Spis treści Małgorzata Święcicka, Słowo wstępne... 7 wprowadzenie Bogdan Walczak, Globalizacja językowa przejawy i prognozy.... 13 Petar Sotirov, Problem wpływu globalizacji na języki słowiańskie z perspektywy socjolingwistyki bułgarskiej... 25 Галина Нещименко, О некоторых аспектах развития современной языковой ситуации.... 45 Александра Ѓуркова, Јазичните ставови и јазиците во јавната комуникација во Македонија... 56 Оксана Остапчук, «Сообщества действия» в украинском коммуникативном пространстве: к вопросу о социолингвистическом прогнозировании в условиях вариативности нормы... 72 Halina Pelcowa, Tendencje globalizacyjne w języku i kulturze a koncepcja małych ojczyzn... 89 globalizacja a przemiany języka i świadomości językowej Magdalena Czachorowska, Leon z Małej Toskanii, czyli o najnowszych zjawiskach w polskim nazewnictwie.... 103 Елена И. Коряковцева, Глобализация и новые тенденции в развитии словообразовательных систем русского, польского и чешского языков... 112 Halina Kurek, Globalizacja a przemiany polskiej fleksji nominalnej... 131 Pavol Odaloš, Slovná zásoba versus národné a globálne tendencie. Používanie slovnej zásoby slovenčiny po roku 1989 sociálnymi skupinami... 141 Anna Piotrowicz, Małgorzata Witaszek-Samborska, Globalizacja a współczesna polszczyzna w świadomości studentów... 153
6 Spis treści Mirosława Sagan-Bielawa, Globalizacja a społeczna świadomość językowa Polaków... 169 Małgorzata Święcicka, Monika Peplińska, Stereotypy mieszkańców miast na tle ich uwarunkowań społeczno- -kulturowych. Stan badań i perspektywy... 182 globalizacja a przemiany odmian językowych Jagoda Bloch, Szybko, szybciej, coraz szybciej Tempo mówienia w polskich mediach... 197 Violetta Jaros, MY ONI OBCY w języku użytkowników CB-radia... 218 Ewa Kołodziejek, Polski język urzędowy wobec zmian globalizacyjnych... 233 Renata Kucharzyk, Leksyka gwarowa w komunikacji internetowej.... 241 Tomasz Kurdyła, Kilka refleksji o stanie gwar w Polsce południowo-wschodniej.... 254 Елена Глебовна Лукашанец, Глобальные тенденции и национальная специфика в развитии современного интернет-сленга (на материале русского и польского языков). 265 Alicja Nagórko, Język ludzi i aniołów potoczność wobec Sacrum... 277 Bogusław Nowowiejski, Międzynarodowy charakter słownictwa sportowego.... 289 Anna Piechnik, Słownictwo ekspresywne młodych mieszkańców wsi w świetle procesów globalizacyjnych.... 300 Elżbieta Rudnicka-Fira, Wizerunek człowieka zawarty w antroponimach przezwiskowych (wartościowanie we współczesnym socjolekcie młodzieżowym)... 308 Zofia Sawaniewska-Mochowa, Włodzimierz Moch, Języki subkultur kreatywnych a globalizacja (na przykładzie języka graficiarzy).... 321 Anna Tyrpa, Globalizacja odbita w zwierciadle obnoszonym po gościńcu... 337 Natalia Zemlanaja, Fighter, hejter i headliner, czyli o wyrażeniach pochodzenia angielskiego we współczesnej polszczyźnie (na materiale czasopisma Polityka).... 354 noty o autorach... 371
Słowo wstępne Zjawisko globalizacji, którego początki historycy datują nawet na czasy imperium rzymskiego, szczególnie wyraziste stało się w XX i XXI wieku. Wraz z intensyfikacją ujednolicania się różnych obszarów życia ludzi na świecie rosło zainteresowanie badawcze wskazanym procesem. Tendencje globalizacyjne obejmują jak już wspomniano różnorodne sfery funkcjonowania człowieka w otaczającej go rzeczywistości, mogą zatem dotyczyć zarówno polityki, ekonomii, handlu, technologii, demografii, jak i kultury. Taka wielość wymiarów globalizacji (z dostrzeganymi jej walorami i negatywnymi cechami czy wręcz zagrożeniami) czyni z niej, co oczywiste, przedmiot interdyscyplinarnych studiów przedstawicieli wielu dyscyplin badawczych, nie tylko humanistycznych czy społecznych, ale też ekonomicznych, technicznych itd. W powszechnym już prawie obiegu funkcjonują takie choćby pojęcia, jak: globalna