2 S t r o n a. ryciny: Arkadiusz Kocaj. recenzja: dr hab. Michał Paszkowski. Redakcja: Jarosław Działek i Krzysztof Gwosdz

Raport przygotował zespół Zakładu Rozwoju Regionalnego Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w składzie: Bolesław Domański (konsultacje merytoryczne), Jarosław Działek, Krzysztof Gwosdz, Wojciech Biernacki (AWF Kraków), Marek Ciechowski, Piotr Dawidko, Adam Górka, Robert Guzik, Arkadiusz Kocaj, Łukasz Kowalski (ZGLOiR), Anna Łobodzińska (ZGLOiR), Grzegorz Micek, Agata Pisarek (ZGLOiR), Agnieszka Sobala-Gwosdz (PWSTE w Jarosławiu), Łukasz Sykała ryciny: Arkadiusz Kocaj recenzja: dr hab. Michał Paszkowski Redakcja: Jarosław Działek i Krzysztof Gwosdz Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej ul. Basztowa 22, 31-156 Kraków Adres do korespondencji: 30-552 Kraków, ul. Wielicka 72 (012) 63 03 368, (012) 63 03 558 e-mail: gospodarka@umwm.pl www.mog.malopolska.pl Copyright Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2012. Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Kraków 2012 2 S t r o n a

Spis treści Spis treści 3 1. Cel i zakres opracowania 4 2. Wielkość i struktura inwestycji 7 Napływ inwestycji 7 Struktura inwestycji według typu nakładów 8 Demografia firm z udziałem kapitału zagranicznego 10 Zaawansowanie technologiczne firm z kapitałem zagranicznym 11 Główni inwestorzy 12 3. Struktura branżowa inwestycji 15 Przemysł 16 Budownictwo 22 Handel 25 Usługi 27 4. Kraje pochodzenia kapitału 34 5. Rozmieszczenie inwestycji zagranicznych 42 5. Inwestorzy zagraniczni na małopolskim rynku pracy 51 Zatrudnienie w firmach z kapitałem zagranicznym 51 Zatrudnienie według sekcji PKD 53 Firmy zagraniczne na lokalnych rynkach pracy 59 Zatrudnienie w nowych zakładach 62 Najwięksi pracodawcy 63 Bilans miejsc pracy i zwolnienia grupowe 64 Jakość miejsc pracy 68 Ocena małopolskiego rynku pracy przez inwestorów zagranicznych 70 6. Inwestycje realizowane w 2012 roku i planowane 77 Przemysł i budownictwo 77 Handel 79 Usługi 79 Kierunki rozwoju działalności inwestorów w województwie małopolskim 81 7. Wnioski 83 Bibliografia 87 Spis tabel 88 Spis rycin 89 Załącznik 1. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwie małopolskim w latach 1989-2011 95 Załącznik 2. Lista największych inwestorów zagranicznych w województwie małopolskim w 2011 roku 107 Załącznik 3. Inwestycje zagraniczne realizowane lub planowane na terenie województwa małopolskiego po 2011 roku 112 3 S t r o n a

Cel i zakres opracowania Celem badań, których wyniki zawarto w niniejszym raporcie, było określenie wielkości i struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych na terenie województwa małopolskiego w 2011 roku oraz planowanych na 2012 rok inwestycji zagranicznych wraz z opracowaną na tej podstawie prognozą wartości bezpośrednich inwestycji dla 2012 roku. W ramach badania została dokonana charakterystyka małopolskiego rynku pracy pod względem obecności i oddziaływania na niego inwestorów zagranicznych, a także ocena tego rynku przez inwestorów zagranicznych działających na terenie województwa małopolskiego. Wartości inwestycji i zatrudnienia dla 2011 roku odniesiono do tendencji, jakie obserwowano w napływie bezpośrednich inwestycji do małopolski w całym okresie 1989-2011. Przedmiotem zainteresowania badań są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ; foreign direct investment, FDI), czyli przedsięwzięcia, które wiążą się z dążeniem zagranicznego inwestora do uzyskania trwałego dochodu przez efektywny wpływ na decyzje miejscowego przedsiębiorstwa. Jako miarę owego oddziaływania przyjęto posiadanie przez inwestora co najmniej 10% udziału w kapitale akcyjnym / zakładowym spółki. Badanie uwzględnia spółki z kapitałem zagranicznym zarejestrowane w województwie małopolskim, a także podmioty zagraniczne posiadające siedzibę w innym regionie, prowadzące jednak działalność na terenie Małopolski. Analiza obejmuje zlokalizowane w województwie małopolskim spółki zależne firm z większościowym udziałem zagranicznym, a także oddziały / filie spółek, w których podmioty zagraniczne były udziałowcem mniejszościowym (co najmniej 10%) i które spełniały co najmniej jeden warunek na koniec 2011 roku: zatrudnienie w spółce w Małopolsce wyniosło co najmniej 50 osób, poniesione nakłady inwestycyjne w wysokości co najmniej 1 mln USD. Analizie poddano następujące cechy inwestycji: rodzaj działalności, który określano zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD 2007) na poziomie sekcji i działów, kraj pochodzenia inwestora, przy czym przyjmowano państwo będące rzeczywistym źródłem kapitału, a nie kraj rejestracji spółki nadrzędnej wobec polskiej filii, typ inwestycji w podziale na: prywatyzacje, nakłady na obiekty budowane od podstaw (greenfield), przejęcia firm prywatnych, dodatkowe nakłady w firmach wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych, 4 S t r o n a

miejsce prowadzenia działalności w województwie małopolskim. Przyjęto metodę zakładową, tzn. lokalizacja inwestycji według faktycznego miejsca poniesionych nakładów, a nie siedziby firmy. Analizy prowadzono przede wszystkim na poziomie powiatowym, który w przybliżeniu odpowiada lokalnym rynkom pracy. struktura wielkościowa inwestycji i przedsiębiorstw, mierzona nakładami udziałowców zagranicznych i liczbą zatrudnionych osób. poziom technologiczny nowych przedsięwzięć (greenfield) określony zgodnie ze standardem biura statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat). Podstawową miarą aktywności kapitału zagranicznego jest wielkość nakładów wyrażona w dolarach amerykańskich (USD). Innymi używanymi miernikami są liczba pracowników oraz liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego. W realizacji badania przyjęto podstawową zasadę pozyskiwania możliwie jak największej ilości danych bezpośrednio od przedsiębiorstw (inwestorów), a dopiero w przypadku niemożności spełnienia tej zasady opieranie się na danych wtórnych. Do 325 podmiotów zwrócono się z ankietą telefoniczną i internetową. Uzyskano 65 wypełnionych kwestionariuszy. Pozyskano ponadto 82 roczne sprawozdania finansowe firm lub sprawozdania zarządu z działalności w 2011 roku. Przeprowadzano równocześnie kwerendy prasy codziennej i specjalistycznej, newsletterów branżowych oraz baz danych, m.in. HBI Bonnier, rejestru REGON, Krajowego Rejestru Sądowego, Listy Największych Inwestorów Zagranicznych w Polsce (Lista 2012) prowadzonej przez PAIiIZ, Wykaz transakcji zawartych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, w których nastąpiło zbycie akcji / udziałów oraz list beneficjentów funduszy unijnych. Wiele firm, które udostępniło informacje, zastrzegło sobie prawo nieudostępniania do wiadomości publicznej ujawnionych danych indywidualnych o wielkości nakładów. Informacje takie wykorzystano jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Przytaczane w tekście przybliżone wartości inwestycji dla pojedynczych firm opierają się w tym przypadku na publicznie dostępnych źródłach, np. rocznych raportach finansowych publikowanych w Monitorze Polski B, prasie specjalistycznej, komunikatach firm dla mediów, itd. Opracowanie składa się z ośmiu rozdziałów. Na początek przedstawiono cele i zakres opracowania. W kolejnym rozdziale poddano analizie najważniejsze informacje dotyczące wielkości i struktur napływu kapitału zagranicznego do województwa małopolskiego w 2011 roku na tle całego okresu 1989-2011. Następnie szczegółowo omówiono strukturę branżową inwestycji, przy czym w indywidualnej charakterystyce inwestorów skoncentrowano się na przedsięwzięciach mających miejsce w 2011 roku. Następne rozdziały raportu poświęcono pochodzeniu kapitału według krajów (rozdział 3.) i rozmieszczeniu inwestycji w regionie (rozdział 4.) Problematykę 5 S t r o n a

