URZĄD STATYSTYCZNY we WROCŁAWIU rolnictwa SERIA WYDAWNICZA NARODOWY SPIS POWSZECHNY powszechny spis rolny * Systematyka i charakterystyka gospodarstw' rolnych CVOJEU/OOZTU/O (A/no CŁA (A/SKIE WROCLAW STYCZEŃ 1998 r.
'
Urząd Statystyczny we Wrocławiu WYNIKI POWSZECHNEGO SPISU ROLNEGO 1996 Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych w województwie wrocławskim STYCZEŃ 1998 r.
Szanowni Państwo, Z prawdziwą przyjemnością przekazuję Państwu Systematykę i charakterystykę gospodarstw rolnych w województwie wrocławskim. Jest to kolejna publikacja Urzędu Statystycznego we Wrocławiu prezentująca wyniki Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego według stanu w dniu 12 czerwca 1996 r. zgodnie z postanowieniami ustawy z 2 lutego 1996 r. o powszechnym spisie rolnym (Dz. U. nr 34, poz. 147). Dzięki rozszerzonemu zakresowi (zaproponowanemu przez FAO - Organizację Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa) zbieranych danych w Powszechnym Spisie Rolnym możliwym było podjęcie próby kompleksowej systematyki i charakterystyki gospodarstw rolnych województwa według np. statusu prawnego użytkownika (właściciel, zarządca...), wiodącego kierunku produkcji i specjalizacji w gospodarstwie, zasobów pracy, źródeł utrzymania, perspektyw rozwojowych gospodarstwa. Oprócz zestawu tablic szczegółowych w publikacji podano również opisową charakterystykę rolnictwa województwa wrocławskiego pogrupowaną w 7 bloków tematycznych z uwagami podsumowującymi. Ponadto w odrębnej części zamieszczono systematykę i charakterystykę gospodarstw w układzie gminnym. Publikację opracował zespół w składzie: inż. Maria Stanek z Wydziału Statystyki Gospodarczej oraz mgr Wiesława Mazur i dr Helena Polak z Wydziału Analiz i Informacji. Jestem głęboko przekonana, że opracowanie to przybliży Państwu wiele problemów związanych z działalnością rolniczą. Pragnę złożyć podziękowanie wszystkim osobom i instytucjom uczestniczącym w przygotowaniu i sprawnym przeprowadzeniu Powszechnego Spisu Rolnego 1996. Bożena Kodcniec DYREKTOR Urzędu Statystycznego we Wrocławiu Wrocław, grudzień 1997 r.
SPIS TREŚCI Tabl. UWAGI METODYCZNE: Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego... x Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania... x Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych... x UWAGI ANALITYCZNE: Wprowadzenie... x I. Podstawowe systematyki i charakterystyki gospodarstw rolnych... x II Jakość użytków rolnych... x III. Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według zmian w powierzchni użytków rolnych, kierunków produkcji i wartości produkcji towarowej... x IV. Podstawowe informacje o gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego... x V. Zasób pracy i zatrudnienie w indywidualnych gospodarstwach rolnych... x VI. Użytkownicy gospodarstw indywidualnych według źródeł utrzymania oraz wykształcenia... x VII Wyposażenie w siłę pociągową oraz kierunki i skala inwestowania... x VIII. Systematyka i charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według gmin... x Podsumowanie... x TABLICE STATYSTYCZNE: Systematyka gospodarstw rolnych według form własności i grup obszarowych użytków rolnych... 1 Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych według form własności i użytkowania gruntów... 2 Systematyka indywidualnych gospodarstw rolnych według jakości gruntów... 3 Indywidualne gospodarstwa rolne według zmian w powierzchni użytków rolnych w latach 1990-1996... 4 Indywidualne gospodarstwa rolne według wiodących kierunków działalności rolniczej i pozarolniczej... 5 Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według celu produkcji, wartości produkcji towarowej... 6 Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według grup obszarowych i kierunków produkcji roślinnej... 7 Charakterystyka produkcji roślinnej prowadzonej przez użytkownika działek rolnych... 8 Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według grup obszarowych i kierunków produkcji zwierzęcej... 9 Charakterystyka produkcji zwierzęcej prowadzonej przez właścicieli zwierząt gospodarskich i użytkowników działek rolnych... 10 Gospodarstwa domowe związane z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według źródeł utrzymania rodziny... 11 Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według zasobów pracy oraz zatrudnienia... 12
Spis treści 5 Tabl. Str. Użytkownicy gospodarstw indywidualnych według źródeł utrzymania, pracy zarobkowej oraz opinii na temat perspektyw gospodarowania... Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych według wykształcenia... Gospodarstwa indywidualne według ich wyposażenia w siłę pociągową... Indywidualne gospodarstwa rolne według kierunków i skali inwestowania oraz ważniejszych wydatków bieżących na cele produkcyjne... 13 86 14 91 15 94 16 98 Systematyka gospodarstw indywidualnych według grup obszarowych i powierzchni użytków rolnych - wg gmin... Indywidualne gospodarstwo rolne według rodzaju prowadzonej działalności oraz gmin... Indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące produkcję zwierzęcą według gmin... Charakterystyka indywidualnych gospodarstw rolnych według kierunku i celu produkcji, źródeł dochodu gospodarstwa domowego oraz gmin... Indywidualne gospodarstwa rolne według źródeł dochodów gospodarstwa domowego oraz gmin... Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego według grup społeczno-ekonomicznych w gminach... Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego według cech demograficznych domowników w gminach... Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych według ich źródeł utrzymania, wieku i płci w gminach... Użytkownicy indywidualnych gospodarstw rolnych, dla których wyłącznym bądź głównym źródłem utrzymania jest praca we własnym gospodarstwie według perspektyw rozwojowych gospodarstwa w gminach... 17 102 18 106 19 108 20 110 21 112 22 114 23 116 24 118 25 120
UWAGI METODYCZNE ZAKRES I TEMATYKA POWSZECHNEGO SPISU ROLNEGO Powszechny spis rolny przeprowadzono u: - użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych, - osób fizycznych użytkujących działki rolne, - właścicieli zwierząt gospodarskich, nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne o powierzchni poniżej 0,1 ha, - osób prawnych i jednostek organizacyjnych nic mających osobowości prawnej, których podstawowym rodzajem działalności jest prowadzenie upraw rolnych, warzywnictwa i ogrodnictwa, chów i hodowla zwierząt, działalność usługowa związana z uprawami rolnymi oraz chowem i hodowlą zwierząt (z wyjątkiem działalności weterynaryjnej), gospodarka łowiecka, hodowla i pozyskiwanie zwierząt łownych łącznie z pokrewną działalnością usługową oraz w jednostkach, które niezależnie od rodzaju działalności podstawowej są użytkownikami użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha. Dla jednostek nie objętych powszechnym spisem rolnym, tj. działek i obiektów rolnych o powierzchni użytków rolnych do 0,1 ha, ogrodów działkowych, wspólnot gminnych, działek rolnych i gospodarstw bez użytkowników i o zawieszonej działalności oraz dokonano doszacunku począwszy od szczebla gminnego. W ramach spisu w indywidualnych gospodarstwach rolnych zebrano więc następujące informacje. 