EKONOMIA SUKCESU PROGRAM ROZWOJU WYŻSZEJ SZKOŁY BANKOWEJ W GDAŃSKU Raport Raport z V fali badania IDI z III fali badań ilościowych Sopot, grudzień 2013 r. Człowiek najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Spis treści 1. Opis badania... 3 2. Metodologia badania... 3 3. Wyniki poprzednich badań... 3 4. Oczekiwania pracodawców względem studentów i absolwentów... 4 4.1. Oczekiwane kompetencje funkcjonalne ( twarde ) nowych pracowników... 7 4.2. Oczekiwane kompetencje behawioralne ( miękkie ) nowych pracowników... 8 5. Słabe i mocne strony absolwentów w opinii przedsiębiorców... 10 6. Ocena kwalifikacji studentów/absolwentów Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku... 11 7. Przygotowanie praktykanta/pracownika do pracy... 13 8. Rekomendacje pracodawców dotyczące poprawy jakości kształcenia... 15 9. Ocena sytuacji edukacyjnej w regionie... 16 10. Biznes a środowisko akademickie kierunki działań... 18 11. Podsumowanie... 21-2-
1. Opis badania Badanie, którego wyniki zaprezentowano w niniejszym raporcie, zostało przeprowadzone w ramach projektu Ekonomia sukcesu program rozwoju Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Liderem projektu jest Wyższa Szkoła Bankowa w Gdańsku, a partnerami Regionalna Izba Gospodarcza Pomorza oraz PBS Spółka z o.o.. Główny cel projektu stanowi rozwój potencjału dydaktycznego Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku. Badaniem jakościowym, będącym jednym z elementów projektu, objęci zostali pracodawcy z obszaru województwa pomorskiego. Celem badania było rozpoznanie poziomu kompetencji i umiejętności absolwentów oraz ich dopasowania do potrzeb pracodawców, ze szczególnym uwzględnieniem absolwentów Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku. 2. Metodologia badania Badanie zostało przeprowadzone metodą Indywidualnych Wywiadów Pogłębionych (w większości na terenie Trójmiasta) 10 IDI w listopadzie 2013 r. Uczestnikami przeprowadzonych wywiadów byli właściciele firm, decydujący lub współdecydujący o zatrudnianiu pracowników, jak również osoby zatrudnione na stanowiskach związanych z wytyczaniem polityki kadrowej i sprawujące opiekę nad praktykantami i stażystami. Wszyscy respondenci reprezentowali firmy/instytucje, które w ciągu ostatnich dwóch lat zatrudniały w ramach umowy o pracę, umowy o dzieło lub umowy zlecenie, studentów bądź absolwentów Wyższej Szkoły Bankowej, albo umożliwiały im odbycie praktyk lub stażu. Wybór ten wynikał z założonego celu szczegółowego badania, jakim było zapoznanie się z opiniami pracodawców na temat kwalifikacji prezentowanych przez absolwentów/studentów Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku. 3. Wyniki poprzednich badań Dwa raporty z 2012 roku pokazały sposób myślenia pracodawców o praktykantach i absolwentach uczelni wyższych. Najważniejsze wnioski dotyczyły tego, iż dla pracodawców podejmujących decyzję o zatrudnieniu pracownika, wykształcenie kandydata do pracy nie jest jedynym czynnikiem, na który zwraca się uwagę. Zdaniem respondentów pracownik powinien cechować się zdolnościami komunikacyjnymi, samodzielnością w pracy oraz znajomością zagadnień branżowych. W raportach -3-
wskazano, że preferencje kierunków i typów szkół zależą od profilu firmy, choć najczęściej stanowią one wartość drugorzędną wobec tego, jak kandydat prezentuje się na rozmowie kwalifikacyjnej. Główną rekomendacją respondentów w poprzednich edycjach badania było zalecenie zwiększenia liczby zajęć praktycznych w programie studiów. 4. Oczekiwania pracodawców względem studentów i absolwentów Pierwszy kontakt pracodawców z absolwentami szkół wyższych rozpoczyna się na etapie praktyk studenckich. Przedsiębiorcy w sytuacji zwiększonego popytu na usługi swojej firmy decydują się na przyjęcie praktykantów (agencja nieruchomości, biuro rachunkowe, transport). Praktykanci traktowani są wówczas jako osoby wspierające stałych pracowników. Inni przedsiębiorcy (marketing, hotelarstwo) traktują praktyki jako próbę wyszukania pracownika. W związku z tym, są szansą dla pracodawcy na wyselekcjonowanie z wielu osób, tych najbardziej zdolnych bądź tych, którzy najlepiej wpisują się w kulturę organizacyjną przedsiębiorstwa. W badaniu pojawiły się również odmienne opinie (agencja reklamowa) poprzez praktyki studenci dostają szansę nauki zawodu. W takim rozumieniu są one z kolei użyteczne głównie z punktu widzenia studenta. Opisane przyczyny przyjmowania studentów do firmy przedstawia schemat. Przedsiębiorcy oczekują od nowo przyjętych osób podstawowego zasobu wiedzy teoretycznej, która przydaje się w szybkim przyswajaniu umiejętności praktycznych i ułatwia zdobywanie doświadczenia, przy czym trzeba zaznaczyć, że pracodawcy nie preferują wyłącznie kierunków związanych z profilem przedsiębiorstwa. -4-
