Legalny a nielegalny handel ZSEE (WEEE) możliwości recyklingu.

Legalny a nielegalny handel ZSEE (WEEE) możliwości recyklingu. Henryk Karaś, Doradca Zarządu ds. Współpracy Europejskiej, KGHM - Członek Rady Dyrektorów w Europejskim Instytucie Miedzi (ECI); - Członek Sherpa Group w programie UE - EIP on Raw Materials; - Przew. Europejskiej Platformy Technol. ds. Surowców Mineralnych (2006-2012). Konferencja; Polski System Gospodarowania Zużytym Sprzętem Elektrycznym i Elektronicznym (ZSEE); Warszawa; 11.04.2016, Sejm RP

Plan prezentacji. 1. Potencjał surowcowy UE. 2. E-śmieci: świat, UE, Polska 3. Miejsce na recykling w polityce gospodarczej i inicjatywach surowcowych UE. 4. Nowe narzędzia UE w obszarze zbierania i recyklingu e-śmieci 5. Program H2020 innowacje na rzecz wdrażania gospodarki w obiegu zamkniętym.

Możliwość wzrostu podaży surowców ze źródeł własnych UE zasoby pierwotne. Szacuje się, że wartość metali, zalegających w Europie na głębokości 500 m 1000 m to około 100 mld. Nowe innowacyjne technologie pomogą sięgnąć do miejsc, gdzie panują trudne warunki eksploatacyjne (Arktyka, dna mórz i oceanów, przestrzeń kosmiczna). źródło: EIP in Minerals communication_(com 2012) 82 final, 29.2 2012, Brussels

Możliwość wzrostu podaży surowców ze źródeł własnych UE zasoby wtórne. Tablica okresowa pierwiastków i aktualne wskaźniki ich recyklingu źródło: UNEP/EU Working document, Project Ref: LIFE08 ENV/UK/000208, marzec 2011. 1. Recykling metali jest następnym sposobem pozyskiwania surowców i zmniejszenia uzależnienia gospodarki europejskiej od ich dostaw z zewnątrz. W roku 2012 obywatel UE produkował ok. 17 kg e-śmieci/rok. Przewiduje się, że w roku 2020 liczna ta wzrośnie do 24 kg/osobę. 2. Nowe technologie i najlepsze praktyki i rozwiązania biznesowe w zakresie gromadzenia i przetwarzania odpadów dają możliwość zwiększenia podaży kluczowych surowców niezbędnych dla rozwoju gospodarki UE. źródło: EIP in Minerals communication_(com 2012) 82 final, 29.2 2012, Bruksela

UE jest największym na świecie importerem netto surowców mineralnych. Przykład: surowce stosowane w produkcji energii od czasów rewolucji przemysłowej. źródło: Jocelyn Blériot@jossbleriot; EIP conference on RM; 9 December 2015 EIT Raw Materials, Brussels. za: Achzet et al., Materials critical to the energy industry, Augsburg, 2011

UE dostęp do surowców stał się jednym warunków przetrwania w globalnej gospodarce. Raport UE 2007 : Analiza podaży i popytu na rynkach surowcowych. Surowce w UE w 2007: Przejście od własnych zasobów surowcowych Europy do wysokiej zależności od ich importu (metale). Potrzeba wsparcia dla innowacji w obszarze pozyskiwania surowców pierwotnych jak i wtórnych (recykling). Pewne surowce stały się szczególnie ważne/krytyczne ze względu na ich: 1. Znaczenie dla kluczowych sektorów gospodarki UE; 2. Wysokie ryzyko przerwania dostaw; 3. Brak substytutów. Znaczące zmiany na rynkach globalnych: 450 restrykcji eksportowych obejmujących ok. 400 różnych surowców Ograniczanie dostępu do surowców nacjonalizm surowcowy. Źródło: Study on Critical Raw Materials at EU Level Final Report (DRAFT) A report for DG Enterprise and Industry; 30 th September 2013

