2 S t r o n a. ryciny: Arkadiusz Kocaj. recenzja: dr hab. Michał Paszkowski. Redakcja: Jarosław Działek i Krzysztof Gwosdz

Transkrypt

1

2 Raport przygotował zespół Zakładu Rozwoju Regionalnego Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w składzie: Bolesław Domański (konsultacje merytoryczne), Jarosław Działek, Krzysztof Gwosdz, Wojciech Biernacki (AWF Kraków), Marek Ciechowski, Piotr Dawidko, Adam Górka, Robert Guzik, Arkadiusz Kocaj, Łukasz Kowalski (ZGLOiR), Anna Łobodzińska (ZGLOiR), Grzegorz Micek, Agata Pisarek (ZGLOiR), Agnieszka Sobala-Gwosdz (PWSTE w Jarosławiu), Łukasz Sykała ryciny: Arkadiusz Kocaj recenzja: dr hab. Michał Paszkowski Redakcja: Jarosław Działek i Krzysztof Gwosdz Małopolskie Obserwatorium Gospodarki Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego Departament Polityki Regionalnej ul. Basztowa 22, Kraków Adres do korespondencji: Kraków, ul. Wielicka 72 (012) , (012) gospodarka@umwm.pl Copyright Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonane z podaniem źródła. Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie. Kraków S t r o n a

3 Spis treści Spis treści 3 1. Cel i zakres opracowania 4 2. Wielkość i struktura inwestycji 7 Napływ inwestycji 7 Struktura inwestycji według typu nakładów 8 Demografia firm z udziałem kapitału zagranicznego 10 Zaawansowanie technologiczne firm z kapitałem zagranicznym 11 Główni inwestorzy Struktura branżowa inwestycji 15 Przemysł 16 Budownictwo 22 Handel 25 Usługi Kraje pochodzenia kapitału Rozmieszczenie inwestycji zagranicznych Inwestorzy zagraniczni na małopolskim rynku pracy 51 Zatrudnienie w firmach z kapitałem zagranicznym 51 Zatrudnienie według sekcji PKD 53 Firmy zagraniczne na lokalnych rynkach pracy 59 Zatrudnienie w nowych zakładach 62 Najwięksi pracodawcy 63 Bilans miejsc pracy i zwolnienia grupowe 64 Jakość miejsc pracy 68 Ocena małopolskiego rynku pracy przez inwestorów zagranicznych Inwestycje realizowane w 2012 roku i planowane 77 Przemysł i budownictwo 77 Handel 79 Usługi 79 Kierunki rozwoju działalności inwestorów w województwie małopolskim Wnioski 83 Bibliografia 87 Spis tabel 88 Spis rycin 89 Załącznik 1. Najwięksi inwestorzy zagraniczni w województwie małopolskim w latach Załącznik 2. Lista największych inwestorów zagranicznych w województwie małopolskim w 2011 roku 107 Załącznik 3. Inwestycje zagraniczne realizowane lub planowane na terenie województwa małopolskiego po 2011 roku S t r o n a

4 Cel i zakres opracowania Celem badań, których wyniki zawarto w niniejszym raporcie, było określenie wielkości i struktury bezpośrednich inwestycji zagranicznych na terenie województwa małopolskiego w 2011 roku oraz planowanych na 2012 rok inwestycji zagranicznych wraz z opracowaną na tej podstawie prognozą wartości bezpośrednich inwestycji dla 2012 roku. W ramach badania została dokonana charakterystyka małopolskiego rynku pracy pod względem obecności i oddziaływania na niego inwestorów zagranicznych, a także ocena tego rynku przez inwestorów zagranicznych działających na terenie województwa małopolskiego. Wartości inwestycji i zatrudnienia dla 2011 roku odniesiono do tendencji, jakie obserwowano w napływie bezpośrednich inwestycji do małopolski w całym okresie Przedmiotem zainteresowania badań są bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ; foreign direct investment, FDI), czyli przedsięwzięcia, które wiążą się z dążeniem zagranicznego inwestora do uzyskania trwałego dochodu przez efektywny wpływ na decyzje miejscowego przedsiębiorstwa. Jako miarę owego oddziaływania przyjęto posiadanie przez inwestora co najmniej 10% udziału w kapitale akcyjnym / zakładowym spółki. Badanie uwzględnia spółki z kapitałem zagranicznym zarejestrowane w województwie małopolskim, a także podmioty zagraniczne posiadające siedzibę w innym regionie, prowadzące jednak działalność na terenie Małopolski. Analiza obejmuje zlokalizowane w województwie małopolskim spółki zależne firm z większościowym udziałem zagranicznym, a także oddziały / filie spółek, w których podmioty zagraniczne były udziałowcem mniejszościowym (co najmniej 10%) i które spełniały co najmniej jeden warunek na koniec 2011 roku: zatrudnienie w spółce w Małopolsce wyniosło co najmniej 50 osób, poniesione nakłady inwestycyjne w wysokości co najmniej 1 mln USD. Analizie poddano następujące cechy inwestycji: rodzaj działalności, który określano zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD 2007) na poziomie sekcji i działów, kraj pochodzenia inwestora, przy czym przyjmowano państwo będące rzeczywistym źródłem kapitału, a nie kraj rejestracji spółki nadrzędnej wobec polskiej filii, typ inwestycji w podziale na: prywatyzacje, nakłady na obiekty budowane od podstaw (greenfield), przejęcia firm prywatnych, dodatkowe nakłady w firmach wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych, 4 S t r o n a