dotyczącą rynku pracy omówiono w rozdziale 5., który jest najobszerniejszą częścią opracowania. Inwestycjom realizowanym po 31 grudnia 2008 i planowanym poświęcony jest rozdział 6, gdzie zawarto także wyniki badań kierunków rozwoju działalności inwestorów w województwie małopolskim. Raport kończy syntetyczna prezentacja najważniejszych zaobserwowanych prawidłowości dotyczących inwestycji zagranicznych na terenie Małopolski w 2011 roku. Załączniki obejmują listę największych inwestorów zagranicznych w województwie w latach 1989-2011, listę inwestorów, którzy zaangażowali na terenie Małopolski w 2011 roku co najmniej 1 mln USD, informacje o inwestycjach realizowanych lub planowanych do realizacji po 2011 roku oraz statystyczne zestawienie ważniejszych danych dotyczących aktywności inwestorów zagranicznych w 2011 roku w euro (EUR). Wnikliwy czytelnik zwróci uwagę, że w porównaniu z raportami przygotowanymi w latach ubiegłych, obecny tekst nie zawiera analizy czynników i barier w przyciąganiu inwestycji zagranicznych do regionu. Problematyce tej poświęcony jest osobny, obszerny raport pt. Klimat inwestycyjny w województwie małopolskim, który ukaże się równolegle z niniejszą publikacją. W raporcie zamiennie używane są określenia województwo małopolskie i Małopolska. Termin region o ile nie zaznaczono wyraźnie inaczej odnosi się do województwa małopolskiego w jego obecnych granicach. Autorzy pragną złożyć wyrazy wdzięczności i podziękowania wszystkim przedstawicielom firm i instytucji, którzy zechcieli wziąć udział w badaniu i poświęcili swój czas na przygotowanie danych na potrzeby niniejszego opracowania. 6 S t r o n a

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* Roczna wartość inwestycji [mln USD] Skumulowana wartość inwestycji [mln USD] 2. Wielkość i struktura inwestycji Napływ inwestycji Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zrealizowane w Małopolsce w latach 1989-2011 osiągnęły wielkość 15,2 mld USD. Udział województwa w nakładach zrealizowanych na terenie Polski w tym okresie wyniósł 7,7%, jest on zatem nieco wyższy niż rola regionu w tworzeniu produktu krajowego brutto (7,4%). Wysokość skumulowanych nakładów w województwie osiągnęła 4 539 USD na jednego mieszkańca, nieco mniej niż analogiczna wartość dla całego kraju (5 136 USD). W samym 2011 roku inwestycje zagraniczne wyniosły 1 107 mln USD, a więc były wyższe o ponad 1/3 w porównaniu do roku wcześniejszego (rys. 1). Dynamika wzrostu inwestycji w Małopolsce była bardzo zbliżona do tej, jaka miała miejsce w skali ogólnopolskiej (odpowiednio 34,5% i 36,0%). Rys. 1. Wartość inwestycji zagranicznych w województwie małopolskim do końca 2011 roku 2200 2000 1800 1600 2045 roczna wartość inwestycji skumulowana wartość inwestycji 1530 1462 16000 14000 12000 1400 1200 1000 800 600 400 200 567 612 933 654 622 615 650 672 753 1206 823 1107 1150 10000 8000 6000 4000 2000 0 0 * prognoza oszacowana na podstawie zebranych danych dla inwestycji w 2012 roku Źródło: badania własne. Długoletni trend napływu inwestycji zagranicznych do regionu jest również podobny do trendu ogólnokrajowego (rys. 2), co podkreśla rolę ogólnej koniunktury gospodarczej w kształtowaniu poziomu przepływu kapitału zagranicznego. Główną różnicą między Polską a Małopolską w ostatniej dekadzie jest roczne przesunięcie punktu minimum i maksimum. O ile najwyższe wartości inwestycji w kraju po wstąpieniu Polski do UE miały miejsce w 2007 7 S t r o n a

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Wskaźnik dynamiki roku (ostatni rok dobrej koniunktury światowej), to w Małopolsce nakłady kapitału zagranicznego historyczne maksimum osiągnęły rok później. Taka sama sytuacja wystąpiła w przypadku wartości minimalnych. Trend spadkowy został przełamany w Polsce w 2009 roku, podczas gdy w województwie małopolskim najmniejsze inwestycje po akcesji do UE miały miejsce w 2010 roku. Tym samym dopiero w 2011 roku doszło do odwrócenia trendu corocznego zmniejszania się wartości inwestycji obserwowanego w latach 2008-2010. Wyższą w stosunku do średniej Polski amplitudę nakładów kapitałowych w Małopolsce w ostatnich pięciu latach można łatwo wyjaśnić różnicą wielkości gospodarki regionalnej i krajowej. Rys. 2. Dynamika napływu kapitału zagranicznego do województwa małopolskiego na tle Polski 250 200 Polska (średnia 1997-2011= 100) Małopolska (średnia 1997-2011 = 100) 150 100 50 0 Źródło: dane dla województwa małopolskiego na podstawie badań własnych, dane dla Polski za PAIiIZ (do 2004 roku) i NBP (od 2005 roku). Struktura inwestycji według typu nakładów W całym okresie 1989-2011 kapitał inwestowano najczęściej w uruchamianie nowych zakładów (greenfield) oraz ich późniejszą rozbudowę. 1/3 wartości nakładów związana była z przejęciami firm prywatnych, nieco ponad 1/10 strumienia kapitału przypadła na prywatyzację. Dodatkowe nakłady we wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych firmach sięgają blisko 1/5 całkowitej wielkości inwestycji w regionie. Struktura nakładów w 2011 roku odpowiadała wieloletniemu schematowi w odniesieniu do inwestycji greenfield i dodatkowych nakładów w firmach wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych. Wyraźnie wyższa była natomiast rola fuzji i przejęć, znikoma prywatyzacji (rys. 3). Trzeba nadmienić, że wśród inwestycji greenfield na obiekty nowododane lub będące w realizacji w 2011 roku przypada 257 mln USD (60%), zaś pozostałe środki dotyczyły nakładów na obiekty tego typu zrealizowane w latach wcześniejszych. 8 S t r o n a

