PROGRAM KURSU DOKSZTAŁCAJACEGO W ZAKRESIE POBIERANIA ROZMAZÓW CYTOLOGICZNYCH W SKRYNINGU RAKA SZYJKI MACICY

PROGRAM OPRACOWANY PRZEZ CENTRALNY OŚRODEK KOORDYNUJĄCY POPULACYJNE PROGRAMY WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA PIERSI ORAZ PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA SZYJKI MACIY Centrum Onkologii- Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie PROGRAM KURSU DOKSZTAŁCAJACEGO W ZAKRESIE POBIERANIA ROZMAZÓW CYTOLOGICZNYCH W SKRYNINGU RAKA SZYJKI MACICY Program przeznaczony dla położnych Warszawa 2011

PROGRAM OPRACOWANY PRZEZ CENTRALNY OŚRODEK KOORDYNUJĄCY POPULACYJNE PROGRAMY WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA PIERSI ORAZ PROFILAKTYKI I WCZESNEGO WYKRYWANIA RAKA SZYJKI MACIY Centrum Onkologii- Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Autorzy Programu: St. pielęgniarki ds. Profilaktyki Raka Szyjki Macicy 1. Mgr piel. Grażyna Katarzyna Śliwińska. 2. Mgr piel. Jadwiga Ruszczyk. Program zatwierdzony przez Dr Jerzego Giermka, Kierownika Centralnego Ośrodka Koordynującego Populacyjne Programy Wczesnego Wykrywania Raka Piersi oraz Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Recenzenci: 1. Prof.dr hab.med. Mariusz Bidziński, Kierownik Kliniki Nowotworów Narządu Rodnego Centrum Onkologii-Instytutu im. M. Skłodowskiej Curie w Warszawie, Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej. 2. Mgr Leokadia Jędrzejewska, Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego 2

PLAN NAUCZANIA I. Cel kształcenia......str.4 II. Wykaz umiejętności zawodowych będących efektem kształcenia...str.4 III. Plan nauczania (moduły)......str.6 1. Moduł I: Profilaktyka raka szyjki macicy....str.7 2. MODUŁ II: Anatomia, fizjologia szyjki macicy, wady wrodzone, stany pooperacyjne narządów miednicy mniejszej... str.9 3. MODUŁ III: Cytologia jako narzędzie wykrywania zmian szyjki macicy..str.10 4. MODUŁ IV: Rola położnej w Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy.... str.11 Ćwiczenia praktyczne. str. 13 IV. Zajęcia stażowe.... str.14 V. Literatura...str.16 3

I. CEL KSZTAŁCENIA Pogłębienie oraz aktualizacja wiedzy i umiejętności zawodowych położnej w zakresie: samodzielnego pobierania rozmazów cytologicznych w skryningu raka szyjki macicy, utrwalania pobranego materiału, rejestrowania zapisu przeprowadzonego badania cytologicznego w systemie SIMP Programu, prowadzenia edukacji zdrowotnej kobiet w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. II. WYKAZ UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH BĘDĄCYCH EFEKTEM KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu kursu dokształcającego W zakresie pobierania rozmazów cytologicznych w skryningu raka szyjki macicy położna powinna: 1. Poznać zasady organizacji badania populacyjnego w zakresie raka szyjki macicy: Omówić zasady organizacji Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy (Centralny i Wojewódzkie Ośrodki Koordynujące Populacyjne Programy Wczesnego Wykrywania Raka Piersi oraz Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy). Określić zasady wyboru populacji i zasady rekrutacji kobiet do Programu. Omówić czynniki ryzyka raka szyjki macicy. Omówić cele i wskaźniki Systemu Informatycznego Monitorowania Programu SIMP. 2. Scharakteryzować patofizjologię szyjki macicy. Omówić anatomię układu rozrodczego kobiety ze szczególnym zwróceniem uwagi na szyjkę macicy. Wymienić różne rodzaje wad wrodzonych dotyczących szyjki macicy. Scharakteryzować zmiany patologiczne w obrębie pochwy, sromu. Stosować zgodne z terminologią stosowaną w medycynie nazewnictwo zmian szyjki macicy, sromu, pochwy. 3. Zinterpretować opis i zalecenia wyników cytologicznych w Systemie Bethesda. 4