Inicjatywa Surowcowa UE (EU Raw Materials Initiative). COM - 2008/699. Dziesięć zaplanowanych działań UE (Raw Materials Initiative) ogłoszonych w 2008r. Odpowiedzialność KE Kraje czlonkowskie Przemysł 1-7, 9 Xxx X X X 8 10 Wspieranie umiejętności i badań w obszarze nowych metod eksploracji i wydobycia surowców, ich przetwórstwa, recyklingu, poszukiwanie materiałów zastępczych oraz sposobów b. efektywnego wykorzystywania surowców w przemyśle. Wspieranie recyklingu i działania na rzecz wykorzystania surowców wtórnych w gospodarce UE X X X X X X

Metale znaczenie recyklingu. Recykling metali w gospodarce jest jednym z kluczowych elementów realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. 1.Produkcja metali z zasobów wtórnych zmniejsza zagrożenie środowiska w porównaniu z ich produkcją pochodzącą z działalności górniczej: Duże oszczędności energii i obniżenie emisji gazów cieplarnianych (stal produkowana ze złomów powoduje emisję gazów cieplarnianych mniejszą o 75% niż stal produkowana z rudy żelaza; w przypadku aluminium jego produkcja ze złomów powoduje 12 razy mniejszą emisję gazów cieplarnianych niż w przypadku aluminium produkowanego z boksytów). Recykling ogranicza negatywny wpływ na bioróżnorodność, zasoby wody, itp. 2. Recykling metali zmniejsza zależność od dostaw ze źródeł naturalnych, które są często skupione w politycznie niestabilnych krajach i regionach. 3.Recykling zapewnia dostęp do surowców, których zasoby są ograniczone lub mogą być ograniczone. 4. Recykling tworzy miejsca pracy i stwarza przychody finansowe. źródło: www.unep.fr/scp/rpanel 5

Definicja ZSEE (e-waste;weee). SEE - sprzęt elektryczny i elektroniczny: są to urządzenia, które spełniają określone funkcje i których działanie uzależnione jest od prądu elektrycznego lub pól elektromagnetycznych. Tabela 1. Rodzaje ZSEE wg dyrektywy UE (EU directive on WEEE -2012). L.p Kategoria Oznaczenie 1 Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego. Large HH 2 Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego. Small HH 3 Sprzęt teleinformatyczny i telekomunikacyjny. ICT 4 Sprzęt audiowizualny. CE 5 Sprzęt oświetleniowy. Lighting 6 Narzędzia elektryczne i elektroniczne, z wyjątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narzędzi przemysłowych. 7 Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy. Toys 8 Wyroby medyczne, z wyjątkiem wszystkich wszczepianych i skażonych produktów. E & E tools Medical equipment 9 Przyrządy do nadzoru i kontroli. M & C 10 Automaty do wydawania. Dispensers wg; Baldé, C.P., Wang, F., Kuehr, R., Huisman, J. (2015), The global e-waste monitor 2014, UN University, IAS SCYCLE, Bonn, Germany

Raport: The Global e-waste Monitor. 2014: Ilości, przepływy, zasoby. 1. Globalna góra śmieci typu e-śmieci: 41.8 mln t. /rok - skala: 1,15 mln. samochodów ciężarowych ustawionych w kolejce o długości 23 000 km. 2. 60% to art. gosp. domowego: głównie lodówki, maszyny piorące i myjące. Tylko 1/6 jest poddana recyklingowi. 3. Wartość materiałów: 48.5 mld. - 300 mln. uncji złota lub 11% jego rocznej produkcji - 2,2 mln. t. ołowiu i jego związków 4. Produkcja e-śmieci na obywatela: Norwegia: 28.4kg/głowę, Francja, Austria, Islandia Szwajcaria, Dania, UK: 22-26kg/głowę. Polska 13,5 kg/głowę (2014) after; Baldé, C.P., Wang, F., Kuehr, R., Huisman, J. (2015), The global e-waste monitor 2014, United Nations University, IAS SCYCLE, Bonn, Germany