1) dane o osobach będących właścicielami i użytkownikami indywidualnych gospodarstw rolnych oraz o osobach w ich gospodarstwie domowym: a) nazwisko i imiona właściciela, nazwisko i imiona użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego, b) wykształcenie, c) rok urodzenia, pleć, d) wkład pracy w gospodarstwo rolne - przeciętna liczba miesięcy pracy w ostatnim roku oraz przeciętna dzienna liczba godzin pracy w sezonie wiosennym, letnim, jesiennym i zimowym, e) główne i dodatkowe źródła utrzymania, f) pozarolnicza działalność na rachunek własny, g) czy w ciągu ostatnich trzech miesięcy przed terminem spisu aktywnie poszukiwały pracy poza swoim gospodarstwem rolnym, h) czy mogłyby zająć się pracą wyłącznie poza gospodarstwem rolnym; 2) o źródłach utrzymania gospodarstwa domowego; 3) o liczbie pracowników najemnych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym; 4) o użytkowaniu gruntów, a w szczególności: a) powierzchnia gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów i nieużytków, b) zmiany w powierzchni użytków rolnych w ciągu ostatnich sześciu lat, c) powierzchnia zasiewów głównych upraw; 5) o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup wiekowo-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich;
Uwagi metodyczne 7 6) o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym, w tym: a) rodzaje budynków, budowli, ich powierzchnia, sposób wykorzystania, rok budowy i modernizacji, b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci, d) wyposażenie w sieć elektryczną, gaz i telefon, e) rodzaje urządzeń melioracyjnych; 7) o zadłużeniu gospodarstw rolnych; 8) o działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym; 9) o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie od 1 lipca 1995 r. do 12 czerwca 1996 r. i planowanych do 2000 r., w tym na. a) zakup gruntów, b) budowę lub modernizację budynków, c) powiększenie stada podstawowego, d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, 10) o przewidywaniach dotyczących zmian w funkcjonowaniu gospodarstwa rolnego do 2000 r. Również dla osób fizycznych użytkujących działki rolne zebrano ww. informacje, z wyłączeniem informacji, o których mowa w pkt. 6a, 9, natomiast dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano informacje określone w punktach: 1,4 i 5. W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej zebrano informacje o których mowa w punktach 3-9. WAŻNIEJSZE DEFINICJE, POJĘCIA SPISOWE I ZASADY SPISYWANIA Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, w tym indywidualne gospodarstwa rolne i działki rolne. Za indywidualne gospodarstwo rolne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu tej samej osoby fizycznej lub grupy osób. Za działkę rolną uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie. Za indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich, nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, należy uważać osoby prywatne posiadające zwierzęta gospodarskie: bydło, trzodę chlewną, konie, owce, kozy, drób, zwierzęta futerkowe oraz pnie pszczele, przy czym spisu dokonano wówczas, gdy posiadali co najmniej. 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli. Za użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego lub użytkującego działkę rolną uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach.
8 Uwagi metodyczne Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca indywidualne gospodarstwo rolne lub użytkująca działkę rolną. Użytkowanie gruntów Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa (działki) zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa (działki), a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, ogrody przydomowe oraz grunty pod szklarniami i inspektami, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu). Indywidualne gospodarstwa rolne spisywano w miejscu zamieszkania użytkownika i tam ujmowano całkowitą, ogólną powierzchnię, niezależnie od miejsca położenia gruntów. Do gruntów ornych zalicza się grunty w uprawie, tj. pod zasiewami wraz z ogrodami przydomowymi oraz odłogi i ugory. Za grunty orne w uprawie uważa się grunty zasiane lub zasadzone ziemiopłodami rolnymi lub ogrodniczymi, plantacje wikliny i chmielu, powierzchnie szklarni, inspektów, namiotów foliowych oraz powierzchnię mniejszą od 10 arów zasadzoną drzewami owocowymi i krzewami owocowymi. Do odłogów zalicza się powierzchnie gruntów ornych nie dające plonów, które co najmniej przez dwa lata nie były uprawiane, natomiast do ugorów - powierzchnie, które w danym roku były przejściowo nie obsiane (nieużytkowanc rolniczo). Do sadów zalicza się grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów,, zasadzone drzewami i krzewami owocowymi. Do łąk i pastwisk trwałych zalicza się grunty pokryte trwale trawami, natomiast nie zalicza się gruntów ornych obsianych trawami w ramach płodozmianu. Łąki trwale są to grunty pokryte trwale trawami, z zasady koszone, a w rejonach górskich również powierzchnię koszonych hal i połonin. Pastwiska trwale są to grunty pokryte trwale trawami, które z zasady nic są koszone, lecz wypasane, a w rejonach górskich również powierzchnię wypasanych hal i połonin. Do lasów i gruntów leśnych zalicza się powierzchnię zalesioną oraz powierzchnię przejściowo pozbawioną drzewostanu. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, miodnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybko rosnących prowadzonymi na gruntach leśnych. Do powierzchni przejściowo pozbawionej drzewostanu zalicza się zręby, halizny, płazowizny i plantacje choinkowe prowadzone na gruntach leśnych oraz wylesienia powstałe na skutek oddziaływania emisji przemysłowych i górnictwa (zalewiska, zapadliska). Do powierzchni pozostałych gruntów wchodzących w skład gospodarstwa wlicza się grunty będące pod zabudowaniami, podwórzami, placami i ogrodami ozdobnymi, pod drogami i liniami podziału powierzchniowego w lasach, powierzchnię wód śródlądowych, rowów melioracyjnych, plantacji leśnych prowadzonych na gruntach nieleśnych, powierzchnię porośniętą wikliną w stanic naturalnym, powierzchnię innych gruntów użytkowych (torfowiska, żwirownie) oraz nieużytków. Do powierzchni stawów rybnych i jezior (zarybionych i niezarybionych) zaliczono te, na których prowadzona jest gospodarka rybacka, obejmująca produkcję i połowy ryb konsumpcyjnych, jak również produkcję materiału zarybieniowego. Liczbę hektarów przeliczeniowych przyjęto w spisie według kart podatkowych i naliczonych przez gminę gospodarstwu wielkości dla potrzeb podatkowych. Iloraz liczby hektarów przeliczeniowych i ogólnej powierzchni użytków rolnych w opracowaniach wyników powszechnego spisu rolnego 1996 r. nazwano wskaźnikiem jakości gruntów.