5 miejsce prowadzenia działalności w województwie małopolskim. Przyjęto metodę zakładową, tzn. lokalizacja inwestycji według faktycznego miejsca poniesionych nakładów, a nie siedziby firmy. Analizy prowadzono przede wszystkim na poziomie powiatowym, który w przybliżeniu odpowiada lokalnym rynkom pracy. struktura wielkościowa inwestycji i przedsiębiorstw, mierzona nakładami udziałowców zagranicznych i liczbą zatrudnionych osób. poziom technologiczny nowych przedsięwzięć (greenfield) określony zgodnie ze standardem biura statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat). Podstawową miarą aktywności kapitału zagranicznego jest wielkość nakładów wyrażona w dolarach amerykańskich (USD). Innymi używanymi miernikami są liczba pracowników oraz liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego. W realizacji badania przyjęto podstawową zasadę pozyskiwania możliwie jak największej ilości danych bezpośrednio od przedsiębiorstw (inwestorów), a dopiero w przypadku niemożności spełnienia tej zasady opieranie się na danych wtórnych. Do 325 podmiotów zwrócono się z ankietą telefoniczną i internetową. Uzyskano 65 wypełnionych kwestionariuszy. Pozyskano ponadto 82 roczne sprawozdania finansowe firm lub sprawozdania zarządu z działalności w 2011 roku. Przeprowadzano równocześnie kwerendy prasy codziennej i specjalistycznej, newsletterów branżowych oraz baz danych, m.in. HBI Bonnier, rejestru REGON, Krajowego Rejestru Sądowego, Listy Największych Inwestorów Zagranicznych w Polsce (Lista 2012) prowadzonej przez PAIiIZ, Wykaz transakcji zawartych w spółkach z udziałem Skarbu Państwa, w których nastąpiło zbycie akcji / udziałów oraz list beneficjentów funduszy unijnych. Wiele firm, które udostępniło informacje, zastrzegło sobie prawo nieudostępniania do wiadomości publicznej ujawnionych danych indywidualnych o wielkości nakładów. Informacje takie wykorzystano jedynie w zbiorczych zestawieniach statystycznych. Przytaczane w tekście przybliżone wartości inwestycji dla pojedynczych firm opierają się w tym przypadku na publicznie dostępnych źródłach, np. rocznych raportach finansowych publikowanych w Monitorze Polski B, prasie specjalistycznej, komunikatach firm dla mediów, itd. Opracowanie składa się z ośmiu rozdziałów. Na początek przedstawiono cele i zakres opracowania. W kolejnym rozdziale poddano analizie najważniejsze informacje dotyczące wielkości i struktur napływu kapitału zagranicznego do województwa małopolskiego w 2011 roku na tle całego okresu Następnie szczegółowo omówiono strukturę branżową inwestycji, przy czym w indywidualnej charakterystyce inwestorów skoncentrowano się na przedsięwzięciach mających miejsce w 2011 roku. Następne rozdziały raportu poświęcono pochodzeniu kapitału według krajów (rozdział 3.) i rozmieszczeniu inwestycji w regionie (rozdział 4.) Problematykę 5 S t r o n a

