ALKOHOL A FUNCJONOWANIE RODZINY I DZIECKA Uzależnienie od alkoholu zagraża całej rodzinie. jeżeli w rodzinie znajduje się osoba pijąca w sposób chorobliwy to wszyscy członkowie doznają szkód. Alkohol w takiej rodzinie wpływa szczególnie destrukcyjnie na dzieci. Są one zaniedbywane, bite, wykorzystywane seksualnie, pozbawione miłości rodzicielskiej, która szczególnie jest potrzebna w pierwszych latach życiach. Przez ostanie lata znacznie wzrosła liczba kobiet (matek) pijących w nadmiernych ilościach alkohol. Pod jego wpływem dopuszczają się do najgorszych czynów- maltretują, znęcają się, głodzą dzieci, będące pod ich opieką. Dochodzi również często do śmiertelnych pobić lub ciężkich urazów ciała. matki opiekujące się dziećmi pod wpływem alkoholu nie zdaja sobie sprawy z konsekwencji swojego postępowania. Alkohol niszczy życie uczuciowe. Rodzina zamiast poczucia miłości, zaufania, bezpieczeństwa przeżywa zagrożenie, lęk, wstyd, gniew, poczucie krzywdy i winy. Życie rodzinne staje się bardzo dużym obciążeniem oraz źródłem licznych konfliktów. Pojawia się w niej coraz więcej udawania, manipulacji i kłamstw. Zamyka się ona w swoim cierpieniu i tragedii, odizolowuje się od otoczenia. Rodzina z problemem alkoholowym jest to rodzina, w której jedno lub oboje rodziców nadużywa alkoholu lub też jest od niego uzależnione. Przeważnie taką osobą jest ojciec. Każda rodzina boryka się z różnymi problemami, konfliktami, jednak w rodzinach, u zagościł alkohol problemy te są o wiele istotniejsze. Dla tego typu rodzin charakterystyczne jest: 1) Odwrócenie ról, które jest wynikiem uwikłania żony w problemy picia męża. Rola jej jest zakłócona, gdyż większość obowiązków należących do męża spoczywa właśnie na niej. Alkoholik nie wypełnia swojej roli zarówno jako współmałżonek, rodzic jak i partner życiowy. Nie wywiązuje się on z obietnic, umów, nie dotrzymuje terminów. Kobieta w takiej rodzinie musi nauczyć się spełniać jednocześnie dwie role. Sytuacja ta powoduje, że jest ona przeciążona zbyt dużą ilością problemów, obowiązków oraz żyje w ciągłym stresie. Matka staje się odpowiedzialna za życie całej rodziny, wchodzi w terytorium ojca, robi coś za niego, nagradza i karze za niego, odpowiada za niego. Matka chcąc odreagować napięcie i przeciążenie często przerzuca część obowiązków na dzieci. Są one obciążone zadaniami, które powinien wykonywać dorosły. Ciężar ten spada przeważnie na dzieci najstarsze. Zajmują się one domem, opiekują młodszym rodzeństwem, zarabiają pieniądze. Taka sytuacja prowadzi do nadmiernej odpowiedzialności, która odbiera im prawo do dzieciństwa. 2) Zaburzone poczucie własnej wartości powoduje trudności w zaakceptowaniu siebie oraz realistycznym widzeniu własnych problemów. Wstyd, żal, złość, lęk, urazy, poczucie krzywdy i winy, agresja wypełniają emocjonalną atmosferę rodziny alkoholowej. Często pijący rodzic poszukuje usprawiedliwienia dla nadużywania alkoholu w sytuacjach rodzinnych np. mówiąc, że dziecko przynosi mu wstyd swoim zachowaniem, złymi ocenami w szkole. 3) Świat pozorów to próba zaprzeczenia istniejącej rzeczywistości. Picie jednego z rodziców jest tematem tabu. Bardzo często rodzina przejmuje próbę interwencji wobec osoby uzależnionej, ale opór alkoholika powoduje, że nie ma ona większego znaczenia. Coraz częściej dochodzi do usprawiedliwień, wymówek, obietnic, które nie są dotrzymywane. w rodzinie dominuje postawa zaprzeczenia obecności problemu alkoholowego. Członkowie rodziny obawiają się reakcji osoby pijącej, jednak nie rozmawiają o tym. Nie mówią oni o przeżyciach, uczuciach związanych z alkoholem, a także o fakcie upijania się czy picia. Wstyd oraz lęk prowadza do kłamstw przed przyjaciółmi, rodziną, sąsiadami oraz przed samym sobą. Ukrywanie problemu doprowadza do ograniczenia kontaktów towarzyskich. Wstyd nie pozwala zapraszać nikogo do domu, tym samym rodzina izoluje się. Dziecko próbuje podporządkować się budowanej fikcji oraz nie sprawiać
