania, zapewniających regulację temperatury i w wystarczającym stopniu pozwalających na utrzymanie środków spożywczych w odpowiedniej temperaturze. Temperatury te mają utrzymać i wydłużyć okres przydatności świeżych produktów do spożycia poprzez uniemożliwienie rozwoju i rozmnażania się drobnoustrojów. Program Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej żywności (BTSF): inicjatywa Komisji mająca na celu organizację wspólnotowej (unijnej) strategii szkoleń w obszarach prawa żywnościowego, prawa paszowego, reguł dotyczących zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt oraz reguł dotyczących zdrowia roślin. Szkolenie jest przeznaczone dla wszystkich pracowników właściwych organów państw członkowskich zaangażowanych w urzędowe działania kontrolne i ma na celu zapewnienie ich aktualnej wiedzy na temat wszystkich aspektów prawa wspólnotowego w wymienionych powyżej obszarach oraz zagwarantowanie prowadzenia kontroli w sposób bardziej jednolity, obiektywny i odpowiedni we wszystkich państwach członkowskich 3. 1 Art. 5 rozporządzenia (WE) nr 852/2004. 2 Załącznik I do rozporządzenia (WE) nr 2073/2005. 3 Źródło: Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentów, http://ec.europa.eu/eahc/food/about.html

7 Wieloletni krajowy plan kontroli (MANCP): państwa członkowskie wprowadzają w życie prawo żywnościowe oraz monitorują i kontrolują przestrzeganie przez podmioty działające na rynku spożywczym i pasz odpowiednich wymogów prawa żywnościowego. W tym celu utrzymują one system urzędowych kontroli 4. W celu zapewnienia skutecznego stosowania tych wymogów każde państwo członkowskie musi przygotować jeden zintegrowany wieloletni krajowy plan kontroli, który zawiera informacje ogólne dotyczące struktury i organizacji systemów kontroli pasz i żywności oraz zdrowia i dobrostanu zwierząt w tym państwie członkowskim. Plan MANCP ma na celu wspieranie spójnego, kompleksowego i zintegrowanego podejścia do urzędowych kontroli oraz określenie opartych na ocenie ryzyka priorytetów i kryteriów klasyfikacji ryzyka danych działań oraz najskuteczniejszych procedur kontrolnych 5. Własny program kontroli: przedsiębiorstwa sektora spożywczego muszą na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności pobierać próbki w celu upewnienia się, że proces produkcji funkcjonuje na dopuszczalnym poziomie, a poziom zanieczyszczenia nie wymaga podjęcia środków naprawczych. Częstotliwość pobierania próbek z tusz w ubojniach określono w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 2073/2005. Próbki należy pobierać również z powierzchni służących do obróbki i urządzeń przetwórczych wykorzystywanych w produkcji żywności. Pobieranie próbek przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego (własny program kontroli) należy odróżnić od pobierania próbek przez lekarzy weterynarii z państw członkowskich w ramach wieloletnich krajowych planów kontroli. 4 Art. 17 rozporządzenia (WE) nr 178/2002. 5 Tytuł V rozporządzenia (WE) nr 882/2004.

8 STRESZCZENIE I. Ubojnie są istotnym etapem w łańcuchu przetwórstwa żywności. Zgodnie z prawodawstwem Unii Europejskiej dotyczącym higieny przedsiębiorstwa sektora spożywczego prowadzące ubojnie muszą zapewnić odpowiednie warunki i procedury gwarantujące bezpieczeństwo żywności. Ubojniom w krajach, które przystąpiły do UE w 2004 r. i później, przyznano fundusze UE w celu ułatwienia przestrzegania przez nie przepisów prawa. Ponieważ wymogi były zasadniczo bardziej rygorystyczne niż istniejące wymogi krajowe, ich spełnienie stanowiło znaczne wyzwanie. Związana z tym modernizacja ubojni była wspierana środkami UE przyznawanymi w ramach Specjalnego Programu Akcesyjnego na rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (SAPARD), a następnie Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) i Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). II. W ramach kontroli Trybunał zbadał, czy Komisja i dane państwa członkowskie podjęły niezbędne działania w celu zapewnienia podwyższenia norm higienicznych w ubojniach do poziomu UE. Polegało to na zbadaniu nadzoru, wytycznych, realizacji i finansowania działań związanych z wymogami w zakresie higieny (pkt 1 21). III. Kontrola wykazała uchybienia w stosowaniu zasad i procedur w skontrolowanych państwach członkowskich, które podsumowano poniżej. Uchybienia nie podważają ogólnego kształtu systemów, lecz wskazują na konieczność bardziej rygorystycznego stosowania kontroli na wszystkich poziomach w celu ograniczenia ryzyka i uniknięcia potencjalnie poważnych problemów związanych z bezpieczeństwem żywności (pkt 51). IV. Stosowanie wymogów obowiązującego rozporządzenia dotyczącego higieny w państwach członkowskich zostało poddane częściowej weryfikacji przez Biuro ds. Żywności i Weterynarii Komisji (pkt 22 25). Stwierdzono uchybienia w realizacji przez państwa członkowskie wieloletnich krajowych planów kontroli (MANCP) (pkt 26 27). Nadzór sprawowany przez właściwe organy krajowe nie zapobiegł problemom powstającym podczas wdrażania przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego wymogów w zakresie higieny (pkt 28 35). V. Chociaż Komisja opublikowała wytyczne w celu ułatwienia wdrażania wymogów w zakresie higieny, niektóre z omawianych państw członkowskich nie opracowały wytycznych krajowych (pkt 36 38). VI. Między Komisją a Agencją Wykonawczą ds. Zdrowia i Konsumentów nie odbywały się systematyczne konsultacje na temat inicjatywy BTSF (pkt 39), a w państwach członkowskich brakowało stosownych procedur pozwalających na rozpowszechnianie jej wyników (pkt 40 44). VII. Na stopień, w jakim fundusze UE przyczyniły się do ułatwienia wdrażania wymogów w zakresie higieny w ubojniach, wpływ miały uchybienia związane z trwałością i wyborem projektów (pkt 45 50). VIII. Trybunał zaleca, aby Komisja ulepszyła nadzór i wytyczne dotyczące wdrażania prawodawstwa w zakresie higieny w nowych państwach członkowskich. Biorąc pod uwagę wykorzystanie funduszy UE do wdrażania wymogów w zakresie higieny w tych państwach członkowskich, zaleca się, aby Komisja skutecznie nadzorowała realizację powiązanych programów i oceniała skuteczność finansowania UE.