E- śmieci produkowane w Europie. 1. Produkcja e-śmieci w Europie w 2014: 11,6 mln.t. Najwięksi producenci e-śmieci w Europie to: Niemcy (1,8 mln. t.), UK(1,5 mln. t.), Francja (1,4 mln. t.) i Rosja (1,2 mln. t.). Polska: ok. 0,52 mln.t. 13,5 kg 2. UE jest jednym z kilku regionów świata, gdzie obowiązuje jednolite prawo w zakresie zbierania i przetwarzania e-śmieci. Obejmuje to dyrektywa WEEE Directive (2012). 3. Oczekuje się jej nowej wersji w 2019 r. Jednym z celów jest osiągnięcie wskaźnika 85 % zbiórki produkowanych e-śmieci. Wiele krajów UE będzie miało z tym problem. 4. E-śmieci są także wysyłane do innych krajów do powtórnego wykorzystania. Chociaż nadaje się temu działaniu wysoki priorytet to ich wysyłka zagranicę często prowadzi do nadużyć i niewłaściwych metod ich przetwarzania w tych krajach. źródło; Baldé,C.P., Wang,F.,Kuehr,R., Huisman,J.(2015),The global e-waste monitor 2014,UN University,IAS SCYCLE, Germany

Raport UE: Przeciwdziałanie nielegalnemu handlowi ZSEE. (Countering WEEE Illegal Trade, Summary Report) Analiza rynku, analiza obowiązującego prawa, analiza z tym związanych przestępstw, zalecenia) 1. Podjęte badania autorów realizujących projekt Countering WEEE Illegal Trade (CWIT), ujawniły, że wszystkie kraje UE plus Norwegia i Szwajcaria (UE28+2) wyprodukowały w 2012 roku 9,45 mln. ton e-śmieci: 2. Z tego 35% (3,3 mln. t.) jest ujęte oficjalnych krajowych statystykach zbierania i recyklingu. 3. Pozostałe 65% (6,15 mln. t) można rozdzielić na: 1,5 mln.t. wysyłane na eksport (udokumentowana ilość 0,2 mln. t. sprzętu do ponownego wykorzystania oraz 1,3 mln. t. nieudokumentowanej ilości sprzętu i e-śmieci (UEEE&WEEE), 3.15 mln.t. (w tym 2,2 mln. ton e-śmieci wymieszane z innymi złomami metali i 0,95 mln. ton zbierane i przerabiane w sposób niezgodny z europejskimi standardami).. Zdjęcie składowiska złomów metalowych, gdzie e- śmieci (WEEE) są wymieszane z innymi. Ocenia się, że ich ilość to od 2% do 4% w masie zezłomowanego sprzętu i urządzeń, w których dominuje złom żelazny/stalowy. 0,75 mln. ton e-śmieci pozbawianych najbardziej wartościowych elementów - poza UE 0,75 mln. ton e-śmieci wyrzuconych do kubłów na śmieci komunalne. żródło: Countering WEEE Illegal Trade (CWIT) Summary Report, Market Assessment, Legal Analysis, Crime Analysis and Recommendations Roadmap, August 30, 2015, Lyon, France

Przepływy e-śmieci w UE (2012 WEEE) żródło: Countering WEEE Illegal Trade (CWIT) Summary Report, Market Assessment, Legal Analysis, Crime Analysis and Recommendations Roadmap, 30 sierpień, 2015, Lyon, France

Problemy z przepływem strumieni e-śmieci w UE. Nieefektywne metody zbierania Collection Dismantling & pre-processing Smelting & refining Odstępstwa od zasad recyklingu podejrzane wysyłki przetwórstwo na skróty Collection Dismantling & pre-processing Smelting & refining Source: Christian Hagelüken, Mark Caffarey; Umicore; Trans-Atlantic Workshop on Rare Earth Elements and Other Critical Materials for a Clean Energy Future, MIT Boston, 3. Dec. 2010 :