6 dotyczącą rynku pracy omówiono w rozdziale 5., który jest najobszerniejszą częścią opracowania. Inwestycjom realizowanym po 31 grudnia 2008 i planowanym poświęcony jest rozdział 6, gdzie zawarto także wyniki badań kierunków rozwoju działalności inwestorów w województwie małopolskim. Raport kończy syntetyczna prezentacja najważniejszych zaobserwowanych prawidłowości dotyczących inwestycji zagranicznych na terenie Małopolski w 2011 roku. Załączniki obejmują listę największych inwestorów zagranicznych w województwie w latach , listę inwestorów, którzy zaangażowali na terenie Małopolski w 2011 roku co najmniej 1 mln USD, informacje o inwestycjach realizowanych lub planowanych do realizacji po 2011 roku oraz statystyczne zestawienie ważniejszych danych dotyczących aktywności inwestorów zagranicznych w 2011 roku w euro (EUR). Wnikliwy czytelnik zwróci uwagę, że w porównaniu z raportami przygotowanymi w latach ubiegłych, obecny tekst nie zawiera analizy czynników i barier w przyciąganiu inwestycji zagranicznych do regionu. Problematyce tej poświęcony jest osobny, obszerny raport pt. Klimat inwestycyjny w województwie małopolskim, który ukaże się równolegle z niniejszą publikacją. W raporcie zamiennie używane są określenia województwo małopolskie i Małopolska. Termin region o ile nie zaznaczono wyraźnie inaczej odnosi się do województwa małopolskiego w jego obecnych granicach. Autorzy pragną złożyć wyrazy wdzięczności i podziękowania wszystkim przedstawicielom firm i instytucji, którzy zechcieli wziąć udział w badaniu i poświęcili swój czas na przygotowanie danych na potrzeby niniejszego opracowania. 6 S t r o n a

7 * Roczna wartość inwestycji [mln USD] Skumulowana wartość inwestycji [mln USD] 2. Wielkość i struktura inwestycji Napływ inwestycji Bezpośrednie inwestycje zagraniczne zrealizowane w Małopolsce w latach osiągnęły wielkość 15,2 mld USD. Udział województwa w nakładach zrealizowanych na terenie Polski w tym okresie wyniósł 7,7%, jest on zatem nieco wyższy niż rola regionu w tworzeniu produktu krajowego brutto (7,4%). Wysokość skumulowanych nakładów w województwie osiągnęła USD na jednego mieszkańca, nieco mniej niż analogiczna wartość dla całego kraju (5 136 USD). W samym 2011 roku inwestycje zagraniczne wyniosły mln USD, a więc były wyższe o ponad 1/3 w porównaniu do roku wcześniejszego (rys. 1). Dynamika wzrostu inwestycji w Małopolsce była bardzo zbliżona do tej, jaka miała miejsce w skali ogólnopolskiej (odpowiednio 34,5% i 36,0%). Rys. 1. Wartość inwestycji zagranicznych w województwie małopolskim do końca 2011 roku roczna wartość inwestycji skumulowana wartość inwestycji * prognoza oszacowana na podstawie zebranych danych dla inwestycji w 2012 roku Źródło: badania własne. Długoletni trend napływu inwestycji zagranicznych do regionu jest również podobny do trendu ogólnokrajowego (rys. 2), co podkreśla rolę ogólnej koniunktury gospodarczej w kształtowaniu poziomu przepływu kapitału zagranicznego. Główną różnicą między Polską a Małopolską w ostatniej dekadzie jest roczne przesunięcie punktu minimum i maksimum. O ile najwyższe wartości inwestycji w kraju po wstąpieniu Polski do UE miały miejsce w S t r o n a