Uwagi metodyczne 9 Powierzchnia zasiewów Ujmowane w spisie dane o powierzchni zasiewów dotyczą powierzchni upraw poszczególnych ziemiopłodów uprawianych w plonie głównym. W powierzchni zasiewów uwzględnia się również powierzchnię zasiewów w sadach. Do grupy zbóż podstawowych zaliczono powierzchnię uprawy zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa i pszenżyta), z podziałem na formy jare i ozime przeznaczonych do zbioru ziarna. Do grupy przemysłowych zaliczono powierzchnię uprawy buraków cukrowych, rzepaku i rzepiku, lnu i konopii oraz tytoniu. Nie zalicza się tu maku, słonecznika, chmielu, ziół leczniczych, wikliny i innych przemysłowych; uprawy te w niniejszej publikacji zaliczono do grupy pozostałe uprawy. Do grupy pastewnych zaliczono uprawy okopowych pastewnych, strączkowych pastewnych, motylkowych drobnonasiennych, innych pastewnych i traw. Grupa pozostałe obejmuje dane o powierzchni uprawy warzyw, truskawek, wy sadków roślin okopowych, łubinu gorzkiego, roślin ozdobnych oraz pozostałych przemysłowych tj. maku, słonecznika, chmielu, ziół leczniczych, wikliny i innych przemysłowych, a także szklarni i tuneli foliowych. Zwierzęta gospodarskie Spisowi podlegały zwierzęta gospodarskie (bydło, trzoda chlewna, owce, drób, konie, kozy, króliki - samice, zwierzęta futerkowe - samice oraz pnie pszczele) znajdujące się w gospodarstwie oraz zwierzęta wysyłane na redyki, wypasy i do bacówek, a w przypadku pni pszczelich - pnie znajdujące się na pożytkach poza gospodarstwem, stanowiące własność użytkownika gospodarstwa lub członków jego gospodarstwa domowego, jak również zwierzęta przetrzymywane czasowo lub stale w gospodarstwie, tj. przyjęte na wychów, opas itp., niezależnie od tego, czy przyjęto je z gospodarstw indywidualnych czy od gospodarstw państwowych, spółdzielczych i innych. Ciągniki Spisem zostały objęte ciągniki, użytkowane w gospodarstwie, zarówno te, które stanowiły własność użytkownika gospodarstwa, jak i te, których właścicielem były inne osoby (dzierżawa, leasing itp ), w przypadku, gdy ciągniki, należały do kilku rolników spisywano je u tego rolnika, u którego znajdowały się w momencie spisu. Nie spisywano sprzętu, który był niesprawny dłużej niż rok oraz tego, który został przeznaczony do kasacji (rozbiórka, złomowanie). Dane o ciągnikach dotyczą: ciągników - jedno- i dwuosiowych, kołowych i gąsienicowych. Ludność Wiek osób w PSR 96 był ustalany na podstawie roku urodzenia tych osób. Wtórnie wyodrębnione zostały jako podstawowe grupowania pięcioletnie grupy wieku oraz tzw. ekonomiczne grupy wieku: - przedprodukcyjny - osoby w wieku 0-17 lat - produkcyjny - mężczyźni w wieku 18-64 lata i kobiety w wieku 18-59 lat w tym: - mobilny - osoby w wieku 18-44 lata - nicmobilny - mężczyźni w wieku 45-64 lata i kobiety w wieku 45-59 lat - poprodukcyjny - mężczyźni 65 lat i więcej oraz kobiety 60 lat i więcej. Wyodrębniono również osoby młode (0-29 lat), w wieku średnim (30-59 lat) oraz starsze (60 lat i więcej).
10 Uwagi metodyczne Poziom wykształcenia ustalano wyłącznie dla osób będących w wieku co najmniej 15 lat, tj. dla osób urodzonych przed 13 czerwca 1981 roku. Przy ustalaniu wykształcenia kierowano się najwyższym ukończonym poziomem edukacji szkolnej niezależnie od typu szkoły w której był osiągnięty (dzienne, wieczorowe czy zaoczne). W pytaniu o wykształcenie wyodrębnione zostały następujące poziomy: - wyższe - dla osób, które uzyskały dyplom ukończenia szkoły wyższej, niezależnie czy mają dyplom magisterski, czy dyplom ukończenia studiów pierwszego stopnia (np. mają tytuł zawodowy licencjata, inżyniera, dyplomowanego ekonomisty), - policealne - dla osób, które uzyskały świadectwo ukończenia szkoły policealnej (pomaturalnej), - średnie zawodowe - dla osób, które miały świadectwo ukończenia technikum lub liceum zawodowego, niezależnie czy uzyskały świadectwo dojrzałości (maturę), czy tylko świadectwo ukończenia szkoły, - średnie ogólnokształcące - dla osób, które uzyskały świadectwo dojrzałości (maturę) lub świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego, - zasadnicze zawodowe - dla osób, które uzyskały świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej lub szkoły (zespołu) przysposobienia zawodowego, bądź świadectwo ukończenia korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomie szkoły zasadniczej, - podstawowe ukończone - dla osób, które miały świadectwo ukończenia szkoły podstawowej, niezależnie ile klas ona liczyła (osiem, siedem czy dawniej cztery) lub kursów dla pracujących w zakresie szkoły podstawowej. Wykształcenie podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego przypisywano osobom, które uczyły się w szkole podstawowej lub osobom, które nigdy nie uczęszczały do szkoły. W spisie zebrano także informacje o najwyższym osiągniętym poziomie wykształcenia o kierunku rolniczym. Wyróżniono następujące poziomy wykształcenia: - wyższe - dla osób, które posiadały dyplom ukończenia szkoły wyższej o kierunku rolniczym np. ogrodnictwo, geodezja urządzeń rolniczych, technika urządzeń rolniczych i leśnych, leśnictwo, technologia drewna, ochrona środowiska - melioracja, rybactwo, zootechnika, technologia żywności - mleczarstwo itp. Do kierunków rolniczych nic zaliczano weterynarii, - policealne - dla osób, które uzyskały dyplom ukończenia szkoły policealnej lub pomaturalnej o kierunku rolniczym np. ogrodnictwo, urządzanie terenów zieleni itp., - średnic zawodowe - dla osób, które uzyskały świadectwo ukończenia technikum lub liceum zawodowego o kierunku rolniczym np. hodowla zwierząt, leśnictwo, melioracja, urządzanie terenów zieleni, - zasadnicze zawodowe - dla osób, które uzyskały świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły rolniczej, szkoły przysposobienia rolniczego oraz dla osób mających świadectwo ukończenia korespondencyjnego kursu rolniczego o poziomic szkoły zasadniczej np. ogrodnictwo, hodowla zwierząt, mechanizacja rolnictwa, wiejskie gospodarstwo domowe, rolnik upraw polowych, - kurs rolniczy - dla osób, które ukończyły kurs kwalifikacyjny zakończony egzaminem i uzyskaniem tytułu wykwalifikowanego rolnika lub mistrza rolnika. Przy ustalaniu poziomu wykształcenia rolniczego poszczególnych osób nic brano pod uwagę kwalifikacji rolniczych nabytych drogą praktyki. Poziom wykształcenia rolniczego był ustalany wyłącznie dla osób powiązanych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego.
