KWARTAŁ DUŃSKI PRÓBA REWITALIZACJI WARSZAWSKIEJ PRAGI

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi Człowiek i Środowisko 31 (3-4) 2007, s. 73-85 Danuta Bartoszewicz KWARTAŁ DUŃSKI PRÓBA REWITALIZACJI WARSZAWSKIEJ PRAGI Niedaleko współczesnego centrum Warszawy budzi się do życia inny świat. Ma zapach starych kamienic. Drzemie w nim duch przeszłości, takiej do której czasem tęsknimy ( ) 1 ABSTRAKT Próba rewitalizacji Pragi. Rewaloryzacja kwartału zabudowy śródmiejskiej. Kwartał duński projekt pilotażowy. Operator programu odnowy. Renowacja przestrzeni publicznych. Wstęp Dziesięć lat temu, w 1998 r. Praga obchodziła 350 rocznicę nadania praw miejskich. Okolicznościowa wystawa pt. Warszawska Praga dawniej i dziś pokazując dzieje, stan obecny i perspektywy rozwoju prawobrzeżnego centrum Warszawy na początku XXI wieku, wzmogła zainteresowanie tą dzielnicą. 1 Tak o Pradze pisze Michał Pilich, autor przewodnika po tej dzielnicy, opublikowanego w 2005 roku przez Fundację Centrum Europy. 73

Danuta Bartoszewicz Do dziś Praga, leżąca półtora kilometra od Zamku Warszawskiego po drugiej stronie Wisły, która dzieli miasto, różni się od lewobrzeżnej części Warszawy miejskim środowiskiem; charakterem zagospodarowania, prestiżem, społecznym klimatem. Stara Praga jest jedyną warszawską dzielnicą, która w hekatombie II wojny światowej nie została zrównana z ziemią, tak jak lewobrzeżna Warszawa. W znacznym stopniu zachowała się tu historyczna struktura przedwojennego miasta. Układ uliczny, kamienice z bramami prowadzącymi na podwórka, podwórkowe kapliczki, obiekty poprzemysłowe z końca XIX i początku XX wieku, stary uliczny bruk, miejsca naznaczone historią i lokalne tradycje handlowe (kiedyś sławne targi końskie dziś zamierający już niestety Bazar Różyckiego) itp. Wszystkie te elementy są lokalnym dziedzictwem kulturowym, nadającym temu obszarowi indywidualny klimat. Obecny obraz Pragi to w dużej mierze dziedzictwo trudnej historii. Od założenia miasta kilkakrotnie i całkowicie burzona Praga zawsze się odbudowywała. Powtarzające się kataklizmy dziejowe nie sprzyjały ciągłości rozwoju miasta, które długo pozostawało przedpolem Warszawy. II wojna światowa paradoksalnie odwróciła zły los Pragi; to lewobrzeżna Warszawa została doszczętnie zniszczona, podczas gdy na prawym brzegu Wisły miasto przetrwało. Krótko po wojnie, gdy na lewym brzegu rzeki straszyły ruiny Warszawy, na Pragę przeniosło się życie stolicy. Tu ulokowane zostały władze miasta. Główna ulica Targowa przejęła rolę zburzonej ulicy Marszałkowskiej i stała się miejscem handlowym Warszawy; zaczął znów działać Bazar Różyckiego 2, powstawały restauracje i bary obsługujące licznych przyjezdnych i miejscowych. Ożywienie Pragi słabło wraz z postępem w odbudowie stolicy. Praga znów stawała się przedpolem Warszawy. Przez wiele powojennych lat Praga była eksploatowana jako zaplecze lewobrzeżnej części odbudowywanej stolicy. Bez remontów i konserwacji stara tkanka miejska popadała w ruinę. Następowała degradacja środowiska miejskiego, upadł przemysł, narastały patologie. Zły stan budynków i postępujące ich niszczenie sprawiły, że zabytkowa część Pragi stała się mało atrakcyjna zarówno dla mieszkańców, jak też inwestorów, a nawet zwiedzających. 2 Bazar Różyckiego sławne, sięgające do lokalnych tradycji handlowych z początków XIX w., miejsce położone w centrum Pragi (południowy narożnik skrzyżowania ulic Targowej i Ząbkowskiej), które nazwę wzięło od właściciela gruntu Juliana Różyckiego. 74