Branża Biuro Rachunkowe Agencja nieruchomości Transport Shipchandler Hotelarstwo Agencja reklamowa Agencja interaktywna Agencja marketingowa Preferowane kierunki/przedmiot studiów Rachunkowość, finanse, ekonomia Rachunkowość, finanse, gospodarka przestrzenne Spedycja, transport Handel Hotelarstwo, rekreacja i turystyka Grafika, reklama Grafika, informatyka, programowanie Kierunki humanistyczne, reklama, public relations, komunikacja Przedsiębiorcy są przekonani, że różnice pomiędzy poszczególnymi praktykantami i absolwentami nie są rezultatem ukończenia różnych uczelni i kierunków, ale są efektem indywidualnego podejścia każdej osoby do obowiązków na studiach, a następnie do obowiązków w życiu zawodowym. Badani unikają ogólnych kategoryzacji i twierdzą, że ważniejsze od zdobytego doświadczenia zawodowego jest pozytywne nastawienie do powierzanych zadań. Pracodawcy oczekują, że na nastawienie pracowników będą składały się następujące cechy (uporządkowane od najważniejszych do mniej ważnych): Komunikatywność i otwartość: Pracownik potrafi rozmawiać z klientem, szuka z nim kontaktu, potrafi zadbać o wysoką jakość obsługi. Wysoki poziom kultury i zdolności interpersonalnych: Pracownik powinien podtrzymywać relacje oparte na sympatii i zaufaniu, być otwartym na bezkonfliktową współpracę i wyzwania pracy zespołowej. Samodzielność: Dla pracodawcy bardziej wartościowy jest pracownik, który potrafi bez pomocy innych wykonywać pełny zakres powierzonych obowiązków. Dyspozycyjność: Od pracowników wymaga się gotowości do podjęcia i wypełnienia czasochłonnych obowiązków. Efektywność: Praca musi dawać rezultaty efektywność jest wyraźnym wskaźnikiem dla wyżej wymienionych cech. -5-
Zaangażowanie: Rozumiane jako koncentracja na wykonywanych zajęciach, wkładanie wysiłku w każde pojedyncze działanie. Systematyczność i kreatywność: Tylko poprzez wielokrotne wykonywanie pewnych czynności pracownik może osiągnąć pożądane rezultaty. Systematyczność i regularny trening umiejętności nie wyklucza jednak pomysłowości i szukania najlepszych rozwiązań dla klienta czy przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy zgodnie twierdzą, że kandydaci już na etapie ubiegania się praktyki bądź o pracę, powinni przyswoić sobie informacje o firmie. Podejmując decyzję o wzięciu udziału w procesie rekrutacyjnym powinni kierować się posiadaną wiedzą przedmiotową zdobytą/zdobywaną na studiach i nie wysyłać aplikacji do przypadkowych firm z wszelakich branż. Respondentka reprezentująca sektor hotelarski ocenia, że absolwenci prywatnych szkół wyższych cechują się większą świadomością wyborów, a obrana droga zawodowa nie jest dla nich kwestią przypadku. CYTATY: Pewien zasób wiedzy, który jest wymagany, żeby móc współpracować, mówię, żeby, chociaż podstawę tej wiedzy mieli, bo mówię, resztę można przekazać informacji, douczyć, doszkolić (Transport) Ja nie wiem, czy to wynika, znaczy z tego, ze ludzie tak szukają pracy, że nawet nie patrzą, że my konkretne wymagania zamieszczamy w ogłoszeniu. Tylko po prostu wyskakują, wysyłają, a może, a nuż, tak? Przyjmą, że, że może się zdarzyć, że można sobie, może się zatrudnimy (Agencja nieruchomości) Moim zdaniem absolwenci wielu uczelni aplikują na ślepo, to znaczy nie zastanawiają się jakby nad tym, znaczy wysyłają pewnie sto CV, żeby się gdziekolwiek zatrudnić, takie, tak myślę próbują, no i przeważnie, może nie dokładnie czytają ogłoszenia, w związku z tym następują nieporozumienia. (Agencja nieruchomości 2) Absolwentów szkół wyższych, przed wszystkim no, jest troszeczkę różnica między absolwentami szkół wyższych a osobami, które powiedzmy są po szkołach średnich, tak? Chociażby z tego względu, że to są naszym zdaniem osoby już bardziej świadome swojego ukierunkowania, tak? Są bardziej świadomego swojego wyboru, że chcą pracować w hotelu. Dla nas jest to bardzo ważne (Hotel) -6-