Uwagi metodyczne 11 W spisie rolnym ustalano główne i dodatkowe źródła utrzymania każdej z osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego. Główne źródło utrzymania osoby jest to źródło przynoszące jej największy zarobek lub dochód. Jeżeli dana osoba ma tylko jedno źródło dochodów, jest ono jednocześnie jej głównym źródłem utrzymania. W przypadku posiadania więcej niż jednego źródła utrzymania, spisywana osoba sama decydowała, które z nich jest głównym źródłem, czyli przynoszącym jej wyższe dochody, a które dodatkowym. Za dodatkowe źródło utrzymania uważa się źródło najważniejsze spośród wszystkich pozostałych, po określeniu głównego źródła utrzymania, czyli przynoszące dochód drugi pod względem wysokości. W spisie wyróżniono następujące źródła utrzymania osób: - praca we własnym gospodarstwie rolnym - dla osób uzyskujących dochód z pracy w swoim gospodarstwie rolnym (działce i hodowcom zwierząt gospodarskich) oraz pomagającym systematycznie i bez umownego wynagrodzenia członkom rodziny. Dochód uzyskiwany z gospodarstwa rolnego uwzględniał również wartość sprzedanych produktów rolnych oraz wartość produktów zużytych (skonsumowanych przez członków gospodarstwa lub wykorzystywanych do dalszej produkcji) w gospodarstwie domowym, - praca poza swoim gospodarstwem rolnym, najemna w rolnictwie - dla osób uzyskujących dochód z pracy najemnej w rolnictwie: w zakładach państwowych, komunalnych i prywatnych, (w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą w zakresie gospodarki rolniczej i obsługi rolnictwa, gospodarki łowieckiej i leśnej, pozyskiwania drewna), pracujących w rolnictwie spółdzielczym (w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych, spółdzielniach kółek rolniczych) oraz zatrudnionych na podstawie stosunku pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych lub na działkach rolnych, innych niż swoje, - praca poza swoim gospodarstwem rolnym, najemna poza rolnictwem - dla osób uzyskujących dochód z pracy najemnej w nierolniczych jednostkach stanowiących własność państwową, komunalną lub prywatną (w jednostkach prowadzących działalność gospodarczą i będących własnością osób fizycznych, spółek, przedsiębiorstw zagranicznych, spółdzielni, organizacji wyznaniowych, partii politycznych), - praca poza swoim gospodarstwem rolnym, na własny rachunek - dla osób uzyskujących dochód z prowadzenia działalności gospodarczej (prowadzących własne zakłady przemysłowe, rzemieślnicze, handlowe i usługowe, zatrudniające lub nic zatrudniające pracowników najemnych) lub wykonujących wolne zawody, a także pomagających im członkom rodziny. Do tej kategorii zaliczano również dochody z wynajmu mieszkania, pokoi, budynków niemieszkalnych oraz dochody z oddanych w dzierżawę gruntów rolnych, - emerytura - dla osób utrzymujących się z emerytury, również emerytury kombatanckiej i emerytury zagranicznej uzyskanej z tytułu pracy za granicą, - renta inwalidzka - dla osób, które uzyskały rentę z powodu częściowej lub całkowitej niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy, rentę kombatancką, wypadkową lub świadczenie rehabilitacyjne, - renta rodzinna - dla kobiet, którym przyznano to świadczenie po zmarłym mężu lub osieroconym dzieciom, - zasiłek dla bezrobotnych - dla osób zarejestrowanych w rejonowym urzędzie pracy, które utrzymują się z zasiłku dla bezrobotnych, - inne niczarobkowe źródła utrzymania - dla osób utrzymujących się z zasiłku pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów z funduszu alimentacyjnego i od osób prywatnych, zasiłku rodzinnego, zasiłku pielęgnacyjnego, stypendium, dochodów ze sprzedaży nieruchomości, dochodów z lokat kapitałowych i oszczędności, pomocy z zagranicy, wygranych w grach liczbowych i loteryjnych, - na utrzymaniu - w przypadku pozostawania na utrzymaniu innej osoby.
12 Uwagi metodyczne Osobom odbywającym zasadniczą służbę wojskową, służbę wojskową w obronie cywilnej, przeszkolenie wojskowe absolwentów szkół wyższych, ćwiczenia wojskowe, przebywającym w zakładach karnych i aresztach śledczych oraz osobom przebywającym czasowo za granicą i osobom nieobecnym w gospodarstwie domowym do 12 miesięcy (włącznie), wpisywano źródło utrzymania jakie miały w czasie pobytu w domu. Dla osób nieobecnych przez okres powyżej 12 miesięcy nie ustalano źródła utrzymania. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego - główne i dwa dodatkowe ustalano poprzez odrębne pytanie kierowane do osób spisywanych. Przy wyodrębnianiu tego źródła (lub źródeł) brano pod uwagę indywidualne źródła utrzymania poszczególnych osób wchodzących w skład gospodarstwa domowego. Decydujące znaczenie dla określenia źródła utrzymania gospodarstwa domowego miał rodzaj przeważającego dochodu, osiąganego przez wszystkich członków gospodarstwa (ustalano go przez sumowanie dochodów członków gospodarstwa domowego pochodzących z tego samego źródła). Jeżeli gospodarstwo domowe uzyskiwało dochody z jednego rodzaju źródła, wówczas było ono głównym i jedynym (wyłącznym) źródłem utrzymania tego gospodarstwa. Jeżeli gospodarstwo domowe uzyskiwało dochody ze źródeł utrzymania zaliczanych do różnych kategorii, wówczas określenie, które z nich stanowi główne źródło utrzymania gospodarstwa, a które dodatkowe (jedno lub dwa) następowało według oświadczenia osób spisywanych. Główne źródło utrzymania gospodarstwa domowego musiało być zgodne z głównym lub dodatkowym źródłem utrzymania co najmniej jednej z osób wchodzących w skład tego gospodarstwa. Taka sama zależność odnosiła się do dodatkowych źródeł utrzymania gospodarstwa domowego. Kategoria ludności rolniczej została wyodrębniona w sposób wtórny. Ludność rolnicza obejmuje osoby utrzymujące się wyłącznie lub głównie z dochodów z pracy we własnym gospodarstwie rolnym (działce rolnej). u.r.j.p. tj. umowna roczna jednostka pracy - termin wprowadzony do wyników spisu rolnego 96 równoznaczny z pojęciem pelnozatrudniony. Sposób wyliczania tej jednostki jest identyczny jak w przypadku pełnozatrudnionych i określa ona normatywną liczbę godzin pracy w ciągu roku równą 2120 godzin. Typy gospodarstw domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego lub działki rolnej: - typ 1 - gospodarstwa rolnicze (dochody z działalności rolniczej stanowią więcej niż 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego), - typ II - gospodarstwa rolniczo-pracowniczc (dochody z działalności rolniczej i pracy najemnej stanowią ponad 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym spełniony musi być warunek, że dochody z działalności rolniczej są wyższe od dochodów z pracy najemnej), - typ III - gospodarstwa pracownicze i pracowniczo-rolniczc (łączne dochody tylko z pracy najemnej lub łączne dochody z pracy najemnej i działalności rolniczej stanowią ponad 50% ogółu dochodów gospodarstwa domowego, przy czym spełniony musi być warunek, że dochody z pracy najemnej są wyższe od dochodów z działalności rolniczej), - typ IV - gospodarstwa emerytów i rencistów (suma dochodów z emerytur i rent stanowi ponad 50% łącznych dochodów gospodarstwa domowego), - typ V - gospodarstwa z pozarolniczą działalnością gospodarczą (dochody z pracy na własny rachunek stanowią ponad 50% łącznych dochodów gospodarstwa domowego), - typ VI - gospodarstwa utrzymujące się z niczarobkowych źródeł innych niż cmciytura i renta (dochody z tych źródeł przeważają w łącznych dochodach gospodarstwa domowego), - typ VII - gospodarstwa pozostałe (nie uwzględnione w powyższym podziale np. gospodarstwo pracownicze z pozarolniczą działalnością produkcyjną).