9 WSTĘP 1. Jednym z najważniejszych priorytetów Komisji jest utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa żywności po rozsądnych kosztach poprzez uwzględnienie najistotniejszych rodzajów ryzyka i zapewnienie skutecznego wdrażania prawodawstwa dotyczącego bezpieczeństwa żywności 6. Kryzysy związane z żywnością i paszami (na przykład gąbczasta encefalopatia bydła, dioksyny) zwróciły uwagę na niedociągnięcia w koncepcji i wdrażaniu przepisów dotyczących żywności w Unii Europejskiej (UE). Od czasu wydania Białej księgi w sprawie bezpieczeństwa żywności z 2000 r. 7 Komisja podejmuje kroki w celu kompleksowej gruntownej zmiany prawodawstwa UE dotyczącego higieny żywności i kwestii weterynaryjnych. 2. W 2002 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły rozporządzenie dotyczące bezpieczeństwa żywności 8. Rozporządzenia szczegółowe w sprawie higieny i bezpieczeństwa żywności w ubojniach oraz monitorowania ich wdrażania zostały przyjęte w ramach tzw. pakietu higienicznego z 2004 r., który wszedł w życie w styczniu 2006 r. i obejmował: a) przepisy dotyczące higieny środków spożywczych 9 ; b) szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego 10 ; oraz c) szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi 11. 3. Kontrole urzędowe 12 są przeprowadzane w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i ich dobrostanu. Jako że od ubojni 13 zależy utrzymanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa żywności, są one zasadniczym elementem w łańcuchu przetwórstwa żywności. Główne wymogi w zakresie higieny i bezpieczeństwa żywności, które należy stosować w ubojniach 14, przedstawiono w załączniku I. 4. Państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 r. i w latach następnych, musiały sprostać szczególnym wyzwaniom w związku ze spełnieniem nowych wymogów określonych w pakiecie higienicznym w porównaniu z istniejącymi państwami członkowskimi, które stosowały już prawodawstwo UE dotyczące higieny. W związku z tym ubojniom w nowych państwach członkowskich przyznano fundusze UE w celu ułatwienia przestrzegania przez nie przepisów prawa. 6 http://ec.europa.eu/food/ intro_en.htm 7 COM(1999) 719 final z dnia 12 stycznia 2000 r. 8 Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz.U. L 31 z 1.2.2002, s. 1). 9 Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 1, sprostowanie Dz.U. L 226 z 25.6.2004, s. 3). 10 Rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 55, sprostowanie Dz.U. L 226 z 25.6.2004, s. 22). 11 Rozporządzenie (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz.U. L 139 z 30.4.2004, s. 206, sprostowanie Dz.U. L 226 z 25.6.2004, s. 83). 12 Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz.U. L 191 z 28.5.2004, s. 1) kontrola urzędowa oznacza każdą formę kontroli, którą właściwy organ lub Wspólnota wykonuje do celów sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym, regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i ich dobrostanu. 13 Według definicji zawartej w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004 ubojnia oznacza zakład dokonujący uboju i patroszenia zwierząt, których mięso jest przeznaczone do spożycia przez ludzi. 14 Art. 3 rozporządzenia (WE) nr 852/2004.

10 5. W grudniu 2011 r. liczba ubojni zatwierdzonych przez organy krajowe tych państw członkowskich (zob. tabela w pkt 45) jako ubojnie przestrzegające rozporządzeń UE dotyczących higieny wynosiła 2 154. ODPOWIEDZIALNOŚĆ 6. Pakiet higieniczny określa podział odpowiedzialności za higienę i bezpieczeństwo żywności między Komisję, państwa członkowskie i przedsiębiorstwa sektora spożywczego. KOMISJA 7. Komisja (Dyrekcja Generalna (DG) ds. Zdrowia i Konsumentów) odpowiada za opracowanie polityki UE w zakresie bezpieczeństwa żywności, a w szczególności za zarządzanie ryzykiem związanym z bezpieczeństwem żywności. W wykonywaniu tego zadania pomagają jej dwie agencje. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), z siedzibą w Parmie, wydaje specjalistyczne opinie w kwestii bezpieczeństwa żywności, które służą za naukową podstawę działań UE. Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), z siedzibą w Sztokholmie, również pełni rolę naukową i zajmuje się oceną ryzyka, lecz w większej mierze koncentruje się na zdrowiu ludzi. 8. Komisja sprawdza realizację polityki UE dotyczącej bezpieczeństwa żywności przez państwa członkowskie, w szczególności weryfikując, czy państwa członkowskie rozwijają system krajowych kontroli urzędowych zgodnie z prawem UE. Weryfikację tę prowadzi specjalny wydział DG ds. Zdrowia i Konsumentów, Biuro ds. Żywności i Weterynarii (FVO), które prowadzi audyty krajowych kontroli urzędowych prowadzonych przez państwa członkowskie. DG ds. Zdrowia i Konsumentów przygotowuje również szkolenia dla państw członkowskich z zakresu bezpieczeństwa żywności w ramach programu BTSF. Administracją tych szkoleń zajmuje się Agencja Wykonawcza ds. Zdrowia i Konsumentów (EAHC) z siedzibą w Luksemburgu.

