Finanse międzynarodowe Opracowała: dr hab. Janina Harasim, prof. WSBiF, dr Blandyna Puszer
I. Ogólne informacje o przedmiocie Cel przedmiotu: Zapoznanie studentów z podstawowymi pojęciami z zakresu finansów międzynarodowych i dostarczenie im wiedzy na temat: - funkcjonowania systemów kursowych poszczególnych krajów oraz międzynarodowego systemu walutowego, - międzynarodowych przepływów pieniądza i kapitału i ich konsekwencji dla bilansu płatniczego i gospodarki krajowej, - międzynarodowych rynków finansowych, w tym w szczególności międzynarodowego rynku walutowego, - integracji walutowej i finansowej zachodzącej w Europie. Wiedza ta powinna umożliwić im zrozumienie powiązań występujących między krajowym i międzynarodowym rynkiem finansowym i jego segmentami oraz konsekwencji zmian zachodzących w gospodarce światowej (np. integracja walutowa, globalizacja) dla polskiej gospodarki. Ramowy program przedmiotu 1. Kurs walutowy i inne instrumenty finansowe w sferze wymiany z zagranicą. 2. Wymienialność waluty pojęcie i rodzaje. 3. Międzynarodowe przepływy pieniądza i kapitału. 4. Bilans płatniczy i problemy jego równowagi. 5. Integracja walutowa i finansowa w Europie. 6. Międzynarodowy rynek walutowy i rynek pochodnych instrumentów finansowych. 7. Ryzyko walutowe pomiar i zarządzanie nim. 28
Literatura podstawowa 1. Zabielski K.: Finanse międzynarodowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 2. Roth P.: Międzynarodowe rynki walutowe i pieniężne. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000 3. Oręziak L.: Euro. Nowy pieniądz. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 4. Misztal P.: Zabezpieczenie przed ryzykiem zmian kursu walutowego. Difin, Warszawa 2004 Literatura pomocnicza 1. Caves R.E., Frankel J.A., Jones R.W.: Handel i finanse międzynarodowe, PWE, Warszawa 1998 2. Chrabonszczewska E., Kalicki K.: Teoria i polityka kursu walutowego, SGH, Warszawa 1996 3. Pietrzak E.: Wymienialność złotego. Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996 4. Najlepszy E.: Zarządzanie finansami międzynarodowymi. PWE, Warszawa 2001 5. Euro. Wspólna waluta. Praca zbiorowa pod red. naukową P. Tempertona, Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 2001 6. Lutkowski K.: Od złotego do euro. Źródła obaw i nadziei. Twigger, Warszawa 2004 7. Zając J.: Polski rynek walutowy w praktyce. Wydawnictwo K.E.LIBER, Warszawa 2002 8. Klepacki J. Polski rynek walutowy. Szanse i zagrożenia. SPG, Warszawa 2005 29
II Tematyka zajęć dydaktycznych 1. Kurs walutowy i inne instrumenty finansowe w sferze wymiany z zagranicą. 1. Istota kursu walutowego i jego funkcje. 2. Czynniki wpływające na poziom kursu walutowego. 3. Rodzaje kursów walutowych i systemów kursowych. 4. System kursowy i polityka kursu walutowego w Polsce. 5. Cła i inne normy podziału i ochrony w eksporcie i imporcie 30 subwencje, obciążenia podatkowe itp. 2. Wymienialność waluty pojęcie i rodzaje. 1. Wymienialność waluty pojęcie, cele, warunki i skutki jej wprowadzenia. 2. Podmiotowe i przedmiotowe ograniczenia wymienialności. 3. Podstawowe rodzaje i standardy wymienialności walut i ich charakterystyka. 4. Zakres wymienialności złotego. 3. Międzynarodowe przepływy pieniądza i kapitału. 1. Międzynarodowe przepływy pieniądza i kapitału przyczyny występowania, formy i rodzaje. 2. Inwestycje bezpośrednie motywy ich dokonywania i konsekwencje dla kraju importującego i eksportującego kapitał. 3. Inwestycje portfelowe istota i uwarunkowania. 4. Spekulacyjne ruchy pieniądza, ich przyczyny i następstwa. 5. Inwestycje bezpośrednie i portfelowe w Polsce przyczyny napływu/odpływu, oddziaływanie na gospodarkę w skali makro- i mikroekonomicznej.