Uwagi metodyczne 13 Ponadto w niektórych z powyższych grup wydzielono dalsze podgrupy, takie jak: - o wyłącznych dochodach z działalności rolniczej, - o wyłącznych dochodach z pracy najemnej, - z różnymi rodzajami dodatkowych źródeł dochodów, - o różnej skali istotności dodatkowych źródeł dochodów, a w tym: - o znikomym udziale wynoszącym do 8% łącznych dochodów gospodarstwa domowego, - o małym udziale wynoszącym 8-15% łącznych dochodów gospodarstwa domowego, - o znacznym udziale wynoszącym 15% i więcej % łącznych dochodów gospodarstwa domowego, - o różnej skali istotności głównych źródeł dochodów, a w tym: - stanowiące 100% dochodów gospodarstwa domowego (dochody wyłączne), - o zdecydowanej większości (stanowiące ponad 66,6% dochodów gospodarstwa domowego), - o większości dochodów (stanowiące powyżej 50% dochodów gospodarstwa domowego). i WAŻNIEJSZE GRUPOWANIA I ZAKRES PUBLIKOWANYCH DANYCH Dane dotyczące użytkowania gruntów i powierzchni zasiewów zostały ujęte w dwóch podstawowych grupach tj. w sektorze publicznym i prywatnym. Do sektora publicznego zaliczono gospodarstwa własności państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), gospodarstwa będące własnością komunalną (gmin) oraz gospodarstwa stanowiące własność mieszaną (spółki z przewagą mienia państwowego). W sektorze prywatnym podstawowymi formami są: własność prywatna krajowa (gospodarstwa indywidualne w tym indywidualne gospodarstwa rolne, gospodarstwa spółdzielcze i spółki prywatne), własność zagraniczna i własność mieszana. Gospodarstwa indywidualne obejmują: indywidualne gospodarstwa rolne, tj. gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha, prowadzone przez rolników na gruntach własnych i niewłasnych, indywidualne działki rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie użytkowane rolniczo Mouiuc t\ W V uv6av c pracownicze ogrody działkowe, wspólnoty gminne, indywi ridualne gospodarstwa i działki rolne położone na terenach obwodów wyłączonych z powszechnego spisu rolnego oraz z różnych przyczyn nie spisane, działki i obiekty rolne o powierzchni użytków rolnych do 0,1 ha łącznie, doszacowane na poziomie każdej z gmin w oparciu o rozliczenie gruntów uwzględniające wyniki powszechnego spisu rolnego 1996 r. W zbiorczym rozliczeniu gruntów ujęto również grunty różne sektora publicznego i sektora prywatnego nie stanowiące gospodarstw rolnych (łącznie z lasami państwowymi) obliczone na podstawie sprawozdań R-02 - o użytkowaniu gruntów w gminie/mieścic, sprawozdań R-05 - o użytkowaniu gruntów, powierzchni zasiewów i zbiorach w jednostkach państwowych i spółdzielczych, oraz bilansu gruntów opracowanego w ramach prac przygotowawczych do powszechnego spisu rolnego i doszacunków pospisowych. Dla gospodarstw indywidualnych typu: zakony, kongregacje, parafie, spółki oraz dla tych, w których użytkownik ustanowił zarządcę (stanowiły one 0,7% ogółu gospodarstw) w PSR 96 nie zebrano kompletu danych o cechach dcinograficzno-społccznych, stąd też w zbiorach podlegających charakterystykom pod względem różnych cech analizowano wyłącznie kompletne zbiory gospodarstw dla danej cechy. Dane jednostkowe pozyskiwano z dokładnością do jednego ara. Od poziomu gminy, dane zbiorcze dla poszczególnych grup gospodarstw (obszarowych) automatycznie zaokrąglano do I hektara, w związku z czym mogą wystąpić pewne nieścisłości rachunkowe w tablicach dotyczących użytkowania gruntów i powierzchni zasiewów. Liczby te są poprawne pod wzglądem merytorycznym.
14 Uwagi metodyczne UWAGI DO TABLIC W tablicach 1 i 2 przedstawiono podstawową charakterystykę wszystkich gospodarstw rolnych w podziale na sektor prywatny i publiczny. Tablice 3-25 zawierają charakterystyką tylko gospodarstw indywidualnych, w większości indywidualnych gospodarstw rolnych. W tablicach tych przedmiotem analizy były tylko te gospodarstwa indywidualne, dla których zgodnie z metodologią uzyskiwano informację w zakresie danej cechy ich użytkowników (liczba tych gospodarstw wynosi 30239, co stanowi 57,8% ogółu gospodarstw indywidualnych). W tablicach 17-25 przedstawiono podstawową charakterystykę indywidualnych gospodarstw rolnych według gmin. W tablicach 2 i 12 występują wartości wyrażone w umownej rocznej jednostce pracy (u.r.j.p ), którą określa normatywna liczba godzin pracy w ciągu roku równa 2120 godzin. W tablicy 14 w odróżnieniu od innych grupowań wydzielono użytkowników o różnym poziomie wykształcenia rolniczego i osobno użytkowników o różnym poziomic wykształcenia innego niż rolnicze, z jednoczesnym wyodrębnieniem tych, którzy mają ukończony kurs rolniczy. Powyższy podział podyktowany został, w większości wyraźną, odrębnością cech indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzonych przez użytkowników o różnym rodzaju i poziomie wykształcenia.