8 Wskaźnik dynamiki roku (ostatni rok dobrej koniunktury światowej), to w Małopolsce nakłady kapitału zagranicznego historyczne maksimum osiągnęły rok później. Taka sama sytuacja wystąpiła w przypadku wartości minimalnych. Trend spadkowy został przełamany w Polsce w 2009 roku, podczas gdy w województwie małopolskim najmniejsze inwestycje po akcesji do UE miały miejsce w 2010 roku. Tym samym dopiero w 2011 roku doszło do odwrócenia trendu corocznego zmniejszania się wartości inwestycji obserwowanego w latach Wyższą w stosunku do średniej Polski amplitudę nakładów kapitałowych w Małopolsce w ostatnich pięciu latach można łatwo wyjaśnić różnicą wielkości gospodarki regionalnej i krajowej. Rys. 2. Dynamika napływu kapitału zagranicznego do województwa małopolskiego na tle Polski Polska (średnia = 100) Małopolska (średnia = 100) Źródło: dane dla województwa małopolskiego na podstawie badań własnych, dane dla Polski za PAIiIZ (do 2004 roku) i NBP (od 2005 roku). Struktura inwestycji według typu nakładów W całym okresie kapitał inwestowano najczęściej w uruchamianie nowych zakładów (greenfield) oraz ich późniejszą rozbudowę. 1/3 wartości nakładów związana była z przejęciami firm prywatnych, nieco ponad 1/10 strumienia kapitału przypadła na prywatyzację. Dodatkowe nakłady we wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych firmach sięgają blisko 1/5 całkowitej wielkości inwestycji w regionie. Struktura nakładów w 2011 roku odpowiadała wieloletniemu schematowi w odniesieniu do inwestycji greenfield i dodatkowych nakładów w firmach wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych. Wyraźnie wyższa była natomiast rola fuzji i przejęć, znikoma prywatyzacji (rys. 3). Trzeba nadmienić, że wśród inwestycji greenfield na obiekty nowododane lub będące w realizacji w 2011 roku przypada 257 mln USD (60%), zaś pozostałe środki dotyczyły nakładów na obiekty tego typu zrealizowane w latach wcześniejszych. 8 S t r o n a

9 Rys. 3. Nakłady inwestorów zagranicznych w latach i w 2011 roku wg typu nakładów Źródło: badania własne. Rys. 4. Dynamika nakładów w latach według typu nakładów fuzje i przejęcia greenfield dodatkowe nakłady prywatyzacje Źródło: badania własne. Dekompozycja wielkości nakładów na poszczególne typy inwestycji dokonana dla ostatnich 5 lat ujawnia interesujące prawidłowości (rys. 4). Największa zmienność wielkości inwestycji występuje w przypadku przejęć i fuzji. Jest to zrozumiałe, zważywszy na silną zależność wielkości wolnego kapitału od globalnej koniunktury. To ten typ inwestycji odpowiada za wzrost wielkości nakładów w województwie w 2011 roku w stosunku do roku poprzedniego. Prywatyzacje cechuje trend wygasający i w ostatnich dwóch latach nie mają one praktycznie żadnego znaczenia. Stabilne są natomiast nakłady w nowe przedsięwzięcia oraz rozbudowę 9 S t r o n a

10 wcześniej przejętych i sprywatyzowanych zakładów. Nakłady na greenfield w ostatnich dwóch latach kształtują się na poziomie 400 mln USD, co oznacza, że wróciły one do wysokości z 2007 roku, po przejściowym dużym wzroście w latach Natomiast inwestycje w rozbudowę zakładów wcześniej przejętych lub sprywatyzowanych od 2008 roku utrzymują się na poziomie nieco ponad 200 mln USD. Demografia firm z udziałem kapitału zagranicznego Na koniec 2011 roku w Małopolsce zarejestrowanych było spółek z udziałem kapitału zagranicznego, czyli 5,5% tego typu podmiotów obecnych w Polsce. W porównaniu z latami 2009 i 2010 widoczna jest wyższa aktywność inwestorów w zakładaniu nowych podmiotów, co ilustruje wzrost stopy wejścia brutto (czyli liczby nowozakładanych firm w stosunku do firm ogółem). Na tle ogólnokrajowym systematycznie rośnie rola województwa w zakresie liczby zarejestrowanych firm (tab. 1 3). Z racji stosunkowo dużej liczby wyrejestrowań firm w 2011 roku stopa wejścia netto pozostaje na poziomie około 4%, czyli wyraźnie niższym niż w rekordowych latach Tab. 1. Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowane w Małopolsce Liczba spółek zarejestrowanych w REGON składających roczne sprawozdanie b.d. nowo zarejestrowanych wyrejestrowanych Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Tab. 2. Wskaźniki demografii firm z udziałem kapitału zagranicznego w Małopolsce Wskaźniki demografii firm stopa wejścia brutto [w %] 8,6 10,9 9,1 6,5 5,5 5,4 6,0 stopa wyjścia brutto [w %] 1,2 0,9 0,9 2,3 1,2 0,7 1,8 stopa wejścia netto [w %] 7,4 9,9 8,2 4,1 4,2 4,7 4,2 Uwaga: stopa wejścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które rozpoczęły działalność w roku t, do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t-1), stopa wyjścia brutto to stosunek liczby przedsiębiorstw, które zakończyły działalność w roku t, do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (r-1), stopa wejścia netto to różnica między jednostkami, które rozpoczęły działalność w danym roku, a tymi które ją zakończyły, odniesiona do liczby jednostek funkcjonujących według stanu na koniec roku poprzedzającego (t-1), (zob. Rogowski, Socha, 2005). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. 10 S t r o n a