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi Kwartał duński 3 pierwsza próba rewitalizacji na Pradze Działania prowadzące do poprawy zagospodarowania miast jeszcze w latach 80. i na początku 90. określane były terminem odnowa ( neuerung w Niemczech, urban renewal w Wielkiej Brytanii). Obecnie na określenie procesu dostosowywania stanu zagospodarowania zdegradowanych obszarów miast do współczesnych wymagań jakości środowiska miejskiego stosowany jest termin rewitalizacja. Rewitalizacja, rozumiana jako zintegrowane działania odnowy, rozpoczęła się w Europie Zachodniej już w latach 70., obejmując dzielnice znajdujące się w stadium kryzysu gospodarczego i społecznego; zaniedbane, zamieszkałe przez najbiedniejszych, gdzie rodziły się patologie. W Polsce o tak pojmowanej rewitalizacji zaczęto debatować dopiero w połowie lat 90., chociaż działania odnowy w sferze materialnej podejmowane były wyrywkowo i wcześniej w niektórych miastach 4. We Francji, Anglii, Niemczech proces rewitalizacji przebiegał zgodnie z utworzonymi programami do realizacji których zatrudnieni zostali wyspecjalizowani operatorzy. W skład zespołów operacyjnych wchodzili architekci, urbaniści, socjolodzy, historycy sztuki, menedżerowie. Przygotowane zostały specjalne fundusze interwencyjne (np. fundusz mieszkaniowy składał się nie tylko z prywatnych składek na fundusz remontowy, lecz również z dotacji z budżetu centralnego czy środków z gminy). Z funduszy tych wspomagani byli też prywatni właściciele budynków przy odnawianiu dachów, okien, fasad, gdy z budżetu gminy dotowane były remonty elewacji. Gmina pomagała w przeprowadzkach lokatorów na okres remontu. Istniało wiele niekiedy małych, ale bardzo pragmatycznych rozwiązań, które składały się na szeroko pojmowaną rewitalizację. Towarzyszyły im również tzw. programy prospołeczne finansowane z funduszy unijnych (K. Skalski, 2006) 5.Władze miasta podpisywały umowę z wyspecjalizowaną instytucją, często non profit, która organizowała program rewitalizacji na danym obszarze i co jakiś czas składała sprawozdanie radzie i władzom miasta z przebiegu działań i postępu prac. Jednym z europejskich miast, w których 3 Pilotażowy projekt renowacji urbanistycznej kwartału zabudowy między ulicami Targową, Al. Solidarności, Jagiellońską i Kłopotowskiego na Starej Pradze, realizowany pod kierunkiem specjalistów duńskich na początku lat 90. 4 Jako jedne z pierwszych do rewitalizacji zaczęły się przygotowywać samorządy Szczecina, Bielska Białej, Sopotu, Płocka i Lublina. 5 Rewitalizacja, czyli jak ożywić miasto. Wywiad z prof. Krzysztofem Skalskim, Prezesem Stowarzyszenia Forum Rewitalizacji. Gazeta Wyborcza, Kraków, 13.10.2006 r. 75

