Katarzyna Warzecha Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach WYBRANE PROCESY SPOŁECZNO- -GOSPODARCZE ORAZ TENDENCJE ROZWOJOWE MIGRACJI WEWNĘTRZNYCH W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM W LATACH 1995-2011 Wprowadzenie Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego, procesy demograficzne i procesy migracji to zjawiska od siebie zależne. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wybranych procesów społeczno-gospodarczych oraz tendencji rozwojowych migracji ludności w województwie śląskim. W opracowaniu szczegółowej analizie został poddany napływ i odpływ oraz saldo migracji wewnętrznych w województwie śląskim. Przedmiotem badania są migracje wewnętrzne w województwie śląskim w ujęciu czasowym (w latach 1995-2011) i przestrzennym (podregiony województwa śląskiego). W kontekście ekonomicznych i społecznych procesów zachodzących w województwie śląskim zostały zbadane tendencje rozwojowe migracji w tym województwie, a następnie została przeprowadzona statystyczna analiza struktury migracji. Migracje wewnętrzne to przemieszczenia ludności w granicach państwa, czyli zmiana gminy zamieszkania lub w przypadku gminy miejsko-wiejskiej przeniesienie się z terenów miejskich do wiejskich tej gminy lub odwrotnie. W ramach migracji wewnętrznych wyróżnia się migracje: międzywojewódzkie, czyli przemieszczenia ludności z jednego województwa do innego, wewnątrzwojewódzkie, czyli zmiany miejsca zamieszkania w obrębie tego samego województwa, międzypowiatowe, czyli przemieszczenia ludności z jednego powiatu do innego,
68 Katarzyna Warzecha wewnątrzpowiatowe, czyli zmiany miejsca zamieszkania w obrębie tego samego powiatu [Migracje wewnętrzne, 2003, s. 22]. W niniejszych badaniach analizie poddano migracje wewnętrzne wewnątrzwojewódzkie w podregionach województwa śląskiego. Przedstawiono również strukturę demograficzną osób uczestniczących w migracjach. Jak wynika z literatury przedmiotu [Sojka, 2007, s. 154; Warzecha, 2013, s. 41-55], migracje są zależne od wielu czynników społeczno-ekonomicznych, ale w największym stopniu są zależne od rynku mieszkaniowego, rynku pracy oraz środowiska naturalnego, co starano się pokazać w niniejszych badaniach. 1. Charakterystyka społeczno-ekonomiczna podregionów województwa śląskiego Województwo śląskie zajmuje obszar 12331 km 2 i jest podzielone na osiem podregionów: bielski 2354 km 2, bytomski 1575 km 2, częstochowski 3049 km 2, gliwicki 878 km 2, katowicki 380 km 2, rybnicki 1353 km 2, sosnowiecki 1800 km 2, tyski 944 km 2. Stolicami podregionów (odpowiednio) są: Bielsko- -Biała, Bytom, Częstochowa, Gliwice, Katowice (stolica województwa), Rybnik, Sosnowiec i Tychy. Każde z tych miast liczy ponad 100 tys. mieszkańców. Podregiony województwa śląskiego różnią się pod wieloma względami, m.in. pod względem obszaru, liczby ludności, poziomu życia, stopy bezrobocia. Teren województwa śląskiego w podziale administracyjnym obejmuje 36 powiatów (19 grodzkich i 17 ziemskich) i 167 gmin (49 miejskich, 22 miejsko- -wiejskich i 96 wiejskich). Na terenie województwa śląskiego jest 71 miast, przy czym najwięcej miast (14) znajduje się w podregionie sosnowieckim. W 2011 r. w województwie śląskim mieszkało 4635,9 tys. osób; najwięcej osób mieszkało w podregionie katowickim i sosnowieckim (odpowiednio 761,4 tys. osób, co stanowiło 16,4% wszystkich mieszkańców województwa śląskiego, a w podregionie sosnowieckim 713 tys. osób, co stanowiło 15,4% wszystkich mieszkańców województwa śląskiego); najmniej osób zamieszkiwało w podregionie tyskim (386,9 tys. osób; osoby te stanowiły 8% wszystkich mieszkańców województwa śląskiego) rys. 1. Województwo śląskie jest województwem o największej gęstości zaludnienia w Polsce. Wynosiła ona 375 osób na km 2, przy średniej krajowej 123 osoby na km 2 w 2011 r. Najwięcej ludności na 1 km 2 w 2011 r. mieszkało w podregionie katowickim 2004 osób na 1 km 2, najmniej zaludniony był podregion częstochowski 173 osoby na 1 km 2.
