William Shakespeare i teatr elżbietański Popularność i znaczenie 13 pełnych zbiorowych wydań po angielsku w XX wieku (Mickiewicz ma 3) 5 czasopism o zasięgu światowym poświęconych wyłącznie Szekspirowi (Waszyngton, Cambridge, Nowy Jork, Niemcy, Tokio) Bibliografia Jan Kott: Szekspir współczesny Henryk Zbierski: William Shakespeare Przemysław Mroczkowski: Szekspir elżbietański i żywy Jacek Fabiszak, Marta Gibińska, Marta Kapera: Szekspir. Leksykon Biografia 1564 (23 lub 26 kwietnia) Szekspir urodził się w Stratfordzie 1582 ślub z Anną Hathaway 1583 urodziny córki 1585 urodziny bliźniąt 1585 1592 lata stracone (nie wiadomo, co się z nim działo; ukrywał się jako katolik? został ukarany jako kłusownik? został nauczycielem?) podróżował? 1592 Szekspir mieszka już w Londynie (sam) 1593 Wenus i Adonis (pierwszy drukowany poemat) ok. 1595 członek Trupy Lorda Szambelana 1596 uzyskuje tytuł szlachecki ok. 1599 udziałowiec teatru The Globe (udział w wysokości 10 %, czyli spory) 1597-1601 kupuje w Stratfordzie dom (z 10 kominkami!) i ziemię 1603 członek Trupy Jego Królewskiej Mości (Jakuba I następcy Elzbiety I) ok. 1604 dalsze inwestycje i drobne sprawy sądowe w Stratfordzie 1604 prawdopodobny powrót do Stratfordu, choć jeszcze pisze dla teatru 1616 (w dzień 53 rocznicy urodzin, 23 kwietnia) Szekspir umiera 1623 ukazuje się drukiem tzw. Pierwsze Folio (pierwsze wydanie zbiorowe dramatów przygotowane przez przyjaciół z teatru The Globe) Informacje do biografii m.in. dokumenty podatkowe!!! Kim był Szekspir? (czyli hipotezy antystratfordczyków ) Kłopoty z biografią Szekspira sprawiły, że pojawiały się mniej lub bardziej fantastyczne przypuszczenia na temat tego, że historyczny W. Shakespeare ze Stratfordu jedynie użyczył nazwiska komuś, kto napisał jego sztuki, ale z jakichś względów wolał się nie ujawniać. Oto najczęściej wymieniani kandydaci na prawdziwego Szekspira (ich biografie można sprawdzić w Wikipedii): Francis Bacon Edward de Vere, książę Oksfordu arystokrata o wysokiej kulturze; poważny kandydat na prawdziwego Szekspira Sir Walter Raleigh
Christopher Marlowe dramaturg, a także tajny agent; niektórzy podejrzewają, że jego śmierć w bójce w karczmie w Deptford była sfingowana, a w następnych latach Marlowe podpisywał swoje sztuki nazwiskiem Szekspira; rzeczywiście od chwili śmierci Marlowe'a Szekspir zaczyna pisać arcydzieła Królowa Elżbieta to jej osoba jako autorki ma wyjaśniać znajomość realiów dworu królewskiego i problematyki władzy, którą widać w wielu utworach Szekspira Większość szekspirologów odrzuca te przypuszczenia jako nieudokumentowane. Utwory W. Shakespeare a (tytuły wyróżnione pogrubieniem wypada znać) Podział na tragedie, komedie i kroniki pochodzi z Pierwszego Folio z 1623 roku dokonanego już po śmierci poety wydania większej części jego dorobku. Komedie Komedia omyłek Poskromienie złośnicy Dwaj panowie z Werony Stracone zachody miłości Sen nocy letniej Kupiec wenecki Wesołe kumoszki z Windsoru Wiele hałasu o nic Jak wam się podoba Wieczór Trzech Króli Miarka za miarkę Wszystko dobre, co się dobrze kończy Kroniki dramatyczne Henryk VI Ryszard III Król Jan Ryszard II Henryk IV Henryk V Henryk VIII Tragedie Tytus Andronikus Romeo i Julia Juliusz Cezar Hamlet Otello Tymon Ateńczyk Król Lear Makbet Antoniusz i Kleopatra Troilus i Kresyda Koriolan