Danuta Bartoszewicz wdrożono program odnowy zdegradowanej historycznej dzielnicy mieszkaniowej, była Kopenhaga. Opracowane tam programy rządowe odnowy miejskiej przewidywały np. dotacje na pomoc dla właścicieli budynków w zaniedbanych kwartałach miejskich. Na początku było wsparcie z pieniędzy publicznych na drogi, komunikację i regulację stanu prawnego nieruchomości. Szeroka informacja i konsultacje społeczne przy tworzeniu programu zmian pobudziły do działań właścicieli budynków i mieszkań, drobnych przedsiębiorców, rzemieślników, artystów. Chodziło o to, żeby ludzie dostrzegli podupadłą dzielnicę w innym świetle, żeby tam zainwestowali i pobudzili innych do aktywności przy zmianie jej oblicza tak, by powróciło tam życie społeczne, gospodarcze i kulturalne. Odnowa urbanistyczna kwartału starej zabudowy w Kopenhadze jako przykład dobrej praktyki do naśladowania dla praskiego samorządu Na początku lat 90. samorząd Pragi zainteresował się rezultatami działań rewitalizacyjnych podjętych w kwartałach starej zabudowy mieszkaniowej Kopenhagi. Rządowe programy odnowy miejskiej w krajach starej UE (np. w Danii) przewidywały m.in. dotacje na pomoc dla właścicieli budynków w zaniedbanych kwartałach miejskich. Z pieniędzy publicznych natomiast dotowano przebudowę dróg (ograniczenie ruchu samochodowego ruch uspokojony) i rozbudowę komunikacji miejskiej. Konsultacje społeczne przy tworzeniu programu zmian zaktywizowały lokalną społeczność, która włączyła się rzeczowo i finansowo w przedsięwzięcia prowadzące do zmiany oblicza tej zaniedbanej dzielnicy. W wyniku realizacji działań renowacyjnych korzystnie zmieniła się nie tylko estetyka zabudowy kwartału, ale również jakość życia; wzbogacono ofertę usług, a zagospodarowane podwórka sprzyjały kontaktom sąsiedzkim. W miastach duńskich, szczególnie w Kopenhadze, odnowa historycznej substancji mieszkaniowej była ujęta w rządowym programie dofinansowywanym przez wiele lat z budżetu centralnego. Ten kosztowny program prowadzony z sukcesem w latach 80. przyniósł wymierne efekty. Poprawiła się nie tylko estetyka tej części miasta, ale przede wszystkim podniósł się standard techniczny zabudowy i polepszyło się środowisko życia w historycznych kwartałach Kopenhagi. W odnowionych obiektach poprawiły 76

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi się warunki sanitarne (każde mieszkanie wyposażone zostało w łazienkę, doświetlono ciemne pomieszczenia, dobudowano zewnętrzne klatki schodowe i szyby windowe), urządzone zostały przestrzenie publiczne wewnątrz kwartałów, powiększone zostały przestrzenie zielone, wygospodarowano miejsca wypoczynku dla mieszkańców i miejsca parkingowe. Efekty odnowy kopenhaskich kwartałów poznali podczas wizyty na początku lat 90. polscy specjaliści architekci i samorządowcy warszawscy. Il. 1. Kopenhaga. Zagospodarowanie przestrzeni wewnątrz zrewitalizowanego kwartału zabudowy; altany, schowki na rowery, piaskownice i zieleń. W głębi nie wyremontowana kamienica, której właściciel nie chciał partycypować w rewitalizacji. Fot. J. Wacławek Pilotażowy projekt renowacji urbanistycznej kwartału zabudowy na Starej Pradze Osiągnięcia Duńczyków zachęciły samorząd warszawski do podjęcia próby odnowy kwartału historycznej zabudowy mieszkaniowej w Warszawie. Do projektu pilotażowego wybrano kwartał zabudowy w Centrum Pragi (wówczas w dzielnicy-gminie Warszawa Praga). Z inicjatywy ówczesnej administracji gminy, przy wsparciu ówczesnego Architekta Warszawy Henryka Drzewieckiego i Prezydenta Miasta Stanisława Wyganowskiego nawiązano współpracę z duńskim biurem MAA, które w ramach realizacji programu unijnego URBAN I miało wesprzeć lokalny samorząd w realizacji odnowy urbanistycznej w Warszawie. 77