11 PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 9. W każdym państwie członkowskim istnieje właściwy organ odpowiedzialny za wdrażanie pakietu higienicznego z 2004 r. i za weryfikację zgodności działalności przedsiębiorstw sektora spożywczego z wymogami pakietu. Do głównych zadań właściwych organów należą: a) opracowanie i rozpowszechnianie wytycznych krajowych; b) zatwierdzanie ubojni; c) przygotowywanie wieloletnich krajowych planów kontroli (MANCP) opisujących system kontroli urzędowych i inne działania mające na celu wyegzekwowanie stosowania wymogów w zakresie bezpieczeństwa żywności przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego; d) przygotowywanie sprawozdań z realizacji MANCP; e) prowadzenie kontroli urzędowych (niezależnie od kontroli prowadzonych przez urzędowych lekarzy weterynarii w ubojniach) w przedsiębiorstwach sektora spożywczego zgodnie z MANCP; f ) wspieranie szkolenia urzędników prowadzących kontrole; g) ustalanie zasad wyznaczania krajowych laboratoriów referencyjnych h) prowadzenie audytów w zakresie systemów kontroli urzędowych, aby zagwarantować, że przyczyniają się one do osiągnięcia celu rozporządzenia (WE) nr 882/2004. 10. Co roku państwa członkowskie przedstawiają Komisji sprawozdanie z wyników kontroli i audytów za rok poprzedni.

12 PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA SPOŻYWCZEGO 11. Przedsiębiorstwa sektora spożywczego odpowiadają za zapewnienie zgodności wszystkich znajdujących się pod ich kontrolą etapów produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności z odpowiednimi wymogami w zakresie higieny. Przedsiębiorstwa sektora spożywczego, które prowadzą ubojnie w państwach członkowskich, odpowiadają za zapewnienie przestrzegania wymogów dotyczących: 15 Definicja tych zasad znajduje się w glosariuszu. a) zapewnienia odpowiednich pomieszczeń i sprzętu, pozwalających urzędowym lekarzom weterynarii na prowadzenie badań przedubojowych i poubojowych; b) identyfikowalności produktów pochodzenia zwierzęcego; c) pobierania próbek do badania pod kątem zanieczyszczenia mikrobiologicznego; d) oddzielenia czynności w przestrzeni lub czasie w celu uniknięcia zanieczyszczenia krzyżowego; e) utrzymania łańcucha chłodniczego oraz stosownego zamknięcia lub opakowania i wysyłki; f ) właściwej utylizacji odpadów powstałych wskutek czynności wykonywanych na terenie ubojni. 12. Wszystkie procedury dotyczące higieny żywności powinny opierać się na zasadach Analizy Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP) 15, która jest międzynarodową standardową metodyką zarządzania ryzykiem związanym z żywnością.

13 SPECJALNE FUNDUSZE DLA NOWYCH PAŃSTW CZŁONKOWSKICH 13. Państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 r. i w latach następnych, musiały zapewnić spełnienie przez ich ubojnie wymogów UE w zakresie higieny. Ponieważ wymogi te były zasadniczo znacznie bardziej rygorystyczne niż obowiązujące wymogi krajowe, aby ułatwić przestrzeganie wymogów w zakresie higieny, na modernizację ubojni przeznaczono fundusze UE. 14. Ze Specjalnego Programu Akcesyjnego na rzecz Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (program SAPARD) 16 241 ubojni otrzymało ok. 117 mln euro w ramach działania Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych 17. W ramach tego działania państwa członkowskie otrzymały fundusze mające pomóc im w dokonaniu dostosowań strukturalnych w sektorach rolnictwa i na obszarach wiejskich, a także dostosowań przepisów w zakresie higieny dotyczących ubojni. Działanie to koncentrowało się na priorytetach określonych w umowach Partnerstwo dla członkostwa, w których określono szczegóły dla każdego kraju w programie rozwoju obszarów wiejskich. 15. Fundusze z SAPARD przeznaczono m.in. na budowę ubojni, zakup urządzeń, wyposażenie hal produkcyjnych za pomocą materiałów higienicznych (na przykład nie dopuszczono zwykłych farb ściennych), instalacje do sterylizacji i czyszczenia, tak aby spełnić normy higieniczne. 16. Ubojnie były następnie wspierane przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) 18 w ramach działania Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych, a później przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) 19 w ramach działania Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych. Funduszami tymi zarządzają Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (DG ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich) i państwa członkowskie. 16 Rozporządzenie (WE) nr 1268/1999 w sprawie wspólnotowych środków pomocowych na rzecz działań przedakcesyjnych w dziedzinie rolnictwa oraz rozwoju obszarów wiejskich w państwach Europy Środkowej i Wschodniej ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej w okresie przedakcesyjnym (Dz.U. L 161 z 26.6.1999, s. 87). 17 Na działanie to przeznaczono ogółem 1025 mln euro. Kwota w wysokości 117 mln euro dla ubojni jest kwotą oszacowaną przez Trybunał na podstawie informacji dostępnych w Komisji i państwach członkowskich. Poziomy pomocy w ramach SAPARD ustalano i rejestrowano na poziomie działania. Ponieważ nie istniało działanie przeznaczone konkretnie dla ubojni, brakuje wiarygodnych i kompletnych informacji na temat ich finansowania. Pomoc w ramach SAPARD była dostępna do 2006 r. Jeżeli projekty podlegają istotnym zmianom w ciągu pięciu lat od daty końcowej płatności w ramach SAPARD, właściwe organy państwa członkowskiego mogą dochodzić zwrotu środków przed zamknięciem programu. W praktyce program SAPARD zostanie zamknięty po maksymalnie siedmiu latach od dokonania końcowej płatności na rzecz projektów. W przypadku państw członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., odzyskiwanie środków może być egzekwowane do 2013 r. W przypadku Bułgarii i Rumunii ostatnia deklaracja wydatków została przedłożona w 2009 r., a środki mogą być odzyskiwane do 2016 r. 18 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1257/1999 z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR) oraz zmieniające i uchylające niektóre rozporządzenia (Dz.U. L 160 z 26.6.1999, s. 80). 19 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. L 277 z 21.10.2005, s. 1).