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 69 Struktura powierzchni podregionów Struktura ludności podregionów sosnow iecki 15% tyski 8% bielski 19% bytomski 13% sosnow iecki 16% tyski 8% bielski 14% bytomski 10% rybnicki 11% rybnicki 14% katow icki 3% gliw icki 7% częstochow ski katow icki 24% 17% gliw icki 10% częstochow ski 11% Rys. 1. Struktura województwa śląskiego według wybranych kryteriów w 2011 r. Źródło: Na podstawie danych GUS. W województwie śląskim w 2011 r. ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 17% ludności ogółem, ludność w wieku produkcyjnym ok. 65% ludności ogółem, natomiast ludność w wieku poprodukcyjnym 18% ludności ogółem. Województwo śląskie jest jednym z najbogatszych regionów w Polsce, wytwarza około 13% krajowego PKB (dane z 2010 r.). W przeliczeniu na jednego mieszkańca PKB w 2010 r. wynosił 39,7 tys. zł. i był o 7% wyższy od średniej krajowej (wynoszącej w 2010 r. 37,1 tys. zł). W województwie śląskim w 2011 r. było zarejestrowanych 181,2 tys. bezrobotnych, przy czym najwięcej bezrobotnych było w podregionie sosnowieckim (34 tys. osób, co stanowiło 18% bezrobotnych ogółem w województwie śląskim), a najmniej osób bezrobotnych było w podregionie tyskim (10,6 tys. osób, co stanowiło 6% ogółu śląskich bezrobotnych) rys. 2. Na podstawie danych GUS stwierdza się, że w 2011 r. stopa bezrobocia w województwie śląskim wynosiła 10,2% i najniższa była w podregionie tyskim (6,2%) oraz katowickim (6,9%), natomiast najwyższa w podregionie bytomskim (15%) i częstochowskim (14,5%) [Bank Danych Lokalnych].
70 Katarzyna Warzecha sosnow iecki 18% tyski 6% bielski 14% bytomski 12% rybnicki 11% katow icki 13% gliw icki 9% częstochowski 17% Rys. 2. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w 2011 r. w podregionach województwa śląskiego Struktura zarejestrowanych bezrobotnych w podregionach województwa śląskiego była zróżnicowana pod względem wykształcenia i wieku bezrobotnych, a także czasu pozostawania bez pracy (por. rys. 3). Na podstawie danych przedstawionych na rys. 3 można zauważyć, że najtrudniej znaleźć pracę osobom z wykształceniem gimnazjalnym i niższym. Osoby te stanowiły najliczniejszy odsetek bezrobotnych szczególnie w podregionach: gliwickim, katowickim i bielskim. W podregionach tyskim i bielskim największy odsetek bezrobotnych stanowią osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Największy odsetek osób z wykształceniem wyższym był natomiast w podregionach częstochowskim, sosnowieckim i tyskim. Analizując strukturę bezrobotnych ze względu na wiek, widać, że największy odsetek bezrobotnych we wszystkich podregionach województwa śląskiego stanowią osoby młode w wieku 25-34 lat, również w pięciu podregionach wysoki odsetek bezrobotnych stanowiły osoby w wieku 35-44 lata, natomiast w sześciu podregionach osoby w wieku 45-54 lat. Największy odsetek osób bezrobotnych w wieku 24 lata i mniej był w podregionie rybnickim. Osoby bezrobotne najczęściej pozostają bez pracy przez okres 3 miesięcy lub mniej. Odsetek osób długotrwale bezrobotnych (pozostających bez pracy dłużej niż 24 miesiące) jest największy w podregionie częstochowskim i bytomskim, a najmniejszy w podregionie katowickim.
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 71 % 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Struktura według wykształcenia bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki wyższe policealne, średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej tyski % 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 bielski bytomski częstochowski Struktura według wieku gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki 24 i mniej 25-34 35-44 45-54 55 i więcej tyski % 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 Struktura według czasu pozostawania bez pracy bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki 3 miesiące i mniej 3-6 miesięcy 6-12 miesięcy powyżej 12 miesięcy 12-24 miesięcy powyżej 24 miesięcy tyski Rys. 3. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych według wybranych kryteriów w 2011 r.