4. Omówić zasady postępowania terapeutycznego w dysplazjach szyjki macicy i we wczesnych stopniach klinicznego zaawansowania raka szyjki macicy: Omówić klasyfikację zmian dysplastycznych szyjki macicy i podziału raka wg FIGO. Scharakteryzować współczesne metody diagnostyki i leczenia stanów przednowotworowych szyjki macicy i wczesnych postaci raka szyjki macicy. Scharakteryzować współczesne metody leczenia raka szyjki macicy. 4. Poznać technikę pobrania rozmazu cytologicznego Wyjaśnić cel, istotę i przebieg badania cytologicznego. Przeprowadzić wywiad ginekologiczny z badaną kobietą w programie skryningu raka szyjki macicy. Przestrzegać zasad techniki założenia wziernika ginekologicznego. Dopasować wziernik ginekologiczny do warunków anatomicznych badanej kobiety. Uwidocznić szyjkę macicy. Ocenić i opisać zgodnie ze stosowaną terminologią medyczną uwidocznione zmiany na szyjce macicy, na sromie i w pochwie. Pobrać, nanieść na szkiełko i utrwalić wymaz cytologiczny z szyjki macicy. Przekazać pobrany materiał cytologiczny do laboratorium cytologicznego. Wymienić najczęstsze powody nieprawidłowego pobrania materiału cytologicznego. 6. Prowadzić edukację zdrowotną kobiet w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. 7. Zdobyć umiejętności raportowania procedur w systemie SIMP. Rejestrować zapis przeprowadzonego badania cytologicznego w Systemie SIMP Programu. 5

III. PLAN NAUCZANIA (moduły) TEORIA Staż L.p. MODUŁ (liczba Placówka Liczba godzin godzin) I Profilaktyka raka szyjki 2 macicy II Anatomia, fizjologia 2 szyjki macicy, wady wrodzone, stany pooperacyjne narządów miednicy mniejszej. III Cytologia jako narzędzie wykrywania zmian szyjki macicy IV Rola położnej w Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Pokaz na fantomie ćwiczenia. 3 2 4 Poradnie ginekologiczne uczestniczące minimum od 2 lat w realizacji programu NFZ wczesnego wykrywania raka szyjki macicy w ramach skryningu 21 na terenie WOK-u Razem ilość godzin 13 21 Godzina zajęć teoretycznych, w tym ćwiczeń = 45 min. Godzina zajęć praktycznych = 60 min. 6

1. MODUŁ I Profilaktyka raka szyjki macicy Cel modułu: Poszerzenie i aktualizacja wiedzy położnej z zakresu epidemiologii, profilaktyki raka szyjki macicy oraz realizacji Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Wykaz umiejętności: Po zrealizowaniu treści kształcenia położna powinna: Prowadzić edukację zdrowotną kobiet w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Scharakteryzować sytuację epidemiologiczną raka szyjki macicy w Polsce i na świecie. Omówić zależność zachorowania na raka szyjki macicy od wieku kobiety. Scharakteryzować organizację struktury skryningu raka szyjki macicy. Scharakteryzować cele, cechy, zasady wykonywania badań przesiewowych raka szyjki macicy. Uczestniczyć świadomie i aktywnie w diagnostyce chorób nowotworowych szyjki macicy. Przedstawić cele profilaktyki przeciwnowotworowej. Omówić czynniki karcinogenne raka szyjki macicy. Motywować kobietę do podejmowania działań i zachowań zmniejszających ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Scharakteryzować efekty przetrwałego zakażenia wirusem HPV. Scharakteryzować rekomendacje PTG dotyczące raka szyjki macicy i szczepień przeciwko HPV. Omówić zasady organizacji, cele i zadania Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Wyjaśnić cele kontroli jakości wykonywanych w poszczególnych etapach Programu. Omówić cele i wskaźniki Systemu Informatycznego Monitorowania Programu SIMP. Prowadzić dokumentację medyczną. 7

