1 2 3 4 5 6 7 8 9 MTK Zasady powstania i organizacji Trybunału Po raz pierwszy idea utworzenia stałego mechanizmu ścigania zbrodniarzy wojennych i osób odpowiedzialnych za masowe mordy pojawiła się w 1944 r. jako alternatywa dla projektu powołania Międzynarodowego Trybunału Wojskowego dla osądzenia zbrodniarzy nazistowskich. Na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych poruszono ten temat w 1948 roku przy okazji prac nad Konwencją w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa. (W tym okresie jednak, gdy rozpoczynała się zimnowojenna rywalizacja, a wiele państw świata podchodziło, delikatnie mówiąc sceptycznie, do idei praw człowieka pomysł ten był skazana na niepowodzenie.) Sprawa powołania Międzynarodowego Trybunału Karnego mogła stać się przedmiotem poważnej dyskusji dopiero po zakończeniu zimnej wojny dyskusje nad koniecznością jego powołania zintensyfikowało zwłaszcza powołanie przez Radę Bezpieczeństwa ONZ Międzynarodowych Trybunałów dla byłej Jugosławii (1993) i Rwandy (1994). Projekt statutu MTK został przyjęty w 1994 r. na XLVI sesji Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. Następnie Zgromadzenie Ogólne (rezolucja 49/53 z 9 grudnia 1994 r.) powołało do życia Komitet ad hoc, który zajmował się tą kwestią w roku 1995 i po dwóch sesjach przedstawił swój raport Zgromadzeniu. Dalsze prace podjęli już dyplomaci i politycy. Powołano Komitet Przygotowawczy, który zaproponował i przygotował zwołanie konferencji dyplomatycznej w sprawie utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Komitet opracował również podczas prac w latach 1996-98 zasadniczą wersję statutu. 15 czerwca 1998 r. w siedzibie FAO w Rzymie rozpoczęła się Konferencja Dyplomatyczna Pełnomocników Rządów do spraw Utworzenia Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wzięli w niej udział przedstawiciele 160 państw, 33 organizacji międzyrządowych oraz 236 skupionych w CICC organizacji pozarządowych. Ostatecznie 17 lipca 1998 r. uchwalono statut Międzynarodowego Trybunału Karnego. Za jego przyjęciem głosowało 120 państw, 7 było przeciw, a 21 wstrzymało się od głosu. Statut Rzymski przewidywał konieczność ratyfikacji go przez 60 państw aby Statut MTK mógł wejść w życie. Liczbę tą osiągnięto w 2002 r. w tym roku (1 lipca 2002 r.) Trybunał rozpoczął oficjalnie swą działalność. 1
10 11 12 13 14 15 16 17 Cechy MTK Jest organem o charakterze stałym. Posiada niewątpliwą osobowość prawnomiędzynarodową (podstawą prawną jego działania jest statut rzymski z 17 lipca 1998 r.). Jurysdykcja Trybunału obejmuje ściganie i rozpoznawanie spraw o najcięższe zbrodnie międzynarodowe. Trybunał wykonuje powierzone mu uprawnienia w zakresie ścigania i sądzenia jedynie wobec osób fizycznych, a zatem nie podlegają mu ani państwa, ani osoby prawne. Jurysdykcja Trybunału ma charakter komplementarny wobec sądownictwa krajowego. Trybunał jest organem niezależnym od ONZ, Prokurator MTK jest niezależnym organem. Jak można stać się Stroną Statutu MTK Artykuł 126 Wejście w życie 1.Niniejszy statut wchodzi w życie pierwszego dnia miesiąca po upływie sześćdziesięciu dni od dnia złożenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych sześćdziesiątego dokumentu ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia. Artykuł 125 Podpisanie, ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie 1.Niniejszy statut jest otwarty do podpisu dla wszystkich państw w Rzymie, w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa, dnia 17 lipca 1998 r. Następnie Statut będzie otwarty do podpisu w Rzymie, w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Włoch, do dnia 17 października 1998 r. Po tym terminie Statut będzie otwarty do podpisu w Nowym Yorku, w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych, do dnia 31 grudnia 2000 r. Zastrzeżenia Do niniejszego statutu nie mogą być czynione żadne zastrzeżenia. 2