72 Katarzyna Warzecha W województwie śląskim w 2011 r. w rejestrze REGON było zarejestrowanych 443,4 tys. podmiotów gospodarki narodowej, przy czym najwięcej podmiotów było zarejestrowanych w podregionie katowickim ponad 80 tys. (w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców to 1053 podmioty), a najmniej w podregionie tyskim 36,5 tys. (w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców to 936 podmioty) i podregionie rybnickim 48 tys. (w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców to 754 podmioty) rys. 4. 1200 1000 800 600 400 200 0 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Rys. 4. Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców Analizując wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w badanych podregionach (rys. 5), można stwierdzić, że najwyższe wynagrodzenia otrzymywali pracownicy podregionów katowickiego i rybnickiego (ich wynagrodzenia były średnio odpowiednio wyższe o około 20% i 10% od wynagrodzeń w województwie śląskim ogółem i odpowiednio o około 26% i 16% wyższe od średniej krajowej). Najmniej zarabiali mieszkańcy podregionów częstochowskiego i bytomskiego (ich wynagrodzenia w 2011 r. były niższe od średniej wojewódzkiej odpowiednio o około 20% i 18%).
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 73 zł 5000,00 4500,00 4000,00 3500,00 3000,00 2500,00 2000,00 1500,00 1000,00 500,00 0,00 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Rys. 5. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w podregionach województwa śląskiego w 2011 r. Badane podregiony są także zróżnicowane pod względem emisji zanieczyszczeń gazowych (rys. 6) i pyłowych (rys. 7). Najmniejsza emisja zanieczyszczeń gazowych była w 2011 r. w podregionach: bielskim, częstochowskim, bytomskim, a największa w podregionie katowickim. Emisja zanieczyszczeń pyłowych największa była w podregionie katowickim i sosnowieckim, a najmniejsza w podregionie częstochowskim, bielskim i bytomskim. t/km2 300 250 200 150 100 50 0 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Rys. 6. Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla) z zakładów szczególnie uciążliwych w t/km 2 w podregionach województwa śląskiego w 2011 r.
74 Katarzyna Warzecha t/km2 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Rys. 7. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych w t/km 2 w podregionach województwa śląskiego w 2011 r. Oceniając podregiony województwa śląskiego pod względem powierzchni terenów zielonych 1 (lasów, parków, zieleńców) na 1000 mieszkańców (rys. 8) najkorzystniej wypadły pod względem gruntów leśnych podregiony: bielski, bytomski i częstochowski (gdzie powierzchnia tych terenów na 1000 mieszkańców wynosiła odpowiednio 150 ha/1000 os.; 170 ha/1000 os. i 158 ha/1000 os. w 2011 r.), a najgorzej podregion katowicki (niecałe 14 ha/1000 os.). Natomiast pod względem powierzchni parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej na 1000 mieszkańców najlepiej wypadają podregiony: katowicki (3,5 ha/1000 os.), sosnowiecki (2,6 ha/1000 os.) i bytomski (2,4 ha/1000 os.), a najsłabiej podregion bielski (0,9 ha/1000 os.). 1 Do terenów zielonych zaliczono: parki wypoczynkowo-spacerowe, zieleńce, tereny zieleni osiedlowej, lasy.
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 75 Powierzchnia gruntów leśnych Powierzchnia parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej ha/1000os 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 ha/1000os 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski bielski bytomski częstochowski gliwicki katowicki rybnicki sosnowiecki tyski Rys. 8. Powierzchnia gruntów leśnych oraz parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej w ha na 1000 ludności w podregionach województwa śląskiego w 2011 r. 2. Tendencje rozwojowe migracji na pobyt stały w podregionach województwa śląskiego Przedstawiona powyżej analiza wybranych procesów społeczno-gospodarczych województwa śląskiego wskazuje, że podregiony województwa śląskiego są bardzo zróżnicowane pod względem badanych cech (w szczególności pod względem przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto, sytuacji na rynku pracy oraz zanieczyszczenia środowiska naturalnego), co może mieć znaczący wpływ na migracje wewnętrzne. W dalszej części pracy przeanalizowano migracje wewnętrzne ludności na pobyt stały w latach 1995-2011. W tab. 1 przedstawiono współczynniki: imigracji (napływu wędrówkowego), emigracji (odpływu wędrówkowego), saldo migracji (różnica między liczbą osób przybyłych na dany teren a liczbą osób, które go opuściły) oraz migracje brutto (tj. współczynnik ruchliwości, tzn. łączna liczba osób, która opuszcza dany teren lub na ten teren przybywa) 2. Analizując migracje wewnętrzne ludności w województwie śląskim (tab. 1, rys. 9-10), widać, że od 1999 r. rokrocznie liczba ludności odpływająca z miejscowości miejskich i wiejskich województwa śląskiego przewyższa liczbę ludności napływającą do tych miejscowości. Tym samym województwo śląskie od 1999 r. charakteryzuje się rosnącym, rokrocznym ujemnym saldem migracji 2 Więcej na temat mierników bezwzględnych i względnych migracji czytelnik może znaleźć w pracy: [Z. Mielecka-Kubień, 2013, s. 24-27].