Danuta Bartoszewicz Duńscy konsultanci pilotażowego projektu praskiego założyli, że metody odnowy historycznych kwartałów zabudowy mieszkaniowej stosowane w Danii będą możliwe do zastosowania w Warszawie. Do renowacji wybrano kwartał zabudowy między ulicami Targową, Kłopotowskiego, Jagiellońską i Al. Solidarności. Zamierzano wykorzystać doświadczenia procesu odnowy zdegradowanej śródmiejskiej zabudowy mieszkaniowej w Kopenhadze, a wybrany kwartał spełniał po części kryteria określone dla projektów pilotażowych odnowy miejskiej w Danii, m.in. degradacja fizyczna i społeczna terenu zabudowanego i przestrzeni publicznych. Ponadto, na tym położonym w Centrum Pragi obszarze znaczna część lokali mieszkalnych była własnością gminy, co ułatwiało operacje przesiedleń mieszkańców na czas prac renowacyjnych. Przedstawiona przez zespół duński wstępna koncepcja zagospodarowania kwartału skonsumowała powstałe w 1993 roku w Zakładzie Usług Projektowych Praga 6 wytyczne urbanistyczne informacje o możliwo- Il. 2. Usytuowanie obszaru objętego projektem pilotażowym tzw. Kwartału duńskiego. Źródło: opracowanie Zakładu Usług Projektowych Praga w zasobach Urzędu Dzielnicy Targówek 6 Zakład Usług Projektowych Praga był wówczas jednostką projektową Urzędu Gminy Warszawa-Praga. Zespołem, który przygotowywał dokumentacje projektowe na potrzeby renowacji Kwartału duńskiego, kierowała mgr inż. arch. L. Cholińska, a opracowania sporządzali: M. Sławińska i K. Rupiewicz. 78

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi ściach przekształceń zabudowy, opracowane w oparciu o obowiązujący wówczas miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego m.st. Warszawy z 28.09.1992, jak i szczegółowe inwentaryzacje stanu zagospodarowania, sporządzane w październiku 1992 r. oraz inne informacje dotyczące stanu istniejącego. Il. 3. Rysunek elewacji budynków przy ul. Targowej do rewitalizacji. Od prawej czteropiętrowa kamienica nr 71 i dwupiętrowa kamienica nr 69 Żródło: opracowanie biura MAA w zasobach Urzędu Dzielnicy Targówek Il. 4. Rysunek elewacji budynków przy ul. Targowej nr 71,69, 67. Widok od podwórka. Źródło: jw. W Urzędzie Gminy, pod okiem duńskich konsultantów, kompletowano, analizowano i opracowywano materiały informacyjne dotyczące stanu istniejącego kwartału zabudowy przeznaczonego do renowacji. Plan realizacyjny całego kwartału wykonało warszawskie biuro projektów Miastoprojekt. W koncepcji założono likwidację podwórek studni z wyburzeniem substandardowej zabudowy zarówno gospodarczej, usługowej, jak i mieszkaniowej. Straty powierzchni użytkowej poniesione w wyniku wyburzeń 79