E-śmieci (WEEE) są wywożone na eksport jako używane wyroby. Jest znaczący rozziew pomiędzy wielkością wyprodukowanego e-złomu a jego zebraną ilością. 1. Część brakujących w bilansie e-śmieci jest gromadzona na strychach, w piwnicach i szufladach. Często te najmniejsze urządzenia lądują w odpadach komunalnych. 2. Unijne dyrektywy (WEEE Directive, 2002 and 2012) wymagają, by wszystkie e-śmieci były zbierane i nakładają ostre wymagania dotyczące wstępnej obróbki i przetwarzania ich w krajach UE. 3. Istnieje jednak wiele danych wskazujących na to, że znacząca ilość brakujących w bilansie e- śmieci nie jest zbierana i przetwarzana zgodnie z wymogami UE. Zamiast tego jest wysyłana do krajów III-go świata pod przykryciem używanego sprzętu i urządzeń. Photos by Öko-Institut e.v. źródło: European Environment Agency Report No 7/2012 Movements of waste across the EU's internal and external borders

Udokumentowana ilość e-śmieci w krajach UE 2012. 1. Większe i bogatsze kraje członkowskie UE dysponują bardziej wiarygodnymi i pełnymi danymi dot. e- śmieci (wskaźnik wyprodukowanych kg e-śmieci/rocznie na głowę mieszkańca). 2. W UE jest tylko kilka krajów, które wdrożyły pełne raportowanie danych dot. produkowanych e-śmieci, wielkości ich zbiórek, eliminacji zagrożeń dla środowiska, i zastosowania przyjętych metod ich przetwórstwa. żródło: Countering WEEE Illegal Trade (CWIT) Summary Report, Market Assessment, Legal Analysis, Crime Analysis and Recommendations Roadmap, August 30, 2015, Lyon, France

Tabela 2. Rynek ZSEE w Polsce w latach 2006-201 4 (kg/per capita) ZSEE [kg per capita] 2006 2007 2008 2009 2 010 2011 2012 2013 2014 Wprowadzanie 6.76 14.60 14.79 11.73 12.75 13.50 12.44 12.63 13.48 Przetwarzanie 0.16 0.66 1.31 2.65 2.71 3.98 4.12 4.14-4.22 Zbiórka 0.13 0.71 1.48 2.85 2.94 3.75 4.06 4.44 4.39* Inne niż recycling procesy odzysku 0.01 0.04 0.02 0.04 0.01 0.02 0.03 0.02 0.03 Procesy recyklingu 0.01 0.40 0.58 2.30 2.31 3.38 3.46 3.35 3.31 Ponowne użycie 0.00 0.00 0.00 0.02 0.01 0.02 0.02 0.03 0.02 Populacja [tys. osób] 38 122 38 116 38 135 38 173 38 204 38 200 38 690 38 496 38 484 * Na podstawie raportu GIOŚ jest 4.15 kg/osoba Źródło: wg. Raporty o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym GUS. za lata 2006-2013 i Tabela 3. Rynek ZSEE w Polsce w latach 2006 2014[Mg] ZSEE 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Wprowadzanie 257 726.1 556 470.7 564 179.2 447 725.4 487 108.3 515 666.8 481 230.9 486 180.0 518 868.3 Przetwarzanie 6 040.1 25 154.7 49 790.1 101 127.8 103 689.8 151 859.0 159 413.7 160 290.1 162 362.8 Zbiórka 5 031.2 27 173.9 56 425.8 108 792.5 112 246.2 143 339.8 157 178.3 171 727.6 168 932.1 Inne niż recycling procesy odzysku 349.7 1 538.6 628.8 1 516.1 302.5 816.1 1 033.7 914.8 1 113.9 Procesy recyklingu 457.1 15 085.6 22 137.5 87 884.4 88 162.5 129 054.2 133 701.2 129771.0 127190.1 Ponowne użycie 0.1 13.9 9.0 823.1 340.3 582.3 795.8 1 139.1 658.0 Źródło: Wg. Raporty o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym za lata 2006-2013.