problemów. Może to doprowadzić do rozwinięcia się u dzieci różnych symptomów zaburzeń łaknienia, snu, emocjonalnych, zachowania, trudności w uczeniu się. Rodzina zależy od zachowań alkoholika, ponieważ jej życie obraca się wokół niego. Charakterystyczna dla tej zależności jest uporczywa koncentracja na alkoholiku oraz jego piciu, zgoda na koszty, które ponosi cała rodzina, zaburzenia życia uczuciowego, zaprzeczenie faktom i emocjom, wspomaganie choroby alkoholika przez zwolnienie go z odpowiedzialności za skutki jego picia. Współuzależnienie jest formą przystosowania się do niewłaściwego układu relacji między ludźmi, która umożliwia zachowanie układu dotychczasowego, jednocześnie odbierając szansę na jego zmianę. Zjawisko współuzależnienia jest spotykane w większości rodzin, w których istnieje problem uzależnienia od alkoholu. Do podstawowych zachowań osoby współuzależnione należą: obsesyjne kontrolowanie alkoholika, prz4ejmowanie odpowiedzialności za niego, poddanie się jego rytmowi picia, wysoka tolerancja na patologiczne zachowania, pomaganie oraz nadmierne opiekowanie się nim. Wyróżnia się trzy zasady, których uczą się dzieci w rodzinie z problemami alkoholowymi: 1. Nie oczekuj Doświadczeniami dziecka w rodzinie alkoholowej jest poczucie zagubienia oraz chaosu. Nie może ono liczyć na to, że ktoś je wysłucha, obietnice mu dane są spełniane wybiórczo. Jeżeli obietnice nie są spełniane, umowy niedotrzymywane, działania dorosłych są niespójne to zaczyna się tworzyć postawa, która oparta jest na przekonaniu, że niczego nie można oczekiwać, gdyż i tak się tego nie dostanie. dzieci z rodzin alkoholowych często funkcjonują w świecie fantazji i świecie rzeczywistym. Rzeczywistość, która jest nieprzewidywalna przeraża. 2. Nie mów Nie mów - taki komunikat wysyłany jest przez dorosłych do dzieci. W domu nie rozmawia się o problemie alkoholowym, o alkoholiku, budowany jest świat zaprzeczenia. Aby nie zranić, nie obudzić lęku, nie narazić się najlepiej jest nic nie mówić. Porozumiewanie ograniczone jest do zakazów i nakazów. karność jest bardzo ceniona, jak i odpowiadanie na każde pytanie oraz polecenie- tak. O rodzinie nie mówi się źle na zewnątrz, wobec innych ludzi. Do izolacji, samotności, zamknięcia w sobie prowadzi wstyd, strach oraz nadzieja, że będzie lepiej i że nie jest tak naprawdę źle. Dzieci nauczone są, że zarówno w domu jak i poza nim nie mogą o nic prosić. 3. Nie odczuwaj Dzieci często są przerażone, boją się zarówno o swoje życie, jak i życie swoich bliskich, przeżywają nienawiść oraz bunt. Jeżeli zostaną one zaatakowane przez kogoś z rodziny to broną przed przerażeniem może być patrzenie na tę sytuację jak na nierealny film, z którym dziecko nie ma nic wspólnego. Znieczulenie oraz pozycja widza są formami obrony. W domu z problemem alkoholowym nie rozmawia się o uczuciach, o miłości, o złości czy tez lęku. Dziecku nie wolno czuć gniewu, złości do ojca, gdyż wie, że rodziców trzeba kochać i szanować. Nie otrzymuje ono miłości, a także nie potrafi jej dać. Jeżeli wobec dziecka często stosowana jest przemoc to staje się ono znieczulone na ból. Często dzieje się tak, że wymierzenie kary jest jedyną chwilą bliskości z rodzicami. Kara staje się nagrodą, czy tez oznaką zainteresowania. Dzieci odreagowują cierpienie, ból przez znalezienie obiektu zastępczego. Rodzic bije dziecko, dziecko swoje rodzeństwo, zwierzę lub kolegę. Wyróżnia się pięć ról- wzorów funkcjonowania dziecka w rodzinie alkoholowej, które pomagają odnaleźć się w rzeczywistości rodzinnej: 1. Bohater rodzinny Jest nim najczęściej najstarsze dziecko, które poświęca się dla dobra rodziny. Jest ono oddane, silne,