Danuta Bartoszewicz zrekompensowane zostały przez lokale projektowane w dobudowanych obiektach (rozbudowa w kierunku wnętrza kwartału) i nadbudowach (dwa piętra w kamienicy nr 69) oraz nowej zabudowie niezagospodarowanego placu (w pierzei ul. Kłopotowskiego). Taka koncepcja wymagała uzyskania pozwolenia na odstępstwa od norm technicznych (piąte piętro bez windy), budowlanych (zewnętrzne klatki schodowe) i wytycznych konserwatorskich (nadbudowa obiektu historycznego). Na miejscu wolnego od zabudowy placu, po wyburzonej w latach 60. synagodze, zaprojektowano Centrum Kultury. W projekcie przebudowy kwartału zlokalizowane zostały dwa parkingi (jeden z nich zaprojektowano pod boiskiem szkoły im. Króla Władysława IV), które miały pokryć zapotrzebowanie na miejsca parkingowe przy założeniu, że każda rodzina zamieszkująca w obrębie kwartału ma samochód osobowy. Na etapie przygotowań studium wykonalności (feasibility study) podjęte zostały decyzje administracyjne wstrzymujące na obszarze całego kwartału sprzedaż mieszkań, ruch meldunkowy, przedłużanie dzierżaw, wieloletnie umowy najmu na lokale użytkowe, czyli wszystko, co komplikowałoby realizację przedsięwzięcia. Rozpoczęto od rozpoznania stanu Il. 5. Rysunek-aksonometria koncepcji zabudowy kwartału z rozpisanymi działaniami operacyjnymi. Źródło: opracowanie duńskiego biura MAA w zasobach Urzędu Dzielnicy Targówek 80

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi zamożności aktualnych mieszkańców, przekroju socjalnego lokalnej społeczności, a także stanu własności nieruchomości. Wykonano też ocenę stanu technicznego poszczególnych budynków, przydatną do wyceny koniecznych robót budowlanych i instalacyjnych. W załączniku do projektu koncepcji przebudowy kwartału przedstawiony został aksonometryczny rysunek zabudowy kwartału z rozpisanymi działaniami operacyjnymi. Wstępne prace inwentaryzacyjne i projektowe posłużyć miały do stworzenia pełnego programu renowacji (rewitalizacji) kwartału. Samorząd gminny zakładał, że pokryje jedynie do 5% kosztów renowacji kwartału. Liczono, że szacowane przez zespół duński na 100 tys. dolarów koszty będą w większości pokryte z funduszu pomocowego UE 7. Po dwóch latach od rozpoczęcia projektu współpraca z zespołem duńskim została przerwana z powodu niemożliwych do pokonania trudności organizacyjnych i finansowych. W efekcie zrealizowana została jedynie niewielka część programu odnowy kwartału. Pełnej renowacji poddano dwie kamienice przy ul. Targowej: nr 69 i nr 71 wraz z pozostawionymi oficynami. Zgodnie z koncepcją odnowy zmieniono też zagospodarowanie podwórek przy tych posesjach. Poza granicą wyznaczonego do renowacji kwartału wybudowany został nowy hotel średniej klasy, stylizowany na sąsiadującą z nim starą kamienicę. Hotel był pierwszą inwestycją wykonaną w ramach realizacji działań rewitalizacyjnych. Początkowo służył duńskim konsultantom, a w czasie realizacji robót renowacyjnych przeniesiono doń również część mieszkańców remontowanych kamienic. Podsumowanie Niedokończoną realizację programu renowacji urbanistycznej obszaru między ulicami Targową, Kłopotowskiego, Jagiellońską i Al. Solidarności (zwanego Kwartałem duńskim ) można uznać za pierwszą próbę rewitalizacji podjętą na początku lat 90. ubiegłego wieku w prawobrzeżnej Warszawie. 7 Wsparcie unijne na szerzenie tzw. dobrych praktyk przeznaczone było dla konsultantów i ekspertów propagujących dobre rozwiązania. Samorząd dzielnicy Praga Północ, który korzystał z pomocy unijnych konsultantów, powinien zabezpieczyć źródła finansowania całego przedsięwzięcia, czerpiąc środki z własnego budżetu lub pozyskując wsparcie z dotacji państwowych. 81