11 Tab. 3. Charakterystyka dynamiki liczby firm zarejestrowanych w Małopolsce na tle kraju Udział województwa małopolskiego w Polsce [w %] zarejestrowanych w REGON 5,0 5,2 5,3 5,3 5,4 5,5 5,5 składająca roczne sprawozdanie 5,5 6,1 6,0 5,9 6,2 6,4 b.d. nowo zarejestrowanych 6,5 7,7 6,8 6,3 7,3 6,4 6,9 wyrejestrowanych 5,2 4,7 5,2 5,7 6,0 3,2 5,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych BDL GUS. Struktura wielkościowa podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego zarejestrowanych w Małopolsce, w porównaniu z sytuacją w kraju, jest dosyć specyficzna. Region zajmuje drugie miejsce w Polsce pod względem udziału mikrofirm, tj. podmiotów zatrudniających mniej niż 10 osób (67%), których odsetek jest tu o 4 punkty procentowe większy. Udział firm małych (10 49 zatrudnionych) jest na poziomie równym średniej krajowej (19,4%), wyraźnie mniejszy o ponad 2 punkty procentowe jest natomiast odsetek firm średnich, a także dużych (o ponad 1 punkt procentowy). Pod względem podobieństwa struktury wielkości podmiotów, Małopolsce najbliżej jest do województw mazowieckiego oraz zachodniopomorskiego. Oprócz firm zarejestrowanych na terenie województwa, prowadzą tu działalność liczne filie przedsiębiorstw zagranicznych mających siedzibę poza Małopolską, przede wszystkim w województwie mazowieckim. Zaawansowanie technologiczne firm z kapitałem zagranicznym Z perspektywy długoterminowej konkurencyjności regionu istotny jest charakter lokowanych w nim inwestycji według ich zaawansowania technologicznego, z czym wiążą się kwalifikacje i kompetencje pracowników. Stopień zaawansowania technologicznego przedsiębiorstw przemysłowych związany jest z intensywnością działalności badawczo-rozwojowej w poszczególnych branżach, która mierzona jest stosunkiem między nakładami na B+R a wartością produkcji sprzedanej lub wartością dodaną 1. Klasyfikacja wprowadzona przez Eurostat wyróżnia cztery kategorie dla przetwórstwa przemysłowego: wysoką technikę, średnio-wysoką technikę, średnio-niską technikę oraz niską technikę oraz dwie dla usług: usługi oparte na wiedzy oraz usługi w mniejszym stopniu oparte na wiedzy 2. W strukturze zaawansowania technologicznego nowych przedsięwzięć inwestycyjnych w całym okresie po 1989 roku przeważają działalności średnio-wysokiej i średnio-niskiej techniki (rys. 5). Inwestycje zagraniczne w bardzo ograniczonym stopniu obejmują przemysły wysokiej techniki, chociaż ich rola w ostatnich pięciu latach wyraźnie rośnie. Wśród usług wyraźnie 1 Nauka i technika w Polsce w 2009 roku, 2011, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. 2 High-tech industry and knowledge-intensive services, 2009, Eurostat. 11 S t r o n a