14 ZAKRES KONTROLI I PODEJŚCIE KONTROLNE 17. Celem kontroli było zbadanie, czy Komisja i państwa członkowskie, które otrzymały fundusze z programów SAPARD, EFOGR i EFRROW 20, podjęły niezbędne działania w celu zapewnienia podwyższenia norm higienicznych w ubojniach do poziomu Unii Europejskiej (UE). Sformułowano następujące pytania kontrolne: 20 Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska, Rumunia, Słowenia i Słowacja. a) Czy Komisja i właściwe organy w państwach członkowskich sprawowały odpowiedni nadzór nad wdrażaniem wymogów w zakresie higieny, które mają zastosowanie wobec ubojni? b) Czy istniały odpowiednie wytyczne i szkolenia wspierające wdrażanie wymogów w zakresie higieny, które mają zastosowanie wobec ubojni? c) Czy istniały odpowiednie procedury wdrażania wymogów w zakresie higieny w ubojniach? d) Czy procedury przekazywania ubojniom funduszy UE w celu wdrożenia wymogów UE w zakresie higieny i bezpieczeństwa żywności były skuteczne? 18. Kontrola objęła wizyty kontrolne w odpowiednich służbach Komisji, Agencji Wykonawczej ds. Zdrowia i Konsumentów i Europejskim Urzędzie ds. Bezpieczeństwa Żywności. Kontrole przeprowadzono w pięciu z wyżej wymienionych nowych państw członkowskich (w Republice Czeskiej, na Węgrzech, w Polsce, Rumunii i Słowenii), a w 25 ubojniach, które skorzystały z funduszy UE (po pięć w każdym państwie członkowskim), przeprowadzono kontrole na miejscu. 19. Prace kontrolne w służbach Komisji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo żywności objęły badanie dokumentacji i procedur dotyczących kontroli i inspekcji w zakresie bezpieczeństwa żywności, badanie zarządzania programami szkoleń i odpowiednich wytycznych przeznaczonych dla przedsiębiorstw sektora spożywczego i właściwych organów. 20. Kontrola w służbach Komisji odpowiedzialnych za fundusze objęła badanie dokumentacji dotyczącej programów rozwoju obszarów wiejskich realizowanych za pomocą funduszy przedakcesyjnych (SAPARD), EFOGR i EFRROW oraz badanie odpowiedniej dokumentacji dotyczącej realizacji programów w skontrolowanych państwach członkowskich.

15 21. W państwach członkowskich kontrola koncentrowała się na badaniu systemów zarządzania odnoszących się do wdrażania prawodawstwa UE dotyczącego higieny w ubojniach i objęła analizę stopnia, w jakim programy finansowane przez UE przyczyniły się do osiągnięcia tego celu. W ramach kontroli w ubojniach zbadano stosowanie odpowiednich procedur.

16 UWAGI NADZÓR NAD WDRAŻANIEM WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY 22. W ramach kontroli zbadano nadzór Komisji nad działaniami podejmowanymi w państwach członkowskich oraz nadzór państw członkowskich nad działalnością przedsiębiorstw sektora spożywczego. Kontrola przeprowadzona przez Trybunał wykazała, że zasadniczo koncepcja systemów nadzoru Komisji i właściwych organów nad wymogami w zakresie higieny w państwach członkowskich objętych kontrolami na miejscu (pkt 18) była odpowiednia, lecz pod kilkoma istotnymi względami można ulepszyć funkcjonowanie tych systemów, co przedstawiono poniżej. 21 Np. kontrole pod hasłem Higiena żywności żywność pochodzenia zwierzęcego przeprowadzone w 2006 r. we wszystkich państwach członkowskich. 22 Nie uwzględniono jeszcze Estonii i Rumunii. 23. Komisja nie przeprowadziła jeszcze pełnego przeglądu wdrażania wymogów w zakresie higieny (pkt 24 25). Na poziomie skontrolowanych państw członkowskich występowały uchybienia w realizacji planów MANCP (pkt 26 27) i skuteczności kontroli weterynaryjnych (pkt 28). KOMISJA DOKONAŁA JEDYNIE CZĘŚCIOWEGO PRZEGLĄDU WDRAŻANIA PAKIETU HIGIENICZNEGO Z 2004 R. W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH 24. Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentów sprawdza wdrażanie wymogów w zakresie higieny w państwach członkowskich za pomocą inspekcji prowadzonych przez działające przy niej Biuro ds. Żywności i Weterynarii (FVO). FVO przeprowadza około 250 inspekcji rocznie, z czego ponad jedną trzecią w państwach trzecich. DG ds. Zdrowia i Konsumentów co roku ustala priorytety inspekcji i bierze pod uwagę ryzyko, elementy określone w rozporządzeniach, bieżącą strategię oraz wyniki wcześniejszych inspekcji. Prowadzone są inspekcje sektorowe 21, ogólne inspekcje pokontrolne i szczegółowe inspekcje pokontrolne. 25. W 2006 r. Biuro ds. Żywności i Weterynarii dokonało przeglądu wdrożenia pakietu higienicznego z 2004 r. (pkt 8) w odniesieniu do sektora mięsa czerwonego we wszystkich państwach członkowskich, które przystąpiły do UE od 2004 r. Działania następcze w związku ze wskazanym niezadowalającym stopniem wdrożenia finalizowane były w czasie niniejszej kontroli w 2011 r. W sektorze mięsa drobiowego przegląd rozpoczął się natomiast dopiero w 2008 r. W czasie niniejszej kontroli w 2011 r. (pięć lat po terminie wdrożenia wymogów w zakresie higieny) wspomniany przegląd nadal był w toku i nadal prowadzone były działania następcze 22.

17 NIEDOCIĄGNIĘCIA W REALIZACJI WIELOLETNICH KRAJOWYCH PLANÓW KONTROLI (MANCP) PRZEZ SKONTROLOWANE PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 26. Realizację planów MANCP państw członkowskich (pkt 9 i glosariusz) ocenia FVO podczas ogólnych inspekcji pokontrolnych. Biuro ds. Żywności i Weterynarii stwierdziło uchybienia w realizacji 23 planów MANCP trzech skontrolowanych państw członkowskich, które niedawno przystąpiły do UE (Węgry, Rumunia i Słowenia), co spowodowało, że w mniejszym stopniu mogły one posłużyć za podstawę kontroli urzędowych. 27. Ponadto w ramach kontroli Trybunał ustalił, że w Rumunii kontrole zaplanowane w MANCP na 2009 r. nie zostały w pełni zrealizowane. UCHYBIENIA W PRZEPROWADZANIU KONTROLI WETERYNARYJNYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH 28. Właściwe organy państw członkowskich powinny przeprowadzać urzędowe kontrole weterynaryjne w ubojniach zgodnie z udokumentowanymi procedurami 24. Aby kontrole były skuteczne, procedury te muszą być jasno określone i właściwie wdrożone (zob. załącznik II). W ramach kontroli ustalono, że zasadniczo stosowane były odpowiednie procedury umożliwiające spełnienie wymogów. Wykryto jednak pewne niedociągnięcia, które wiązały się z problemami z koordynacją oraz dokumentacją programów pobierania próbek i wyników kontroli (zob. ramka 1). 23 Np. na Węgrzech plan MANCP nie przedstawiał wystarczających informacji dotyczących konkretnych aspektów związanych z sektorem drobiu; obowiązków zatwierdzonych lekarzy weterynarii; oceny ryzyka; systemu stosowanego do określenia częstotliwości kontroli urzędowych. W Rumunii plan MANCP nie przedstawiał wystarczających informacji dotyczących skuteczności, proporcjonalności i odstraszającego charakteru sankcji; nie wyszczególniał w sposób jednolity priorytetów kontroli urzędowych; plan nie uwzględniał procedur weryfikacji pracy urzędowych lekarzy weterynarii. W Słowenii plan MANCP nie przedstawiał wystarczających informacji dotyczących procedur służących do zapewnienia bezstronności i spójności kontroli urzędowych oraz był niepełny. 24 Art. 8 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004.