UWAGI ANALITYCZNE WPROWADZENIE W wyniku postępujących przemian w rolnictwie światowym, gwałtownego postępu genetycznego i technologicznego a także głębokiej specjalizacji w produkcji rolniczej zarówno roślinnej jak i zwierzęcej - stosowana od wielu lat klasyfikacja gospodarstw rolnych głównie wg grup obszarowych (mimo że wciąż użyteczna) stała się już obecnie dalece niewystarczająca. Poszukiwania nowych klasyfikacji podejmowane są od wielu lat przez autorów powszechnych spisów rolnych. Na brak wielokierunkowych ocen w takich klasyfikacjach zwracali też uwagę krajowi działacze polityki rolnej. Brak danych w tym zakresie zubożał (często wręcz uniemożliwiał) stosowanie nowych instrumentów w polityce rolnej. Trudno sobie wyobrazić efektywne prowadzenie regionalnej polityki wobec wsi i rolnictwa bez uzupełniających charakterystyk dla gospodarstw rolnych uwzględniających, np. ich liczebność w poszczególnych grupach obszarowych w powiązaniu z procentowym udziałem powierzchni użytkowanych przez te gospodarstwa gruntów, czy inne nie mniej ważne charakterystyki opisujące m in. struktury demograficzne (w tym wiekowe) użytkowników czy ich poziom wykształcenia a także tendencje na przyszłość określane przez samych użytkowników tychże gospodarstw rolnych. W ramach metodologii i zakresu Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 r. założono wykorzystanie (proponowanych przez FAO) nowych kryteriów systematyzowania gospodarstw rolnych przy zachowaniu systematyk dotychczasowych dla zapewnienia ciągłości obserwowanych tradycyjnie tendencji. Wprowadzenie nowych systematyk możliwe było dzięki rozszerzonemu zakresowi zagadnień merytorycznych w PSR 96 chociażby w porównaniu z takimi spisami w innych krajach prowadzonymi obecnie jeszcze w sposób tradycyjny a także w porównaniu do zakresu spisów rolnych prowadzonych w Polsce jeszcze w latach osiemdziesiątych. W zaleceniach FAO do Światowego Spisu Rolnego w 2000 roku wskazano na konieczność wdrażania nowych systematyk gospodarstw rolnych uwzględniających (m. innymi) następujące kryteria: 1. związki integracyjne działalności rolniczej z pozarolniczą działalnością gospodarczą, 2. status prawno-organizacyjny gospodarstw rolnych wg statusu własnościowego gruntów, np. własność całości, dzierżawa (części lub całości) czy inne formy użytkowania gruntów, 3. status prawny użytkownika np.: właściciel, członek rodziny, prowadzący w imieniu właściciela, najemny zarządca, użytkownik wspólnoty majątkowej czy inne jeszcze formy w miarę ich zaistnienia, 4. wiodącego kierunku produkcji i specjalizacji określonego wg stałych i obiektywnych parametrów, a nie wg subiektywnej oceny użytkownika, 5. liczby stałych pracowników w gospodarstwie rolnym, liczebności gospodarstw domowych oraz wykształcenia, wieku i płci użytkownika. W zaleceniach FAO do Światowego Spisu Rolnego 2000 zwraca się też uwagę, że ograniczanie systematyk głównie do zależności wynikających z udziału liczby gospodarstw w poszczególnych grupach obszarowych może prowadzić do sugestywnego wypaczania skali problemu. Proponowane przez nas zestawienia, analizy i charakterystyki podyktowane są specyfiką struktury rodzimego rolnictwa, pokazują jednak na lokalne różnice. W niniejszej publikacji podjęto próbę kompleksowej oceny gospodarstw rolnych województwa a także usystematyzowania producentów rolnych według różnorodnych kryteriów. Wobec specyficznych warunków produkcyjno-ekonomicznych i społecznych wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościowej takich jak: biologiczny charakter produkcji, duże uzależnienie od zmienności warunków agrometeorologicznych, sezonowość produkcji, jak i duże rozdrobnienie i rozproszenie oraz zróżnicowanie terytorialne (stanowiących o dużej złożoności tego działu statystyki) podjęta obecnie praca na rzecz głębszej analizy gospodarstw rolnych poprzez wnikliwsze klasyfikacje i charakterystyki winna wspomóc podejmowanie trafnych i skutecznych działań na rzecz rolnictwa regionalnego. Polska jest jednym z pierwszych krajów, gdzie Powszechny Spis Rolny w 1996 roku przeprowadzono zgodnie z wytycznymi FAO dla Światowego Spisu Rolnego (Ś.S.R.) planowanego na 2000 rok.
16 Uwagi analityczne 1. PODSTAWOWE SYSTEMATYKI I CHARAKTERYSTYKI GOSPODARSTW ROLNYCH Przeprowadzony w 1996 r. Powszechny Spis Rolny w województwie wrocławskim objął 52584 gospodarstwa rolne dla ogółem rolnictwa z powierzchnią użytków rolnych równą 382926 ha. W stosunku do administracyjnej powierzchni województwa rolnictwo prowadzi swoją działalność na 60,9% tej powierzchni. Liczba spisanych (czerwiec 1996) gospodarstw rolnych (52,6 tys.) w zestawieniu z liczbą zarejestrowanych w województwie podmiotów gospodarczych w systemie REGON (87,0 tys.) wskazuje na znaczącą skalę zagadnień rolnictwa w ogólnej działalności gospodarczej. Włączając indywidualne gospodarstwa rolne (> 1 ha UR) do systemu REGON ich udział w ogólnej liczbie podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wyniósłby 25,0%, natomiast udział tychże w grupie osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wyniósłby 30,0%. Skalę zmian własnościowych w rolnictwie wrocławskim na przestrzeni ostatnich 8 lat, tj. od ostatniego pełnego spisu rolnego dobrze charakteryzuje powierzchnia użytkowanych gruntów przez poszczególne sektory: w sektorze prywatnym przyrost gruntów wyniósł 106,0 tys. ha, tj. 40,0%, natomiast udział powierzchni użytkowanej przez ten sektor wzrósł z 42,7% (264,8 tys. ha) w 1988 r. do 59,7% (370,0 tys. ha) w 1996 r., tj. o 17,0 pkt. procentowych, w sektorze publicznym natomiast odnotowano zmniejszenie powierzchni gruntów o 119,5 tys. ha, tj. o 69,4%, zaś udział powierzchni użytkowanej zmniejszył się z 27,6% (172,3 tys. ha) w 1988 r. do 8,5% (52,8 tys. ha) w 1996 r. Część gruntów nadal pozostaje w zasobach Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Dane uzyskane z PSR 96 pozwalają przedstawić szczegółową systematykę gospodarstw uwzględniającą prawo własnościowe. Pod względem liczby (i udziału) gospodarstw oraz użytkowania gruntów w poszczególnych formach własności systematykę gospodarstw przedstawiono w tabl. 1.1. Tabl. I. 1. Gospodarstwa według sektorów i rodzajów Wyszczególnienie Gospodarstwa Użytki rolne w liczbach bezwzględnych W odsetkach w ha W odsetkach Ogółem... 