Danuta Bartoszewicz Wieloletnie zaniedbania w bieżącej konserwacji obiektów i brak jasnej polityki miejskiej spowodowały degradację materialną i społeczno-ekonomiczną Starej Pragi autentycznej, historycznej części prawobrzeżnej Warszawy. Skala koniecznych działań już na początku lat 90. była tak wielka, że przerastała (i do dziś zresztą przerasta) skromne możliwości władz lokalnych. Il. 6 i 7. Podwórko przy ul. Targowej 69 przed rewitalizacją (zdjęcie archiwalne) i po pracach rewitalizacyjnych z dobudowanym piętrem w dachu mansardowym. Fot. D. Bartoszewicz. Podjęcie działań renowacyjnych poprawiających zarówno estetykę historycznych kamienic, jak i warunki życia mieszkańców kwartału zabudowy w Centrum dzielnicy Praga było w ówczesnych warunkach dużym wyzwaniem dla władz samorządowych gminy. Pomysł skorzystania z pomocy duńskich operatorów świadczył o traktowaniu problemu odnowy struktury miejskiej w kontekście europejskim8. Ta próba rewitalizacji kwartału historycznej zabudowy (tzw. kwartał duński ), chociaż realizowana przy współpracy Duńczyków i wzorowana na praktyce kopenhaskiej, nie znajdując oparcia w nieistniejących w Polsce podstawach prawnych i or8 Specjaliści duńscy podjęli współpracę z samorządem praskim, realizując jeden z celów unijnego programu URBAN I wymiana i rozpowszechnianie doświadczeń oraz tzw. dobrych praktyk w odnowie gospodarczo-społecznej zdegradowanych obszarów miejskich. 82

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi Il. 8. Nowa oficyna ul. Targowa 69/70. Il. 9. Obiekt małej architektury w nowym zagospodarowaniu przestrzeni wewnątrz Fot. B. Bartoszewicz. kwartału. Fot. B. Bartoszewicz. ganizacyjnych dostosowanych do specyfiki takiego procesu, napotykała na różnorodne bariery. Brakowało nie tylko rzetelnych informacji o stanie istniejącym zasobów (szczególnie własnościowym), nie było odpowiednich dokumentów planistycznych, a przede wszystkim nie było praktyki konsultacji społecznych, co prowadziło do konfliktów społeczności lokalnej z realizatorami przedsięwzięcia. Przerwane, po wykonaniu renowacji dwóch opisanych nieruchomości przy ul. Targowej 69 i 71, działania rewitalizacyjne znacznie poprawiły zarówno estetykę samych budynków, jak i zagospodarowanie przestrzeni przypisanych im podwórek. Jednak nie poprawiły wizerunku całego kwartału, a przede wszystkim nie stały się impulsem do dalszych pozytywnych zmian w tym obszarze. Bowiem fizyczna renowacja samych kamienic komunalnych i ich najbliższego otoczenia tylko w niewielkim stopniu realizuje podstawowy cel rewitalizacji, jakim jest urbanistyczna, społeczna i gospodarcza odnowa przestrzeni miejskiej. Innym zagadnieniem jest ocena wyników działania w tzw. kwartale duńskim. Chodzi tu przede wszystkim o stanowisko polskich (warszawskich) historyków i konserwatorów zabytków. Uważają oni, że w obliczu 83