12 [mln USD] przeważają nakłady kapitałowe w działalności w mniejszym stopniu oparte na wiedzy. Wyraźna poprawa struktury widoczna jest natomiast w usługach, jeśli jako miernik przyjąć liczbę zatrudnionych. Szerzej omówiono to zagadnienie w rozdziale 5. Rys. 5. Nakłady firm zagranicznych w inwestycje greenfield według poziomu zaawansowania technologicznego (wartości skumulowane na koniec roku w mln USD) usługi w mniejszym stopniu oparte na wiedzy przemysł średniowysokiej techniki usługi oparte na wiedzy przemysły średnioniskiej techniki przemysł niskiej techniki przemysł wysokiej techniki Źródło: badania własne. Główni inwestorzy Między 1989 i 2011 rokiem 178 podmiotów zagranicznych zainwestowało w województwie małopolskim co najmniej 10 mln USD, z czego 61 ponad 50 mln USD, a 29 więcej niż 100 mln USD. Duzi inwestorzy (nakłady co najmniej 10 mln USD) pochodzą z 31 krajów, a ich łączny udział w inwestycjach poniesionych na terenie Małopolski wynosi 87%. Najwięcej inwestorów 74 prowadzi działalność produkcyjną, 31 działa w obsłudze rynku nieruchomości, 23 inwestorów to firmy zajmujące się handlem, zaś 10 banki. Największym inwestorem jest luksembursko-brytyjski koncern stalowy ArcelorMittal, którego zaangażowanie kapitałowe głównie w krakowską hutę przekroczyło 1 mld USD. Równie wielkie nakłady, głównie na przejęcia aktywów Banku BPH (dawniej Banku Przemysłowo- Handlowego), poniosły niemiecki Bayerische Hypo- und Vereinsbank AG (HVB) oraz amerykański General Electric. Nakłady drugiego po ArcelorMittal największego inwestora w sektorze przemysłowym korporacji Philip Morris z USA sięgają poziomu 700 mln USD, zaś blisko pół miliarda USD zainwestowała dotąd w regionie inna firma z USA F&P Holding, właściciel Can-Pack, producenta opakowań metalowych. Inwestycje pomiędzy 300 a 350 mln USD poniosło 5 podmiotów: są to niemiecki T-Mobile (telefonia komórkowa), duński potentat piwowarski 12 S t r o n a

13 Carlsberg, który systematycznie angażuje nakłady w browar w Brzesku, czeski koncern energetyczny ČEZ (właściciel Elektrowni Skawina), oraz 2 podmioty z Francji: EDF (inwestuje m.in. w Elektrociepłownię Kraków) oraz producent części samochodowych Valeo (zakłady w Skawinie i Chrzanowie). Wśród 10 największych inwestorów znajdujemy więc głównie firmy z sektora przemysłowego. Bardziej zróżnicowana branżowo jest grupa inwestorów, którzy ponieśli nakłady w wysokości od 125 do 290 mln USD, co sprawiło, że znalazły się w drugiej dziesiątce największych inwestorów w Małopolsce. Otwiera ją amerykańska firma Liberty Global, właściciel m.in. sieci telewizji kablowej UPC. Wśród tej grupy znajdziemy zarówno inwestorów z sektora przemysłowego (chorwacka Pliva, RR Donnelley i Coca-Cola z USA, MAN z Niemiec), deweloperów i zarządzających nieruchomościami (TriGránit), korporacje z branży usług finansowych (Deutsche Bank, Allied Irish Bank) wreszcie największe sieci handlowe: Tesco z Wielkiej Brytanii, Metro z Niemiec oraz Carrefour z Francji. W samym 2011 roku zidentyfikowano 72 inwestorów, których zaangażowanie na terenie województwa małopolskiego wyniosło co najmniej 1 mln USD. Największe nakłady odpowiednio 240 i 182 mln USD związane były z przejęciami dokonanymi przez Liberty Global (kupił operatora telewizji kablowej i internetu Aster) oraz T-Mobile w Polską Telewizję Cyfrową. Duży kapitał został zaangażowany w przejęcie sieci hurtowej Tradis przez Eurocash (kapitał portugalski). Wszystkie 3 transakcje dotyczyły podmiotów działających w skali ponadregionalnej lub ogólnopolskiej, których aktywy z terenu województwa małopolskiego stanowiły tylko część ich wartości. Innym znaczącym przejęciem było ponadto kupno udziałów spółki Polski Dom Medialny (wydawca m.in. Dziennika Polskiego ) przez kapitał niemiecki (Verlagsgruppe Passau). Spośród nowo zrealizowanych obiektów (greenfield) najbardziej kapitałochłonne były centrum handlowe Futura Park (hiszpański Neinver) oraz hale Kraków Airport Logistics Centre (Goodman z USA). Obydwie inwestycje zlokalizowane są w Modlniczce (gmina Wielka Wieś, powiat krakowski) i pochłonęły odpowiednio 70 i 36 mln USD. Innymi wielkimi inwestycjami greenfield (po ok. 20 mln USD każda) były hala hurtowa Makro Cash&Carry w Krakowie oraz centrum dystrybucyjne Lidl w Brzozówce (gmina Lisia Góra). W Krakowie wznowiono inwestycje przerwane w latach wcześniejszych ze względu na spowolnienie gospodarcze; były to przede wszystkim obiekty biurowe Bonarka 4 Business (inwestorem jest węgiersko-słowacka spółka TriGranit) oraz Enterprise Park, którego developerem jest amerykański fundusz Avestus Real Estate. Najwięcej kapitału w nowe placówki handlowe zaangażowały sieci handlowe Tesco i portugalska Jerónimo Martins (dyskonty Biedronka). 13 S t r o n a