76 Katarzyna Warzecha (rys. 10). W przeliczeniu na 1000 ludności saldo migracji na pobyt stały w województwie śląskim ukształtowało się w 2011 r. na poziomie minus 0,79, podczas gdy w 1995 r. wynosiło 0,87. W przeliczeniu na 1000 ludności najwięcej mieszkańców migrowało w latach 2007 i 2006 (współczynnik migracji brutto wyniósł odpowiednio 22,23 i 20,80). Osoby 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 śląskie-napływ śląskie-odpływ Rys. 9. Migracje wewnętrzne (napływ i odpływ) w województwie śląskim w latach 1995-2011 Tabela 1 Migracje wewnętrzne (napływ, odpływ, saldo oraz migracje brutto) ludności na pobyt stały w województwie śląskim w latach 1995-2011 Napływ Odpływ Saldo Brutto Napływ Odpływ Saldo Brutto w osobach na 1000 ludności 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1995 47596 43327 4269 90923 9,73 8,86 0,87 18,58 1996 48288 44782 3506 93070 9,88 9,16 0,72 19,04 1997 44911 43236 1675 88147 9,20 8,86 0,34 18,05 1998 46586 45209 1377 91795 9,56 9,28 0,28 18,84 1999 47174 47568-394 94742 9,89 9,97-0,08 19,86 2000 42759 44411-1652 87170 8,99 9,34-0,35 18,34 2001 35932 38285-2353 74217 7,58 8,08-0,50 15,66 2002 42500 44139-1639 86639 8,99 9,33-0,35 18,32 2003 45593 48502-2909 94095 9,67 10,29-0,62 19,96
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 77 cd. tabeli 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2004 44600 48183-3583 92783 9,49 10,25-0,76 19,74 2005 44308 47383-3075 91691 9,46 10,11-0,66 19,57 2006 46718 50386-3668 97104 10,01 10,79-0,79 20,80 2007 49957 53535-3578 103492 10,73 11,50-0,77 22,23 2008 41836 44753-2917 86589 9,00 9,63-0,63 18,63 2009 42458 45621-3163 88079 9,15 9,83-0,68 18,97 2010 44185 47379-3194 91564 9,53 10,22-0,69 19,75 2011 43733 47385-3652 91118 9,45 10,24-0,79 19,70 Źródło: Na podstawie danych GUS. 5000 Osoby 4000 3000 y^ = 54,59t 2-1430,9t + 5679,1 R 2 = 0,966 2000 1000 0-1000 -2000-3000 -4000-5000 Saldo migracji wewnętrznych Rys. 10. Saldo migracji w województwie śląskim w latach 1995-2011 Analizując migracje w podziale na miasto i wieś (rys. 11), można zauważyć, że na obszarach wiejskich napływ ludności znacznie przewyższa odpływ (saldo migracji jest dodatnie), natomiast w miastach sytuacja jest odwrotna (od 1997 r. saldo migracji jest ujemne), tutaj zdecydowanie odpływ ludności zdecydowanie przewyższa napływ. Systematyczny wzrost liczby ludności przeprowadzającej się z wielkich miast na obszary wiejskie województwa zapewne jest efektem suburbanizacji, czyli wyludniania się centrów miast i rozwoju strefy
78 Katarzyna Warzecha Rys. 11. Saldo migracji w województwie w latach 1995-2011 śląskim ogółem oraz w podziale na miast to i wieś podmiejskiej. Rozwój procesów społeczno-gospodarczych wskazuje na wpływ bodźców ekono- micznych na kierunki przemieszczeńń ludności. Wys okie bezrobocie w miastach, wyższee koszty utrzymania i drogie mieszkaniaa mogą ą powodować, że duż ża częś ść ludności wyprowadza sięę z mia ast na wieś. W migracjach wewnętrznych w województwie śląskim zdecydowanie przeważały mig gracje wewnątrzwojewódzkie. W 2011 r. aż 79% migrantów sta- nowiły osoby, które przemieszczały się pomiędzyy miejscowościami leżącymi na tereniee województwa śląskiego. Jedynie 21% migrantów przekraczało jego gra- nice poza woj jewództwo śląs kie odpłynęło w 2011 1 r. 11396 osób, a napłynęło do woj jewództwa śląskiego z innych województw 7744 osoby. w województwie śląskim i przebieg ruchów