Rys. 3. Nakłady inwestorów zagranicznych w latach 1989-2011 i w 2011 roku wg typu nakładów Źródło: badania własne. Rys. 4. Dynamika nakładów w latach 2007-2011 według typu nakładów 1000 800 fuzje i przejęcia greenfield dodatkowe nakłady prywatyzacje 600 400 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: badania własne. Dekompozycja wielkości nakładów na poszczególne typy inwestycji dokonana dla ostatnich 5 lat ujawnia interesujące prawidłowości (rys. 4). Największa zmienność wielkości inwestycji występuje w przypadku przejęć i fuzji. Jest to zrozumiałe, zważywszy na silną zależność wielkości wolnego kapitału od globalnej koniunktury. To ten typ inwestycji odpowiada za wzrost wielkości nakładów w województwie w 2011 roku w stosunku do roku poprzedniego. Prywatyzacje cechuje trend wygasający i w ostatnich dwóch latach nie mają one praktycznie żadnego znaczenia. Stabilne są natomiast nakłady w nowe przedsięwzięcia oraz rozbudowę 9 S t r o n a

wcześniej przejętych i sprywatyzowanych zakładów. Nakłady na greenfield w ostatnich dwóch latach kształtują się na poziomie 400 mln USD, co oznacza, że wróciły one do wysokości z 2007 roku, po przejściowym dużym wzroście w latach 2008-2009. Natomiast inwestycje w rozbudowę zakładów wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych od 2008 roku utrzymują się na poziomie nieco ponad 200 mln USD. Demografia firm z udziałem kapitału zagranicznego Na koniec 2011 roku w Małopolsce zarejestrowanych było 3 921 spółek z udziałem kapitału zagranicznego, czyli 5,5% tego typu podmiotów obecnych w Polsce. W porównaniu z latami 2009 i 2010 widoczna jest wyższa aktywność inwestorów w zakładaniu nowych podmiotów, co ilustruje wzrost stopy wejścia brutto (czyli liczby nowozakładanych firm w stosunku do firm ogółem). Na tle ogólnokrajowym systematycznie rośnie rola województwa w zakresie liczby zarejestrowanych firm (tab. 1 3). Z racji stosunkowo dużej liczby wyrejestrowań firm w 2011 roku stopa wejścia netto pozostaje na poziomie około 4%, czyli wyraźnie niższym niż w rekordowych latach 2006-2007. Tab. 1. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowane w Małopolsce Liczba spółek 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 zarejestrowanych w REGON 2 694 2 987 3 240 3 394 3 565 3 736 3 921 składających roczne sprawozdanie 920 1 092 1 110 1 251 1 381 1 471 b.d. nowo zarejestrowanych 217 293 273 210 186 193 226 wyrejestrowanych 30 25 27 76 42 25 69 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Tab. 2. Wskaźniki demografii firm z udziałem kapitału zagranicznego w Małopolsce Wskaźniki demografii firm 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 stopa wejścia brutto [w %] 8,6 10,9 9,1 6,5 5,5 5,4 6,0 stopa wyjścia brutto [w %] 1,2 0,9 0,9 2,3 1,2 0,7 1,8 stopa wejścia netto [w %] 7,4 9,9 8,2 4,1 4,2 4,7 4,2 Uwaga: stopa wejścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w roku t, do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t-1), stopa wyjścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które zakończyły działalność w roku t, do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (r-1), stopa wejścia netto to różnica między jednostkami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi które ją zakończyły, odniesiona do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t-1), (zob. Rogowski, Socha, 2005). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. 10 S t r o n a

Tab. 3. Charakterystyka dynamiki liczby firm zarejestrowanych w Małopolsce na tle kraju Udział województwa małopolskiego w Polsce 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 [w %] zarejestrowanych w REGON 5,0 5,2 5,3 5,3 5,4 5,5 5,5 składająca roczne sprawozdanie 5,5 6,1 6,0 5,9 6,2 6,4 b.d. nowo zarejestrowanych 6,5 7,7 6,8 6,3 7,3 6,4 6,9 wyrejestrowanych 5,2 4,7 5,2 5,7 6,0 3,2 5,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Struktura wielkościowa podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w Małopolsce, w porównaniu z sytuacją w kraju, jest dosyć specyficzna. Region zajmuje drugie miejsce w Polsce pod względem udziału mikrofirm, tj. podmiotów zatrudniających mniej niż 10 osób (67%), których odsetek jest tu o 4 punkty procentowe większy. Udział firm małych (10 49 zatrudnionych) jest na poziomie równym średniej krajowej (19,4%), wyraźnie mniejszy o ponad 2 punkty procentowe jest natomiast odsetek firm średnich, a także dużych (o ponad 1 punkt procentowy). Pod względem podobieństwa struktury wielkości podmiotów, Małopolsce najbliżej jest do województw mazowieckiego oraz zachodniopomorskiego. Oprócz firm zarejestrowanych na terenie województwa, prowadzą tu działalność liczne filie przedsiębiorstw zagranicznych mających siedzibę poza Małopolską, przede wszystkim w województwie mazowieckim. Zaawansowanie technologiczne firm z kapitałem zagranicznym Z perspektywy długoterminowej konkurencyjności regionu istotny jest charakter lokowanych w nim inwestycji według ich zaawansowania technologicznego, z czym wiążą się kwalifikacje i kompetencje pracowników. Stopień zaawansowania technologicznego przedsiębiorstw przemysłowych związany jest z intensywnością działalności badawczo-rozwojowej w poszczególnych branżach, która mierzona jest stosunkiem między nakładami na B+R a wartością produkcji sprzedanej lub wartością dodaną 1. Klasyfikacja wprowadzona przez Eurostat wyróżnia cztery kategorie dla przetwórstwa przemysłowego: wysoką technikę, średnio-wysoką technikę, średnio-niską technikę oraz niską technikę oraz dwie dla usług: usługi oparte na wiedzy oraz usługi w mniejszym stopniu oparte na wiedzy 2. W strukturze zaawansowania technologicznego nowych przedsięwzięć inwestycyjnych w całym okresie po 1989 roku przeważają działalności średnio-wysokiej i średnio-niskiej techniki (rys. 5). Inwestycje zagraniczne w bardzo ograniczonym stopniu obejmują przemysły wysokiej techniki, chociaż ich rola w ostatnich pięciu latach wyraźnie rośnie. Wśród usług wyraźnie 1 Nauka i technika w Polsce w 2009 roku, 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. 2 High-tech industry and knowledge-intensive services, 2009, Eurostat. 11 S t r o n a