Rodzaj zajmowanego stanowiska praktykantów i absolwentów szkół wyższych Jak wynika z badania, studenci i absolwenci wymagają stopniowego wdrażania w funkcjonowanie firmy, bowiem studia nie przygotowują na tyle, by możliwe było objęcie samodzielnego stanowiska pracy od chwili zatrudnienia. Absolwenci najczęściej zajmują stanowisko młodszego specjalisty, co oznacza, że pracują pod opieką bardziej doświadczonego stażem pracownika. Ścieżka kariery zależna jest od branży. W hotelarstwie wielu praktykantów i absolwentów rozpoczyna karierę zawodową od stanowiska w recepcji, czasami może to być dział sprzedaży lub marketingu. W agencjach nieruchomości praktykanci wykonują czynności pomocnicze, na przykład przyjmują klientów, prowadzą biuro. Absolwenci są też asystentami czy pośrednikami ds. obrotu. W agencji interaktywnej praktykanci i absolwenci zajmują bardziej bądź mniej samodzielne (w zależności od stopnia kompetencji) stanowisko grafika czy programisty. W branży transportowej razem z innymi pracownikami odpowiadają za spedycję i logistykę. Warto nadmienić, że branża transportowa wymaga od kandydatów i pracowników wysokiej dyspozycyjności i pracy w nienormowanych godzinach. W biurze rachunkowym nowi pracownicy pod kontrolą bardziej doświadczonych osób zajmują stanowisko księgowego. Wraz z nabywaniem kompetencji pracownik staje się samodzielnym księgowym. W branżach z zakresu handlu pracownicy przygotowują ofertę i dbają o kontakt z klientem. 4.1. Oczekiwane kompetencje funkcjonalne ( twarde ) nowych pracowników Oczekiwania pracodawców względem absolwentów dotyczą zasadniczo dwóch rodzajów kompetencji. Rozróżnia się kompetencje funkcjonalne, potocznie nazywane twardymi odnoszą się one do tego, co jednostka musi wiedzieć, aby dobrze wykonywać pracę. Wymienia się również kompetencje behawioralne, nazywane miękkimi, które z kolei związane są z zachowaniem (w tym też z inteligencją emocjonalną). Kompetencje twarde dla pracodawców stanowią warunek konieczny dla rozpoczęcia rozmowy kwalifikacyjnej z kandydatem. Kompetencje tego typu stanowią rodzaj ważnej wskazówki dla pracodawców przy wyborze CV. W sektorze hotelarskim najważniejsza jest znajomość języków obcych. Respondenci podczas badań wymieniali język angielski, niemiecki i coraz bardziej liczący się język rosyjski. Dla firm usługowych zdolność posługiwania się językiem obcym jest również istotna, gdyż pozwala prowadzić działalność gospodarczą z zagranicznymi usługobiorcami. Ważne walory dla przedsiębiorców stanowią umiejętności praktyczne, takie jak np. umiejętność programowania czy formalnego pisania. Ponadto bardzo ważne jest dobre przygotowanie do pracy z komputerem oraz znajomość specjalistycznych/branżowych programów. -7-
Na kompetencje funkcjonalne (poza ukończonym kierunkiem studiów i dysponowaniem podstawową wiedzą branżową) składają się zdobyte przez kandydatów certyfikaty. Ich posiadanie przedsiębiorcy uznają jako dodatkową zaletę kandydata nie są one czynnikiem decydującym o zatrudnieniu, co wiąże się z obawą przed przekłamaniami w dokumentach aplikacyjnych, polegającymi na zawyżeniu kompetencji np. poziomu znajomości języka obcego. CYTATY: Widzę, skończył uczelnię, pracował w banku, nosił ulotki, a to mi nic nie mówi, bo ludzie piszą takie rzeczy, podkreślając swoje walory. Potem dochodzi do spotkania, a ja robię takie pułapki, że jak ktoś pisze, że zna biegle jakiś język, to ja w tym języku zaczynam z nim rozmowę, i są wielkie oczy, nie bardzo rozumiem, czy może pan powtórzyć. Czytałem przed chwilą, biegła znajomość niemieckiego, to czego pan nie rozumie? Ktoś zna rosyjski, to rozmawiam po rosyjsku. A bo ja na uczelni To nie pisz tak, napisz, że średnio, komunikatywnie, a nie, że bardzo dobrze. Już nie mówię o takich merytorycznych rzeczach, do stanowisk księgowych, a ja byłem głównym księgowym, więc zadaję pytania fachowe, i wtedy się zaczyna, a u nas to było inaczej, a my mieliśmy inny program. To nie jest odpowiedź na pytanie, nie wiesz. (Shipchandler) 4.2. Oczekiwane kompetencje behawioralne ( miękkie ) nowych pracowników Scenariusz indywidualnego wywiadu pogłębionego z przedstawicielami przedsiębiorstw zawierał pytania o tzw. kompetencje miękkie, które jak definiowano wcześniej, mają związek ze sposobem myślenia o sobie, o innych i wiążą się w efekcie ze sposobem zachowania danej osoby. W sposób najbardziej czytelny kompetencje miękkie można podzielić na umiejętności osobiste (będzie to zarządzanie czasem, wewnętrzna motywacja i samoorganizacja) oraz umiejętności interpersonalne (związane z komunikacją z innymi ludźmi). Kompetencje interpersonalne są bardzo ważne za konieczną przyjęli respondenci umiejętność pracy zespołowej. Ponadto, powtarzają się wnioski z poprzednich edycji badania, tj. pożądane są takie kompetencje, jak: wyszukiwania informacji, analityczne myślenie, inicjatywa, pasja, -8-