14 Znaczące były również nakłady w zakłady produkcyjne uruchomione przez inwestorów w latach wcześniejszych. Największe inwestycje miały miejsce w fabrykach części motoryzacyjnych Valeo w Skawinie, wytwórni słodyczy Wawel w Dobczycach, drukarniach RR Donnelley w Krakowie, zakładach grupy Can-Pack w Brzesku i Krakowie oraz w fabrykach w Niepołomicach: karmy Royal Canin (kapitał francuski), wyrobów metalowych Silgan White Cap (kapitał amerykański) oraz w zakładach przemysłu wysokiej techniki Kreisler i Woodward Governor (obydwie są własnością korporacji z USA). Rozwijają się również krakowskie centra usług wydzielonych i wspólnych (BPO i SSC), przy czym w tym przypadku znacznie bardziej widoczna jest ich rola w tworzeniu nowych miejsc pracy niż w nakładach finansowych. Największe zaangażowanie kapitału wśród firm z tej branży miało miejsce w przypadku amerykańskich przedsiębiorstw State Street, Sabre, CH2M HILL, Amway i IBM. Podobnie jak w latach poprzednich, inwestorzy ponoszą bardzo wysokie nakłady na starsze firmy przemysłowe sprywatyzowane lub przejęte w okresie Największe zaangażowanie przekraczające 30 mln USD wykazały firmy Philip Morris, ArcelorMittal i EDF, nakłady rzędu 10 mln USD poniósł Carlsberg oraz brytyjski Cookson (Vesuvius w Skawinie), zaś połowę tej sumy niemiecki SGL Carbon w Nowym Sączu. Wśród podmiotów inwestujących w firmy budowlane niekwestionowanym liderem była portugalska Mota-Engil, której polska centrala mieści się w Krakowie. 14 S t r o n a

15 [mln USD] 3. Struktura branżowa inwestycji Przemysł (wraz z budownictwem) jest sektorem gospodarki, który przyciągnął najwięcej inwestycji w całym okresie mln USD, czyli 46,4% nakładów poniesionych na terenie województwa. Rola przemysłu tak w wartościach bezwzględnych, jak i względnych w ostatnich czterech latach systematycznie się zmniejsza (rys. 6). Jeśli w roku bieżącym dotychczasowy trend zostanie utrzymany, to skumulowana wielkość inwestycji w usługi (bez handlu) po raz pierwszy w historii przewyższy nakłady na sektor przemysłowy. Stabilny strumień inwestycji napływa corocznie do działalności handlowych, których udział kształtuje się na poziomie około 10% całkowitych nakładów. Rys. 6. Napływ inwestycji do województwa małopolskiego według roku i sektorów gospodarki (mln USD) przemysł i budownictwo handel usługi (bez handlu) Źródło: badania własne. W 2011 roku zdecydowanie największe inwestycje miały miejsce w usługach. Były one większe niż nakłady na przemysł i handel ujęte łącznie. Tak wysoka wartość wynika jednak przede wszystkim z dużych nakładów na transakcje przejęć i fuzji. Usługi są też głównym źródłem nakładów na nowe przedsięwzięcia (greenfield), natomiast równie istotne dla gospodarki regionu nakłady na rozbudowę starszych zakładów i placówek ponoszone są przede wszystkim w sektorze przemysłowym (rys. 7). 15 S t r o n a