Treści kształcenia: 1. Epidemiologia raka szyjki macicy: Częstość raka szyjki macicy na świecie i w Polsce. Zachorowalność i umieralność na raka szyjki macicy w świecie i w Polsce. Zachorowalność i umieralność na nowotwory złośliwe narządów płciowych u kobiet w Polsce. Pięcioletnie względne przeżycia chorych na raka szyjki macicy w Europie. Zależność zachorowalności na raka szyjki macicy od wieku kobiety. 2. Badania skryningowe szyjki macicy: Podstawowe zagadnienia i zasady programów badań skryningowych. Schemat działania skryningu raka szyjki macicy. Główne i prawdopodobne czynniki ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Karcinogeneza raka szyjki macicy. Rekomendacje PTG dotyczące raka szyjki macicy i szczepień przeciwko HPV. Diagnostyka DNA HPV a skryning cytologiczny 3. Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy: Programy skryningowe raka szyjki macicy w Polsce i w świecie. Organizacja Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Sprawozdawczość w Systemie SIMP. Wskaźniki monitorowania oczekiwanych efektów Programu. Czas trwania modułu: 2 godziny dydaktyczne. Formy zajęć: wykłady, prezentacja multimedialna. Środki dydaktyczne: broszury, ulotki, środki audiowizualne. Wykładowcy: posiadający tytuł naukowy profesora, doktora habilitowanego lub doktora w dziedzinie odpowiadającej tematyce wykładów, lub lekarza medycyny - specjalista ginekolog 8

/położnik, lub posiadają tytuł zawodowy magistra położnictwa lub specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa położniczo-ginekologicznego. 2. MODUŁ II: Anatomia, fizjologia szyjki macicy, wady wrodzone, stany pooperacyjne narządów miednicy mniejszej. Cel modułu: Pogłębienie wiedzy położnej z zakresu wad wrodzonych szyjki macicy i stanów pooperacyjnych narządów miednicy mniejszej, z którymi może się zetknąć przy wykonywaniu badania cytologicznego z szyjki macicy u kobiet. Wykaz umiejętności: Po zrealizowaniu treści kształcenia położna powinna: Omówić anatomię i fizjologię układu rozrodczego kobiety ze szczególnym zwróceniem uwagi na szyjkę macicy. Omówić różne rodzaje wad wrodzonych dotyczących szyjki macicy. Scharakteryzować zabiegi diagnostyczne wykonywane na szyjce macicy. Scharakteryzować zmiany patologiczne w obrębie pochwy, sromu. Stosować zgodne z terminologią stosowaną w medycynie nazewnictwo zmian szyjki macicy, sromu, pochwy. Treści kształcenia: Anatomia i fizjologia szyjki macicy. Wady wrodzone narządu rodnego kobiet Stany pooperacyjne narządów miednicy mniejszej (wymienić). Zmiany patologiczne w obrębie szyjki macicy (wymienić). Zmiany patologiczne w obrębie pochwy, sromu (wymienić). Ocena makroskopowa, terminologia oceny klinicznej zmian na szyjce macicy, pochwie, sromie. Obrazy kolposkopowe. 9