umiejętność negocjacji, otwartość, podejmowanie decyzji, odpowiedzialność, punktualność, uczciwość, rzetelność. Niektórzy z pracodawców (marketing, agencja nieruchomości) decydują się na przyjęcie osoby, która posiada kompetencje miękkie, ale jest gorzej wykształcona. Kompetencje behawioralne szczególnie cenią pracodawcy często mający bezpośredni kontakt z klientem. CYTATY: Jeśli ktoś skończył kurs szybkiego czytania, to fajnie dla niego, ale czy ja będę miała benefit, nie spotkałam się z czymś takim. Była taka dziewczyna, skończyła public relations w Londynie, czy coś takiego, ale przyszła i kompletnie nie nawiązałyśmy kontaktu, no i co mi z tego wykształcenia. Ja szukam przede wszystkim tych kompetencji miękkich, przede wszystkim komunikatywność, że osoba potrafi się zachować, że jest kulturalna, ma taką ogładę, chęć do rozwoju, że jest zdeterminowana na to, że osiągnie jakiś sukces, jak wykona zadanie źle, to wykona je jeszcze raz. (Marketing-public relations) Proszę pana, no wiedza tak, ale tez niekoniecznie, bo ta wiedza jest do uzupełnienia. Do uzupełnienia. Wie pan, to nawet jest to o tyle dobre, że można młodego człowieka, który nie ma jeszcze jakiegoś, takiego doświadczenia, można ukierunkować. Jak będzie chciał. Tak? Czyli to zainteresowanie, zaangażowanie jest niezbędne. Absolutnie potrzebne, tak? Czyli ktoś musi chcieć, tak? A z pracownika, wie pan, tutaj mówiąc po prostu o solidności, pracowitości, pracy w zespole, punktualności, odpowiedzialności. (Agencja nieruchomości) -9-
5. Słabe i mocne strony absolwentów w opinii przedsiębiorców Opinie pracodawców o absolwentach szkół wyższych są wypadkową oceny osób, pod względem ich wiedzy teoretycznej, praktycznej wynikającej z doświadczenia zawodowego i przede wszystkim z nastawienia absolwentów do własnej pracy. Część absolwentów cechuje postawa roszczeniowa względem pracodawcy. Taki absolwent już w pierwszym okresie współpracy stawia przed pracodawcą zbyt duże wymagania finansowe. Przedsiębiorcy nagradzają większymi gratyfikacjami swoich pracowników dopiero po określonych, satysfakcjonujących wynikach pracy. Negatywnie oceniana jest postawa bierności, wycofania w pracy i brak inicjatywy w działaniu. Pracodawcy rozumieją i dopuszczają błędy nowych pracowników, jednak nie akceptują ich ciągłego powielania. Pracownik musi potrafić uczyć się na własnych błędach i wyciągać z nich lekcje. Badani od swoich współpracowników oczekują dyscypliny i cierpliwości, niestety zauważają, że nie są to cechy, które każdy absolwent posiada. Jedną z mocnych stron absolwentów szkół wyższych jest pewność siebie, umiejętność wejścia w partnerskie relacje. Badani doceniają otwartość na wiedzę teoretyczną, świadomość własnych wyborów i kształtowania drogi zawodowej. Coraz większa liczba absolwentów sprawnie posługuje się językami obcymi. Dla branż, w których kontakt z zagranicznymi klientami jest systematyczny, znajomość języka zagranicznego usługobiorcy jest konieczna. W opinii pracodawców na rynku pracy nie brakuje osób spełniających ten wymóg. CYTATY: Za mało praktyki jednak troszeczkę większego nacisku na wiedzę praktyczną, ( 5.17 s) praktyki by się przydały, jakieś takie 3 miesięczne. Praktyki, to były kiedyś, na początku w szkołach prywatnych, ale 3 miesięczne praktyki dałyby im trochę więcej tej wiedzy, czyli praktycznej z tego, co oni mają z teorii w głowie, do tego, co, co się wykonuje w pracy. Tego by tutaj brakowało. (Logistyka-transport) Ja pokazuję i jeżeli się poprawia, to znaczy, że chce się rozwijać, ale są takie osoby, które nie chcą się rozwijać i to jest wtedy prawdziwa słaba strona, jeżeli ktoś nie chce zmienić czegoś, co mógłby. (Marketing-public relations) To chyba zależy od cech osobowościowych, bo są tacy z kreatywnością, chęcią rozwiązania problemu, nawet merytoryczną niewiedzę potrafią przykryć, bo widać, że chce, dąży do celu, to zawsze powtarzam, lepiej zapytaj, niż zrób źle, ja ci pomogę. A tacy co nie chcą, nawet jak wiedzą, są zupełnie nieprzydatni dla firmy. Co z tego, że ma wiedzę, jak jej nie wykorzystuje. Takich jest też niewielu. (Shipchandler) -10-
Jest generalnie taki trend, zjawisko, większość ludzi, którzy ukończyli uczelnie, przychodzą z jakimś nastawieniem, może nie żądaniem, ale wysoko postawionym oczekiwaniem, wcale nie pokazując siebie z żadnej strony. Byłem stroną rozmowy, w której młodzież wyraża swoje oczekiwania dość zdecydowanie, a kiedy ich sprowadzam na ziemię i mówię, najpierw zaczniemy pracować, zaczniemy od niskiej pensji, pokażesz kwalifikacje, to ja to wtedy ocenię, to poczuli się dotknięci. (Shipchandler) Mocne strony to na pewno pewność siebie, są pewni siebie, bo mogą wykreować swoje życie, mogą osiągnąć wyznaczone cele, natomiast słabe, że nie wszyscy te cele mają, jest takie podejście, że będzie jak będzie. Mają tą świadomość, to jest mocna strona, ale z drugiej strony jakby nie docierało, nie wykorzystują tego potencjału w całości, trzeba im to trochę uświadomić. (Marketing) 6. Ocena kwalifikacji