4. Bilans płatniczy i problemy jego równowagi. 1. Pojęcie bilansu płatniczego i jego struktura. 2. Zasady sporządzania bilansu płatniczego. 3. Równowaga bilansu płatniczego przyczyny zakłóceń i następstwa braku równowagi dla gospodarki i systemu finansowego. 4. Sposoby i narzędzia przywracania równowagi bilansu płatniczego. 5. Układ i zasady sporządzania bilansu płatniczego w Polsce. 5. Integracja walutowa i finansowa w Europie. 1. Pojęcie integracji walutowej i finansowej. 2. Koncepcje integracji walutowej i finansowej w Europie przed powstaniem Unii Gospodarczej i Walutowej. 3. Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa geneza i etapy rozwoju. 4. Euro jako wspólna waluta krajów członkowskich UGW. 5. Wpływ euro na funkcjonowanie rynków finansowych, działalność banków i przedsiębiorstw. 6. Warunki przystąpienia Polski do UGW, związane z tym korzyści i niedogodności. 6. Międzynarodowy rynek walutowy i rynek pochodnych instrumentów finansowych. 1. Międzynarodowy rynek walutowy pojęcie, funkcje i zasady działania. 2. Miejsce rynku walutowego w gospodarce rynek walutowy a rynek finansowy. 3. Tradycyjny rynek walutowy struktura, organizacja, podstawowe konwencje rynku. 4. Rodzaje transakcji zawieranych na tradycyjnym rynku walutowym i motywy ich przeprowadzania. 31
5. Instrumenty pochodne (derywaty) nowa generacja transakcji walutowych. 6. Zasady zawierania i realizacji operacji walutowych. 7. Konstrukcja kursu terminowego i jego kalkulacja. 8. Rynek walutowy w Polsce ramy prawne i sposób funkcjonowania. 7. Ryzyko walutowe pomiar i zarządzanie nim. 1. Ryzyko związane z zawieraniem transakcji walutowych ryzyko walutowe i jego klasyfikacja, ryzyko płynności. 2. Pomiar ryzyka walutowego pojęcie i rodzaje pozycji walutowej i pozycji płynności. 3. Wpływ wahań kursu walutowego na wyniki finansowe podmiotu gospodarczego przy otwartych pozycjach walutowych. 4. Postawa pasywna i aktywna wobec ryzyka walutowego- wybór strategii zabezpieczającej. 5. Wewnętrzne i zewnętrzne techniki ograniczania ryzyka zmiany kursu walutowego. Słowa kluczowe Kurs walutowy, system kursu stałego, system kursu zmiennego (płynnego), wymienialność waluty, wymienialność wewnętrzna, wymienialność zewnętrzna, wymienialność wg standardu MFW, inwestycje bezpośrednie, inwestycje portfelowe, bilans płatniczy netto i brutto, obroty bieżące, obroty kapitałowe, Unia Gospodarcza i Walutowa, kryteria konwergencji, euro, ERM 2, rynek walutowy, transakcje spot (natychmiastowe), forward, swap, opcje i futures, instrumenty pochodne (derywaty), kurs terminowy, kursy krzyżowe, ryzyko walutowe, ryzyko kursowe, ryzyko transakcji, ryzyko translacji, pozycja walutowa, pozycja płynności, hedging 32
Główne pytania 1. Wyjaśnić pojęcie kursu walutowego i scharakteryzować jego funkcje. 2. Przedstawić kryteria klasyfikacji kursów walutowych oraz rodzaje kursów. 3. Scharakteryzować cechy systemu stałego kursu walutowego, jego zalety i wady. 4. Scharakteryzować cechy systemu zmiennego kursu walutowego, jego zalety i wady. 5. Przedstawić ewolucję systemu kursowego w Polsce. 6. Objaśnić istotę wymienialności waluty i jej konsekwencje dla gospodarki krajowej. 7. Scharakteryzować najważniejsze rodzaje i standardy wymienialności walut. 