18 WDROŻENIE PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA SEKTORA SPOŻYWCZEGO WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY I BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI W UBOJNIACH 29. Trybunał zbadał wdrożenie przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego wymogów w zakresie higieny i bezpieczeństwa żywności w ubojniach, pod nadzorem właściwych organów państw członkowskich. W ramach kontroli ustalono, że w przedsiębiorstwach tych ogólnie stosowane były odpowiednie procedury umożliwiające spełnienie wymogów. Poniższe uwagi pokazują jednak, że wdrażanie wymogów w zakresie higieny i bezpieczeństwa żywności przez przedsiębiorstwa sektora spożywczego musi podlegać lepszej weryfikacji ze strony właściwych organów krajowych, które muszą być ściśle nadzorowane przez Komisję. RAMKA 1 UCHYBIENIA W URZĘDOWYCH KONTROLACH WETERYNARYJNYCH W czasie kontroli prowadzonej przez Trybunał w Polsce audyt w zakresie urzędowych kontroli weterynaryjnych, za który odpowiadają właściwe organy, był realizowany w ramach zadań tych samych służb kontroli, które prowadzą kontrole weterynaryjne. Stwarza to zagrożenie dla niezależności prac. W Rumunii w jednym sprawozdaniu z kontroli przeprowadzonej przez właściwe organy w celu weryfikacji wyników prac urzędowego lekarza weterynarii znalazły się ustalenia dotyczące działalności ubojni oraz przeprowadzania kontroli własnych, które w rzeczywistości należą do obowiązków przedsiębiorstwa sektora spożywczego. Służby weterynaryjne państw członkowskich sprawdzają, czy kształt i sposób wdrożenia systemów HACCP w przedsiębiorstwach sektora spożywczego spełniają wymogi regulacyjne. Na Węgrzech jednak centralne służby weterynaryjne nie dysponowały pełnym oglądem stosowania systemów HACCP. Ponadto nie zestawiano w sposób odpowiedni informacji dotyczących często stwierdzanych niedociągnięć. W związku z tym niemożliwy był nadzór nad ogólnym stosowaniem i wdrażaniem systemu HACCP. W Słowenii brakowało jasnych wytycznych i standardowej dokumentacji odnośnie do sprawozdawczości z wyników kontroli weterynaryjnej, co skutkowało różnicami w sprawozdaniach z kontroli. Stwarzało to ryzyko dla ich jakości i kompletności. W niektórych małych ubojniach, które poddano kontroli, nie było odpowiedniego rozdziału obowiązków przedsiębiorstwa sektora spożywczego od obowiązków urzędowego lekarza weterynarii. Może to obniżać niezależność kontroli urzędowych.

19 NIEDOCIĄGNIĘCIA WE WDRAŻANIU WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY 30. W ramach kontroli odnotowano uchybienia we wdrażaniu wymogów w zakresie higieny w dziewięciu z 25 skontrolowanych ubojni. Wiązały się one z nieprawidłowymi urządzeniami do czyszczenia, dezynfekcji i ogłuszania, oddzieleniem powierzchni czystych od brudnych i brakiem pomieszczeń do przechowywania mięsa określonego jako niezdatne do spożycia przez ludzi (zob. ramka 2). RAMKA 2 NIEDOCIĄGNIĘCIA WE WDRAŻANIU WYMOGÓW W ZAKRESIE HIGIENY Chociaż proces produkcji w ubojniach powinien być zorganizowany w sposób zapobiegający zanieczyszczeniu krzyżowemu, w jednej skontrolowanej ubojni w Rumunii pracownicy swobodnie przemieszczali się z powierzchni brudnych do czystych, a kontrolerzy musieli ponownie przejść z powierzchni brudnej do czystej, ponieważ nie istniało inne wyjście. W innej ubojni w Rumunii mięso z magazynu musiało zostać z powrotem przeniesione do zakładu rozbioru w celu etykietowania przed wysyłką. W obu ubojniach brak oddzielenia poszczególnych czynności w przestrzeni lub czasie może stwarzać ryzyko zanieczyszczenia krzyżowego. W trzeciej ubojni nieużywane noże nie były przechowywane w odpowiedni sposób podczas uboju. W czwartej ubojni pracownicy zajmowali się obróbką tusz wieprzowych bezpośrednio po myciu podłóg bez uprzedniego umycia rąk. W ubojni w Republice Czeskiej nie było odpowiednich urządzeń do mycia rąk i czyszczenia butów pozwalających wszystkim pracownikom na faktyczne skorzystanie z nich przed wejściem na powierzchnie czyste. W tej i innej ubojni nie występował jasny podział między różnymi powierzchniami, co umożliwiało swobodny wstęp do pomieszczeń bez odpowiedniej dezynfekcji. W trzeciej skontrolowanej ubojni klatki do transportu żywych kur nie zostały całkowicie oczyszczone po wyładunku ptaków, co mogło rodzić ryzyko zanieczyszczenia krzyżowego. W jednej skontrolowanej ubojni w Polsce stosowane urządzenia do ogłuszania nie funkcjonowały właściwie, co powodowało niepotrzebne cierpienie zwierząt, jako że urządzenia zastępcze nie były natychmiast dostępne, aby ukończyć ogłuszanie w odpowiednim czasie. W innej skontrolowanej ubojni w Polsce nie było oddzielnych pomieszczeń chłodniczych do przechowywania mięsa niezdatnego do spożycia przez ludzi.