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 [mln USD] przeważają nakłady kapitałowe w działalności w mniejszym stopniu oparte na wiedzy. Wyraźna poprawa struktury widoczna jest natomiast w usługach, jeśli jako miernik przyjąć liczbę zatrudnionych. Szerzej omówiono to zagadnienie w rozdziale 5. Rys. 5. Nakłady firm zagranicznych w inwestycje greenfield według poziomu zaawansowania technologicznego (wartości skumulowane na koniec roku w mln USD) 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 usługi w mniejszym stopniu oparte na wiedzy przemysł średniowysokiej techniki usługi oparte na wiedzy przemysły średnioniskiej techniki przemysł niskiej techniki przemysł wysokiej techniki Źródło: badania własne. Główni inwestorzy Między 1989 i 2011 rokiem 178 podmiotów zagranicznych zainwestowało w województwie małopolskim co najmniej 10 mln USD, z czego 61 ponad 50 mln USD, a 29 więcej niż 100 mln USD. Duzi inwestorzy (nakłady co najmniej 10 mln USD) pochodzą z 31 krajów, a ich łączny udział w inwestycjach poniesionych na terenie Małopolski wynosi 87%. Najwięcej inwestorów 74 prowadzi działalność produkcyjną, 31 działa w obsłudze rynku nieruchomości, 23 inwestorów to firmy zajmujące się handlem, zaś 10 banki. Największym inwestorem jest luksembursko-brytyjski koncern stalowy ArcelorMittal, którego zaangażowanie kapitałowe głównie w krakowską hutę przekroczyło 1 mld USD. Równie wielkie nakłady, głównie na przejęcia aktywów Banku BPH (dawniej Banku Przemysłowo- Handlowego), poniosły niemiecki Bayerische Hypo- und Vereinsbank AG (HVB) oraz amerykański General Electric. Nakłady drugiego po ArcelorMittal największego inwestora w sektorze przemysłowym korporacji Philip Morris z USA sięgają poziomu 700 mln USD, zaś blisko pół miliarda USD zainwestowała dotąd w regionie inna firma z USA F&P Holding, właściciel Can-Pack, producenta opakowań metalowych. Inwestycje pomiędzy 300 a 350 mln USD poniosło 5 podmiotów: są to niemiecki T-Mobile (telefonia komórkowa), duński potentat piwowarski 12 S t r o n a

Carlsberg, który systematycznie angażuje nakłady w browar w Brzesku, czeski koncern energetyczny ČEZ (właściciel Elektrowni Skawina), oraz 2 podmioty z Francji: EDF (inwestuje m.in. w Elektrociepłownię Kraków) oraz producent części samochodowych Valeo (zakłady w Skawinie i Chrzanowie). Wśród 10 największych inwestorów znajdujemy więc głównie firmy z sektora przemysłowego. Bardziej zróżnicowana branżowo jest grupa inwestorów, którzy ponieśli nakłady w wysokości od 125 do 290 mln USD, co sprawiło, że znalazły się w drugiej dziesiątce największych inwestorów w Małopolsce. Otwiera ją amerykańska firma Liberty Global, właściciel m.in. sieci telewizji kablowej UPC. Wśród tej grupy znajdziemy zarówno inwestorów z sektora przemysłowego (chorwacka Pliva, RR Donnelley i Coca-Cola z USA, MAN z Niemiec), deweloperów i zarządzających nieruchomościami (TriGránit), korporacje z branży usług finansowych (Deutsche Bank, Allied Irish Bank) wreszcie największe sieci handlowe: Tesco z Wielkiej Brytanii, Metro z Niemiec oraz Carrefour z Francji. W samym 2011 roku zidentyfikowano 72 inwestorów, których zaangażowanie na terenie województwa małopolskiego wyniosło co najmniej 1 mln USD. Największe nakłady odpowiednio 240 i 182 mln USD związane były z przejęciami dokonanymi przez Liberty Global (kupił operatora telewizji kablowej i internetu Aster) oraz T-Mobile w Polską Telewizję Cyfrową. Duży kapitał został zaangażowany w przejęcie sieci hurtowej Tradis przez Eurocash (kapitał portugalski). Wszystkie 3 transakcje dotyczyły podmiotów działających w skali ponadregionalnej lub ogólnopolskiej, których aktywy z terenu województwa małopolskiego stanowiły tylko część ich wartości. Innym znaczącym przejęciem było ponadto kupno udziałów spółki Polski Dom Medialny (wydawca m.in. Dziennika Polskiego ) przez kapitał niemiecki (Verlagsgruppe Passau). Spośród nowo zrealizowanych obiektów (greenfield) najbardziej kapitałochłonne były centrum handlowe Futura Park (hiszpański Neinver) oraz hale Kraków Airport Logistics Centre (Goodman z USA). Obydwie inwestycje zlokalizowane są w Modlniczce (gmina Wielka Wieś, powiat krakowski) i pochłonęły odpowiednio 70 i 36 mln USD. Innymi wielkimi inwestycjami greenfield (po ok. 20 mln USD każda) były hala hurtowa Makro Cash&Carry w Krakowie oraz centrum dystrybucyjne Lidl w Brzozówce (gmina Lisia Góra). W Krakowie wznowiono inwestycje przerwane w latach wcześniejszych ze względu na spowolnienie gospodarcze; były to przede wszystkim obiekty biurowe Bonarka 4 Business (inwestorem jest węgiersko-słowacka spółka TriGranit) oraz Enterprise Park, którego developerem jest amerykański fundusz Avestus Real Estate. Najwięcej kapitału w nowe placówki handlowe zaangażowały sieci handlowe Tesco i portugalska Jerónimo Martins (dyskonty Biedronka). 13 S t r o n a

Znaczące były również nakłady w zakłady produkcyjne uruchomione przez inwestorów w latach wcześniejszych. Największe inwestycje miały miejsce w fabrykach części motoryzacyjnych Valeo w Skawinie, wytwórni słodyczy Wawel w Dobczycach, drukarniach RR Donnelley w Krakowie, zakładach grupy Can-Pack w Brzesku i Krakowie oraz w fabrykach w Niepołomicach: karmy Royal Canin (kapitał francuski), wyrobów metalowych Silgan White Cap (kapitał amerykański) oraz w zakładach przemysłu wysokiej techniki Kreisler i Woodward Governor (obydwie są własnością korporacji z USA). Rozwijają się również krakowskie centra usług wydzielonych i wspólnych (BPO i SSC), przy czym w tym przypadku znacznie bardziej widoczna jest ich rola w tworzeniu nowych miejsc pracy niż w nakładach finansowych. Największe zaangażowanie kapitału wśród firm z tej branży miało miejsce w przypadku amerykańskich przedsiębiorstw State Street, Sabre, CH2M HILL, Amway i IBM. Podobnie jak w latach poprzednich, inwestorzy ponoszą bardzo wysokie nakłady na starsze firmy przemysłowe sprywatyzowane lub przejęte w okresie 1989-2010. Największe zaangażowanie przekraczające 30 mln USD wykazały firmy Philip Morris, ArcelorMittal i EDF, nakłady rzędu 10 mln USD poniósł Carlsberg oraz brytyjski Cookson (Vesuvius w Skawinie), zaś połowę tej sumy niemiecki SGL Carbon w Nowym Sączu. Wśród podmiotów inwestujących w firmy budowlane niekwestionowanym liderem była portugalska Mota-Engil, której polska centrala mieści się w Krakowie. 14 S t r o n a

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 [mln USD] 3. Struktura branżowa inwestycji Przemysł (wraz z budownictwem) jest sektorem gospodarki, który przyciągnął najwięcej inwestycji w całym okresie 1989-2011 7 049 mln USD, czyli 46,4% nakładów poniesionych na terenie województwa. Rola przemysłu tak w wartościach bezwzględnych, jak i względnych w ostatnich czterech latach systematycznie się zmniejsza (rys. 6). Jeśli w roku bieżącym dotychczasowy trend zostanie utrzymany, to skumulowana wielkość inwestycji w usługi (bez handlu) po raz pierwszy w historii przewyższy nakłady na sektor przemysłowy. Stabilny strumień inwestycji napływa corocznie do działalności handlowych, których udział kształtuje się na poziomie około 10% całkowitych nakładów. Rys. 6. Napływ inwestycji do województwa małopolskiego według roku i sektorów gospodarki (mln USD) 1400 1200 1000 przemysł i budownictwo handel usługi (bez handlu) 800 600 400 200 0 Źródło: badania własne. W 2011 roku zdecydowanie największe inwestycje miały miejsce w usługach. Były one większe niż nakłady na przemysł i handel ujęte łącznie. Tak wysoka wartość wynika jednak przede wszystkim z dużych nakładów na transakcje przejęć i fuzji. Usługi są też głównym źródłem nakładów na nowe przedsięwzięcia (greenfield), natomiast równie istotne dla gospodarki regionu nakłady na rozbudowę starszych zakładów i placówek ponoszone są przede wszystkim w sektorze przemysłowym (rys. 7). 15 S t r o n a

