Gen Władysław Anders w propagandzie komunistycznej. Autor: Dariusz Matecki

Gen Władysław Anders w propagandzie komunistycznej. Autor: Dariusz Matecki

Przesłanie Pana Cogito1 Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę idź wyprostowany wśród tych co na kolanach wśród odwróconych plecami i obalonych w proch ocalałeś nie po to aby żyć masz mało czasu trzeba dać świadectwo bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda dla szpiclów katów tchórzy - oni wygrają pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę a kornik napisze twój uładzony życiorys i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie strzeż się jednak dumy niepotrzebnej oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz powtarzaj: zostałem powołany - czyż nie było lepszych strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy światło na murze splendor nieba one nie potrzebują twego ciepłego oddechu są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy czuwaj - kiedy światło na górach daje znak - wstań i idź dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów Bądź wierny Idź 1 Zbigniew Herbert, wiersz z tomiku Pan Cogito, Warszawa 1974 2

Spis treści I. Uwagi wstępne... 5 II. Biografia generała Władysława Andersa... 8 1. Pochodzenie... 8 2. Dzieciństwo... 8 3. Młodość... 8 4. Armia Rosyjska... 10 5. Armia Polska początki.... 10 6. Powstanie Wielkopolskie.... 10 7. Wojna z bolszewikami.... 11 8. Studia we Francji.... 11 9. Dalsza kariera w Polsce.... 12 10. Przewrót Majowy.... 12 11. Generał.... 13 12. Kawalerzysta.... 14 13. Kampania Wrześniowa.... 15 14. Więzienie sowieckie.... 15 15. Formowanie Armii Polskiej w Związku Radzieckim.... 18 16. Wyprowadzenie Armii Andersa ze Związku Radzieckiego.... 21 17. Armia Polska na Wschodzie.... 24 18. Włochy. Monte Cassino.... 26 19. Dalsze działania zbrojne, zakończenie wojny.... 27 20. Mała Polska we Włoszech.... 30 21. Demobilizacja.... 31 22. Wódz Naczelny.... 33 23. Stosunek żołnierzy do generała Andersa.... 33 24. Działalność po wojnie.... 34 25. Rodzina.... 37 26. Śmierć i pogrzeb.... 39 III. Gen. Władysław Anders w propagandzie komunistycznej.... 43 Wstęp.... 44 1. Odebranie obywatelstwa.... 45 3

2. Pogrom kielecki.... 50 3. Adiutant Jerzy Klimkowski.... 52 4. Śmierć generała Andersa.... 56 5. Poeci na usługach propagandy... 57 6. Komunistyczna propaganda we Włoszech.... 60 7. Komunistyczna propaganda w Wielkiej Brytanii.... 62 8. Komunistyczna propaganda żydowska.... 63 9. Baron Anderson... 65 10. Historiografia komunistyczna.... 67 11. Zygmunt Berling.... 71 12. Propaganda w Rosji Sowieckiej.... 76 13. Komunistyczna prasa.... 77 14. Pułkownik Kazimierz Sidor.... 79 15. Stanisław Strumph Wojtkiewicz, śmierć gen. Sikorskiego.... 81 16. Wspieranie Narodowych Sił Zbrojnych.... 85 IV. Wywiady.... 87 1. Piotr Stasiak.... 87 2. Marian Szpak.... 92 3. Major Romuald Kowalski.... 102 V. Zakończenie.... 136 VI. Bibliografia.... 138 4