20 NIEWYSTARCZAJĄCA WIARYGODNOŚĆ SYSTEMU ANALIZY ZAGROŻEŃ I KRYTYCZNYCH PUNKTÓW KONTROLI (HACCP) 31. Stosowna dokumentacja (na przykład dotycząca łańcucha chłodniczego) stanowi istotną część systemów HACCP 25. Plany HACCP skontrolowanych ubojni przewidywały rejestrację monitorowania krytycznych punktów kontroli. W pięciu skontrolowanych ubojniach procedur HACCP nie stosowano jednak w przypadku krytycznych punków kontroli związanych z temperaturą, a dokumentacja dotycząca kontroli tych punktów była niepełna i/lub niewiarygodna (zob. ramka 3). Zmniejszyło to wiarygodność zadeklarowanej kontroli krytycznej. 25 Art. 5 rozporządzenia (WE) nr 852/2004 (zob. również glosariusz). RAMKA 3 NIEPEŁNE KONTROLE W KRYTYCZNYCH PUNKTACH KONTROLI W skontrolowanej ubojni w Słowenii jako limit dla krytycznego punktu kontroli stosowano maksymalną temperaturę mięsa przed wysyłką, ustaloną rozporządzeniami (7 C) i systematycznie dokonywano odczytów temperatury. Jeżeli z odczytu temperatury wynikało, że mięso gotowe do wysłania nie było wystarczająco chłodne, należało je schłodzić. Podczas kontroli odnotowano jednak udokumentowane dostawy mięsa z ubojni, którego temperatura według odczytów wynosiła ponad 8 C, bez dodatkowego schłodzenia. W skontrolowanej ubojni na Węgrzech temperatura w pomieszczeniach chłodniczych została wyznaczona jako krytyczny punkt kontroli. Jednak system monitorowania temperatury nie wydawał odpowiednich ostrzeżeń w przypadku odchyleń temperatury od poziomów określonych w planie HACCP. W innej skontrolowanej ubojni dokumentacja dotycząca krytycznych punktów kontroli była sporządzana dopiero po wystąpieniu problemów. Odczyty temperatury w ramach dozwolonych poziomów nie były dokumentowane. W jednej skontrolowanej ubojni w Rumunii zapisów temperatury w pomieszczeniach chłodniczych nie uznano za wiarygodne. W rejestrach temperatury konsekwentnie odnotowywano takie same odczyty, których cztery razy dziennie dokonywała ta sama osoba w ciągu kilku tygodni. W innej skontrolowanej ubojni w Rumunii zapisów temperatury dokonywano z wyprzedzeniem i każdorazowo wpisywano ją jako prawidłową.

21 BRAKI W REALIZACJI WŁASNEGO PROGRAMU KONTROLI 32. Prawodawstwo wymaga, aby przedsiębiorstwa sektora spożywczego realizowały własny program kontroli przewidujący pobieranie próbek tusz do badania pod kątem zanieczyszczenia mikrobiologicznego co najmniej raz w tygodniu, z wyjątkiem określonych przypadków, w których organy weterynaryjne mogą zezwolić na pobieranie próbek raz na dwa tygodnie. W pięciu ubojniach skontrolowanych w trzech państwach członkowskich częstotliwość pobierania próbek lub ich analizowania nie była zgodna z wymogami. W czterech przypadkach organy weterynaryjne wydały zgodę na pobieranie próbek raz na dwa tygodnie, lecz faktycznie próbki pobierano rzadziej. W jednym przypadku wyniki badania nie były dostępne (zob. ramka 4). RAMKA 4 PRÓBKI TUSZ NIE ZAWSZE POBIERANE ZGODNIE Z PRZEPISAMI Przedsiębiorstwa sektora spożywczego prowadzące ubojnie muszą pobierać próbki do analizy mikrobiologicznej co najmniej raz w tygodniu. W dwóch ubojniach skontrolowanych w Rumunii pobieranie próbek do badania pod kątem salmonelli przez przedsiębiorstwo sektora spożywczego zostało ograniczone do poziomu poniżej wymogów prawnych bez uprzedniej zgody organów weterynaryjnych. Ponadto próbki pobierał urzędowy lekarz weterynarii, chociaż jest to zadaniem przedsiębiorstwa sektora spożywczego. W jednej ubojni skontrolowanej w Polsce pobieranie próbek przez przedsiębiorstwo sektora spożywczego odbywało się w niektórych przypadkach raz w miesiącu. W innej ubojni brak było dowodów, że przeprowadzane są wszystkie wymagane badania. W jednej ubojni skontrolowanej w Republice Czeskiej, chociaż przedsiębiorstwo sektora spożywczego pobierało próbki z wymaganą częstotliwością, próbki wysyłano do laboratorium tylko raz w miesiącu lub rzadziej. Praktyka ta stwarzała ryzyko dla higieny procesu produkcji, ponieważ niemożliwe byłoby podjęcie natychmiastowych działań naprawczych, gdyby pozytywne wyniki analizy mikrobiologicznej próbek nie były szybko znane.