studentów/absolwentów Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku Opinie na temat studentów i absolwentów Wyższej Szkoły Bankowej w Gdańsku oparte są na doświadczeniu w zatrudnianiu pracowników oraz na opiniach znajomych przedsiębiorców. Częściowo pogląd jest determinowany kierunkiem studiów praktykanta, to znaczy respondenci uznają, że standardy kształcenia na kierunkach związanych z bankowością i na kierunkach związanych ze studiami humanistycznymi są stosunkowo wysokie. Kierownik agencji interaktywnej dostrzega, że metody nauczania informatyki na WSB, nie są wystarczająco zróżnicowane. W efekcie studentom brakuje kreatywności i pomysłów na rozwiązywanie problemów. Przedsiębiorcy podkreślają zasadniczą rolę indywidualnego podejścia do praktyk i pracy i unikali dokonywania uogólnień ta temat studentów oraz absolwentów WSB. CYTATY: Muszę powiedzieć, że mogę wystawić dobrą opinię. Chociażby dlatego, że inaczej byśmy nie przyjmowali, tak? Nie ukrywam, że u nas panują zasady, że jeśli z jakimiś szkołami nam się źle współpracuje, albo są przysyłani praktykanci, którzy nam nie odpowiadają, to wtedy więcej takich studentów po prostu, czy praktykantów nie przyjmujemy. Tak? A ta współpraca trwa przez całe 3 lata. W dalszym ciągu przyjmujemy i powiem panu, że akurat tutaj, z ta szkołą nie mieliśmy akurat żadnego przypadku, że miałam jakąś interwencję, że, żeby coś się stało. Bardzo zadowoleni -11-
jesteśmy z wyższej szkoły bankowej, właśnie na recepcji. Z recepcji, tak. Naprawdę osoby przychodzą i właśnie efektywne i zdolne i językowo. (Hotel) Słyszałam pozytywne opinie na temat Wyższej Bankowej, natomiast sektor prywatny jest postrzegany raczej jako, tak pomijając bankową na przykład, jest dużo gorzej postrzegany, niż sektor państwowy. (Agencja nieruchomości) Póki, co, jak mieliśmy do czynienia, to bardzo dobrze. Bardzo, akurat ci praktykanci chcieli się uczyć i byli dosyć bystrymi praktykantami. (Biuro rachunkowe) R: Miałam chyba trzy takie osoby, dwie wyszły dobrze, jedna tragicznie. M: Znowu kwestia osoby? R: Tak, chociaż wydaje mi się, że w porównaniu z WSB warsztat jest na plus tych z uczelni (publicznych dopisek)i, są bardziej tacy ogarnięci, mają większą determinację do tego, żeby osiągać różne cele, mają większą świadomość tego, co chcą osiągnąć później, po studiach, a osoby z WSB, jestem studentem na dziś dzień. Ma to swoje plusy, życie dniem dzisiejszym, ale trzeba mieć i dalszą perspektywę. (Marketing-public relations) Za bardzo oni są nastawieni na, akurat nie informatykę, co (..14.51). jest nastawiona na takie trochę, co się nauczyłem i tak w tą stronę. A wiadomo, że w finansach i rachunkowości to są sztywne reguły. Informatyka, grafika, grafika nie jest sztywną regułą. Wiadomo. Tak samo wiadomo, że to wszystko jest a tego nie będzie. A w informatyce trzeba mieć rozpoznanie na temat systemów. I na temat tego, gdzie my tutaj idziemy i co możemy wyłączyć, a co nie? Tak? Nacisk na tę..(15.32) Pod względem humanistycznych nie mówię, że może nie, bo może tak, ale pod względem ścisłych, to tak wysoko nie stoi. (Agencja interaktywna) Może uczelnie typu WSB uczą rzeczywiście bardziej precyzyjnie zawodów związanych z bankowością i w banku się sprawdzają, ale jakieś ogólne uczelnie, ekonomiczne, czy nawet techniczne, to jak ci absolwenci trafiają do nas, po jakimś uniwersytecie, a się garną na socjologię, na psychologię, gdy gospodarka wymaga zdecydowania, twardych decyzji, powinni mieć jakąś szerszą wiedzę, ale stabilną podstawę, nie mieć wątpliwości w swoim działaniu, do tego uczelnie nie przygotowują, żadne. (Shipchandler) -12-
7. Przygotowanie praktykanta/pracownika do pracy Przedstawiciele firm twierdzą, że stopniowe wdrożenie nowej osoby w środowisko pracy jest potrzebne każdemu, niezależenie od posiadanej wiedzy teoretycznej i praktycznej, bo nawet przedsiębiorstwa działające w podobnej branży, różnią się od siebie sposobem pracy i zwyczajami. Pracownicy bez i z doświadczeniem zawodowym muszą poznać reguły związane z kulturą organizacyjną przedsiębiorstwa. W zależności od charakteru pracy i zakresu obowiązków przygotowania praktykanta/pracownika przebiegają w różny sposób. Trwają one od tygodnia do dwóch, nawet trzech miesięcy. Bywa, że za przygotowanie nowego pracownika odpowiadają osoby z większym stażem zawodowym, ale zdarzają się również sytuacje, w których nowy pracownik/praktykant musi samodzielnie zdobywać wiedzę. Sprzyjająca dla niedoświadczonych pracowników jest sytuacja, w której kierownictwo firmy decyduje się na system cyklicznych pracowniczych szkoleń, udział w branżowych spotkaniach i konferencjach. CYTATY: Oni