Nakłady inwestycyjne [mln] Rys. 7. Napływ BIZ do Małopolski według sektorów gospodarki i typu inwestycji w 2011 roku 700 600 dodatkowe nakłady fuzje i przejęcia greenfield prywatyzacje 500 400 300 200 100 0 przemysł i budownictwo handel usługi (bez handlu) Źródło: badania własne. Przemysł Działalności przemysłowe (sekcje B E wg klasyfikacji PKD 2007) skupiają gros kapitału przeznaczanego na rozwój firm przejętych lub sprywatyzowanych, odpowiadają one także za większość napływu inwestycji do zakładów uruchomionych w latach wcześniejszych. Bezsprzecznie największa jest rola przetwórstwa przemysłowego, które odpowiada za 40% wszystkich inwestycji poniesionych na terenie województwa małopolskiego w całym okresie 1989-2011 i aż za 88,5% nakładów w działalnościach należących do sektora przemysłowego. Duże inwestycje przypadają na energetykę, do której trafiło 5% całkowitych nakładów po 1989 roku. Na ich tle znikoma jest rola górnictwa i dostaw wody oraz gospodarowania odpadami i rekultywacji. Przetwórstwo przemysłowe Największe znaczenie pod względem wielkości zaangażowanego kapitału ma 13 gałęzi przetwórstwa przemysłowego. Do każdej z nich trafiło co najmniej 1% łącznych nakładów inwestycyjnych w województwie w całym okresie 1989-2011, a ich udział w samym przetwórstwie przemysłowym wynosi 97% (tab. 4). Zdecydowanie największy strumień inwestycji przyciągnęła produkcja metali, na drugim miejscu wyrobów tytoniowych. Zbliżone nakłady w latach 1989-2011 miały miejsce w produkcji metalowych wyrobów gotowych, pojazdów i części samochodowych oraz produkcji napojów, nieco ustępowały im inwestycje w produkcję wyrobów z surowców mineralnych i artykułów spożywczych (rys. 8). 16 S t r o n a

W 2011 roku ponad połowa nakładów inwestycyjnych trafiła do 4 działów przetwórstwa przemysłowego. Były to te same działalności, które odegrały kluczową rolę w całym okresie 1989-2011. Wiodąca pozycja produkcji metali wśród branż przetwórstwa przemysłowego jest wyłączną zasługą jednego inwestora luksembursko-brytyjskiego potentata stalowego ArcelorMittal. Przypada nań blisko 90% łącznych inwestycji poniesionych w tej gałęzi w latach 1989-2011 i 83% nakładów w 2011 roku. Największe nakłady inwestor ten zaangażował w modernizację krakowskiej huty (m.in. modernizacja pieców na walcowni gorącej, instalacja oczyszczania gazu koksowniczego), a ponadto jest mniejszościowym udziałowcem bocheńskiego Stalproduktu, który również należy do jednego z największych inwestorów w Małopolsce. Mniejszościowych udziałowców zagranicznych (niderlandzkie i brytyjskie fundusze inwestycyjne) posiada grupa Kęty. Znaczącym inwestorem jest ponadto norweski Norsk Hydro, posiadający zakład profili aluminiowych w Chrzanowie, przy czym w samym 2011 roku jego aktywność inwestycyjna była niewielka. Rys. 8. Udział wybranych gałęzi w inwestycjach zagranicznych w przemyśle przetwórczym Produkcja metali Produkcja wyrobów tytoniowych Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Prod. pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłaczeniem motocykli Produkcja napojów Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Produkcja artykułów spożywczych Inne 17,9 14,3 13,4 13,6 10,9 13,9 9,9 12,3 1989-2011 9,4 2011 4,7 7,5 5,0 7,1 9,3 24,0 26,9 0 5 10 15 20 25 30 Nakłady inwestycyjne [%] Źródło: badania własne. Wśród producentów metalowych wyrobów gotowych znajdujemy jednego wielkiego inwestora: grupę Can-Pack, która do końca 2011 roku zaangażowała na terenie województwa blisko 500 mln USD; 16 dużych inwestorów (każdy z nich poniósł nakłady przekraczające 10 mln USD) i kilkunastu średnich (łączne nakłady 1 10 mln USD w okresie 1989-2011). Grupa 17 S t r o n a

Can-Pack, kontrolowana przez amerykański F&P Holding, była również największym inwestorem w 2011 roku przypada na nią ponad 50% środków zaangażowanych w produkcję wyrobów z metali. W Niepołomicach inwestuje inny duży producent wyrobów z aluminium Silgan White Cap z kapitałem amerykańskim. W 2011 roku firma zaangażowała blisko 10 mln USD w rozbudowę zakładu, m.in. w halę produkcyjną (nowe linie produkcji wieczek twist off) oraz dwie hale magazynowe. Nowym inwestorem w regionie jest włoska firma Industrimeccanica di Precisione Brandizzo, która uruchomiła w Oświęcimiu tłocznię metali. Nakłady przekraczające ponad 1 mln USD ponieśli ponadto belgijscy udziałowcy Emalii Olkusz oraz dwaj inwestorzy z Niemiec: właściciel zakładu konstrukcji stalowych w Gorlicach (W. Severt Maschinen Bau) oraz cynkowni w Chrzanowie (Seppeler). Po zamknięciu zakupionego w 2009 roku zakładu papierosów w Jaworniku (powiat myślenicki) przez British American Tobacco w województwie małopolskim pozostał tylko jeden duży producent wyrobów tytoniowych, a zarazem jeden z wiodących inwestorów w regionie amerykańska korporacja Philip Morris. Wielkość nakładów inwestycyjnych poniesionych przez tę firmę w 2011 roku osiągnęła poziom blisko 40 mln USD. W wyniku procesu modernizacji, który pochłonął w latach 1996-2011 ponad 500 mln USD, krakowska placówka Philip Morris jest obecnie czwartą co do wielkości fabryką amerykańskiego koncernu na świecie i pierwszą w zakresie różnorodności wyrobów i kompleksowości produkcji 3. Coraz większe znaczenie w przemyśle przetwórczym w Małopolsce odgrywają producenci z branży samochodowej. Nakłady w tym wybitnie eksportowym dziale przetwórstwa przemysłowego w 2011 roku były większe niż ich średni udział w całym badanym okresie po 1989 roku. Zdecydowana większość nakładów przypada na rozwój nowych zakładów zagranicznych, wybudowanych w większości po 2000 roku. W przemyśle samochodowym w Małopolsce zlokalizowane są zakłady dwóch wielkich inwestorów (MAN i Valeo) oraz trzech średnich (japońskie firmy Tokai Rubber Industries i Nidec oraz amerykański Standard Cooper). Warto zauważyć, że w ciągu ostatnich 15 lat dwa miasta w powiecie krakowskim Niepołomice i Skawina stały się znaczącymi w skali Polski ośrodkami przemysłu samochodowego. Zdecydowanie największym inwestorem w przemyśle samochodowym w 2011 roku była francuska korporacja Valeo, która swe centrum działalności w Polsce posiada w Skawinie, gdzie znajdują się dwa zakłady produkcyjne (wycieraczek i chłodnic), centrum badawczo-rozwojowe i siedziba zarządu. Valeo jest ponadto właścicielem dużego zakładu produkującego systemy oświetlenia w Chrzanowie. Francuski inwestor w 2011 roku zrealizował w swych małopolskich 3 Źródło: http://www.pmi.com/en_pl/about_us/philip_morris_in_poland/pages/our_affiliates.aspx (dostęp 31 X 2012). 18 S t r o n a