18 19 20 artykuł 127 Wypowiedzenie 1.Państwo-Strona może wypowiedzieć niniejszy statut w drodze pisemnego zawiadomienia Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wypowiedzenie staje się skuteczne po upływie jednego roku od daty otrzymania zawiadomienia, chyba że w zawiadomieniu określono datę późniejszą. 122 państwa Strony Statutu MTK 34 z Afryki 18 Azja-Pacyfik 18 Europa Wschodnia 27 Ameryka Pd. i Karaiby 25 Europa Zachodnia ZGROMADZENIE PAŃSTW-STRON Artykuł 112 21 22 23 24 Tworzy się Zgromadzenie Państw-Stron niniejszego statutu. Każde Państwo-Strona ma w Zgromadzeniu jednego przedstawiciela, któremu mogą towarzyszyć zastępcy i doradcy. Inne państwa, które podpisały niniejszy statut lub Akt Końcowy, mogą mieć status obserwatorów w Zgromadzeniu. Zgromadzenie Państw-Stron: (a) rozpatruje i przyjmuje zalecenia Komisji Przygotowawczej; (b) sprawuje nadzór nad Prezydium, Prokuratorem oraz Sekretarzem w zakresie administracji Trybunału; (c) rozpatruje sprawozdania z działalności Biura utworzonego na podstawie ustępu 3 oraz podejmuje w związku z tym odpowiednie działania; (d) rozpatruje oraz uchwala budżet Trybunału; (e) decyduje zgodnie z artykułem 36 o zmianie liczby sędziów; (f) rozpatruje zgodnie z artykułem 87 ustęp 5 i 7 kwestie dotyczące braku współpracy Zgromadzenie Państw-Stron posiada Biuro składające się z Prezesa, dwóch wiceprezesów oraz 18 członków wybieranych przez Zgromadzenie na trzyletnią kadencję. Posiedzenia Zgromadzenia Państw-Stron odbywają się w siedzibie Trybunału lub w głównej siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych raz do roku, a jeśli okoliczności tego wymagają, odbywają się specjalne posiedzenia. 3
25 26 27 28 29 30 31 32 Każde Państwo-Strona posiada jeden głos. Należy czynić wszelkie wysiłki w celu podejmowania decyzji przez Zgromadzenie i Biuro w drodze konsensusu. Jeżeli konsensusu nie można osiągnąć, to z wyjątkiem, kiedy statut nie stanowi inaczej: (a) decyzje dotyczące kwestii merytorycznych muszą zostać podjęte przez większość dwóch trzecich obecnych i głosujących Państw-Stron, z tym zastrzeżeniem, że bezwzględna większość Państw-Stron stanowi quorum, (b) decyzje dotyczące spraw proceduralnych są podejmowane zwykłą większością obecnych i głosujących Państw-Stron. Finansowanie MTK Wydatki Trybunału i Zgromadzenia Państw-Stron, w tym Biura i organów pomocniczych, przewidziane w budżecie przyjętym przez Zgromadzenie Państw- Stron, pokrywane są z następujących źródeł: (a) ustalonych składek wpłacanych przez Państwa-Strony; (b) funduszy przydzielonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych, po uzyskaniu zgody Zgromadzenia Ogólnego, w szczególności w związku z wydatkami spowodowanymi przedstawieniem spraw Trybunałowi przez Radę Bezpieczeństwa. C) dobrowolne dotacje od Rządów, organizacji międzynarodowych, osób indywidualnych, przedsiębiorstw oraz innych podmiotów, stosownie do odpowiednich kryteriów przyjętych przez Zgromadzenie Państw-Stron. Po upływie siedmiu lat od wejścia w życie niniejszego statutu każde Państwo-Strona może zaproponować poprawki do niego. Tekst proponowanej poprawki przedstawia się Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który niezwłocznie komunikuje zaproponowaną poprawkę wszystkim Państwom-Stronom. Zgromadzenie Państw-Stron na swoim następnym posiedzeniu, większością obecnych i głosujących, decyduje, czy przyjąć poprawkę Zgromadzenie może rozpatrzyć proponowaną poprawkę bezpośrednio lub zwołać Konferencję Rewizyjną, jeżeli uzasadnia to charakter problemu. Jeżeli przyjęcie poprawki podczas Zgromadzenia Państw-Stron lub na Konferencji Rewizyjnej jest niemożliwe w drodze konsensusu, wymagana jest większość dwóch trzecich głosów Państw-Stron. poprawka wchodzi w życie w stosunku do wszystkich Państw-Stron po upływie roku od złożenia Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych dokumentów ratyfikacji lub przyjęcia przez siedem ósmych Państw-Stron, ALE... Każda poprawka do artykułów 5, 6, 7 i 8 niniejszego statutu wchodzi w życie w stosunku do tych Państw-Stron, które ją przyjęły, w ciągu jednego roku po złożeniu dokumentów ratyfikacji lub przyjęcia. 4
