sopot, gdynia i okolice

sopot, gdynia i okolice ALBUM - PRZEWODNIK

GDAŃSK SOPOT, GDYNIA I OKOLICE ZDJĘCIA: STANISŁAWA, JOLANTA I RAFAŁ JABŁOŃSCY TEKST: RAFAŁ JABŁOŃSKI

Str. 6-9 HISTORIA Str. 10-13 KALENDARIUM Str. 14-17 II WOJNA ŚWIATOWA Str. 18-19 SŁAWNI GDAŃSZCZANIE Str. 20-63 GŁÓWNE MIASTO Str. 64-75 STARE MIASTO Str. 76-85 WYSPY I DŁUGIE OGRODY Str. 86-91 STARE PRZEDMIEŚCIA Str. 92-95 POZOSTAŁE DZIELNICE Str. 96-101 OLIWA Str. 102-109 SOPOT Str. 110-115 GDYNIA Str. 116-127 OKOLICE

GDAŃSK HISTORIA Gdańsk, miasto położone nad Zatoką Gdańską, w pobliżu ujścia Wisły do Bałtyku, przez wieki był najbogatszym miastem Rzeczypospolitej. Jego początki sięgają czasów Mieszka I, który w latach 967-72 opanował tę część Pomorza. Na miejscu dzisiejszego Długiego Targu, w rozwidleniu wpadającej do Martwej Wisły Motławy założył on gród z przystanią portową. Nazwa osady, Gyddanzyc, zapisana po raz pierwszy w Żywocie św. Wojciecha, który gościł w Gdańsku przed wyprawą chrystianizacyjną do Prus, wywodziła się od słowa, jakim Prusowie określali Motławę. Jej rdzeń gd oznaczał błoto lub wilgoć. W okresie dynastii Piastów związki Gdańska z Polską były dość burzliwe. Rozbicie dzielnicowe państwa nie sprzyjało utrzymaniu więzi z Pomorzem Wschodnim. Dopiero po śmierci ostatniego z książąt pomorskich Mściwoja II Gdańsk przeszedł w ręce Przemysła II, który w 1295 roku koronował się na króla polskiego. W nocy z 13 na 14 listopada 1308 roku Krzyżacy podstępem opanowali Gdańsk, niszcząc doszczętnie osadę i mordując liczną grupę gdańszczan i rycerzy pomorskich. Bulla papieska z 1310 roku informowała o 10 tysiącach zabitych. Pozostałą część ludności słowiańskiej wysiedlono do osady Osiek, położonej na północ od grodu. Na miejscu zniszczonego grodu książęcego powstało tzw. Główne Miasto, odtąd kulturalnie i militarnie najważniejsza część aglomeracji miejskiej. W opasanym murami i fosami mieście przystąpiono do budowy ratusza i kościoła Mariackiego oraz zamku - siedziby zakonu krzyżackiego. W rejonie kościoła św. Elżbiety, na miejscu dawnej dzielnicy rzemieślniczej, powstało Stare Miasto, a na północ od niego krzyżackie Młode Miasto, konkurencyjne wobec Głównego Miasta. Związki mieszczan z zakonem krzyżackim nie były dość mocne. Często zdarzały się 1. Port na Motławie, F. A. Lohrmann, rok 1765.