52584 100,0 382926 100,0 Sektor publiczny (gospodarstwa państwowe)... 61 0,1 41988 11,0 Sektor prywatny... 52523 99,9 340938 89,0 w tym: indywidualne gospodarstwa rolne... 30360 57,7 280954 73,4 indywidualne działki rolne... 21760 41,4 8878 2,3 właściciele zwierząt gospodarskich... 217 0.4 6 0,0 spółdzielnie produkcji rolnej... 64 0,1 12330 3,2 spółki prywatne własność krajowa... 60 0,1 31680 8,3 pozostałe gospodarstwa indywidualne (zakony, kongregacje)... 27 0,0 14 0,0 pozostałe gospodarstwa prywatne - własność krajowa... 25 0,0 168 0,0 spółki prywatne - własność zagraniczna... 8 0,0 2951 0,8 spółki prywatne - własność mieszana (z przewagą kapitału prywatnego)... 2 0,0 3957 1,0 Powyższe zestawienie pokazuje wyraźną przewagę sektora prywatnego nad publicznym w rolnictwie tak w liczbie działających gospodarstw (99,9% w sektorze prywatnym) jak też w areale zagospodarowanych użytków rolnych (89,0% w sektorze prywatnym). Stosunkowo szybka prywatyzacja wrocławskiego rolnictwa nie szła w parze z postępem w produkcji rolnej - wiele nowopowstałych gospodarstw ale i starych, które znacznie powiększały swój areał posiadania nie podjęły natychmiast działalności rolnej na nowych" gruntach - stąd na początku lat 90-tych nastąpił tak gwałtowny wzrost odłogowanych i ugorowanych gruntów właśnie w sektorze
Uwagi analityczne 17 prywatnym. W ostatnich kilku latach obserwuje się sukcesywne wznawianie produkcji rolnej na gruntach uprzednio odłogowanych co pozwala sądzić o redukcji tego przejściowego problemu. Z uwagi na przytłaczającą przewagę sektora prywatnego (w tym gospodarstw indywidualnych) zasadnicze charakterystyki i systematyki gospodarstw rolnych (uczyniono tak już w programowych założeniach do spisu) skupiają się na tej właśnie grupie gospodarstw i tylko w przypadku cech podstawowych charakteryzuje się wszystkie gospodarstwa rolne w województwie. W grupie gospodarstw rolnych sektora prywatnego indywidualne gospodarstwa i działki rolne wraz z grupą bezrolnych właścicieli zwierząt gospodarskich stanowiły: w liczbie gospodarstw udział równy 99,6% zaś w posiadaniu użytków rolnych 85,0%. Gospodarstwa spółdzielcze, spółki krajowe, zagraniczne i mieszane oraz tzw. jednostki pozostałe (obce działowo) aczkolwiek prezentowane były nielicznie (186 jednostek) a ich udział w liczbie gospodarstw sektora prywatnego wynosił zaledwie 0,4%, to już ich udział w użytkach rolnych, którymi władają wynosił 15,0%. Charakterystyka wszystkich gospodarstw rolnych uwzględniająca stan własnościowy użytkowanych gruntów w województwie wykazuje, że liczba gospodarstw użytkujących wyłącznie grunty własne wynosiła 42579 co stanowiło 81,0% wszystkich, natomiast gospodarstw w części użytkujących grunty dzierżawione było 5366, tj. 10,2% (w tym dzierżawiących grunty z AWRSP - 2936 gospodarstw, tj. 5,6%). Gospodarstw użytkujących grunty wyłącznie dzierżawione było w województwie 918 i stanowiły one zaledwie 1,7% wszystkich gospodarstw (w tym gospodarstw użytkujących grunty dzierżawione wyłącznie od AWRSP było 502 i stanowiły one blisko 1,0%). Obserwując zmiany w tzw. ruchu ziemią, jakie zachodziły w latach 1990-1996 w rolnictwie wrocławskim daje się zauważyć stosunkowo dużą stabilność w tym względzie mianowicie: 41597 gospodarstw to te, które w omawianym okresie nie dokonały żadnych zmian obszarowych i stanowiły one 79,1% wszystkich gospodarstw rolnych, 7705 (14,7%) to gospodarstwa, które zwiększały obszar swoich gruntów, 3442 (6,5%) gospodarstwa w analizowanym czasie zmniejszyły obszar użytkowanych przez siebie gruntów. Gospodarstwa pozytywnie aktywne (zwiększające areał) to przede wszystkim gospodarstwa sektora prywatnego, na 7705 wszystkich gospodarstw aż 7693 (99,8%) to gospodarstwa prywatne. Udział gospodarstw zwiększających swój areał w sektorze prywatnym wynosił 14,6%, analogiczny wskaźnik dla gospodarstw sektora publicznego wynosił 19,7%. Wyniki spisu pokazały, że w województwie na 52584 gospodarstwa: 47199 (89,8%) to gospodarstwa faktycznie prowadzące działalność rolniczą, 5385 gospodarstw (10,2%) to takie, które w 1996 roku nie wykazały dochodu w formie wartości towarowej z prowadzonej działalności gospodarczej. W grupie gospodarstw, które w 1996 r. prowadziły działalność rolniczą aż 30183 z nich (tj. 64,0%) prowadziło tą działalność wyłącznie lub głównie na własne potrzeby. W grupie gospodarstw sektora prywatnego udział gospodarstw produkujących wyłącznie lub głównie na własne potrzeby wynosił 57,4% zaś w sektorze publicznym - 31,1%. Gospodarstw produkujących głównie na rynek było 17016 (36,0%) z czego na sektor publiczny przypadało 33 gospodarstwa. Zdecydowana większość gospodarstw produkujących głównie na rynek - 14189 (83,4%) dawało produkcję o wartości produkcji towarowej od 2501 do 24999 zł (w tym tylko 5 gospodarstw sektora publicznego). W przedziale najwyższej uzyskanej wartości towarowej, tj. 25000 zł i więcej lokuje się 2827 gospodarstw, z tym że w sektorze prywatnym takich gospodarstw było 2799 (tj. 16,5%) a w sektorze publicznym 28 (tj. 84,8%). Dominacja gospodarstw sektora publicznego w przypadku tej istotnej z ekonomicznego punktu widzenia cechy jest niezaprzeczalna na obecnym poziomic produkcji i na obecnym etapie prywatyzacji. W województwie w 1996 r. były 1063 gospodarstwa (2,0% wszystkich) prowadzące dodatkowo pozarolniczą działalność gospodarczą, z czego w sektorze prywatnym było ich 1038, co stanowi zaledwie 2,0% gospodarstw tego sektora, zaś w sektorze publicznym - 25, co stanowi już 41,0% wszystkich gospodarstw w tym sektorze. Najczęściej prowadzoną działalnością pozarolniczą był handel (374 gospodarstwa), rybactwo i rybołówstwo (252) oraz transport i magazynowanie (134) a także produkcja artykułów spożywczych (40 gospodarstw).