33 34 35 36 37 38 Jeśli chodzi o Państwo-Stronę, które nie przyjęło poprawki, Trybunał nie może wykonywać jurysdykcji w stosunku do zbrodni objętej tą poprawką, jeżeli została popełniona przez obywatela tego Państwa-Strony lub na jego terytorium. Organizacja Prezydium Wydziały i izby Urząd Prokuratora Sekretariat (Biuro do spraw Pokrzywdzonych i Świadków, Biuro do spraw Obrońców) Władza sądownicza Prezydium Wydziały i izby Sędziowie Sędziowie (art. 36) Skład sędziowski Trybunału liczy 18 sędziów, którzy specjalizują się w prawie karnym i jego procedurach i posiadają odpowiednie doświadczenie w zakresie postępowań karnych. Sędziowie będą się również legitymować szerokimi kompetencjami w odpowiednich dziedzinach prawa międzynarodowego, takich jak międzynarodowe prawo humanitarne i prawa człowieka. Skład sędziowski Trybunału musi mieć w pełni wyważony i międzynarodowy charakter i dlatego o wyborze sędziów będą decydować takie kryteria jak reprezentatywny udział przedstawicieli głównych systemów prawnych na świecie, sprawiedliwa reprezentacja geograficzna i zrównoważony udział kobiet i mężczyzn. Sędziów wybiera Zgromadzenie Państw-Stron. Każde państwo członkowskie może przedstawić dwie kandydatury. Kandydat nie musi być obywatelem państwa, które go nominuje ale musi być obywatelem, któregoś z państw-stron statutu. sędziowie są wybierani w tajnym głosowaniu według kolejności zdobytych głosów, a głosowanie będzie ważne, jeżeli weźmie w nim udział przynajmniej 2/3 państw-stron Statutu. Każdy sędzia będzie pochodził z innego kraju i będzie zasiadał w Trybunale tylko raz, przez dziewięcioletnią kadencję. Sędziego będzie można pozbawić urzędu, jeśli udowodni mu się poważne wykroczenie lub naruszenie obowiązków służbowych lub gdy okaże się, ze jest on niezdolny do sprawowania powierzonej mu funkcji. Decyzję o pozbawieniu sędziego urzędu podejmuje Zgromadzenie Państw-Stron większością 2/3 głosów na podstawie wniosku popartego przez 2/3 sędziów Trybunału. prezydium Tworzą je prezes oraz I i II wiceprezes Trybunału. Będą oni wybierani bezwzględną większością głosów i będą pełnić swe funkcje przez trzy lata lub do końca swojej sędziowskiej kadencji, jeśli przypadnie on przed upływem trzech lat. Prezes i wiceprezes Trybunału będą mogli ponownie kandydować na swe stanowiska tylko raz. I wiceprezes będzie zastępował prezesa w przypadku jego nieobecności lub 5
39 40 41 42 43 44 niezdolności do pracy. II wiceprezes będzie zastępował prezesa w przypadku, gdy zarówno prezes jak i I wiceprezes będą nieobecni lub niezdolni do pracy. Do obowiązków tego organu będzie należało właściwe administrowanie pracą Trybunału - za wyjątkiem Urzędu Prokuratora - oraz wykonywanie innych, nałożonych przez Statut zadań. Prezydium będzie uzgadniać z Prokuratorem wszelkie kwestie dotyczące obu stron i będzie dążyć do osiągnięcia zbieżnych stanowisk odnośnie ich rozstrzygania. Wydziały: Przygotowawczy, Orzekający i Odwoławczy Wydział Orzekający i Wydział Przygotowawczy składają się z co najmniej sześciu sędziów każdy. Wydział Odwoławczy będzie się składał z prezesa i czterech sędziów. Izba Przygotowawcza (składa się z trzech sędziów choć może być też