Kopalnia (urban mine) w mieście może być także kopalnią toksyczną. 1. Złomy typu WEEE zawierają również pierwiastki chemiczne szkodliwe dla środowiska jak i zdrowia osób zatrudnionych w procesie zbierania i ich recyklingu. Powszechnie spotykane substancje szkodliwe napotykane w e-śmieciach to metale ciężkie takie jak: ołów, rtęć, kadm i związki chemiczne np.: (CFCchlorofluorowęgiel czy różne materiały niepalne - flame retardants). 2. Obecność w e-śmieciach wartościowych oraz rzadkich metali i innych surowców daje sposobność działania tzw. kopalni w mieście (urban mine), która może być potencjalnym źródłem zasobów surowcowych. 3. Odzysk takich surowców wymaga jedna wysokich wskaźników zbieralności e-śmieci oraz metod efektywnego ich przetwarzania w procesach recyklingu. źródło; Baldé, C.P., Wang, F., Kuehr, R., Huisman, J. (2015), The global e-waste monitor 2014, United Nations University, IAS SCYCLE, Bonn, Germany

Niektórzy uważają, ze złoża w miastach (urban mining) mogą często być bogatsze niż złoża naturalne w ziemi. Opłacalne wydobycie złata ze złoża pierwotnego: ~5 g/t. Au w złożu (2010) podobnie jest w przypadku metali z grupy platynowców (PGM). Przykład złoto, Au Złoże wtórne - zasoby metali w e- śmieciach zgromadzone w miastach: 200-250 g Au/t. obwodów drukowanych w komputerach; 300-350 g Au/t. komórek telef.; 2000 g PGM /t. katalizatorów sam. Odnosi się to również do innych metali technologicznych Źródło: Ch. Hagelueken, UMICORE; 2010

Recykling wyzwania technologiczne w UE. 1. Łatwy dostęp do wszystkich elementów w zezłomowanych wyrobach: Projektuj tak by łatwiej rozłożyć urządzenia na proste elementy ułatwiające jego mechaniczne przetwarzanie, wstępną separację. 2. Potrzebne technologie przetwarzania i odzysku metali krytycznych stosowanych często w ilościach śladowych. Projektuj tak, aby łatwiej rozłożyć złom na osobne metale to staje się tym przypadku jeszcze większym wyzwaniem,. 3. Brak rozwiązań instytucjonalnych wprowadzających obieg zamknięty w wykorzystaniu wyrobów konsumpcyjnych: skuteczne zbieranie, monitoring przepływu materiałów wewnątrz UE i poza nią, mechanizmy finansowe wspierające recykling, przeźroczystość procedur itp. Kopalnia w mieście przerabiająca zużyte tel. komórkowe: stan obecny Andrew Bloodworth, British Geological Survey, Global dynamics of critical metals or What s so special about critical metals? Copenhagen, May 21st 2012,

Jeden z przykładów rosnącej świadomości rozwiązania problemu recyklingu w UE- całościowe podejście. Śledzenie wielkości przepływu CRM w e- śmieciach (WEEE) Obszary zainteresowania Zbieranie Najlepsze rozwiązania Logistyka Wstępna obróbka i usunięcie zagrożeń Standardy & Technologie Odzysk Surowców Utylizacja Odpadów końcowych Planowanie Infrastruktury & Zarządzanie Modele Biznesowe Centrum Wiedzy i Innowacji w Surowcach (KIC) Narzędzia Finansowania Śledzenie strumieni surowcowych & Monitoring Komunikacja Narzędzia Materiały stowarzyszenia Eurometaux; Innovation Meeting; 5 listopada 2013 Brussels 21

Inteligentne aktywa uwalnianie potencjału gospodarki w obiegu zamkniętym. Modele działania. Np. umowa dzięki której nabywca płaci za użytkowanie albo samo działanie sprzętu/urządzenia, a nie za jego nabycie. Racjonalne wyjaśnienie: nie zawsze korzyść nabywcy wynika z faktu posiadania. Argumenty za: posiadanie wymaga poniesienia wcześniejszych kosztów (inwestycja), koszty ryzyka nieprzewidzianych napraw, koszty utrzymania, starzenia się produktu oraz koszty likwidacji/utylizacji. Nowy model działania: kontrakt usługowy (serwicyzacja), leasing lub centralizacja aktywów, którą umożliwia możliwość wdrożenia Internetu Rzeczy (IoT). Pojawianie się nowych możliwości w dziedzinie komunikacji daje możliwość zastosowania jednego z nowych modeli działania w gospodarce: wszystko jako usługa. żródło: Intelligent Assets Unlocking the Circular Economy Potential; Report of Project MainStream, a multi-industry, global initiative launched in 2014 by the World Economic Forum and the Ellen MacArthur Foundation, with McKinsey & Company as knowledge partner; grudzień 2015;