8. Przedstawić kierunki i formy międzynarodowych przepływów pieniądza i kapitału przed I i po II wojnie światowej (aż do chwili obecnej). 9. Wyjaśnić pojęcie inwestycji bezpośrednich oraz przedstawić ich cechy i motywy dokonywania. 10. Wyjaśnić pojęcie inwestycji portfelowych oraz przedstawić ich cechy i motywy dokonywania. 11. Przedstawić istotę bilansu płatniczego i jego strukturę. 12. Scharakteryzować zasady sporządzania bilansu płatniczego (wraz z bilansem brutto i netto). 13. Wyjaśnić przyczyny zakłóceń w równowadze bilansu płatniczego. 14. Scharakteryzować instrumenty przywracania równowagi bilansu płatniczego. 15. Omówić koncepcje integracji walutowej i finansowej w Europie przed powstaniem Unii Gospodarczej i Walutowej. 33
16. Przedstawić genezę i harmonogram wprowadzania UGW. 17. Scharakteryzować kryteria konwergencji (ilościowe i jakościowe). 18. Przedstawić wpływ euro na funkcjonowanie rynków finansowych i banków komercyjnych. 19. Wyjaśnić pojęcie i cechy rynku walutowego. 20. Przedstawić konwencje obowiązujące na tradycyjnym rynku walutowym. 21. Scharakteryzować istotę transakcji natychmiastowych i terminowych zawieranych na tradycyjnym rynku walutowym. 22. Scharakteryzować transakcje pochodne zawierane na rynku walutowym. 23. Wyjaśnić zasady obliczania kursu terminowego i kursów krzyżowych na rynku walutowym. 24. Przedstawić i omówić rodzaje ryzyka związanego z zawieraniem transakcji walutowych. 25. Scharakteryzować metody pomiaru ryzyka zmiany kursów walutowych. 26. Scharakteryzować cechy postawy pasywnej i aktywnej wobec ryzyka walutowego i dostępne w ich ramach strategie zabezpieczające przed ryzykiem. 27. Omówić wewnętrzne techniki ograniczania ryzyka walutowego. 28. Omówić zewnętrzne techniki ograniczania ryzyka walutowego. III Program pracy samodzielnej Struktura programu (tematy) 1. Międzynarodowy system walutowy pojęcie i etapy rozwoju. 2. Międzynarodowe rynki finansowe. 3. Międzynarodowe i regionalne instytucje walutowe i finansowe. 4. Zadłużenie międzynarodowe. 34
1. Międzynarodowy system walutowy pojęcie i etapy rozwoju. 1. Pojęcie międzynarodowego systemu walutowego. 2. System waluty złotej i zasady jego funkcjonowania. 3. Podstawowe cechy i zasady funkcjonowania systemu z Bretton Woods. 4. Mechanizm funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego po załamaniu się systemu z Bretton Woods. 5. Aktualny stan międzynarodowego systemu walutowego i perspektywy jego rozwoju. 2. Międzynarodowe rynki finansowe. 1. Międzynarodowy rynek pieniężny - jego segmenty oraz instrumenty. 2. Międzynarodowy rynek kapitałowy istota, charakter, segmenty. 3. Eurorynki pieniężne i kapitałowe. 4. Główne centra finansowe świata. 5. Innowacje finansowe i globalizacja rynków finansowych. 3. Międzynarodowe i regionalne instytucje walutowe i finansowe. 1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy funkcje, zasoby i działalność kredytowa. 2. Grupa Banku Światowego Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowe stowarzyszenie Rozwoju, Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe, Wielostronna Agencja Gwarantowania Inwestycji. 3. Regionalne banki rozwoju Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzyamerykański Bank Rozwoju, Azjatycki Bank Rozwoju, Afrykański Bank Rozwoju - cele, zasady funkcjonowania i udzielania pomocy finansowej. 35