migracyjnych Na rys. 12 pokazano kształtowanie się napływu i odpływu ludności w 2011 r. według wieku. Wśródd osób wyjeżdżających z województwa śląskiego zdecydo- wanie najwięcejj było osób mło odych w wieku 25-29 lat oraz w wieku 30-34 lata, łącznie osoby te stanowiły około 35% ogółu osób, które wymeldowały się z woje ewództwa śląskiego. W 20111 r. więcej było osób w wieku 45-64 lata, któr re opuściły województwo śląskie niżż do niego napłynęły (saldo dla tej grup py osó ób wyniosło minus 1420 osób). Struktura wieku migrantów w 2011 r. (tab. 2 i rys. 12) wpłynęła niekorzystnie na stru ukturę demograficzną mieszkańców województwa
79 Wybrane procesy społeczno-gospodarcze śląskiego. W wyniku migracji mię ędzywojewódzkich znacznie więcejj ubyło dzieci i młodzieży oraz ludności w wieku produkcyjnym do lat 40 z tere enu wo- jewództwa śląskiego niż na teren tego województwa przybyło. Zmiana miejsca zamieszkaniaa szczególnie osób młodych w wieku 25-34 lat ma zapewne związek z zakładaniem rodziny, edukacją i rozpoczęciem pracy. Miejsce zamieszkania zmieniająą często całe rodziny, stąd dosyć liczna jest grupa migrujących dzieci w wiek ku 0-9 lat (rys. 12). Struktura wieku migrantów w 20111 r. w wojew wództwie śląskim Tabela 2 Rodzaj migr racji 0-19 Wiek osób migrującychh 20-39 40-64 65+ Napływ 19,71 56,04 17,,34 6,91 Odpływ 18,12 50,91 25,,24 5,73 Saldo w osobach -539-1462 -1533-118 Rys. 12. Napływ i odpływ ludności w województwie śląskim według wieku w 2011 r.
80 Katarzyna Warzecha Prezentowane w tab. 3 współczynniki efektywności migracji 3 świadczą o małej efektywności ruchów migracyjnych ogółem w województwie śląskim, przy czym ruchy migracyjne na wsi są zdecydowanie większe niż w mieście. W miastach województwa śląskiego obserwuje się nadwyżkę odpływu ludności nad napływem (w 2011 r. około 12% obrotu migracyjnego w miastach), natomiast na wsi obserwuje się nadwyżkę napływu nad odpływem w 2011 r. około 20% obrotu migracyjnego na wsi. Współczynniki efektywności migracji w województwie śląskim ogółem i w podziale na miasto-wieś w latach 1995-2011 Tabela 3 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ogółem 0,05 0,04 0,02 0,02 0,00-0,02-0,03-0,02-0,03-0,04-0,03-0,04-0,04-0,03-0,04-0,04-0,04 Miasto 0,03 0,02-0,01-0,02-0,05-0,07-0,09-0,08-0,10-0,11-0,10-0,11-0,12-0,12-0,12-0,12-0,12 Wieś 0,09 0,10 0,11 0,13 0,15 0,15 0,16 0,18 0,19 0,20 0,20 0,19 0,22 0,23 0,23 0,24 0,20 Na podstawie danych zawartych w tab. 3-4 widać, że w większości podregionów (od 2000 r.) wystąpiły ujemne współczynniki efektywności migracji, świadczące o nadwyżce odpływu ludności z danego podregionu nad napływem (wyjątek stanowią podregiony bielski i tyski, gdzie sytuacja jest odwrotna, tzn. dodatnie współczynniki efektywności migracji świadczą o nadwyżce napływu ludności do tego podregionu nad odpływem). Dane przedstawione w tab. 4-5, a także na rys. 13 wskazują, że w latach 1995-2011 podregionami województwa śląskiego, do których najchętniej napływają osoby na pobyt stały są: podregion bielski i tyski, natomiast najwięcej osób emigruje z podregionów: katowickiego, gliwickiego i sosnowieckiego. 3 Współczynnik efektywności migracji zawiera się w przedziale <-1,1> i informuje jak część ludności osiedla się na danym terenie, tzn. mówi jaką część stanowi nadwyżka napływu nad odpływem (gdy wartość współczynnika jest dodatnia) lub odpływu nad napływem (gdy wartość współczynnika jest ujemna).