22 NIEZGODNOŚĆ Z WYMOGAMI DOTYCZĄCYMI IDENTYFIKOWALNOŚCI 33. Żywność i pasze, które mogą być sprzedawane w UE, powinny być stosownie etykietowane lub oznakowane w celu ułatwienia ich monitorowania ich pochodzenia za pomocą stosownej dokumentacji lub informacji 26. W ramach kontroli odnotowano uchybienia w sześciu z 25 skontrolowanych ubojni. Dotyczyły one nieodpowiednich systemów oznakowania tusz i stad oraz niekompletnych systemów identyfikacji przetwarzania zwierząt żywych na tusze w łańcuchu żywnościowym (zob. ramka 5). 26 Art. 18 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 178/2002. RAMKA 5 BRAK INFORMACJI UMOŻLIWIAJĄCYCH IDENTYFIKOWALNOŚĆ Ubojnie nie mogą przyjmować zwierząt, jeżeli nie otrzymały odpowiednich informacji dotyczących bezpieczeństwa żywności zawartych w rejestrach prowadzonych przez gospodarstwo pochodzenia. W dwóch ubojniach skontrolowanych w Polsce brak było informacji dotyczących łańcucha żywnościowego w przypadku krów poddawanych ubojowi w czasie kontroli. W dwóch ubojniach trzody chlewnej skontrolowanych w Rumunii i w jednej w Republice Czeskiej zasady oznakowania tusz nie pozwalały zapewnić identyfikowalności. W dwóch przypadkach w Rumunii przedsiębiorstwo sektora spożywczego oświadczyło, że datą uboju jest numer partii. W magazynie chłodniczym w pierwszej ubojni podczas kontroli na miejscu zaobserwowano głowy wieprzowe bez oznakowania. Brak informacji umożliwiających identyfikację części tusz lub partii może zatem uniemożliwić zapewnienie identyfikowalności. W przypadku Republiki Czeskiej tusze opatrzono jedynie liczbą porządkową uboju, lecz nie zapisano daty uboju. W razie sytuacji kryzysowej utrudniłoby to możliwość szybkiego stwierdzenia, z jakiego gospodarstwa pochodzi mięso. W dwóch ubojniach drobiu skontrolowanych w Polsce nie było zgodności między liczbą dostarczonych i ubitych ptaków. W jednej z ubojni występowały różnice między liczbą ptaków zatwierdzonych do uboju w ramach weterynaryjnej kontroli przedubojowej w gospodarstwie rolnym a liczbą ptaków dostarczonych do ubojni. W drugiej ubojni nie odbywało się fizyczne liczenie ptaków poddanych ubojowi. Ponadto w tym przypadku dokumenty identyfikacyjne dołączone do ptaków przeznaczonych do uboju wskazywały gospodarstwo rolne, lecz brakowało informacji dotyczących identyfikacji stada. Jeżeli gospodarstwa rolne posiadają więcej niż jedno stado, skutkuje to brakiem możliwości powiązania stada skontrolowanego ze stadem poddanym ubojowi. Podobny brak identyfikacji stad odnotowano w ubojni drobiu skontrolowanej na Węgrzech.

23 NIESPÓJNOŚĆ PRZEPISÓW DOTYCZĄCYCH ELASTYCZNOŚCI 34. Jak przedstawiono w pkt 11, przedsiębiorstwa sektora spożywczego muszą pobierać próbki do analiz mikrobiologicznych w ubojniach. Prawodawstwo 27 przewiduje wyjątki od częstotliwości pobierania próbek w przypadku małych ubojni pod warunkiem przeprowadzenia analizy ryzyka, która wskazywałaby, że rzadsze pobieranie próbek jest uzasadnione. 35. W prawodawstwie UE w zakresie zasad higieny nie istnieje definicja małych przedsiębiorstw spożywczych. Ponadto występuje niespójność między wymogiem, aby wszystkie zakłady, niezależnie od wielkości, stosowały obowiązujące przepisy dotyczące higieny a rozporządzeniem (WE) nr 2073/2005, które dopuszcza odstępstwa w przypadku małych ubojni. 27 Załącznik I do rozporządzenia Rady (WE) nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych (Dz.U. L 338 z 22.12.2005, s. 1). 28 Art. 8 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. 29 Rozdział III rozporządzenia (WE) nr 852/2004. WYTYCZNE I SZKOLENIA 36. W ramach kontroli zbadano, czy Komisja i państwa członkowskie opracowały odpowiednie wytyczne i propagowały stosowne szkolenia wśród zainteresowanych stron. Chociaż na szczeblu Komisji wytyczne zostały określone, w poszczególnych krajach opracowano niewiele wytycznych branżowych dotyczących praktyk w zakresie higieny w ubojniach (pkt 37 38). Program szkoleń zorganizowanych przez Komisję został uznany przez skontrolowane państwa członkowskie za bardzo pożyteczny, lecz w trakcie kontroli odnotowano, że istnieją możliwości poprawy (pkt 39 44). NIEWIELE WYTYCZNYCH DOTYCZĄCYCH WDRAŻANIA PRAWODAWSTWA OPRACOWANYCH PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE 37. Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa żywności nakładają na Komisję wymóg ustalenia wytycznych dotyczących kontroli urzędowych 28 oraz wytycznych dobrej praktyki 29 w zakresie higieny i stosowania zasad HACCP oraz wymóg zapewnienia ich opracowania i rozpowszechnienia. W tym celu Komisja publikuje i aktualizuje odpowiednie wytyczne po konsultacji z państwami członkowskimi i innymi zainteresowanymi stronami.