I. Uwagi wstępne Nie przypadkowo wstęp mojej pracy rozpocząłem wierszem Zbigniewa Herberta Przesłanie Pana Cogito. Analizując to jedno z najistotniejszych dzieł polskiej poezji przed oczyma mam postać, której poświęcona jest ta praca gen. Władysława Andersa. To właśnie On przez całe swoje życie szedł wyprostowany wśród tych co na kolanach, nigdy się nie poddawał, miał swoje cele i do ich realizacji dążył. Jakże dalsze słowa wiersza doskonale pasują do życiorysu Andersa... ocalałeś nie po to aby żyć, masz mało czasu trzeba dać świadectwo. Cudem wyszedł On z sowieckiego więzienia, a następnie swoją nieprzejednaną postawą do końca życia bronił dobra swojej ojczyzny i podległych mu rodaków. Dał wspaniałe świadectwo realizując myśl 2 Józefa Becka 3. Zawsze dbał przede wszystkim o honor, tak własny jak i całego narodu. W czasie kiedy dawni sojusznicy oddali Polskę pod panowanie czerwonej zarazy gen. Anders pozostawał na obczyźnie skazany na oglądanie cierpiącej ojczyzny... a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych. Nie wiem, czy ktokolwiek interpretował ten wiersz pod kątem życiorysu Władysława Andersa, niemniej ośmielę się stwierdzić, że autor Zbigniew Herbert 4, tworząc go miał na uwadze właśnie postać Generała. Nawet tytułowa komunistyczna propaganda została ukazana w wierszu... pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę, a kornik napisze twój uładzony życiorys, a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką, chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku. Czy można trafniej opisać współczesną legendę gen. Andersa, mówiącą o Nim jako o bohaterze, któremu życie zawdzięczały dziesiątki tysięcy Polaków, jak w tych słowach: idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek, do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda - gen. Anders z całą pewnością do tego grona przyjęty został. Celem tej pracy jest ukazanie metod propagandy komunistycznej stosowanych w celu zniekształcania wizerunku wybitnego polskiego patrioty generała Władysława Andersa. Jest to niewątpliwie trudne zadanie, ponieważ badania nad propagandą minionej epoki oraz powojennymi losami samego gen. Andersa są jeszcze nieporównywalnie bardziej szczątkowe 2 Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja skrwawiona w wojnach na pewno na pokój zasługuje. Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata ma swoją cenę wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna. Tą rzeczą jest honor. : Słynna mowa sejmowa z 5 maja 1939 3 Józef Beck - (1894 1944), polski polityk, dyplomata, wojskowy (pułkownik dyplomowany), bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego, Minister Spraw Zagranicznych RP. 4 Zbigniew Herbert - (1924-1998), polski poeta, eseista, dramatopisarz, autor słuchowisk; kawaler Orderu Orla Białego. Z wykształcenia ekonomista i prawnik. W czasie wojny był żołnierzem AK. Nieprzejednany w walce z komunizmem. 5

niż np. problematyka dwudziestolecia międzywojennego. Wynika to z faktu, iż dopiero 4 czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm 5 jednakże, od tej symbolicznej daty musiało minąć jeszcze kilka lat, aby wolność i niezależność autorów historycznych prac naukowych była pełna. Dopiero od 1998 roku, kiedy to powołany został Instytut Pamięci Narodowej 6 prace nad wieloma zagadnieniami historycznymi tzw. białymi plamami nabrały tempa. Między innymi problematyka propagandy komunistycznej stała się przedmiotem badań historyków, którzy wydali nawet publikację: Propaganda PRL konferencje IPN. Sama komunistyczna propaganda z dzisiejszego punktu widzenia jest wręcz zabawna. Współczesne wydawnictwa prześcigają się w wydawaniu kolejnych absurdalnych wymysłów PRLu. Współczesną młodzież śmieszy mobilizacja do walki ze stonką ziemniaczaną, czy ówczesna walka ze spekulantami, jednakże często nie dostrzegają oni w niej ówczesnego jej charakteru, a mianowicie tego, że jeszcze kilkanaście lat temu ludzi poddawano tej manipulacji i nie było to dla nich śmieszne, ale tragiczne. Pisząc o propagandzie komunistycznej wobec generała Andersa, byłem więc zmuszony przedstawić Jego życiorys. Korzystałem przy tym z książek takich jak: Generał Anders, życie i chwała pod redakcją Mariana Hemara, Anders spieszony Ewy Berberyusz, Zdobywcy Monte Cassino, Generał Anders i jego żołnierze Herveya Sarnera, czy Bez ostatniego rozdziału samego Władysława Andersa, a także czasopism historycznych oraz stron internetowych. Przechodząc do omówienia wizerunku gen. Andersa w propagandzie komunistycznej, korzystałem głównie z książek oraz gazet propagandowych z czasów komunistycznych np: Byłem Adiutantem Gen. Andersa Jerzego Klimkowskiego, Wspomnienia z lagrów do Andersa Zygmunta Berlinga, czy Wbrew Rozkazowi Stanisława Strumpha. Licznych informacji dotyczących owej propagandy doszukałem się również w Internecie oraz w gazetach wydawanych po drugiej wojnie światowej na terytorium Polski, których archiwa znajdują się w Książnicy Pomorskiej. W przybliżeniu sylwetki gen. Andersa oraz poznaniu działań propagandowych stosowanych nie tylko przeciwko samemu generałowi, ale również jego żołnierzom, przeprowadziłem wywiady z dwoma byłymi żołnierzami 2. Korpusu, którzy wraz gen. Andersem przeszli cały szlak od Związku Radzieckiego po Wielką Brytanię: Majorem Romualdem Kowalskim i panem Marianem Szpakiem, a wywiady te zamieściłem na końcu pracy. Pisząc tę pracę obcowałem bezpośrednio z żywą historią. Poza wywiadami z byłymi 5 Joanna Szczepkowska, Dziennik Telewizyjny, 28 październik 1989 6 Instytut Pamięci Narodowej (IPN), instytucja naukowa o uprawnieniach śledczych powołana na mocy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku w gromadzenia dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, sporządzonych od 22 lipca 1944 do 31 grudnia 1989, prowadzenia śledztw w sprawie zbrodnii nazistwoskich i komunistycznych oraz prowadzenia działalności edukacyjnej. 6