zakładach inwestycje przekraczające 40 mln USD, przy czym część projektów była współfinansowana ze środków EFRR. Inwestycje te obejmowały m.in. rozwój technologii, zwiększenie zdolności produkcyjnych oraz rozszerzenie asortymentu produkowanych podzespołów samochodowych. Ponad 1 mln USD zaangażowały w swych małopolskich zakładach japońskie firmy Tokai Rubber Industries (TRI) oraz Nidec. TRI w Wolbromiu w 2011 roku uruchomiła produkcję nowych wyrobów antywibracyjnych i dźwiękochłonnych dla nowych modelów Toyoty, Nissana, Hondy i GM. Nidec Motors&Actuators, produkujący w nowym zakładzie w Niepołomicach m.in. zamknięcia samochodowe, silniki pomocnicze, regulatory foteli i elementy chłodzenia, koncentrował się na inwestycjach zwiększających moce produkcyjne oraz potencjał badawczo-rozwojowy. W 2011 roku nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji zakładu produkcji samochodów ciężarowych MAN w Niepołomicach, jednak nakłady inwestycyjne w tym najnowocześniejszym na świecie zakładzie niemieckiego producenta nie przekroczyły w tym roku 1 mln USD. Nakłady zagranicznych firm w produkcję artykułów spożywczych wyniosły w okresie 1989-2011 ponad 425 mln USD, z czego 6% przypadło na 2011 rok. W całym okresie największe inwestycje zrealizował niemiecki Bahlsen, który na terenie województwa posiada zakłady w Skawinie i Jaworniku. Największym inwestorem w samym 2011 roku była natomiast Hosta Schokolade ze Szwajcarii, właściciel większościowego pakietu akcji producenta czekolady Wawel. Na terenie zakładu firmy w Dobczycach rozbudowano w ubiegłym roku część produkcyjnomagazynową i zmodernizowano park maszynowy. Wysokie nakłady inwestycyjne na rozbudowę nowego zakładu w Niepołomicach (uruchomionego w 2007 roku) poniosła francuska firma Royal Canin, która produkuje karmę dla zwierząt. Inwestycje o wartości przekraczającej 1 mln USD zrealizowały dwie inne firmy: duńska firma Dan Cake wytwarzająca w zakładzie w Chrzanowie ciasta i ciastka oraz chleb o przedłużonej trwałości oraz producent kawy zbożowej Grana (d. Biogran) ze Skawiny, który należy do grupy Cafea z Niemiec. Wszystkie inwestycje zagraniczne w branży poligraficznej zostały zlokalizowane na terenie Krakowa lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie. Wysokość nakładów w tej gałęzi przemysłu jest głównie zasługą amerykańskiego inwestora RR Donnelley, który posiada w Krakowie dwie duże drukarnie. Firma ta była także największym inwestorem w 2011 roku. Nakłady przekraczające 1 mln USD zaangażował niemiecki Euro-Druckservice, który uruchomił w czerwcu 2011 roku drukarnię w Modlniczce (powierzchnia ponad 3 500 m 2 ). Znaczącą inwestycją greenfield jest także nowy zakład Haoneng Packing, producenta naklejek na napoje i produkty żywnościowe. Chiński inwestor zlokalizował go w wynajętej hali na terenie MARR Biznes Park w Krakowie. 19 S t r o n a

Produkcja wyrobów z surowców mineralnych jest tą gałęzią przemysłu, w której obecność kapitału zagranicznego jest szczególnie widoczna. Znajdujemy tu zarówno sporo dużych, średnich, jak i małych inwestorów, którzy działają w wielu lokalizacjach na terenie województwa. Inwestycje w 2011 roku przekraczające wartość 1 mln USD zrealizowały 3 podmioty. Największy kapitał podobnie jak w całym okresie po 1989 roku zaangażował Cookson (Wielka Brytania) w zakład produkcji materiałów ogniotrwałych i budowlanych Vesuvius w Skawinie. Znaczące inwestycje odnotowano również w zakładzie austriackiego producenta ceramiki budowlanej Leier w Woli Rzędzińskiej (powiat tarnowski). Nową wytwórnię betonu uruchomił w Skawinie szwedzki potentat budowlany Skanska. Udział zagranicznych producentów napojów w zrealizowanych w 2011 roku inwestycjach był mniejszy niż ich rola w całym okresie 1989-2011. Łączne nakłady w tej gałęzi przemysłu przekroczyły w 2011 roku 13 mln USD i były zasługą dwóch inwestorów Carlsberg oraz Coca- Cola, przy czym większość nakładów poniósł ten pierwszy. Carlsberg kontynuował inwestycję w rozbudowę mocy produkcyjnej (linii puszkowej) w Brzesku 4, który jest największym browarem tej duńskiej grupy w Polsce. Producenci papieru i wyrobów z papieru zaangażowali w 2011 roku blisko 8 mln USD, nakłady przekraczające 1 mln USD poniosły 3 firmy. Największym inwestorem w tej gałęzi przemysłu w Małopolsce jest Kimberly Clark, właściciel zakładu w Kluczach, gdzie produkuje artykuły higieniczne. Amerykański inwestor zaangażował tam największe środki także w 2011 roku, głównie w zwiększenie zdolności produkcyjnych i modernizację fabryki. Inwestycje modernizacyjne dominowały w przypadku dwóch pozostałych inwestorów belgijskiej firmy VG Polska, która w Chełmku produkuje opakowania kartonowe dla przemysłu spożywczego i chemicznego, oraz amerykańskiej korporacji MWV, wytwarzającej w Stanisławicach opakowania dla producentów papierosów 5. Wśród zagranicznych firm chemicznych dominują inwestycje producentów gazów technicznych, na których przypada ponad 3/4 wszystkich nakładów poniesionych w tej gałęzi przemysłu w Małopolsce w latach 1989-2011. W samym 2011 roku największym inwestorem była jednak włoska firma Polynt, która w Niepołomicach wytwarza półprodukty do produkcji polimerów. 4 Źródło: http://www.carlsbergpolska.pl/prasowe/najnowsze/pages/rok2011rokiemwzrost%c3%b3wdlacarlsbergpolska. aspx (dostęp 2 XI 2012). 5 Wcześniej nazywała się Wall Kraków. Spółką nadrzędną dla oddziału firmy w Stanisławicach jest austriacki Premium Packaging Tiefdruck Produktions. 20 S t r o n a