Czas trwania modułu: 2 godziny dydaktyczne. Formy zajęć: wykłady, prezentacja multimedialna. Środki dydaktyczne: broszury, ulotki, środki audiowizualne. Wykładowcy: posiadający tytuł naukowy profesora, doktora habilitowanego lub doktora w dziedzinie odpowiadającej tematyce wykładów, lub lekarz medycyny specjalista ginekologpołożnik. 3. MODUŁ III: Cytologia jako narzędzie wykrywania zmian szyjki macicy. Cel modułu: Aktualizacja i pogłębienie wiedzy położnych dotyczącej algorytmu postępowania w przypadku nieprawidłowych wyników cytologicznych oraz nowoczesnych metod diagnostyki i leczenia stanów przedrakowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy. Wykaz umiejętności: Po zrealizowaniu treści kształcenia położna powinna: Wyselekcjonować grupy ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Zinterpretować opis i zalecenia wyników cytologicznych w Systemie Bethesda. Objaśnić metody diagnostyczne stosowane przy nieprawidłowych wynikach badań cytologicznych. Wyjaśnić zasady i cel wykonania badania kolposkopowego szyjki macicy. Omówić klasyfikację zmian dysplastycznych szyjki macicy i podziału raka wg FIGO. Wymienić objawy kliniczne raka szyjki macicy. Omówić postępowanie w przypadku zmian łagodnych na szyjce macicy. Scharakteryzować współczesne metody diagnostyki i leczenia stanów przednowotworowych szyjki macicy i wczesnych postaci raka szyjki macicy. Scharakteryzować współczesne metody leczenia raka szyjki macicy 10

Treści kształcenia; Ocena Bethesda System. Konsekwencje nieprawidłowego pobierania materiału. Jakość w programie profilaktyki. Algorytm postępowania w przypadku nieprawidłowych wyników cytologicznych. Właściwości onkogenne poszczególnych typów HPV, a progresja CIN. Rola patomorfologa w diagnostyce raka szyjki macicy. Klasyfikacja stanów przednowotworowych szyjki macicy. Klasyfikacja podziału raka wg FIGO i objawy kliniczne raka szyjki macicy. Współczesne kierunki rozwoju diagnostyki i leczenia stanów przednowotworowych i wczesnych postaci raka szyjki macicy (wymienić). Metody leczenia raka szyjki macicy (wymienić). Czas trwania modułu: 3 godziny dydaktyczne. Formy zajęć: wykłady, prezentacja multimedialna. Środki dydaktyczne: broszury, ulotki, środki audiowizualne. Wykładowcy: posiadający tytuł naukowy profesora, doktora habilitowanego lub doktora w dziedzinie odpowiadającej tematyce wykładów, lekarz medycyny specjalista patomorfolog. 4. MODUŁ IV: Macicy. Rola położnej w Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Cel modułu: Pogłębienie wiedzy i umiejętności położnej w zakresie pobierania wymazów cytologicznych u kobiet w programie skryningu szyjki macicy, prowadzenie edukacji zdrowotnej kobiet w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy.. 11

Wykaz umiejętności: Po zrealizowaniu treści kształcenia położna powinna: Scharakteryzować zadania i rolę położnej uczestniczącej w badaniach przesiewowych. Kształtować świadomość kobiet poprzez propagowanie zdrowego stylu życia. Przygotować kobietę fizycznie i psychicznie do wykonania pobrania wymazu z szyjki macicy. Motywować kobiety do regularnego wykonywania badań cytologicznych. Wyjaśnić cel, istotę i przebieg badania pobierania wymazów cytologicznych. Przeprowadzić prawidłowo wywiad ginekologiczny z uwzględnieniem informacji koniecznych, istotnych z kobietą w programie skryningu raka szyjki macicy. Opisać badanie kliniczne w karcie skryningowej. Zapewnić w czasie badania poczucie bezpieczeństwa, intymności. Przestrzegać stosowania zasad aseptyki i antyseptyki koniecznych przy wykonaniu badania. Opisać zgodnie ze stosowaną terminologią medyczną uwidocznione zmiany na szyjce macicy. Opisać zgodnie ze stosowaną terminologią medyczną uwidocznione zmiany makroskopowe na sromie i w pochwie. Przygotować psychicznie i fizycznie kobietę do diagnostyki szyjki macicy. Uczestniczyć aktywnie w procesie diagnostycznym kobiety. Rejestrować zapis przeprowadzonego badania cytologicznego w Systemie SIMP Programu. Treści kształcenia: Położna jako edukator w profilaktycznych badaniach przesiewowych (kształtowanie świadomości zdrowotnej kobiet). Warunki, jakie muszą być spełnione do prawidłowego pobrania wymazu cytologicznego ze strony pobierającego badanie i ze strony kobiety wykonującej badanie. Wywiad ginekologiczny z kobietą w programie skryningu raka szyjki macicy (informacje konieczne, istotne, niewystarczające). 12