18 Uwagi analityczne Gospodarstw rolnych, dla których działalność pozarolnicza stanowiła główne źródło dochodu w ich gospodarstwach domowych było w województwie 3593, co stanowi 6,8% ogółu gospodarstw i wszystkie one są w sektorze prywatnym. Gospodarstw, które prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą i stanowiła ona dodatkowe źródło dochodu w ich gospodarstwach domowych było w województwie 985, tj. 1,9% ogółu gospodarstw rolnych w województwie (wszystkie wywodzą się z sektora prywatnego). Systematykę wszystkich gospodarstw rolnych nawiązującą do podziału na grupy obszarowe określone w hektarach użytków rolnych, jak też areał użytków, na których gospodarstwa te prowadzą swoją działalność prezentuje się w tabl. I. 2. Tabl. I, 2. Gospodarstwa rolne według grup obszarowych Lp. Grupy obszarowe wg użytków rolnych w ha 1 -iczba gospodarstw rolnych Powierzchnia użytków rolnych w ha Średnia pow. użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo w danej grupie w ha OGÓŁEM 52584 382926 7,3 1. do 1,00 22027 8900 0,4 2. 1,01-2,00 7442 10354 1.4 3. 2,01-3,00 3904 9480 2,4 4. 3,01-5,00 4299 16774 3,9 (1-4) do 5,00 razem 37672 45508 V (2-4) (1,01-5,00) (15645) (36608) (2,3) 5. 5,01-7,00 3294 19674 6,0 6. 7,01-10,00 4626 38841 8,4 7. 10,01-15,00 3615 43436 12,0 (5-7) 5,01-15,00 razem 11535 101951 8,8 8. 15,01-20,00 1421 24361 17,1 9. 20,01-30,00 965 23081 23,9 10. 30,01-50,00 463 17500 37,8 11. 50,01-100,00 223 15328 68.7 (8-11) 15,01-100,00 razem 3072 80270 26,1 12. 100,01-200,00 93 12939 139,1 13. 200,01-300,00 51 12738 249,8 14. 300,00-500,00 73 28627 392,2 15. 500,01-1000,00 62 41813 674,4 16. 1000,01 i więcej 26 59079 2272,3 (12-16) 100,01 1 więcej razem 305 155196 508,8 W grupie wszystkich gospodarstw rolnych województwa 41,9% stanowiły gospodarstwa o pow. użytków rolnych do 1,00 ha; są to tzw. działki rolne, które działalnością swoją obejmowały zaledwie 2,3% wszystkich użytków rolnych w województwie. Grupa gospodarstw rolnych o powierzchni 1-5 ha użytków rolnych stanowiła 29,8% wszystkich gospodarstw, zaś gospodaruje ona na powierzchni, której udział wyniósł 9,6% użytków rolnych województwa. Powyższe dwie grupy gospodarstw razem to ilościowo bardzo duża grupa małych gospodarstw (wraz z działkami) stanowiąca aż 71,6% wszystkich gospodarstw w województwie ale użytkująca niecałe 12% użytków rolnych. Grupa gospodarstw średnich (5-100 ha UR) stanowiła 27,7% wszystkich ale gospodarowała na pow. użytków rolnych, których udział w województwie wynosił blisko połowę (47,7%).
Uwagi analityczne 19 Gospodarstwa duże (100 i więcej ha UR), które aczkolwiek stanowiły zaledwie 0,6% wszystkich gospodarstw to wykazują skumulowany potencjał użytków rolnych równy 40,5% wszystkich użytków w województwie. STRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH 0,4% \ 41,9% do 1,00 ha S 1,01-5,00 ha H 5,01-15,00 ha 0 15,01-50,00 ha 50,01-100,00 ha 100,01 ha i więcej Liczba ludności związanej (zamieszkującej wspólnie) z użytkownikami gospodarstw indywidualnych wynosiła dla województwa wrocławskiego 193,1 tys. osób (niezależnie od wieku), było to 17,0% ludności województwa. W grupie gospodarstw stanowiących działki rolne (do 1 ha UR) ludności tej było 70,3 tys. osób, tj. 36,4%, w grupie gospodarstw małych (1-5 ha UR) - 57,6 tys. osób (29,8%); zatem z tą liczną grupą działek i małych gospodarstw rolnych związane jest 127,9 tys. osób.tj. 66,2% ogółu ludności rolniczej(ponad 10% ludności województwa). Cechą charakteryzującą gospodarstwa rolne województwa jest m. in. liczba osób pracujących wyłącznie, głównie i dodatkowo w gospodarstwach rolnych, przeliczona na pcłnozatrudnionych i wyrażona w tzw. umownych rocznych jednostkach pracy (u.r.j.p.). Miernikiem tej cechy jest liczba pcłnozatrudnionych (u.r.j.p.) przypadająca na 100 ha użytków rolnych. Średnio dla gospodarstw rolnych województwa (zgodnie z przyjętą w PSR 96 metodologią) liczba pcłnozatrudnionych przypadająca na 100 ha UR wynosiła 13,4 a w sektorach: prywatnym 14,4 (w tym dla indywidualnych gospodarstw rolnych 16,0), publicznym 5,2. Wysoki wskaźnik pcłnozatrudnionych na 100 ha UR w indywidualnych gospodarstwach rolnych (blisko 3-krotnie wyższy niż w sektorze publicznym) wynika m. in. z niedostatecznej mechanizacji, wysokich kosztów najmu brakującego sprzętu, bardzo dużego wkładu prac ręcznych niezbędnych dla prowadzenia specjalistycznych działalności oraz ewentualnie stosunkowo niskiej wydajności pracy 1 pełnozalrudnionego w rolnictwie indywidualnym, bądź jest to utajone bezrobocie na wsi. Innym, dość ewidentnym miernikiem rolnictwa, jest wartość rocznej produkcji towarowej przypadająca na 1 pełnozalrudnionego, wyrażona w tys. zł/u.r.j.p. Dla rolnictwa ogółem w województwie wskaźnik ten wynosi 11,4 tys. zł/u.r.j.p., w sektorach: prywatnym 10,3 tys. zł/u.r.j.p., publicznym 33,3 tys. zł/u.r.j.p W sektorze prywatnym wskaźnik ten wykazuje dużą skalę rozpiętości, np. dla indywidualnych gospodarstw rolnych wynosił zaledwie 8,6 tys. zł na 1 pełnozatrudnionego, zaś w grupie gospodarstw pozostałych (spółdzielnie i spółki) - aż 36,0 tys. zł.