Sztuki ostatnie Perykles Cymbelin Opowieść zimowa Burza Utwory poetyckie Wenus i Adonis Lukrecja Namiętny pielgrzym Feniks i gołąb Sonety Polscy tłumacze Szekspira (m. in.) Maciej Słomczyński pierwszy człowiek na świecie, który przetłumaczył i wydał cały dorobek Szekspira (choć jego przekłady były wielokrotnie krytykowane) Stanisław Barańczak tłumacz wybitny, przekładający komedie Szekspira tak, że śmieszą czytelnika współczesnego, a tragedie tak, że go wzruszają Wojciech Bogusławski Roman Brandstaetter Stanisław Dygat Konstanty Ildefons Gałczyński Marian Hemar Jarosław Iwaszkiewicz Jan Kasprowicz (czyli elita polskich pisarzy od XVIII do XXI wieku) Teatr elżbietański Zygmunt Kubiak Czesław Miłosz Józef Paszkowski Jerzy S. Sito Władysław Tarnawski Leon Ulrich Franciszek Zabłocki Nazwa pochodzi od panowania królowej Elżbiety I (ale teatr ten istnieje za panowania trojga kolejnych władców Anglii:Elżbiety I, Jakuba I i Karola I) Teatry budowano poza miastem, bo władze Londynu nie życzyły sobie takich widowisk w mieście; teatr The Globe zbudowano z drewna odzyskanego z rozebranego na żądanie władz pierwszego zbudowanego teatru stałego, który nazywał się po prostu The Theatre W okresie największego rozkwitu w Londynie (a właściwie wokół Londynu) działało jednocześnie 9 teatrów Budynek teatralny wznoszono na planie owalnym lub kwadratowym (naśladowano zajazdy, w których wcześniej występowały wędrowne trupy aktorskie) Aktorzy należeli do sług jakiegoś arystokraty (ze względu na prawo przeciwko włóczęgostwu) Scena wykorzystywała wiele poziomów (zob. rys.) Przedstawienia odbywały się w dzień; o tym, że przedstawienie się odbędzie, informowała wywieszona flaga Nie było kurtyny, a dekoracje bardzo umowne, podobnie jak rekwizyty Stroje aktorów za to bardzo efektowne
Trupa aktorska liczyła 8-12 członków (role kobiece też grali mężczyźni) Autorzy sztuk często pisali je z myślą o konkretnych wykonawcach z własnego zespołu, wykorzystując ich cechy fizyczne i temperament Publiczność stała przed sceną (ci biedniejsi) lub siedziała na galerii (bogatsi) i reagowała bardzo żywiołowo Publiczność składała się z przedstawicieli różnych warstw społecznych stawiało to poważne zadania przed dramaturgiem, bo i gawiedź, i elity musiały być zadowolone teatr był przedsięwzięciem nastawionym na zysk i zależało mu na widzach Dramat szekspirowski Opiera się na sile słowa poetyckiego i liczy na wyobraźnię widza Miesza komizm z tragizmem, patos z rubasznością itd. Proponuje nowy typ bohatera postaci Szekspira zmieniają się w toku akcji Wykorzystuje monologi i wypowiedzi na stronie do prezentowania przeżyć bohaterów (publiczność doskonale rozumiała tę konwencję i wierzyła w szczerość postaci) Ukazuje często sceny gwałtowne i drastyczne (śmierć) Korzysta z możliwości zwrócenia się wprost do publiczności (czasami czyni to Chór, a niekiedy sami bohaterowie) Zrywa z klasyczną zasadą trzech jedności (czasu, miejsca i akcji)
Sławne cytaty szekspirowski Z dramatów Szekspira pochodzi wiele cytatów, które jako skrzydlate słowa przeszły do języka codziennego. Oto kilka z nich: Być albo nie być oto jest pytanie! (Hamlet) Słowa, słowa, słowa... (Hamlet) Źle się dzieje w państwie duńskim. (Hamlet) Dania jest więzieniem. (Hamlet) Reszta jest milczeniem. (Hamlet) [Ofelio,] idź do klasztoru. (Hamlet) Świat jest teatrem, aktorami ludzie. (Jak wam się podoba) Co się raz stało, już się nie odstanie. (Makbet) Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo! (Romeo i Julia) Chcesz już iść? Jeszcze ranek nie tak bliski! (Romeo i Julia) Konia! Konia! Królestwo za konia! (Ryszard III) A oto fragment z Hamleta, który jest często powtarzany po polsku, choć nigdy nie był specjalnie popularny w ojczyźnie Szekspira: Niech ryczy z bólu ranny łoś, Zwierz zdrów przebiega knieje. Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś, To są zwyczajne dzieje. (przekład Józefa Paszkowskiego)