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 81 Napływ, odpływ, saldo oraz migracje brutto oraz współczynniki efektywności migracji w podregionach województwa śląskiego w latach 1995-2011 Bielski napływ odpływ saldo brutto Częstochowski napływ odpływ saldo brutto Tabela 4 1995 6822 5374 1448 12196 0,119 1995 5055 5081-26 10136-0,003 1996 7052 5578 1474 12630 0,117 1996 5260 5006 254 10266 0,025 1997 7048 5790 1258 12838 0,098 1997 4808 4785 23 9593 0,002 1998 7024 5784 1240 12808 0,097 1998 4985 4840 145 9825 0,015 1999 7232 6095 1137 13327 0,085 1999 5244 4998 246 10242 0,024 2000 6404 5310 1094 11714 0,093 2000 4605 4560 45 9165 0,005 2001 5999 4806 1193 10805 0,110 2001 4034 4189-155 8223-0,019 2002 6651 5747 904 12398 0,073 2002 4632 4705-73 9337-0,008 2003 7635 6555 1080 14190 0,076 2003 4801 5020-219 9821-0,022 2004 7649 6301 1348 13950 0,097 2004 4847 4935-88 9782-0,009 2005 7274 5895 1379 13169 0,105 2005 4539 4796-257 9335-0,028 2006 7718 6285 1433 14003 0,102 2006 5042 5222-180 10264-0,018 2007 8413 7006 1407 15419 0,091 2007 5504 5651-147 11155-0,013 2008 7168 5803 1365 12971 0,105 2008 4389 4401-12 8790-0,001 2009 7183 5966 1217 13149 0,093 2009 4216 4391-175 8607-0,020 2010 7156 6010 1146 13166 0,087 2010 4560 4522 38 9082 0,004 2011 7122 6172 950 13294 0,071 2011 4337 4524-187 8861-0,021 Bytomski napływ odpływ saldo brutto Gliwicki napływ odpływ saldo brutto 1995 4366 4032 334 8398 0,040 1995 5117 4230 887 9347 0,095 1996 4207 3995 212 8202 0,026 1996 5019 4390 629 9409 0,067 1997 4171 3745 426 7916 0,054 1997 4502 3917 585 8419 0,069 1998 4339 4186 153 8525 0,018 1998 4452 4256 196 8708 0,023 1999 4216 4260-44 8476-0,005 1999 4124 4499-375 8623-0,043 2000 3981 3815 166 7796 0,021 2000 3871 4347-476 8218-0,058 2001 2840 3397-557 6237-0,089 2001 3267 3715-448 6982-0,064 2002 3816 4128-312 7944-0,039 2002 3796 4282-486 8078-0,060 2003 4085 4433-348 8518-0,041 2003 4118 4672-554 8790-0,063 2004 3821 4175-354 7996-0,044 2004 4012 4734-722 8746-0,083 2005 4080 4409-329 8489-0,039 2005 4130 4923-793 9053-0,088 2006 4374 4536-162 8910-0,018 2006 4065 4905-840 8970-0,094 2007 4902 4903-1 9805 0,000 2007 4325 5376-1051 9701-0,108 2008 3886 3941-55 7827-0,007 2008 3518 4484-966 8002-0,121 2009 4035 4213-178 8248-0,022 2009 3807 4677-870 8484-0,103 2010 4238 4398-160 8636-0,019 2010 3849 4875-1026 8724-0,118 2011 4293 4363-70 8656-0,008 2011 3774 4875-1101 8649-0,127 efektywność efektywność efektywność efektywność
82 Katarzyna Warzecha Napływ, odpływ, saldo oraz migracje brutto oraz współczynniki efektywności migracji w podregionach województwa śląskiego w latach 1995-2011 Katowicki napływ odpływ saldo brutto Sosnowiecki napływ odpływ saldo brutto Tabela 5 1995 8361 7177 1184 15538 0,076 1995 7653 7541 112 15194 0,007 1996 8269 7441 828 15710 0,053 1996 7834 7711 123 15545 0,008 1997 7251 7040 211 14291 0,015 1997 6729 7001-272 13730-0,020 1998 7195 7420-225 14615-0,015 1998 8227 7317 910 15544 0,059 1999 7425 7678-253 15103-0,017 1999 7929 7742 187 15671 0,012 2000 6978 7721-743 14699-0,051 2000 6897 7549-652 14446-0,045 2001 5918 6548-630 12466-0,051 2001 5524 6231-707 11755-0,060 2002 6789 7472-683 14261-0,048 2002 6845 7255-410 14100-0,029 2003 7229 8486-1257 15715-0,080 2003 7172 7765-593 14937-0,040 2004 7120 8317-1197 15437-0,078 2004 6848 7838-990 14686-0,067 2005 7085 8534-1449 15619-0,093 2005 6912 7633-721 14545-0,050 2006 7260 8869-1609 16129-0,100 2006 7173 8054-881 15227-0,058 2007 7449 9157-1708 16606-0,103 2007 7427 8534-1107 