Standaryzowanie pobierania wymazów cytologicznych: zasady oznaczania, pobierania i utrwalania materiału cytologicznego. Opisywanie zmian na szyjce macicy zgodnie z terminologią medyczną. Problemy związane z pobieraniem materiału cytologicznego (virgo, ciąża, menopauza, stany po operacjach i zabiegach ginekologicznych). Utrwalanie materiału cytologicznego i przekazywanie go do Pracowni Patomorfologii (barwienie i ocena preparatów). Prezentacja sprzętu używanego do pobierania wymazu w badaniu cytologicznym. Najczęstsze powody i konsekwencje nieprawidłowego pobrania materiału cytologicznego. Zasady współpracy z lekarzem ginekologiem. Ćwiczenia praktyczne pokaz na fantomie: Sprzęt używany do pobrania wymazu cytologicznego: fantom ginekologiczny, różne typy jednorazowych wzierników ginekologicznych i szczoteczek do pobierania rozmazów cytologicznych, rękawiczki, szkiełka podstawowe cytologiczne, utrwalacz. Zakładanie wziernika i uwidocznienie szyjki macicy. Pobranie wymazu z szyjki macicy i naniesienie na szkiełko podstawowe. Utrwalenie pobranego wymazu. Ankieta SIMP. Rejestrowanie zapisu pobranego badania cytologicznego w systemie SIMP Programu. Czas trwania modułu: 6 godzin dydaktycznych, w tym 2 godziny wykładu teoretycznego i 4 godziny ćwiczeń. Formy zajęć: wykłady teoretyczne, multimedialne, fantom ginekologiczny, prezentacja sprzętu używanego do pobrania wymazu cytologicznego, komputer z dostępem do systemu SIMP Programu. Środki dydaktyczne: broszury, ulotki, plakaty, środki audiowizualne, sprzęt jednorazowy stosowany przy wykonywaniu badania cytologicznego (rękawiczki, wzierniki, szczoteczki, szkiełka podstawowe), komputer z dostępem do systemu SIMP Programu (dostęp do Internetu). 13

Wykładowcy: posiadają tytuł zawodowy magistra położnictwa lub specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa położniczo- ginekologicznego. IV. Zajęcia stażowe Cel zajęć: przygotowanie położnej do pobrania rozmazu cytologicznego, naniesienie pobranego wymazu na szkiełko, utrwalenie i zarejestrowanie badania w systemie SIMP Programu. Zajęcia stażowe powinny odbywać się w poradniach ginekologicznych uczestniczących minimum od 2 lat w realizacji programu NFZ wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, na terenie danego WOK - u. Położna w trakcie zajęć stażowych powinna pobrać minimum 30 badań cytologicznych. Rola i zadania położnej w poradni skryningowej Omówić organizację pracy w poradni wykonującej badania cytologiczne w ramach skryningu. Przygotować sprzęt używany do pobierania rozmazu cytologicznego. Zebrać wywiad ginekologiczny. Pobrać rozmaz cytologiczny; nanieść na szkiełko cytologiczne, utrwalić pobrany materiał. Zarejestrować przeprowadzone badanie cytologiczne w systemie SIMP Programu. Wykaz umiejętności: Po zrealizowaniu treści kształcenia położna potrafi: Przestrzegać zasady techniki założenia wziernika ginekologicznego. Dopasować wziernik ginekologiczny do warunków anatomicznych badanej kobiety. Uwidocznić szyjkę macicy badanej kobiety. Pobrać rozmaz cytologiczny. Nałożyć rozmaz cytologiczny na szkiełko podstawowe. Utrwalić pobrany materiał cytologiczny. Przekazać pobrany materiał cytologiczny do laboratorium cytologicznego 14