Zakres planu strategicznego (SIP) w programie EIP on RM. (SIP- Strategic Implementation Plan), opublikowany dnia 25 września 2013 r. Obejmuje on działania w następujących obszarach: I. Technologiczny I.A Badania i rozwój w przemyśle surowców mineralnych oraz ich koordynacja. I.B Technologie dla pozyskiwania surowców pierwotnych i wtórnych. I.C Zastępowanie surowców krytycznych innymi. II. Nie-Technologiczny (polityka, legislacja, edukacja). II.A Poprawa warunków działania europejskiego przemysłu wydobywczego. II.B Poprawa warunków funkcjonowania europejskich systemów zarządzania odpadami oraz udoskonalanie metod ich zagospodarowania. II.C Wiedza, umiejętności, (KIC on Raw Materials) oraz monitoring przepływów. materiałowych/surowcowych w Europie i na świecie. III. Współpraca Międzynarodowa (program Partnership Instrument). III.1 Technologie. III.2 Globalne Zarządzanie Surowcami i Dialog. III.3 Zdrowie, Bezpieczeństwo i Środowisko. III.4 Umiejętności, szkolenie i wiedza. III.5 Działalność Inwestycyjna. 23

Konkursy w ramach programu innowacyjnego UE H2020 w obszarze zagospodarowania odpadów i recyklingu (2016-2017). II.4.1 Dyrektywa Eco-design. II.4.2 Strategie w zakresie wydłużania życia produktu i modele gospodarki w obiegu zamkniętym. II.4.3 Surowce strategiczne (CRM) w produktach rynkowych i ich obecność w strumieniu odpadów. II.5.2 Składowanie odpadów i zakazy ich spalania. II.5.3 Systemy zbierania odpadów i projekty dot. rozszerzonej odpowiedzialności producentów urządzeń i sprzętu el. (EPR-schemes). II.5.4 Innowacyjne sposoby ponownego wykorzystania lub odzysku produktów odpadowych, w tym e-śmieci. II.6.1 Nadzór nad transportem odpadów, w tym e-śmieci. II.6.2 Certyfikacja zakładów przetwórstwa i recyklingu e-śmieci. II.7.1 Europejskie standardy przetwarzania e-śmieci. II.7.2 Kryteria selekcji odpadów końcowych (end-of-waste criteria). The Circular Economy Package EIP Raw Materials Sherpa meeting; 9 July 2015 Magnus Gislev Unit C2 Resource Efficiency and Raw Materials

Wnioski. 1. W latach 2014-2020 UE w ramach programu H2020 chce zrealizować program badań naukowych i innowacji w obszarze recyklingu. 2.UE będzie dążyć do ułatwienia transgranicznego obiegu surowców wtórnych, aby mogły one być sprzedawane bez przeszkód na terenie całej UE poprzez wykorzystanie elektronicznej wymiany danych, wprowadzane zostaną nowe rozwiązania i przepisy, które mają uszczelnić nielegalny handel 3. KE deklaruje, iż będzie wspierać dobrowolną certyfikację urządzeń do przetwarzania niektórych kluczowych rodzajów odpadów. 4. W ogłoszonej pod koniec 2015 r. nowej strategii UE tzw. gospodarki o obiegu zamkniętym, wartość produktów, materiałów i zasobów w gospodarce ma być utrzymywana tak długo, jak to możliwe, a wytwarzanie odpadów ograniczone do minimum*. 5. Bez znaczącego wsparcia i zmiany polityki surowcowej, krajowe małe firmy przetwarzające e-śmieci (ZSEE) mają nikłe szanse na efektywną konkurencję na rynku EU i efektywnego skorzystania z wprowadzanych pakietów innowacyjnych. *Komunikat KE 2015/614, Zamknięcie obiegu plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, Bruksela 2.12.2015

Dziękuję Henryk Karaś, KGHM PM SA +48 76 7478 266; mobile +48 601 551 444 h.karas@kghm.pl