24 38. Państwa członkowskie powinny również zachęcać sektory spożywcze do opracowania krajowych wytycznych dobrych praktyk w zakresie higieny i stosowania zasad HACCP 30. Wytyczne te byłyby istotnym narzędziem umożliwiającym zapobieganie sytuacjom opisanym w ustaleniach z kontroli przeprowadzonej przez Trybunał na szczeblu państw członkowskich, a także uchybieniom stwierdzonym podczas inspekcji przeprowadzonych przez FVO. W trzech skontrolowanych państwach członkowskich (Polska, Rumunia i Słowenia) krajowe stowarzyszenia branżowe nie opracowały takich wytycznych. 30 Art. 7 i 8 rozporządzenia (WE) nr 852/2004. 31 Art. 51 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 882/2004. BRAK SYSTEMATYCZNYCH KONSULTACJI MIĘDZY DG DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW A AGENCJĄ WYKONAWCZĄ DS. ZDROWIA I KONSUMENTÓW (EAHC) 39. Tematy i koncepcję szkoleń BTSF wybiera DG ds. Zdrowia i Konsumentów i są one bardzo szczegółowo przedstawiane EAHC. W badanym okresie (na podstawie wizyt kontrolnych przeprowadzonych do stycznia 2011 r.) brak było systematycznych konsultacji między EAHC a DG ds. Zdrowia i Konsumentów na temat koncepcji tych szkoleń, co stwarzało ryzyko niewykorzystania wiedzy uzyskanej przez Agencję podczas realizacji programów. NIEDOCIĄGNIĘCIA W REALIZACJI PROGRAMU BTSF 40. Z myślą o harmonizacji urzędowych kontroli weterynaryjnych przez państwa członkowskie Komisja może organizować szkolenia dla pracowników właściwych organów państw członkowskich 31. Inicjatywa szkoleniowa BTSF została opracowana przez DG ds. Zdrowia i Konsumentów i jest realizowana przez EAHC. W celu zapewnienia lepszej komunikacji z państwami członkowskimi organizowane są regularne spotkania Komisji i krajowych punktów kontaktowych państw członkowskich. 41. Podstawową zasadą szkoleń BTSF jest to, iż nie mają one zastępować krajowych programów szkoleń ani zapewniać szkolenia wszystkim pracownikom właściwych organów, lecz wspierać podejście polegające na szkoleniu trenerów, dzięki któremu państwa członkowskie powinny przekazywać służbom weterynaryjnym informacje otrzymane przez uczestników sesji szkoleniowych BTSF. Podejście polegające na szkoleniu trenerów nie zostało jeszcze w pełni wdrożone na poziomie UE. Obecnie nie istnieją wspólne ramy określające sposób rozpowszechniania ani kryteria monitorowania wyników rozpowszechniania na poziomie państw członkowskich, umożliwiające podjęcie działań następczych.

25 42. Na Węgrzech i w Rumunii rola krajowego punktu kontaktowego odpowiedzialnego za BTSF ogranicza się do przekazywania Komisji informacji dotyczących postępów w działaniach i nie jest wystarczająca, aby monitorować program szkoleń, zapewnić informacje zwrotne i rozpowszechnić odpowiednie informacje. 43. Z oceny śródokresowej BTSF 32 wynika, że uczestnicy uważają, że szkolenia były zbyt teoretyczne i brakowało w nich wystarczającej liczby demonstracji praktycznych. Ponadto w ramach kontroli przeprowadzonej przez Trybunał w państwach członkowskich odnotowano, że rozpowszechnianie informacji w państwach członkowskich po uczestnictwie w szkoleniach BTSF nie obejmowało wystarczającego elementu demonstracji praktycznych, co poprawiłoby wyniki i wpływ rozpowszechniania na poziomie państw członkowskich (zob. ramka 6). 32 Ocena śródokresowa działań szkoleniowych w ramach programu Lepsze szkolenia na rzecz bezpieczniejszej żywności, sprawozdanie końcowe, Food Chain Evaluation Consortium, na zlecenie DG ds. Zdrowia i Konsumentów, 4 kwietnia 2009 r. 44. Kolejna ocena BTSF, którą początkowo planowano na 2011 r., uległa opóźnieniu i powinna zostać ukończona w 2012 r. RAMKA 6 NALEŻY ULEPSZYĆ SZKOLENIA W skontrolowanych państwach członkowskich właściwe organy weterynaryjne uważają inicjatywę BTSF za bardzo przydatną, chociaż sugerowały następujące ulepszenia: a) określenie nowych tematów szkoleń BTSF, ponieważ większość inspektorów na szczeblu centralnym uczestniczyła już w szkoleniach, a istnieją inne tematy związane z aktualnymi problemami, które należy uwzględnić w celu zapewnienia zharmonizowanego podejścia w ramach kontroli urzędowych; b) zmiana języków szkolenia, ponieważ szkolenia są zazwyczaj prowadzone wyłącznie w języku angielskim, francuskim lub niemieckim. Organy podkreślały trudność ze znalezieniem inspektorów posiadających wystarczające umiejętności językowe, aby uczestniczyć w tych szkoleniach. Ponadto nie wszystkie zakłady, które mieli odwiedzić uczestnicy szkoleń, uznano za spełniające aktualne wymogi w zakresie higieny lub stanowiące przykłady dobrych praktyk. W Rumunii i na Węgrzech, ze względu na brak wymiany informacji między krajowym punktem kontaktowym a organami weterynaryjnymi, nie rozważano propozycji poprawy szkoleń.

26 PROCEDURY KORZYSTANIA Z FUNDUSZY UE 45. W ramach kontroli zbadano procedury przyznawania ubojniom funduszy UE w celu ułatwienia wdrażania wymogów w zakresie higieny. Trybunał stwierdził uchybienia związane z trwałością i wyborem projektów (pkt 46 50). W tabeli przedstawiono finansowanie udostępnione ubojniom z SAPARD w celu dostosowania ich norm higienicznych do poziomu UE. Działania te są obecnie wspierane w ramach działania EFRROW Zwiększanie wartości dodanej produktów rolnych i leśnych 33. 33 Art. 28 rozporządzenia (WE) nr 1698/2005. Ogółem w ramach tego działania 1936 projektów otrzymało dofinansowanie w kwocie 1025 mln euro. TABELA SAPARD DZIAŁANIE POPRAWA PRZETWÓRSTWA I MARKETINGU ARTYKUŁÓW ROLNYCH I RYBNYCH Państwo członkowskie Liczba ubojni wspieranych ze środków SAPARD w ramach przedmiotowego działania Kwota dofinansowania UE dla ubojni finansowanych ze środków SAPARD w ramach przedmiotowego działania (w mln EUR) Średnia kwota dofinansowania UE na ubojnię (w mln EUR) Liczba zatwierdzonych ubojni na dzień 31.12.2011 r. (A) (B) (C) (D)=(C)/(B) (E) Bułgaria 1 42 29 0,69 108 Republika 30 4 0,13 239 Czeska 2 Estonia 2 4 1 0,25 60 Łotwa 1 4 1 0,25 78 Litwa 1 9 12 1,33 78 Węgry 2 13 3 0,23 283 Polska 2 77 22 0,29 1 003 Rumunia 2 51 40 0,78 156 Słowenia 2 4 3 0,75 61 Słowacja 2 7 2 0,29 88 Źródła: Ogółem 241 117 0,49 2 154 1 Dostępne roczne sprawozdania z realizacji SAPARD i oceny ex post. 2 Informacje przesłane Trybunałowi przez agencje płatnicze państw członkowskich.