Zarejestrować badanie w systemie SIMP Programu. Czas trwania zajęć stażowych: 21 godzin (godzina zegarowa 60 minut). Formy zajęć stażowych: pokaz i ćwiczenia samodzielne pobieranie badania cytologicznego. Opiekun stażu: posiada tytuł zawodowy magistra położnictwa lub specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa położniczo- ginekologicznego lub lekarz ginekolog. Prowadzący staż są merytorycznymi pracownikami placówki stażowej, w której realizowane są zajęcia stażowe. Liczebność grupy na stażu: 1-2 osoby. Wykaz świadczeń zdrowotnych do zaliczenia: pobrać rozmaz (minimum 30 rozmazów cytologicznych), nanieść na szkiełko podstawowe, utrwalić, zarejestrować i przekazać do laboratorium cytodiagnostycznego. Środki dydaktyczne: broszury, ulotki, plakaty, sprzęt jednorazowy stosowany przy wykonywaniu badania cytologicznego (rękawiczki, wzierniki, szczoteczki, szkiełka podstawowe), komputer z dostępem do systemu SIMP Programu (dostęp do Internetu). 15

V. Literatura 1. Majewski S., Sikorski M., red., Przełom w pierwotnej profilaktyce raka szyjki macicy i innych zmian związanych z zakażeniem HPV, Przewodnik Lekarza, 2 / 2007. 2. Olszewski W.: Terminologia zmian przednowotworowych szyjki macicy od Papanicolaou do Systemu Bethesda, [w] Zwalczanie Nowotworów, Warszawa XII 2001 2002. 3. Spaczyński M.: Diagnostyka, profilaktyka i wczesne wykrywanie raka szyjki macicy. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Polskiego Towarzystwa Patologów, [w:],,ginekologia po Dyplomie, Warszawa 2006, Wydanie specjalne. 4. Spaczyński M., Kędzia W., Nowak Markwitz., red., Profilaktyka pierwotna i wtórna raka szyjki macicy, diagnostyka i leczenie, Poznań, 2008. 5. Spaczyński M., Karowicz, Bylińska A., Rokita W., Molińska Glura M., Jaruszek Michalecka L., Seroczyński P., Mchlik J., Nowak Markwitz E., Uczestnictwo kobiet w Populacyjnym Programie Profilaktyki Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy w latach 2007-2009. Ginekol Pol. 2010. 6. Wronkowski Z., Zwierko M.: Epidemiologia raka szyjki macicy ; [w:] Majewski S., Sikorski M., red. Szczepienia przeciw HPV. Profilaktyka raka szyjki macicy i innych zmian związanych z zakażeniami HPV, Lublin 2006. 7. Akty prawne: Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2003 roku w sprawie kształcenia podyplomowego pielęgniarek i położnych (Dz.U. z 2003 r., Nr 197, poz. 1923), Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 2007 roku w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę lub położną samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. Nr 210, poz.1540). Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych (Dz.U. Nr 52 poz.271). 8. Zarządzenie Prezesa NFZ uwzględniające Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy: 16

Zarządzenie Nr 57/2009/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 29 października 2009 roku w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju profilaktyczne programy zdrowotne. Zarządzenie Nr 11/2010/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 29 stycznia 2010 roku zmieniające zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju profilaktyczne programy zdrowotne. 9. Narodowy Program Zdrowia. 10. Dokumenty WHO. 17