przychodzili, spędzali czas, pili kawę i dostawali temat do realizacji. Ten temat był, ja byłem pomocą, jak mówię. Tak? Oni, oczekiwałem niestety od nich, no bo cóż tu ukrywać, to jest praca i nie ma tak, że ja przy kimś siedzę, tak, mimo, że on jest ileś godzin to ja będę siedział i tam, nie. Ja daje temat, ten raczej student musi wykrzesać umiejętność porozumiewania się z otoczeniem, żeby cokolwiek się douczyć, więcej lub mniej. Bo to on korzysta z firmy, nie ja z niego. Tak? (Agencja reklamowa) Liczę na to, że będzie, jakby, że taką osobę będę mogła zatrudnić po przeszkoleniu. Nie ukrywam, że liczę na pomoc też. Dla mnie praktykant powiedzmy, który przychodzi na miesiąc, ja liczę na to, że poświęcę mu tydzień intensywnie, nie może, ale zostawię go po tygodniu tu w biurze, i będzie mógł posiedzieć, a ja mogę, bo to jest praca, która wymaga dużego, dużej pracy też w terenie, i też mam kłopot z obsadzeniem chociażby tutaj stanowiska w biurze (Agencja nieruchomości) Przede wszystkim codzienna praca i uczestnictwo w niej to jest, jakby ten element, którym mogli się zapoznać, tak? Jeśli chodzi o ten element praktyczny. Tak? (Agencja nieruchomości 2) Jeżeli chodzi o recepcję, to pierwsze 2 tygodnie jest zawsze przy kierowniku i z kimś, tak? No i potem, no po miesiącu, bo te 2 tygodnie tez troszeczkę jest przypisana, czyli tak generalnie 2 tygodnie tutaj z kierownikiem, 2 tygodnie z inna osobą. Więc około miesiąca (Hotel) -13-
Znaczy, no tak całkowicie, żeby poznał wszystkie zagadnienia tego, co ma wykonywać, to około tygodnia, żeby był w pełni wydajnym, mógł być w pełni wydajnym pracownikiem, ale jeżeli osoba jest jeszcze chętna, to może być to też troszeczkę krócej (Logistyka-transport) R: Tak, ja dużo się szkolę, więc jak jeździmy na konferencje, to jeździmy wszyscy, konferencje oczywiście branżowe, z marketingu, prowadzenia działań w Internecie, teraz będziemy mieć szkolenia rozwojowe, z wyznaczania swoich własnych celów. M: Czyli szkolenie trwa nieustannie? Tak. Przyjęłam taki model zarządzania, nie narzucam, tylko robię to poprzez pytania, w tej branży to jest najlepszy model dla ich rozwoju, i ja też mam z tego największe benefity, ponieważ oni lepiej się rozwijają. (Marketing-public relations) -14-
8. Rekomendacje pracodawców dotyczące poprawy jakości kształcenia Rekomendacje przedsiębiorców dotyczące poprawy jakości kształcenia były różne. W poniższej tabeli wymieniono je z podziałem na branże. Przedsiębiorstwo Rekomendacje dla uczelni Transport-logistyka Marketing Agencja reklamowa Agencja nieruchomości Hotel Agencja interaktywna Biuro rachunkowe Zwiększyć nacisk na praktykę i zdobycie doświadczenia przez studentów, przez większą ilość zajęć praktycznych w programie studiów. Rozpocząć dialog kadry akademickiej ze studentami. Przeprowadzić naukowe badanie rynku, określić braki kadrowe i dostosowywać ofertę do zapotrzebowania. Zmniejszyć ilość miejsc na studiach niestacjonarnych. Kłaść nacisk na działania zespołowe, formy warsztatowe, zapraszać specjalistów na zajęcia, aby prowadzali ćwiczenia. Prowadzić stałą współprace z zewnętrznymi praktykami. Zintegrować teorię z praktyką oraz polepszyć kontakt z pracodawcami, poprzez częstsze rozmowy i spotkania. Wprowadzić egzaminy praktyczne np. aranżowanie scen (np. obsługa klienta w recepcji), zwiększyć udział zajęć praktycznych i organizować praktyki zewnętrzne w firmach. Przeznaczyć w programie studiów więcej godzin na obsługę programów komputerowych np. do programowania czy do tworzenia grafik. Przekazywać studentom wiedzę ogólną, a nie profilową, gdyż rynek jest zmienny. Zwiększyć nacisk -15-
na umiejętność obsługi komputera. Ograniczyć ilość przyjmowanych kandydatów na pewne kierunki, po których trudno znaleźć pracę (psychologia, pedagogika). Shipchandler Dbać o kontakt z organizacjami i związkami pracodawców, utrzymywać z nimi stały kontakt. CYTATY: Jeśli uczelnia ma poczucie, że daje z siebie wszystko, a coś nie działa, to trzeba zapytać tę drugą stronę, co nie działa i wysłuchać. Natomiast, jeśli uczelnia czuje, że nie robi czegoś na sto procent, to trzeba dać z siebie na maksa i zobaczyć, co z tego wyjdzie. Taki dialog między studentami a uczelnią. (Marketing) Kładąc nacisk na działanie zespołowe na przykład. Nie wiem, uważam, że w polskim szkolnictwie bardzo się kładzie nacisk na sukces indywidualny, natomiast gdyby, gdyby potrafiono stworzyć taki system, który promowałby pracę zespołową i uczył od szkół podstawowych, dokładnie rzecz biorąc, pracę w zespole i nastawienia na sukces zespołowy, to byłaby bardzo fajna rzecz. (Agencja nieruchomości) R: Jakie są, tylko nie testy. Nie. Dla mnie test to jest pomyłka. M: Pytania otwarte raczej? R: Pytanie otwarte, zadania. Coś, co mobilizuje do myślenie kreatywnego, do jakiegoś myślenia takiego szerszego, niż na zasadzie a, b, c. to jest, to w życiu tak nie ma. Nie wypowiada się a, b, c i nie pracuje się w ten sposób. Więc to jest katastrofa edukacyjna, na poziomie średniej szkoły, czyli niżej. Takie testowe wykształcenie to jest wykształcenie robotów, a nie ludzi myślących.