16 Nakłady inwestycyjne [mln] Rys. 7. Napływ BIZ do Małopolski według sektorów gospodarki i typu inwestycji w 2011 roku dodatkowe nakłady fuzje i przejęcia greenfield prywatyzacje przemysł i budownictwo handel usługi (bez handlu) Źródło: badania własne. Przemysł Działalności przemysłowe (sekcje B E wg klasyfikacji PKD 2007) skupiają gros kapitału przeznaczanego na rozwój firm przejętych lub sprywatyzowanych, odpowiadają one także za większość napływu inwestycji do zakładów uruchomionych w latach wcześniejszych. Bezsprzecznie największa jest rola przetwórstwa przemysłowego, które odpowiada za 40% wszystkich inwestycji poniesionych na terenie województwa małopolskiego w całym okresie i aż za 88,5% nakładów w działalnościach należących do sektora przemysłowego. Duże inwestycje przypadają na energetykę, do której trafiło 5% całkowitych nakładów po 1989 roku. Na ich tle znikoma jest rola górnictwa i dostaw wody oraz gospodarowania odpadami i rekultywacji. Przetwórstwo przemysłowe Największe znaczenie pod względem wielkości zaangażowanego kapitału ma 13 gałęzi przetwórstwa przemysłowego. Do każdej z nich trafiło co najmniej 1% łącznych nakładów inwestycyjnych w województwie w całym okresie , a ich udział w samym przetwórstwie przemysłowym wynosi 97% (tab. 4). Zdecydowanie największy strumień inwestycji przyciągnęła produkcja metali, na drugim miejscu wyrobów tytoniowych. Zbliżone nakłady w latach miały miejsce w produkcji metalowych wyrobów gotowych, pojazdów i części samochodowych oraz produkcji napojów, nieco ustępowały im inwestycje w produkcję wyrobów z surowców mineralnych i artykułów spożywczych (rys. 8). 16 S t r o n a

17 W 2011 roku ponad połowa nakładów inwestycyjnych trafiła do 4 działów przetwórstwa przemysłowego. Były to te same działalności, które odegrały kluczową rolę w całym okresie Wiodąca pozycja produkcji metali wśród branż przetwórstwa przemysłowego jest wyłączną zasługą jednego inwestora luksembursko-brytyjskiego potentata stalowego ArcelorMittal. Przypada nań blisko 90% łącznych inwestycji poniesionych w tej gałęzi w latach i 83% nakładów w 2011 roku. Największe nakłady inwestor ten zaangażował w modernizację krakowskiej huty (m.in. modernizacja pieców na walcowni gorącej, instalacja oczyszczania gazu koksowniczego), a ponadto jest mniejszościowym udziałowcem bocheńskiego Stalproduktu, który również należy do jednego z największych inwestorów w Małopolsce. Mniejszościowych udziałowców zagranicznych (niderlandzkie i brytyjskie fundusze inwestycyjne) posiada grupa Kęty. Znaczącym inwestorem jest ponadto norweski Norsk Hydro, posiadający zakład profili aluminiowych w Chrzanowie, przy czym w samym 2011 roku jego aktywność inwestycyjna była niewielka. Rys. 8. Udział wybranych gałęzi w inwestycjach zagranicznych w przemyśle przetwórczym Produkcja metali Produkcja wyrobów tytoniowych Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń Prod. pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłaczeniem motocykli Produkcja napojów Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych Produkcja artykułów spożywczych Inne 17,9 14,3 13,4 13,6 10,9 13,9 9,9 12, , ,7 7,5 5,0 7,1 9,3 24,0 26, Nakłady inwestycyjne [%] Źródło: badania własne. Wśród producentów metalowych wyrobów gotowych znajdujemy jednego wielkiego inwestora: grupę Can-Pack, która do końca 2011 roku zaangażowała na terenie województwa blisko 500 mln USD; 16 dużych inwestorów (każdy z nich poniósł nakłady przekraczające 10 mln USD) i kilkunastu średnich (łączne nakłady 1 10 mln USD w okresie ). Grupa 17 S t r o n a