Danuta Bartoszewicz ogromnych strat, jakie miasta polskie poniosły podczas II wojny światowej, szacunek dla historycznej, kulturowej oraz estetycznej wartości starej zabudowy nakazuje szeroko rozumianą jej ochronę, która powinna być ważnym aspektem polskiego podejścia do zadań rewitalizacji. A. Tölle w związku z tym twierdzi, że nie potrzebujemy obcych wzorów. Takie stanowisko tłumaczy wyłączenie kwartału duńskiego z kolejnych działań rewitalizacyjnych na Pradze Północ 9 i skierowanie ich w pierwszych latach nowego wieku na ulicę Ząbkowską. BIBLIOGRAFIA Behr A.: Ochrona zabytków urbanistyki koncepcja strategiczna dotycząca rewitalizacji historycznych śródmieść w Niemczech. W: Nowoczesne zarządzanie rozwojem miast. A. Billert (red.) Collegium Polonicum. Projekt Tempus-Phare, Słubice 2001 Na prawym brzegu. Dziedzictwo kulturowe warszawskiej Pragi. Materiały pod red. Z. Michalczyka, Fundacja na Starej Pradze, Warszawa 2006 Odnowa miast. Doświadczenia brytyjskie i francuskie oraz wybrane materiały. IGPiK, Oddział Kraków, 2000 Odnowa miast. Rewitalizacja, rehabilitacja, restrukturyzacja. (red.) Ptaszycka-Jackowska D., Rębowska A., Geisseler A., IGPiK, Oddział Kraków, 2000 Pilich M., Warszawska Praga. Przewodnik, Fundacja Centrum Europy, Warszawa 2005 Poradnik rewitalizacji. Stowarzyszenie Forum Rewitalizacji, Kraków 2005 Skalski K.: Rewitalizacja, czyli jak ożywić miasto. W: Gazeta Wyborcza, Kraków, 13.10.2006 Topczewska T., Bartoszewicz D., Donimirska K., Siemiński W., Rewitalizacja miast. Działania samorządów lokalnych, IGPiM, Warszawa 2005 Topczewska T., Bartoszewicz D., Siemiński W.: Stan wiedzy nt. działalności samorządów lokalnych w zakresie rewitalizacji miejskich obszarów zdegradowanych. IGPiM, Warszawa 2003 (wydruk komputerowy) Urban Future Konferencja nt. przyszłości europejskiej polityki miejskiej. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Internet Uzupełnienie Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (uwzględniające ostatnie zmiany). Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007 Informacje i materiały uzyskane od wiceburmistrza UD Targówek Pana Marka Sadłowskiego 9 Opis działań rewitalizacyjnych w latach 2000-2007 będzie tematem kolejnego artykułu z tego cyklu w jednym z następnych numerów kwartalnika. 84

Kwartał duński próba rewitalizacji warszawskiej Pragi Opracowanie duńskiego biura MAA pt. Et Pilotprojekt i Praga Warszawa, w zasobach Urzędu Dzielnicy Targówek Adres Autorki: dr Danuta Bartoszewicz Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa ul. Targowa 45, 03-728 Warszawa THE DANISH QUARTER AN ATTEMPT AT REVITALISING THE WARSAW DISTRICT OF PRAGA Summary In 2008 Praga today a district of Warsaw on the right-bank of the Vistula celebrated 360 th anniversary of receiving municipal rights. Even in the present day this part of the city, just a kilometre-and-a-half away from the Royal Castle across the river, differs from the left-bank Warsaw in terms of urban environment, the type of development, the prestige and social climate. The only Warsaw district not razed to the ground in the hecatomb of World War Two, as was the left-bank Warsaw, Praga has retained the historical climate from before the war, which gives it a unique character. Left without repair and maintenance for many years, it has been falling into decay. In early 1990-ties Warsaw municipal activities became interested in revival initiatives undertaken in old housing districts of Copenhagen. They assumed that the methods used in Denmark could be reapplied in Warsaw. They established cooperation with Danish agency MAA, and with the assistance of Danish consultants gathered, analysed and developed information on the condition of the existing housing blocks designated for renovation, on the basis of which the full renovation (revival) programme of the district would be developed. Selected for pilot implementation was the block in central Praga delineated by the streets: Targowa, Kłopotowskiego, Jagiellońska and Al. Solidarności. The project was discontinued after two years, due to insurmountable organisational and financial difficulties. Even though only a part of the block renovation was ultimately completed (two tenement houses at Targowa were renovated: Nos. 69 and 71), the Danish quarter project can be considered the first attempt at revival in early 1990-ties in right-bank Warsaw. The idea of approaching Danish operators shows that the issue of revitalising the city structure is dealt with in the European context 1. 1 Danish expenses initiated the cooperation with the local government of Praga in implementing an aim of the Community URBAN I programme sharing and propagating experience and good practice in economic and social renovation of downgraded urban areas. 85

Danuta Bartoszewicz 86