dzielne i twarde, służy innym, pomaga mamie, dba o dom, opiekuje się młodszym rodzeństwem. jednak robi to kosztem siebie. Nie potrafi się bawić, spędzać beztrosko czasu z rówieśnikami, odpoczywać, gdyż nie ma na to czasu, a później już nie potrafi. 2. Wyrzutek (kozioł ofiarny) Jest to dziecko, które buntuje się przeciwko istniejącej w domu sytuacji. często sprawia trudności wychowawcze, nie uczy się, pije alkohol, pali papierosy, zażywa narkotyki, wagaruje. Dzieje się tak, gdyż nie potrafi zwrócić w inny sposób uwagi na siebie. 3. Maskotka (błazen) Dziecko poprzez przymiolne4 i zabawne zachowanie potrafi rozładować napięcie w domu. Uczy się ono, aby zawsze być w dobrym nastroju, uśmiecha się, gdy jest przerażone, zabawia, gdy cierpi. w sytuacji konfliktu dziecko wysyłane jest do jednego z rodziców w celu rozładowania sytuacji. Dziecko traci rozeznanie w świecie emocji, między rzeczywistością i grą. Dzieci te szczególnie narażone są na wykorzystywanie seksualne. 4. Zagubione dziecko (dziecko we mgle) Jest to dziecko, którego właściwie nie ma. Są to najczęściej najmłodsze dzieci, które żyją w świecie fantazji, nie sprawiają problemów, wycofują się z życia rodzinnego. Przyjmują one postawę bierną, reagują ucieczką na trudne i zagrażające sytuacje, co prowadzi do niepowodzeń życiowych oraz poczucia osamotnienia. Dziecko to częściej niż jego rówieśnicy sięga po alkohol, narkotyki, papierosy, leki. 5. Ułatwiacz (wspomagający) Dziecko towarzyszy piciu, przeżywając wzloty i upadki alkoholika oraz dociekając przyczyn jego picia. Wpływa na innych, tłumaczy, współczuje, oskarża, by polepszyć sytuacje w rodzinie. jest ono silnie emocjonalnie zależne od osoby nadużywającej alkoholu. Przeżywa ono zamęt, złość, cierpienie i wstyd, ale jednocześnie kocha i troszczy się o rodziców. Przekonane jest, że w jego rękach leży los alkoholika. Dzieciom z rodzin alkoholowych należy pomóc, aby nauczyły się rozumieć, że matka lub ojciec jest chorą osobą i że dziecko nie jest w stanie ich wyleczyć oraz że nie są odpowiedzialne za chorobę. Muszą nauczyć się pozytywnego stosunku do samego siebie, dbania o siebie, umiejętności zabawy oraz odpoczynku. Powinny także wyrażać swoje potrzeby i uczucia, umieć prosić o pomoc i przyjmować ją, dzielić się swoimi problemami z innym ludźmi oraz uczyć się zaufania. Osoby współuzależnione charakteryzują się uporczywą koncentracja myśli, uczuć i postępowania wokół picia współmałżonka. Czują one konieczność kontrolowania jego postępowania oraz odciągania go od alkoholu i od odpowiedzialności za niewłaściwe zachowanie po wypiciu. Osoby współuzależnione próbują chronić alkoholika przed konsekwencjami picia, rezygnując często z własnych pragnień czy potrzeb oraz są gotowe do poświęcania siebie. Czują lęk przed porzuceniem, negują własną wartość, obsesyjnie zamartwiają się o przyszłe wydarzenia. Często występuje u nich huśtawka emocjonalna. Próbują one dominować i przejmować wszystkie obowiązki związane z domem. Mają problemy seksualne i czują niechęć do współżycia. W rodzinach tych często wybuchają kłótnie z byle powodu, a osoby współuzależnione zapadają w stany letargu, z poczuciem beznadziejności oraz użalania się nad samym sobą.