(biuro rachunkowe) 9. Ocena sytuacji edukacyjnej w regionie Przedsiębiorcy pytani o ocenę sytuacji edukacyjnej w regionie, przywoływali z pamięci takie uczelnie i szkoły wyższe, jak: Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Wyższa Szkoła Zarządzania i Biznesu, Politechnika Gdańska, Wyższa Szkoła Bankowa, Gdański Uniwersytet Medyczny -16-
Uniwersytet Gdański, Wyższa Szkoła Turystyki i Hotelarstwa. Badani twierdzą, że w ramach regionu pomorskiego funkcjonuje wiele uczelni i szkół wyższych ich oferta kierunków studiów jest bogata i pozwala zdobyć wiedzę teoretyczną. Żadna z nich nie gwarantuje jednak przygotowania praktycznego. Odpowiedzi dotyczące szkolnictwa wyższego w regionie nie pozwalają dokonać innych jednoznacznych rozstrzygnięć badawczych. Dyplom konkretnej uczelni nie jest wystarczającą przesłanką, aby określić poziom wiedzy i przygotowanie studentów czy absolwentów. Z perspektywy przedsiębiorców za kompetencje jednostki w szczególny sposób odpowiada ona sama. Pracodawcy raczej nie mają określonych preferencji, co do uczelni i szkół wyższych z wyjątkiem kilku opinii, dotyczących tego, że uczelnie publiczne są ośrodkami o wyższej jakości kształcenia niż uczelnie publiczne ze względu na długie tradycje nauczania. Inne opinie na temat jakości kształcenia były oparte na przekonaniu, że uczelnie publiczne nie prowadzą działalności komercyjnej, co może wpływać na jakość edukacji studentów (nie tłumaczono w jaki sposób). Pojawiły się głosy, że progi wymagań w stosunku do kandydatów na studia są wyższe niż w prywatnych szkołach wyższych. Jednocześnie według części przedsiębiorców, prywatne szkoły coraz bardziej koncentrują się na wiedzy praktycznej swoich studentów, co stanowi ich zaletę. Oceniano, że studia techniczne, np. te związane z inżynierią budownictwa oraz studia informatyczne są tymi kierunkami studiów, które wydają się adekwatne do potrzeb rynku pracy. Respondenci krytycznie odnosili się częściej do absolwentów studiów humanistycznych: psychologii, socjologii, marketingu, pedagogiki, a także studiów ekonomicznych. CYTATY: Uczelnia sama w sobie, ze swojego programu, chyba nie przygotowuje do pracy. Nie uczelnia przygotowuje, tylko człowiek się przygotowuje, uczelnia natomiast powinna tym człowiekiem pokierować, w ramach praktyki zawiozę cię do firmy, z która się umówiłem i ten program praktyki pokażę ci na przykład, jak się funkcjonuje w instytucji finansowej. Gdyby tak organizowano te rzeczy, to by było dobre przygotowanie. Ja twierdzę, że uczelnie gdańskie do samej pracy jakoś rewelacyjnie nie przygotowują, a czy dają wiedzę, to tak, myślę, że dają. (Shipchandler) Myślę, że wiele szkół wyższych w naszym regionie przygotowuje dobrze do pracy w naszej firmie. Powiedziałabym, że szkoły, i Wyższa Szkoła Bankowa i pewnie ta Gdyńska Szkoła Ekonomiczna, i Uniwersytet, nawet śmiem twierdzić, że również Politechnika Gdańska, jeżeli ktoś chce tu pracować, no może ( 37.10 s) medyczna. (Agencja nieruchomości) -17-
10. Biznes a środowisko akademickie kierunki działań W przekonaniu przedsiębiorców stała współpraca środowisk biznesowych i naukowych przynosi obustronne korzyści. Wymiana doświadczeń między kadrą akademicką a przedsiębiorcami pozwala uczelniom odpowiednio modyfikować program nauczania, co w rezultacie wzmacnia pozycję absolwentów na rynku pracy. Przedsiębiorcy proponują zintegrować nauczanie teoretyczne z umiejętnościami praktycznymi oraz proponują zwiększyć liczbę praktyk studenckich. Praktyki w konkretnych firmach są jedyną możliwością polepszenia własnej sytuacji na rynku pracy dla studentów kierunków humanistycznych. Biorąc pod uwagę opinie przedsiębiorców, wyróżnić można kilka typów rekomendacji. 1. Rekomendacje na temat współpracy: oficjalna współpraca (podpisanie umowy) pomiędzy uczelnią a przedsiębiorcami, w tym z przedstawicielami zagranicznych firm, przygotowywanie programów studiów (bądź ścieżki specjalizacyjnej) pod pewne konkretne przedsiębiorstwa, przygotowanie miejsc pracy w firmach dla najlepszych studentów, odpowiadanie na propozycje współpracy przedsiębiorców, organizowanie konferencji, na których mogą spotykać się przedstawiciele środowisk naukowych i biznesowych, współpraca z elitą polityczną kraju. 