Przeważające nakłady w produkcji urządzeń elektrycznych ponoszone są w 2 zakładach sprywatyzowanych w latach 1990. przez kapitał zagraniczny: w Nowym Sączu (elektrody węglowe) i Tarnowie (silniki elektryczne). Właścicielem tego pierwszego jest niemiecka grupa SGL Carbon, zaś tarnowska fabryka Tamel należąca do austriackiego ATB Austria Antriebstechnik w 2011 roku wraz z całą grupą została przejęta przez chiński Wolong. Wcześniej jej właścicielem był Lindeteves Jacoberg z Singapuru. Z kolei w Bukownie zlokalizowany jest zakład francuskiej firmy Schneider Electric Industries. Fabryka produkująca wyłączniki niskiego napięcia dla sieci elektroenergetycznych została wybudowana w pierwszej połowie lat 2000., w ostatnich kilku latach francuski inwestor ponosi tam nakłady oscylujące między 1 a 3 mln USD. Producent leków Pliva został w 2011 roku włączony bezpośrednio w struktury firmy Teva z Izraela, która kupiła krakowski zakład dwa lata wcześniej. Inwestor w roku ubiegłym przejął od Skarbu Państwa mniejszościowy pakiet akcji firmy (3,09%) o wartości 5,8 mln USD. Była to jedyna prywatyzacja zrealizowana w Małopolsce z udziałem kapitału zagranicznego w 2011 roku. Nowe projekty wdrażają zlokalizowane w Niepołomicach amerykańskie firmy produkcyjne z sektora wysokiej technologii: Kreisler i Woodward Governor. Obydwie firmy otworzyły tam nowe zakłady w 2010 roku, przenosząc się z Krakowa. Kreisler w nowym zakładzie rozwija produkcję elementów silników odrzutowych. Woodward Governor (systemy automatyki przemysłowej m.in. dla przemysłu lotniczego oraz usługi inżynieryjne) inwestował w 2011 roku zarówno w urządzenia produkcyjne, jak i wyposażenie działu badawczo-rozwojowego. Właścicielem gorlickiej firmy Hydronaft, zajmującej się przetwórstwem ropy naftowej, została w drugiej połowie 2011 roku spółka Fortionell, która należy do Hudson Oil Company. Kanadyjska firma pretenduje do prawa własności nieruchomości nieczynnej rafinerii Glimar, w której zamierza wznowić produkcję. Energetyka Skumulowane nakłady na energetykę poniesione przez inwestorów zagranicznych w Małopolsce w latach 1989-2011 wyniosły 724,3 mln USD, czyli blisko 5% całkowitych nakładów. W 2011 roku zaangażowanie kapitału zagranicznego w tę działalność było relatywnie mniejsze niż w całym okresie, odnotowano jedynie 20 mln inwestycji, czyli mniej niż 2% łącznych nakładów poniesionych przez firmy zagraniczne w tym roku na terenie Małopolski. Przytłaczająca większość nakładów podobnie jak w całym okresie została poniesiona na terenie dwóch zakładów: Elektrociepłowni Kraków, która należy do francuskiej korporacji EDF, i Elektrowni Skawina, będącej własnością czeskiego koncernu ČEZ. 21 S t r o n a

Swoje zaangażowanie kapitałowe w Elektrociepłownię Gorlice (przejęcie udziałów Matizol) zwiększył na początku 2011 roku amerykański EETek. Niedługo później (VI 2011) zakład ten stał się własnością firmy E-STAR Alternative, należącej do węgierskich inwestorów prywatnych Csaby Soósa i Józefa Makry. Zaopatrywanie w wodę, gospodarka odpadami i rekultywacja Udział tej działalności w całym okresie 1989-2011 w łącznych nakładach kapitału zagranicznego w województwie wyniósł jedynie 0,3%. Największe środki zaangażowały przy tym amerykańskie i brytyjskie fundusze inwestycyjne, właściciele spółki Slag Recycling (przerób i eksploatacja hałd) oraz francuskie korporacje Veolia i Suez, które stały się wyłącznymi lub dominującymi udziałowcami niektórych przedsiębiorstw komunalnych, np. w Nowym Sączu (Suez przez spółkę Sita) czy w Chrzanowie (Veolia). W ostatnim roku nie odnotowano inwestora, którego nakłady przekroczyłyby wartość 1 mln USD. Budownictwo Skumulowane nakłady inwestorów zagranicznych w firmy budowlane przekroczyły na koniec 2011 roku 233 mln USD, czyli 1,5% BIZ w województwie (tab. 5). W ostatnich trzech latach utrzymują się one na poziomie 30 40 mln USD. Zdecydowanie przeważają inwestycje w firmach przejętych lub sprywatyzowanych, nowe przedsięwzięcia obejmują jedynie 2,0% sumy inwestycji. Największe nakłady ponosi Mota-Engil, która powstała na bazie Krakowskiego Przedsiębiorstwa Robót Drogowych i systematycznie zwiększa swe zaangażowanie w województwie. Mniejszościowym akcjonariuszem Instalu Kraków został w 2011 roku amerykański inwestor Legg Mason. Na terenie województwa swoje oddziały wcześniej samodzielne firmy posiadają duże zagraniczne firmy budowlane Skanska i Hochtief, zaś hiszpańska grupa Ferrovial przez Budimex Dromex kontroluje Mostostal Kraków. W regionie działa ponadto szereg mniejszych firm budowlanych z udziałem przedsiębiorców zagranicznych, przy czym ich zaangażowanie nie osiągnęło poziomu 1 mln USD. Na terenie Małopolski prowadzą działalność gospodarczą firmy deweloperskie z kapitałem zagranicznym (m.in. Gerium), jednak realizowane przez nie przedsięwzięcia w budownictwie mieszkaniowym nie mają charakteru inwestycji bezpośrednich, gdyż właścicielami są ich późniejsi użytkownicy. Ponadto w ciągu ostatnich 5 lat zrealizowano w największych miastach województwa przede wszystkim w Krakowie, ale także Nowym Sączu i Tarnowie wiele obiektów komercyjnych, których deweloperem były spółki z polskim kapitałem, natomiast ich głównymi najemcami są firmy z kapitałem zagranicznym. 22 S t r o n a