żołnierzami gen. Andersa, udałem się również na dwie wystawy organizowane w związku z Rokiem Generała Władysława Andersa 7 : do Krośniewic, miejscowości, niedaleko której urodził się przyszły generał do Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego oraz do Warszawy, gdzie w Muzeum Wojska Polskiego eksponowano pamiątki po Andersie. W Krośniewicach przeprowadziłem bardzo ciekawy wywiad z kustoszem muzeum, bezpośrednio odpowiedzialnym za wystawę o gen. Andersie panem Piotrem Stasiakiem, którego zapis również znajduje się w tej pracy. Także czytanie dawnych, komunistycznych gazet dało mi możliwość bezpośredniego badania przeszłości i dokonywania własnych analiz źródeł historycznych. Jednakże zdecydowanie najciekawsze z punktu widzenia ucznia były rozmowy z byłymi żołnierzami 2. Korpusu, którzy wszystko to, o czym można dziś przeczytać w podręcznikach do historii przeżyli i pamiętają z własnych doświadczeń. Z reguły we wstępie należy wyjaśnić sens tematu, zatem: propaganda wg. Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego, oznacza: rozpowszechnianie, szerzenie, wyjaśnianie (idei, poglądów itd.); rozsiewanie, szerzenie idei, informacji a. pogłosek w celu dopomożenia a. zaszkodzenia instytucji, sprawie a. osobie; doktryny, idee, argumenty, doniesienia o prawdziwych a. rzekomych faktach, rozpowszechniane dla poparcia własnej sprawy a. zaszkodzenia sprawie przeciwnika; działalność publiczna mająca na celu poparcie jakiejś sprawy a. zaszkodzenie jej. 8. Dalsza część tematu mówi o generale Andersie jako żołnierzu i polityku. Należy zaznaczyć, że Władysław Anders był żołnierzem z wyboru, natomiast politykiem z przymusu, co wynikało z jego sytuacji po drugiej wojnie światowej. 7 Senat RP ogłosił rok 2007 Rokiem Generała Władysława Andersa. 8 http://www.slownik-online.pl/kopalinski/ 7

II. Biografia generała Władysława Andersa 1. Pochodzenie Rodzina Władysława Andersa miała pochodzenie niemiecko szwedzko węgierkie. Od stuleci zamieszkała jednak w Polsce i stała się na wskroś polska. Przodkowie jego walczyli o niepodległość Polski w 1863 roku. 9 Ojciec Władysława Andersa był dyplomowanym rolnikiem i utrzymywał się z administrowania majątkami ziemskimi, dlatego też zmieniał miejsce zamieszkania w zależności od pracy. 10 Zaś matka przyszłego generała Elżbieta z Taucherów zajmowała się domem. 11 2. Dzieciństwo Władysław Anders urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu, w dawnym powiecie kutnowskim. Miejscowość ta znajduje się ok. 120 km na zachód od Warszawy, na terenach należących wówczas do Imperium Rosyjskiego. Tam uczęszczał do prywatnej szkoły pani Wiśniewskiej dla dzieci rodzin zamożnych. 12 3. Młodość W wieku 8 lat rodzice wysłali go do szkoły realnej w Warszawie. Mieszkał tam u kuzynostwa. W Warszawie ukończył również gimnazjum. W październiku 1910 roku uzyskał świadectwo maturalne. Początkowo nie wiązał swej przyszłości z wojskiem. 13 9 Ewa Berberyusz, Anders spieszony, Londyn 1992, str. 9 10 Harvet Sarner, Zdobywcy Monte Cassino Generał Anders i jego żołnierze, Poznań 2006, str. 25 11 Szymon Morawski, Generał na białym koniu. Opowieść o Władysławie Andersie [w] Mówią Wieki, www.mowiawieki.pl 12 Rozmowa, przeprowadzona przeze mnie, z kustoszem muzeum w Krośniewicach. Informacja zawarta również na stronie internetowej: www.w-anders.pl 13 www.klubmontecassino.abc.pl 8