2. Rekomendacje zmian funkcjonowania uczelni: aktywne szukanie możliwości praktyk dla swoich studentów, opatentowanie jak największej ilości naukowych rozwiązań, zbilansowanie liczby miejsc na kierunkach technicznych i humanistycznych, łączenie w programie studiów teorii i praktyki, prowadzenie doradztwa zawodowo-edukacyjnego. 3. Rekomendacje dotyczące badań rynku: zwiększenie udziału środków na badania rynku pracy, dzielenie się diagnozą sytuacji na rynku pracy z kandydatami na studia oraz ze studentami, badanie wymaganych przez przedsiębiorców kwalifikacji i kompetencji pracowników. 4. Rekomendacje dotyczące kształcenia studentów (merytoryczne): -18-
nauczenie języków europejskich np. język francuski, przeprowadzanie egzaminów w formie pytań otwartych, informowanie studentów o nowych ustawach ważnych dla poszczególnych branż, wprowadzanie studentów w tematykę funkcjonowania biznesu, uczenie studentów obsługi nowoczesnych narzędzi pracy (np. programów komputerowych). CYTATY: Uczelnie powinny bardziej poważnie spojrzeć na, na możliwości znajdowania pracy jednak studentom. Ja wiem, że to, ja tu mówię z żalem, bo dla mnie to, jestem z tej epoki, że nie powinien pieniądz nami rządzić, no ale współczesne czasy są ciężkie, trudne. (Agencja reklamowa) Dla ludzi decydujących, tych prezesów, tych rektorów, nie ma zachęty. Czy oni robią coś, żeby utrzymać swoje stanowiska. Nie myśląc bardzo często globalnie o skutkach swoich działań. Bo one są gdzieś tam, łatanie dziury. Tak, także u nas to jest tak, dziura, plasterek i UE.. (Agencja reklamowa) To jest też jakaś populistyczna moja opinia na ten temat, że, nie wiem, jest mnóstwo socjologów, którzy siedzą później na kasie w Biedronce, i to jest bez sensu. Całkowicie szkoda pieniędzy na kształcenie tych ludzi w takim kierunku, natomiast, no nie mam jakiegoś pomysłu, bo nie zajmuję się szkolnictwem, ani aż tak bardzo mnie to nie interesuje, żebym miała jakąś receptę. Zresztą myślę, że w Polsce wszyscy mają recepty, ja już nie chcę mieć recept na uzdrowienie. (Agencja nieruchomości 1) Korzystając chociażby z badań urzędów pracy na przykład, można stwierdzić, jakich bezrobotnych jest najwięcej, a jakich osób brakuje, chociażby opierając się na ich analizach też, można stwierdzić, które kierunki warto wzmocnić, albo przyjąć więcej studentów, a gdzie ograniczyć liczbę miejsc, tak myślę, że tym, tym się w urzędach pracy zajmują też jacyś profesjonaliści, i można to skorelować w jakiś sposób (Agencja nieruchomości 1) Nie robić sztuki dla sztuki, tak? Tak mi się wydaje, że powinno się wszystko zrobić, żeby tacy ludzie byli tak przygotowani w Polsce, którzy zostaliby tu pracować i działali na rzecz po prostu tego kraju, a nie na zmywakach w Anglii, nie? (Agencja nieruchomość 2) Aby uczyła większej kreatywności, pojmowania biznesu i pewnego zrozumienia funkcjonowania biznesu. Ktoś jest świetnym technikiem, to dobrze, ale dobrze by było, żeby wiedział jak przedsiębiorstwo działa i dlaczego. (Shipchandler) -19-
-20-
11. Podsumowanie Zrealizowane w listopadzie 2013 r. badanie na próbie przedsiębiorców potwierdza wnioski badań z poprzednich lat i wyprowadza nowe. Przebieg praktyk powinien mieć realne korzyści dla studenta oraz pracodawcy. Student powinien podczas ich odbywania wykonywać czynności takie same, jak reszta pracowników firmy. Problem praktyk jest ciągle aktualny i należy opracować najkorzystniejszy model ich organizacji, ponieważ przedsiębiorcy dostrzegają braki w wiedzy praktycznej absolwentów szkół wyższych. Zdaniem pracodawców to uczelnie powinny być stroną odpowiedzialną za nawiązanie oficjalnych kontaktów ze środowiskiem biznesowym. Przedsiębiorcy deklarują powszechną otwartość na współpracę, lecz odnoszą wrażenie, że naukowcy są oderwani od problemów dzisiejszego rynku pracy. Zdaniem badanych, coraz większe znaczenie na rynku pracy mają kompetencje behawioralne, takie jak pozytywne nastawienie do pracy, chęć nauki czy komunikatywność. Firmy rekrutują kandydatów nie tyko odpowiednio wykształconych, ale i dysponujących odpowiednią postawą otwartych, zorientowanych na współpracę. Studenci mogą kończyć różne kierunki, uczelnie i szkoły wyższe, ale muszą posiadać zestaw określonych cech. W opinii przedsiębiorców, po zakończeniu studiów, bezrobotnymi często zostają osoby studiujące przedmioty humanistyczne. Ważne są rozwiązania edukacyjne podejmowane na szczeblu rządowym. W ocenie pracodawców problem wysokiego poziomu bezrobocia wśród absolwentów uczelni i szkół wyższych nie jest problemem jednostek, ale jest szerszym problemem społecznym. -21-