jednoosobowa) Izba Orzekająca (składa się z trzech sędziów) Izba Odwoławcza (tworzy ją cały skład Wydziału Odwoławczego) Możliwe jest tworzenie więcej niż jednej Izby w ramach Wydziałów Przygotowawczego i Orzekającego. prokurator Urząd Prokuratora jest niezależnym, wydzielonym organem Trybunału. Urząd jest odpowiedzialne za przyjmowanie powiadomień o popełnieniu przestępstwa oraz wszelkich popartych dowodami informacji o przestępstwach objętych jurysdykcją Trybunału, za ich zbadanie oraz za prowadzenie dochodzeń i postępowań sądowych. Pracami Urzędu kieruje Prokurator. Prokurator ma pełną władzę w sferze zarządzania i czynności administracyjnych i będzie podejmował wszelkie decyzje dotyczące kadry, bazy materialnej i innych zasobów Urzędu. Prokurator korzysta z pomocy jednego lub kilku Zastępców Prokuratora, którzy będą uprawnieni do wykonywania wszelkich zadań, jakie nakłada na Prokuratora Statut Trybunału. Prokurator i jego zastępcy muszą być obywatelami różnych krajów. Prokurator będzie wybierany w tajnym głosowaniu przez bezwzględną większość uczestników Zgromadzenia Państw-Stron. Zastępcy prokuratora będą wybierani w ten sam sposób z listy kandydatów przedstawionej przez prokuratora. Prokurator zaproponuje trzech kandydatów na każde stanowisko zastępcy prokuratora. Jeśli podczas wyborów Zgromadzenie Państw-Stron nie zadecyduje o skróceniu ich kadencji, prokurator i jego zastępcy będą pełnić swe funkcje przez dziewięć lat bez prawa do ponownego wyboru. Budowa urzędu prokuratora Sekcja Administracyjna Sekcja pomocy prawnej Sekcja jurysdykcji, komplementarności i współpracy: - sekcja analizy sytuacji - sekcja współpracy międzynarodowej 6
- 45 46 47 48 49 50 51 Sekcja śledcza: Sekcja planowania śledztwa i wsparcia: 1)operacyjna sekcja sekcja ds. dzieci i płci sekcja strategii prowadzenia śledztwa 2) 3 drużyna śledcze Sekcja oskarżenia: dział oskarżenia i apelacji Sekretariat Sekretariat jest organem odpowiedzialnym za pozaorzecznicze aspekty działalności Trybunału jego obsługę i administracyjne czynności, przy czym jego działalność nie może naruszać funkcji i uprawnień prokuratora określonych w artykule 42 Statutu. Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz, który będzie głównym administracyjnym urzędnikiem Trybunału. Sekretarz podlega służbowo prezesowi Trybunału. Sekretarz jest wybierany bezwzględną większością głosów i w głosowaniu tajnym. Wyboru dokonają sędziowie Trybunału, którzy wezmą pod uwagę wszelkie rekomendacje wystawione przez Zgromadzenie Państw-Stron. Jeśli zajdzie taka potrzeba i na wniosek Sekretarza, sędziowie wybiorą w ten sam sposób Zastępcę Sekretarza. Kadencja Sekretarza trwa 5 lat, lecz może on pełnić tę funkcję ponownie. W ramach Sekretariatu działa Biuro ds. Pokrzywdzonych i Świadków. Udziela im ono ochrony i doradztwa. W skład Sekcji wejdą pracownicy, którzy mają odpowiednie kwalifikacje do zajmowania się osobami cierpiącymi na różne urazy, w tym urazy spowodowane przemocą seksualną. Inny organ działający w ramach Sekretariatu to: Sekcja ds. udziały pokrzywdzonych w procesie i sekcja reparacji W ramach sekretariatu działa także biuro Publiczny Przedstawiciel dla pokrzywdzonych Publiczny Przedstawiciel dla obrony Publiczny przedstawiciel ds. pokrzywdzonych Reguła 81 Reguł procesowych i dowodowych MTK Odpowiedzialny za właściwe i efektywne reprezentowanie pokrzywdzonych w postępowaniu Publiczny przedstawiciel ds. obrony reguła 77 Reguł procesowych i dowodowych MTK Odpowiedzialnych za interesy obrony na całym etapie postępowania Powoływany jako ad hoc przedstawiciel przez izbę, jeśli podejrzany nie ma jeszcze obrońcy Oferuje mediacje w razie sporu między oskarżonym a jego obrońcą 7
Lista obrońców, którzy mogą występować przed MTK 8