4. Europejski Bank Inwestycyjny - zasady funkcjonowania i finansowania projektów inwestycyjnych. 5. Bank Rozrachunków Międzynarodowych jego cele i funkcje. 6. Główne centra finansowe świata. 4. Zadłużenie międzynarodowe. 1. Zadłużenie zewnętrzne krajów rozwijających się i krajów Europy Środkowo - Wschodniej przyczyny, rozmiary i skutki. 2. Koncepcje rozwiązywania problemów zadłużenia. 3. Rola międzynarodowych instytucji finansowych w rozwiązywaniu problemu zadłużenia. 4. Kryzys zadłużeniowy a kryzysy walutowe. 5. Zadłużenie zewnętrzne Polski i jego konsekwencje. Słowa kluczowe międzynarodowy system walutowy, system waluty złotej, system z Bretton Woods, system wielodewizowy, rynek eurowalutowy, euroobligacje, euronoty (euroweksle), globalizacja rynków finansowych, MFW, Bank Światowy, EBOiR, kryzys zadłużeniowy, kryzys walutowy, Klub Paryski, Klub Londyński Pytania i zagadnienia 1. Przedstawić pojecie i główne zasady międzynarodowego systemu walutowego. 2. Scharakteryzować ewolucję międzynarodowego systemu walutowego do czasu powstania MFW. 3. Omówić zasady funkcjonowania systemu z Bretton Woods i przyczyny jego załamania się. 36
4. Scharakteryzować strukturę międzynarodowego rynku pieniężnego i jego uczestników. 5. Omówić instrumenty międzynarodowego rynku pieniężnego. 6. Przedstawić główne cechy międzynarodowego rynku kapitałowego i jego uczestników. 7. Scharakteryzować główne segmenty międzynarodowego rynku kapitałowego. 8. Przedstawić przyczyny powstania eurorynku pieniężnego i kapitałowego. 9. Scharakteryzować rynek eurowalutowy jego cechy, uczestników, zalety i wady. 10. Wyjaśnić przyczyny powstania międzynarodowych centrów finansowych i omówić ich rodzaje. 11. Wyjaśnić istotę i przyczyny procesu globalizacji rynków finansowych. 12. Przedstawić cele i funkcje MFW. 13. Scharakteryzować podstawowe rodzaje kredytów udzielanych przez MFW. 14. Przedstawić strukturę grupy Banku Światowego i główne kierunki jego działalności. 15. Omówić cele i zadania regionalnych banków rozwoju i ich wpływ na gospodarkę krajów objętych zakresem ich działalności. 16. Przedstawić cele, zasady funkcjonowania i finansowania projektów inwestycyjnych przez Europejski Bank Inwestycyjny. 17. Scharakteryzować cele i zadania Banku Rozrachunków Międzynarodowych oraz jego rolę w kształtowaniu międzynarodowej współpracy walutowej. 37
18. Przedstawić mechanizm zadłużania się krajów rozwijających się i krajów Europy Środkowo-Wschodniej i scharakteryzuj następstwa narastania zadłużenia. 19. Omówić koncepcje rozwiązywania problemów zadłużenia. 20. Scharakteryzować rolę międzynarodowych instytucji finansowych w rozwiązywaniu problemu zadłużenia. 21. Wyjaśnić różnicę między pojęciami kryzys zadłużeniowy i kryzys walutowy i występujące między nimi zależności. Literatura 1. Zabielski K.: Finanse międzynarodowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 2. Lutkowski K.: Międzynarodowy system walutowy. Poltext, Warszawa 1996 3. Międzynarodowe rynki finansowe. Kryzysy finansowe. Praca zbiorowa pod red. J. Żabińskiej, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2002 4. Pawłowicz L., Wierzba R.: Rynki finansowe wobec procesów globalizacji. CeDeWu, Warszawa 2003 5. Małecki W., Sławiński A., Piasecki R., Żuławska U.: Kryzysy walutowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 38