Jak rodzina z problemem alkoholowym może sobie pomóc? Najważniejsze jest, aby rodzina zrozumiała i zaakceptowała swoją bezsilność wobec alkoholika. Członkowie rodziny musza zdać sobie sprawę, że alkoholizm jest chorobą i że nie są w stanie wyleczyć go oraz że mają prawo ratowania siebie oraz własnego życia. Muszą pozwolić, aby osoba pijąca spotkała się z wszystkimi negatywnymi skutkami swojego picia. Powinni oni podjąć różne działania mające na celu pomoc sobie w trudnej sytuacji. Mogą oni również podjąć próbę wpłynięcia na alkoholika, aby zaczął się leczyć. Jednak powinni zastosować się do kilku przestróg i zaleceń. Przestrogi: 1. Nie karz, nie groź. 2. Nie ukrywaj butelek, nie wylewaj alkoholu. 3. Nie bierz odpowiedzialności za alkoholika. 4. Nie osłaniaj alkoholika, nie ukrywaj szkód i wybryków. 5. Nie pij alkoholu razem z alkoholikiem. 6. Nie domagaj się i nie akceptuj nierealistycznych obietnic dotyczących zaprzestania lub ograniczenia picia. 7. Nie posługuj się dziećmi do wywierania wpływu na alkoholika. Co członkowie rodziny mogą zrobić? 1. Spojrzeć prawdzie w oczy- powinni uświadomić sobie, że alkoholizm to ciężka choroba i nie ma ci się oszukiwać, wszyscy powinni mieć świadomość co dzieje się w rodzinie. 2. Zdobywać wiedzę o alkoholizmie- czytać literaturę fachową, zdobyć informacje w poradni odwykowej. 3. Zrozumieć swoje uczucia- aby uwolnić się z pułapki, muszą trafnie rozpoznawać swoje uczucia. 4. Dobrze traktować siebie- muszą zrozumieć, że nie są przyczyną choroby i że nikt nie będzie miał pożytku z tego, że będą myśleli źle o sobie. 5. Dbać o bliskie związki- mimo iż w domu ciągle narastają konflikty i problemy to nienależny izolować się od innych ludzi, trzeba pielęgnować stosunki z dziećmi, przyjaciółmi, innymi członkami rodziny. 6. Korzystać z wszelkiej dostępnej pomocy 7. Mieć cierpliwość i nie rezygnować mimo powtarzających się niepowodzeń. 8. Przygotować się do decyzji i działań. 9. Człowiek ma prawo wycofać się z miejsca, które go niszczy. Punkt Konsultacyjny dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Poradnia Uzależnień Adres: 78-100 Kołobrzeg, Kniewskiego 11/7 Godziny otwarcia: Pn.-Pt. 8-18, So. 8-12 Tel.: 094 352 26 37 Rzecznik Praw Dziecka (22) 696 55 50 czynny: codziennie w godz. 8.15-20.00, fax: (22) 629 60 79 (całodobowo)
Niebieska Linia Ogólnopolski telefon dla osób krzywdzonych przez najbliższych, czynny jest w dni powszednie i soboty w godz. 10.00-22.00 a w niedziele i święta w godz. 10.00-16.00. tel:0-801-1200-02 Niebieska Linia dla ofiar przemocy domowej (pon - pt godz.10.00-22.00). Osoby telefonujące do "Niebieskiej Linii" mogą uzyskać pomoc psychologiczną, wsparcie, porady prawne oraz informacje o placówkach, które udzielają pomocy w pobliżu miejsca zamieszkania klienta. tel. (22) 666-00-60 Młodzieżowy Telefon Zaufania 988 (dni powszednie) Literatura: 1.Mellibruda J., Tajemnice ETOH, czyli alkohol i nasze życie. PARPA. Warszawa 1993 2. Dymek- Balcerek K., Patologie zachowań społecznych. Politechnika Radomska. Radom 2000 3.Woronowicz B. T., Alkoholizm jest chorobą. PARPA. Warszawa 1998