Tab. 4. Wartość inwestycji zagranicznych w przemyśle oraz ich struktura według sekcji i działów PKD w latach 1989-2011 PKD Sekcja / Dział Wartość inwestycji w mln USD Nakłady 1989-2011 Nakłady w 2010 roku Nakłady w 2011 roku Odsetek Wartość Odsetek Wartość Odsetek Odsetek Odsetek inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji w danej w mln w danej w mln w danej ogółem ogółem sekcji USD sekcji USD sekcji Odsetek inwestycji ogółem B,C,D,E Przemysł 6815,4 X 44,9 399,4 X 48,3 305,6 X 27,6 C przetwórstwo przemysłowe, w tym 6029,9 100,0 39,7 344,9 100,0 42,6 285,6 100,0 25,8 24 produkcja metali 1080,6 17,9 7,1 65,0 18,8 8,0 40,8 14,3 3,7 12 produkcja wyrobów tytoniowych 806,0 13,4 5,3 17,0 4,9 2,1 38,9 13,6 3,5 25 produkcja metalowych wyrobów gotowych 654,3 10,9 4,3 93,8 27,2 11,6 39,7 13,9 3,6 29 produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep, naczep 598,0 9,9 3,9 32,1 9,3 4,0 35,0 12,3 3,2 11 produkcja napojów 567,1 9,4 3,7 18,6 5,4 2,3 13,5 4,7 1,2 23 prod. wyrobów z pozostałych surowców niemetalicz. 450,4 7,5 3,0 25,1 7,3 3,1 14,3 5,0 1,3 10 produkcja artykułów spożywczych 425,6 7,1 2,8 48,2 14,0 6,0 26,7 9,3 2,4 21 prod. podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 272,7 4,5 1,8 6,4 1,9 0,8 5,8 2,0 0,5 20 produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych 253,7 4,2 1,7 2,2 0,6 0,3 10,2 3,6 0,9 27 produkcja urządzeń elektrycznych 222,7 3,7 1,5 6,9 2,0 0,9 6,8 2,4 0,6 18 poligrafia i reprod. zapisanych nośników informacji 200,9 3,3 1,3 3,7 1,1 0,5 26,0 9,1 2,4 17 produkcja papieru i wyrobów z papieru 164,3 2,7 1,1 5,7 1,7 0,7 7,8 2,7 0,7 22 produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych 150,2 2,5 1,0 3,9 1,1 0,5 1,3 0,5 0,1 28 produkcja maszyn i urządzeń 48,0 0,8 0,3 4,8 1,4 0,6 0,9 0,3 0,1 26 produkcja komputerów, wyr. elektron. i optycznych 31,2 0,5 0,2 7,9 2,3 1,0 3,3 1,1 0,3 14 produkcja odzieży 27,5 0,5 0,2-0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 30 produkcja pozostałego sprzętu transportowego 19,5 0,3 0,1 3,7 1,1 0,5 5,8 2,0 0,5 32 pozostała produkcja wyrobów 12,1 0,2 0,1-0,0 0,0 0,4 0,1 0,0 15 produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych 11,7 0,2 0,1-0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 16 produkcja wyrobów z drewna oraz korka 10,4 0,2 0,1-0,0 0,0 1,6 0,6 0,1 13 produkcja wyrobów tekstylnych 8,7 0,1 0,1-0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 pozostałe branże 14,3 0,2 0,1 6,9 2,4 0,6 D wytwarzanie i zaopatryw. w en. elektr., gaz i gorącą wodę 724,3 100,0 4,8 34,3 100,0 4,2 20,0 100,0 1,8 E dostawa wody, gospod. ściekami i odpadami, rekultywacja 42,3 100,0 0,3 3,2 100,0 0,4 0,0 100,0 0,0 B górnictwo i wydobywanie 18,8 100,0 0,1-100,0 0,0 0,0 100,0 0,0 Źródło: badania własne

Tab. 5. Wartość inwestycji zagranicznych w budownictwo oraz ich struktura według sekcji i działów PKD w latach 1989-2011 PKD Sekcja / Dział Wartość inwestycji w mln USD Nakłady 1989-2011 Nakłady w 2010 roku Nakłady w 2011 roku Odsetek Wartość Odsetek Wartość Odsetek Odsetek Odsetek inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji w danej w mln w danej w mln w danej ogółem ogółem sekcji USD sekcji USD sekcji F Budownictwo 233,6 100 1,5 25,3 100 3,1 36,4 100,0 3,3 42 roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej 156,8 67,1 1,0 24,3 95,9 3,0 33,2 91,2 3,0 41 roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków 55,1 23,6 0,4-0,0 0,0 3,2 8,8 0,3 43 roboty budowlane specjalistyczne 21,7 9,3 0,1 1,0 4,1 0,1 0,0 0,0 0,0 Źródło: badania własne Tab. 6. Wartość inwestycji zagranicznych w działalność handlową oraz ich struktura według sekcji i działów PKD w latach 1989-2011 PKD Sekcja / Dział Wartość inwestycji w mln USD Odsetek inwestycji ogółem Nakłady 1989-2011 Nakłady w 2010 roku Nakłady w 2011 roku Odsetek Wartość Odsetek Wartość Odsetek Odsetek Odsetek inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji inwestycji w danej w mln w danej w mln w danej ogółem ogółem sekcji USD sekcji USD sekcji G Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 1400,3 100 9,2 120,0 100 14,8 95,1 100,0 8,6 47 handel detaliczny 978,1 69,9 6,4 41,7 34,7 5,1 20,5 21,6 1,9 46 handel hurtowy 406,1 29,0 2,7 72,3 60,3 8,9 72,2 75,9 6,5 45 Źródło: badania własne handel hurtowy i detaliczny pojazdami samochodowymi; naprawa pojazdów samochodowych Odsetek inwestycji ogółem 16,0 1,1 0,1 6,0 5,0 0,7 2,4 2,5 0,2 Strona 24

Handel Na koniec 2011 roku własność zagraniczną stanowiło jedynie 3,1% sklepów w województwie małopolskim. Jednak pod względem powierzchni sprzedażowej udział firm zagranicznych stanowi już 19,6% ogółu powierzchni 6 (tab. 7). Do właścicieli zagranicznych należą bowiem przede wszystkim sklepy wielkopowierzchniowe, w tym zdecydowana większość działających w regionie hipermarketów. Bardzo wysoki jest udział kapitału zagranicznego w sieciach sklepów dyskontowych oraz supermarketów, choć wśród tych ostatnich wiele działa wyłącznie pod znakiem franczyzowym zagranicznych sieci. Widoczna jest jednak postępująca penetracja kapitału zagranicznego w obiektach handlowych o mniejszej powierzchni, co znajduje wyraz w rosnącym udziale własności zagranicznej w liczbie sklepów ogółem przy względnie stałym udziale w powierzchni sklepów w ostatnich dwóch latach. W porównaniu z całym krajem udział inwestorów zagranicznych w działalności handlowej w Małopolsce, biorąc pod uwagę ich udział w powierzchni sprzedażowej, jest od wielu lat niższy średnio o kilka punktów procentowych. Warto również zauważyć, że penetracja kapitału zagranicznego w handlu postępuje w regionie wolniej niż przeciętnie w Polsce. Tab. 7. Udział własności zagranicznej w sklepach w województwie małopolskim i Polsce Udział Terytorium 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 w liczbie Polska 0,9 1,2 1,4 1,5 1,8 2,0 2,6 3,4 3,9 placówek małopolskie 0,7 0,8 1,0 1,1 1,3 1,4 2,1 2,6 3,1 w powierzchni Polska 10,6 14,8 15,6 16,5 17,6 20,4 22,4 24,1 24,8 sprzedażowej małopolskie 8,5 10,7 12,3 12,6 14,3 14,9 18,3 19,7 19,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie corocznych raportów GUS Rynek wewnętrzny Skumulowana wartość inwestycji w działalność handlową przekroczyła w 2011 roku 1,4 mld USD (tab. 6). W samym 2011 roku nakłady w tym sektorze przekroczyły 95 mln USD. Udział inwestycji w handel w stosunku do całkowitego napływu inwestycji zagranicznych w tym roku był podobny jak w całym okresie 1989-2011. Odnotowano jednak nieco odmienny układ, jeżeli chodzi o typ rozwijanej przez inwestorów zagranicznych działalności handlowej. W poprzednich latach przeważały inwestycje w handel detaliczny (ponad 2/3 nakładów), natomiast w 2011 roku bardziej aktywne były podmioty zagraniczne w handlu hurtowym (3/4 nakładów na handel). Udział inwestorów zagranicznych w handlu pojazdami samochodowymi był zarówno w 2011 roku, jak i w całym okresie po 1989 roku, nieznaczny. Na wzrost wielkości nakładów zagranicznych w handlu hurtowym wpływ miały dwie duże inwestycje firm niemieckich. Spółka Metro otworzyła w listopadzie 2011 roku w Krakowie 6 Rynek wewnętrzny w 2011 r., 2012, GUS, Warszawa (http://www.stat.gov.pl/gus/5840_746_plk_html.htm) Strona 25