15961-0,069 2008 6542 7737-1195 14279-0,084 2008 6125 7113-988 13238-0,075 2009 6402 8109-1707 14511-0,118 2009 6263 7320-1057 13583-0,078 2010 7017 8670-1653 15687-0,105 2010 6530 7466-936 13996-0,067 2011 7111 8812-1701 15923-0,107 2011 6470 7419-949 13889-0,068 Rybnicki napływ odpływ saldo Brutto Tyski napływ odpływ saldo brutto efektywność efektywność efektywność efektywność 1995 6384 6651-267 13035-0,020 1995 3838 3241 597 7079 0,084 1996 6568 7058-490 13626-0,036 1996 4079 3603 476 7682 0,062 1997 6490 7422-932 13912-0,067 1997 3912 3536 376 7448 0,050 1998 6486 7788-1302 14274-0,091 1998 3878 3618 260 7496 0,035 1999 6959 8361-1402 15320-0,092 1999 4045 3935 110 7980 0,014 2000 6150 7406-1256 13556-0,093 2000 3873 3703 170 7576 0,022 2001 5067 6156-1089 11223-0,097 2001 3283 3243 40 6526 0,006 2002 5936 6780-844 12716-0,066 2002 4035 3770 265 7805 0,034 2003 6321 7443-1122 13764-0,082 2003 4232 4128 104 8360 0,012 2004 6259 7606-1347 13865-0,097 2004 4044 4277-233 8321-0,028 2005 6150 7113-963 13263-0,073 2005 4138 4080 58 8218 0,007 2006 6555 7898-1343 14453-0,093 2006 4531 4617-86 9148-0,009 2007 6737 8052-1315 14789-0,089 2007 5200 4856 344 10056 0,034 2008 5902 6957-1055 12859-0,082 2008 4306 4317-11 8623-0,001 2009 5987 6828-841 12815-0,066 2009 4565 4117 448 8682 0,052 2010 6060 7028-968 13088-0,074 2010 4775 4410 365 9185 0,040 2011 6064 6996-932 13060-0,071 2011 4562 4224 338 8786 0,038
W Wyb brane prroceesy spo ołeczzno--gosspodarc rcze 883 R. 13.. Salldo migr Rys. m racjii w ppodrregiionach woje w ewóddztw wa ślląsk kiegoo w latacch 1995 1 5-2011 Ź dło: Ibbid. Źród Obseerwu ując migr m racjje wew w wnęętrznne na n pob p byt stałły i annalizzująąc je j pod p wzzglęęd m płci migraantó dem ów (rys. 14), 1, wida w ać, że ż wśr w ród ossób nappły ywajjącyych h doo woje w ew dztw wód wa śląskieego o, jaak i z nieg n go odppływ wajjącyych h przzew ważają koobieety (w ( 201 11 rr. k bietyy sttanowiiły okkołoo 53 kob 3% osó ób nappływ wajjący ychh doo woje w ewóództtwaa śląąsk kieggo i ok kołoo 522,5% % oosób bw wyjeżdżżająącycch z woje w wództtwa śląąskiiego o naa pooby yt sttały y). R. 14.. Naapływ Rys. w i oodpłływ ludnnoścci woojew wódzztwaa śląąskieego weddług płci w latacch 1995 1 5-2011 Ź dło: Ibbid. Źród
8 84 Kattarzynaa Waarzeechaa R. 15.. Saaldo miggracj Rys. cji luudnoości w ppodrregionacch woje w ewód dztw wa śląskkiego wedłuug płci w latac l ch 19995-2 2011 Ź dło: Ibbid. Źród
Wybrane procesy społeczno-gospodarcze 85 Na podstawie danych zawartych na rys. 15 widać, że jedynie w podregionach: bielskim, bytomskim i tyskim saldo migracji kobiet jest dodatnie, a to oznacza, że więcej kobiet napływało do danego podregionu niż z niego odpływało (i tak: w 2011 r. saldo migracji kobiet w podregionie bielskim wynosiło 473 osoby, w podregionie tyskim 220 osób, w podregionie bytomskim 18 osób). Saldo migracji mężczyzn prawie we wszystkich podregionach było ujemne, czyli więcej mężczyzn wyjeżdżało z danego podregionu niż do niego przyjeżdżało (wyjątek stanowi podregion bielski, gdzie saldo migracji mężczyzn jest dodatnie i w 2011 r. wyniosło 477 osób oraz podregion tyski saldo migracji mężczyzn wynosi 118 osób). Najwyższe saldo ujemne mężczyzn było w 2011 r. w podregionie katowickim minus 864 osoby, a najmniejsze w podregionie bytomskim minus 88 osób. Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonej analizy migracji wewnętrznych i wybranych procesów społeczno-gospodarczych w województwie śląskim można wyciągnąć następujące wnioski: w latach 1995-2011 podregionami województwa śląskiego, do których najchętniej napływają osoby na pobyt stały są podregion bielski i tyski (podregiony o niskim zanieczyszczeniu środowiska, dużej powierzchni terenów zielonych, niskiej liczbie osób bezrobotnych), natomiast najwięcej osób emigruje z podregionów: katowickiego, gliwickiego i sosnowieckiego (podregiony silnie uprzemysłowione i z wysokimi wskaźnikami zanieczyszczenia środowiska oraz z wysoką liczbą osób bezrobotnych); w większości podregionów (od 2000 r.) wystąpiły ujemne współczynniki efektywności migracji, świadczące o nadwyżce odpływu wędrówkowego ludności z danego podregionu nad napływem (wyjątek stanowi podregion bielski i tyski); w migracjach wewnętrznych w województwie śląskim zdecydowanie przeważały migracje wewnątrzwojewódzkie; wśród osób napływających do województwa śląskiego, jak i odpływających z województwa śląskiego zdecydowanie przeważają kobiety; wśród osób wyjeżdżających z województwa śląskiego zdecydowanie najwięcej było osób młodych w wieku 25-29 lat oraz w wieku 30-34 lata; struktura wieku migrantów w 2011 r. wpłynęła niekorzystnie na strukturę demograficzną mieszkańców województwa śląskiego, w wyniku migracji
86 Katarzyna Warzecha międzywojewódzkich z terenu województwa śląskiego znacznie więcej ubyło dzieci i młodzieży oraz ludności w wieku produkcyjnym do lat 40 niż na teren tego województwa przybyło; analizując migracje w podziale na miasto i wieś, można zauważyć, że na obszarach wiejskich napływ ludności znacznie przewyższa odpływ (saldo migracji jest dodatnie), natomiast w miastach sytuacja jest odwrotna; podregionami województwa śląskiego o najwyższych przeciętnych miesięcznych wynagrodzeniach brutto są podregiony: katowicki i rybnicki, natomiast najniższe wynagrodzenia otrzymywali mieszkańcy podregionów: częstochowskiego i bytomskiego (w podregionach tych odnotowano również największy odsetek osób długotrwale bezrobotnych). Literatura Bank Danych Lokalnych GUS, http://stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display [dostęp: 11.12.2011]. Migracje wewnętrzne ludności 2002 roku. GUS, Warszawa 2003. Mielecka-Kubień Z. (2013): Migracje wojewódzkie na pobyt stały w województwie śląskim w 2010 roku w świetle praw migracji E.G. Ravensteina. W: A.S. Barczak (red.): Perspektywy rozwoju Górnego Śląska. Analiza ekonometryczno-statystyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice. Sojka E. (2007): Migracje ludności i rozwój demograficzny Śląska w okresie transformacji. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice. Warzecha K. (2013): Rozwój społeczno-gospodarczy polskich regionów a procesy migracji. W: A.S. Barczak (red.): Perspektywy rozwoju Górnego Śląska. Analiza ekonometryczno-statystyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Katowice. SELECTED SOCIO-ECONOMIC PROCESSES AND DEVELOPMENT TRENDS OF INTERNAL MIGRATION IN THE SILESIAN PROVINCE IN 1995-2011 Summary The level of socio-economic, demographic processes and processes of migration phenomena are interdependent. The study has been subjected to a detailed analysis of inflow and outflow and the net internal migration in the Silesian province. The research includes internal migration in the Silesian province in terms of time (years 1995-2011) and spatial (sub Silesian province). In the context of economic and social processes in the Silesian province were examined trends in migration and development in this region and was carried out statistical analysis of the structure of migration.