wioska, wielokulturowość, homogenizacja kultury, masowość, konsumpcjonizm. Już ta krótka ogólna refleksja wystarcza, żeby globalizację uznać za fakt, a jej wymiar kulturowy uszczegółowić na płaszczyźnie językowej. W drugim tomie Bydgoskich Studiów nad Pragmatyką Językową lingwiści (zwłaszcza socjolingwiści, w tym członkowie Komisji Socjolingwistyki Afiliowanej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów) podejmują temat globalizacji językowej na przykładzie języków słowiańskich. Głosy językoznawców nie tylko z Polski, ale również z zagranicy nadają tomowi charakter międzynarodowy. W szkicach proponuje się teoretyczno-metodologiczne ujęcie zjawiska globalizacji językowej, liczne
8 Słowo wstępne teksty zawierają nadto szczegółowe analizy przejawów globalizacji na zróżnicowanym terytorialnie i funkcjonalnie materiale badawczym. Rozważania prowadzi się na przykładzie jednego wybranego języka słowiańskiego (polskiego, bułgarskiego, macedońskiego, ukraińskiego itd.) lub problem badawczy ujmuje się porównawczo, np. w języku polskim, rosyjskim i czeskim. Całość (26 artykułów) uporządkowano w dwóch działach szczegółowych, tj. Globalizacja a przemiany języka i świadomości językowej oraz Globalizacja a przemiany odmian językowych, poprzedzonych ogólnym Wprowadzeniem. Według autorów szkiców wprowadzających różnorodne wymiary globalizacji powodują istotne zmiany w funkcjonowaniu języków narodowych oraz prowadzonej polityce językowej. Na uogólnioną refleksję składa się zarówno ogląd sytuacji języków słowiańskich (lub w ogóle języków na świecie) współcześnie, jak i przewidywania dotyczące ich stanu w przyszłości. Bogdan Walczak na tle językowej mapy świata, uwzględniającej kraje słowiańskie, podkreśla skalę zmian globalizacyjnych, zwłaszcza tendencję do dominacji jednych języków i zaniku innych. Галинa Нещименко buduje model opisu zmian językowych, który odniesiony wprawdzie do języków słowiańskich może mieć charakter uniwersalny. W kolejnych szkicach wprowadzających autorzy koncentrują się na sytuacji danego języka słowiańskiego. Petar Sotirov obserwuje zmiany zachodzące w języku bułgarskim (np. tendencje do zaniku gwar i dialektów bułgarskich, dominację języka angielskiego), Александра Ѓуркова opisuje sytuację językową w Macedonii, a Оксана Остапчук podejmuje temat działań na rzecz rozwoju języka ukraińskiego w zmieniającej się sytuacji społeczno- -gospodarczej i politycznej kraju. Wprowadzenie zamykają rozważania Haliny Pelcowej, z których jasno wynika, że na tle globalnym funkcjonuje lokalny świat, mała ojczyzna. Wyróżnia je swojskość, tożsamość, patriotyzm, po które sięga się coraz chętniej w celach komercyjnych. W pierwszej części materiałowo-badawczej autorzy skupiają swoją uwagę na przejawach globalizacji, znajdujących swój wyraz zarówno w systemie języka, jak i w świadomości jego użytkowników. Tendencje globalizacyjne wraz ze zjawiskiem amerykanizacji języka i stylu wypowiedzi czy kulturą konsumpcyjną i medialnością powodują istotne zmiany m.in. na płaszczyźnie morfologicznej, np. w polskiej fleksji nominalnej, o czym pisze Halina Kurek. Stanowią też jak dowodzi Елена И. Коряковцева na materiale języka polskiego, rosyjskiego oraz czeskiego przyczynę
nowych mechanizmów słowotwórczych w językach słowiańskich oraz wpływają na strukturę znaczeniową słownictwa, co potwierdza Pavol Odaloš na przykładzie języka słowackiego. Szkic autorstwa Magdaleny Czachorowskiej wskazuje, że nowe fakty społeczno-polityczne, kulturowe, w tym silne wpływy kultury zachodniej nie pozostają bez wpływu na system onomastyczny polszczyzny, zwłaszcza imienniczy, ale także na nazewnictwo miejskie. Kolejne artykuły dotyczą zjawiska globalizacji jako elementu społecznej świadomości językowej Polaków. Anna Piotrowicz i Małgorzata Witaszek-Samborska analizują rozumienie wyznaczników globalizacji językowej przez