Władysław Anders na studiach w Rydze w roku 1914 14 Władysław Anders jako poddany zaboru rosyjskiego zgłosił się na ochotnika tzw. Jednorocznego, celem odbycia służby wojskowej w kawalerii armii rosyjskiej. Został skierowany do szkoły podoficerskiej, gdzie 23 kwietnia 1911 roku awansowany został na kaprala, a 6 listopada przed komisją egzaminacyjną 3. Dywizji Kawalerii zdał egzamin na chorążego rezerwy. 15 W 1911 roku ojciec Andersa zmienił pracę: objął w zarząd dobra w Taurogach w Kurlandii. Wiązało się to z koniecznością przeprowadzki całej rodziny. Następnie studiował na politechnice w Rydze na wydziale mechaniki. 16 Jako student należał do korporacji Arkonia 17 oraz pół konspiracyjnej organizacji polskiej Sokół. Władysław Anders w kawalerii rosyjskiej, rok 1912 18 14 Fotografia [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 82 15 Juliusz S. Tym [w] Mówią Wieki Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 29 16 Ewa Berberyusz, Anders spieszony, Londyn 1992, str. 227 17 Korporacja akademicka Arkonia powstała 9 maja 1879 roku w Rydze, skupiała polskich studentów. 18 Fotografia [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 17 9

4. Armia Rosyjska Po wybuchu I wojny światowej Władysław Anders powołany został do czynnej służby wojskowej. We wrześniu 1914 roku znalazł się w szeregach 3. Noworosyjskiego Pułku Dragonów. 25 października 1915 roku za męstwo w walce został awansowany na podporucznika, a w roku następnym na porucznika. Następnie został wysłany na wojenny kurs Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, który ukończył z najlepszą lokatą. W trakcie kursu został mianowany podrotmistrzem. W lutym 1917 roku trafił do 7. Dywizji Strzelców i walczył na froncie rumuńskim. W czasie walk był trzykrotnie ranny. 5. Armia Polska początki. W 1917 roku, po rewolucji lutowej młody Anders wstąpił do powstającego na terenie Rosji Polskiego Korpusu, którym dowodził gen. Dowbor Muśnicki. W latach 1917 1918 Władysław dowodził szwadronem w 1. Pułku Ułanów Polskich. W lutym 1918 roku przeniesiony został na stanowisko szefa sztabu 1. Dywizji Strzelców I Korpusu. W polskim wojsku przysługiwał mu tytuł majora (odpowiednik rotmistrza w wojsku rosyjskim), a następnie uzyskał rangę podpułkownika. Po przymusowym rozwiązaniu (za sprawą Niemców) Korpusu, młody Anders udał się do Warszawy i oddał do dyspozycji Rady Regencyjnej. Następnie został przyjęty do Polskiej Siły Zbrojnej. 19 6. Powstanie Wielkopolskie. Na początku roku 1919 za sprawą gen. Józefa Dowbora Muśnickiego, Władysław Anders stanął na czele działu operacyjnego Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b. zaborze pruskim, a następnie 9 lutego 1919 roku został szefem sztabu. Brał on czynny udział w walce o polskość Wielkopolski. W tym czasie opracował on swój pierwszy wielki plan operacyjny zakładający opanowanie Pomorza Gdańskiego, który jednak nie mógł być zrealizowały, ze względu na nie sprzyjającą Polsce postawę polityków brytyjskich. Przez to właśnie wydarzenie, Anders poprosił o przeniesienie z dotychczas pełnionego stanowiska. Gen. Dowbor Muśnicki w kwietniu 1919 roku przyznał Andersowi komendę 1. Pułku Ułanów Wielkopolskich (późniejszego 15. Pułku Ułanów Poznańskich). 19 Juliusz S. Tym [w] Mówią Wieki Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 29 10

Ppłk Anders na czele 1. Pułku Ułanów Wielkopolskich w 1920 roku 20 7. Wojna z bolszewikami. Na czele 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich wziął udział w działaniach wojennych w latach 1919 1920. W czasie walk został ciężko ranny i odesłany do szpitala. Na polu walki dał się poznać jako dzielny żołnierz i dobry organizator działań bojowych. Był on bardzo troskliwy o podległych mu żołnierzy. Za męstwo w walce, on sam jak i sztandar jego pułku zostali udekorowali najwyższym orderem wojennym Virtuti Militari przez Marszałka Józefa Piłsudskiego. Na bankiecie z tej okazji w Poznaniu Marszałek Piłsudski tak określił postawę pułku: Tam gdzie byliście, byliście doskonali i historia lwią część zwycięstw wam przypisać musi. W tej dziedzinie jesteście najlepszym pułkiem, jaki znam, mówię to wam szczerze i otwarcie. Toteż, gdy przyszło mi mówić o jednostkach, na których przyszłość jazdy polskiej oprzeć się może, zatrzymałem się na 15. Pułku Ułanów bez wahania. 21 8. Studia we Francji. W armii zauważono niezwykłe zdolności młodego żołnierza co zadecydowało o skierowaniu go w 1921 roku na wyższe studia wojenne do Francji (na Ecole Superieure de 20 Fotografia [w] Mówią Wieki Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 30 21 Stefan Benedykt [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 71 11