młodzież studencką, natomiast Mirosława Sagan-Bielawa bada opinie, dyskusje na ten temat prowadzone na wybranych forach internetowych. Wieloaspektowe zjawisko globalizacji społeczno-kulturowej z jednej strony sprzyja z pewnością znoszeniu barier kulturowych, akceptacji wielokulturowości itp., z drugiej jednak strony uruchamia dążenie do odmienności, regionalizacji, lokalności czy nawet nacjonalizmu. Ciągle obecne w przestrzeni społecznej stereotypowe obrazowanie swoich i obcych, zilustrowane stereotypami mieszkańców wybranych miast polskich, stanowi przedmiot rozważań Małgorzaty Święcickiej i Moniki Peplińskiej. Procesy globalizacyjne obejmują nie tylko system języka czy świadomość jego użytkowników, ale wpływają także na kształt poszczególnych odmian językowych, w ich zróżnicowaniu terytorialnym czy funkcjonalnym. Teksty poświęcone takiemu właśnie ujęciu zjawiska globalizacji językowej składają się na drugą materiałowo-badawczą część prezentowanego tomu. Szczególnie podatne na wpływy globalizacyjne są środowiskowe i subkulturowe odmiany języka. Taki stan rzeczy potwierdzają analizy prowadzone przez kilku autorów. Violetta Jaros pisze na temat funkcjonowania kategorii my oni obcy w języku użytkowników CB-radia, Bogusława Nowowiejskiego zajmuje międzynarodowy charakter słownictwa sportowego, Elżbieta Rudnicka-Fira przygląda się sposobom wartościowania we współczesnym socjolekcie młodzieży, Zofia Sawaniewska-Mochowa i Włodzimierz Moch jako przykład globalizacyjnych wpływów podają język graficiarzy, a Елена Глебовна Лукашанец na materiale słowników internetowych: polskiego i rosyjskiego opisuje tendencje rozwoju slangu młodzieżowego w komunikacji internetowej. Procesy globalizacyjne w sposób intensywny i wyrazisty obejmują również stylowe odmiany języka. Zwraca uwagę, szczególnie rozpowszech- 9
10 Słowo wstępne niające się współcześnie, zjawisko sekularyzacji języka. Temat ten zajmuje Alicję Nagórko, która na materiale języka polskiego, niemieckiego, słowackiego i czeskiego bada słownictwo religijne funkcjonujące w komunikacji świeckiej, w stylu potocznym. Zmienia się nadto sposób przekazywania informacji we współczesnych mediach, co potwierdza Jagoda Bloch na przykładzie analizy tempa mówienia, intonacji, akcentowania itd., a Natalia Zemlanaja dowodzi, że zmiany dotyczą także struktury słownictwa wypowiedzi publicystycznej, w której nie brak zapożyczeń z języka angielskiego. Te licznie występują także w stylu urzędowym, który według badań Ewy Kołodziejek jest szczególnie podatny na globalizacyjne wpływy. Procesy globalizacyjne mają wymiar społeczny, są powodem określonych wydarzeń, zdarzeń, wpływają na los ludzi, ich przeżycia itp., stając się jednocześnie tematem literackiej kreacji, na przykład w powieściach Moniki Szwai, które analizuje Anna Tyrpa. Przejawy globalizacji językowej, charakterystyczne głównie dla określonych odmian środowiskowych, subkulturowych czy stylowych języka, inspirują badaczy do rozważań na temat statusu i roli terytorialnych odmian języka w dobie globalizacji. Tomasz Kurdyła formułuje swoje uwagi na temat stanu współczesnej leksyki gwarowej na bazie kilkuletnich obserwacji prowadzonych we wsiach Polski południowo-wschodniej. Gwary w dobie globalizacji mają nadal silną pozycję, pojawiają się one także na co wskazuje Anna Piechnik w zasobie leksykalnym młodzieży wiejskiej (choć na język tej oddziałują też procesy globalizacyjne) oraz jak dowodzi Renata Kucharzyk w niestylizowanej na gwarę komunikacji internetowej. Globalizacja, zjawisko wielowymiarowe, znajduje swoje wyraźne odzwierciedlenie na płaszczyźnie językowo-kulturowej. Mamy nadzieję, że rozważania na temat globalizacji językowej, zaprezentowane w niniejszym tomie, zainteresują nie tylko lingwistów, ale też przedstawicieli innych dyscyplin badawczych. Bydgoszcz, w lipcu 2015 roku Małgorzata Święcicka