tumulty, jak ten z 1363 roku, w czasie jarmarku dominikańskiego, z udziałem głównie ludności polskiej. Niechęć do zakonu znalazła swą kulminację w przystąpieniu Gdańska do antykrzyżackiego Związku Pruskiego, który w 1454 roku wypowiedział posłuszeństwo zakonowi. Gdańszczanie zajęli zbrojnie Wielki Młyn i zamek krzyżacki, który wkrótce zniszczyli. Na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 roku ziemie pomorskie włączone zostały do Polski przyjmując odtąd nazwę Prus Królewskich. Gdańsk uzyskał od Kazimierza Jagiellończyka szereg przywilejów zapisanych w Privilegia Casimiriana, m.in. wyłączność na handel zamorski Polski, a także prawo bicia własnej monety z wizerunkiem króla. Wszystkie odrębne człony miasta połączono w jeden organizm miejski podległy Radzie Głównego Miasta. Do herbu miasta wprowadzono koronę królewską, która świadczyć miała, aż do roku 1793, o trwałych związkach politycznych Gdańska z Polską. Ścisły związek z Rzeczypospolitą był gwarantem dobrobytu miasta. Toteż z wyjątkiem buntu przeciw królowi Stefanowi Batoremu w 1577 roku gdańszczanie wielokrotnie potwierdzali wierność Polsce. Tak działo się w czasie wojen szwedzkich w latach 1626-29 i 1655-60. W roku 1734, w czasie oblężenia przez wojska rosyjskie i saskie gdańszczanie w swoich murach chronili króla Stanisława Leszczyńskiego, 2. Pieczęć Świętopełka II. 3. Nabrzeże Motławy w 1925 roku. który listem podziękował obrońcom za ich bezprzykładną wierność. Wiek XVI przyniósł wiele zmian. Rozpowszechniły się nowe idee religijne, które w Gdańsku znalazły przyjazny grunt. Katolicyzm stał się religią marginalną, zaczął dominować luteranizm i kalwinizm. W architekturze i sztuce gotyk został zastąpiony przez styl renesansu przyjmujący, za sprawą związków z Niderlandami, formę manieryzmu, który stał się wizytówką miasta. Lata 1580-1650 zwane są złotym wiekiem Gdańska. Wznoszono nowe budowle municypalne, wybudowano ok. 300 spichrzy, powstawały dekoracyjne kamieniczki. W latach 1619-63 zbudowano zespół nowożytnych bastionów ziemnych, które okalały miasto, a dzięki kamiennej śluzie umożliwiały zatopienie przedpola miasta od strony Żuław. Rozbiory Polski przyniosły upadek miasta. W 1772 roku Gdańsk stracił na rzecz Prus swoje podmiejskie posiadłości oraz Hel i Szkarpawę. Mimo usilnych starań dyplomatycznych i zbrojnego oporu, w 1793 roku Prusacy opanowali Gdańsk, traktując go, przez cały okres okupacji, jako prowincjonalne miasto garnizonowe.

10 U schyłku wojny Gdańsk zmieniono w twierdzę. W czasie czterodniowego oblężenia Główne Miasto zrównane zostało z ziemią. Po wojnie miasto zasiedlono głównie przybyszami z kresów wschodnich, zajętych przez Rosjan. Byli to mieszkańcy przede wszystkim Wilna i okolic oraz Lwowa. Rozpoczęto odbudowę miasta, którą w ogólnym zarysie ukończono po dziesięciu latach. Pogarszające się nastroje społeczne w latach 70. doprowadziły w sierpniu 1980 roku do wybuchu niezadowolenia robotników. Na terenie Stoczni Gdań skiej rozpoczął się strajk, którego przywódcą został Lech Wałęsa. W następstwie porozumień podpisanych w Stoczni Gdańskiej utworzono NSZZ Solidarność. Gdańsk wraz z Sopotem i Gdynią stanowią zespolony organizm miejski zwany Trójmiastem. Poprzez rozwój terytorialny zatarły się dawne granice, choć zachowała się odrębność poszczególnych aglomeracji. Sopot, znana obecnie nadbałtycka miejscowość wypoczynkowa i uzdrowisko, już w XVI wieku peł 1. Domy przy ul. Długiej, J. C. Schultz, 1855-56 2. Wschodnia elewacja Bramy Złotej, wg. R. Curicke, rok 1687. W wyniku wojen napoleońskich gdańszczanie zyskali wolność. Pokojem w Tylży z 1807 roku Napoleon nadał Gdańskowi status wolnego miasta. Po klęsce pod Moskwą Rosjanie przez cały 1812 rok oblegali wojska polskie i francuskie broniące miasta. Do kapitulacji doszło na początku stycznia 1813 roku, a kongres wiedeński przekazał Gdańsk Prusom. Po I wojnie światowej mimo, starań Polski o powrót Gdańska do Rzeczypospolitej, na mocy traktatu wersalskiego utworzono w 1920 roku Wolne Miasto Gdańsk pod egidą Ligi Narodów, reprezentowanej przez Wielkiego Komisarza. Polsce pozostawiono m. in. prowadzenie polityki zagranicznej, włączenie miasta do polskiego obszaru celnego, utrzymywanie poczty oraz zarząd portu. Polska mogła również na półwyspie Westerplatte utrzymywać garnizon wojskowy. Tu też dnia 1 września 1939 roku salwy z pancernika Schleswig-Holstein oznajmiły początek II wojny światowej. Gdańsk przyłączono do Niemiec, a ludność polskiego pochodzenia wymordowano, umieszczono w obozach koncentracyjnych lub wysiedlono.

11 3. Sala w Ratuszu Głównego Miasta, J. C. Schultz, 1855-56. 4. Wnętrze Dworu Artusa, J. C. Schultz, 1855-56 nił podobne funkcje. Za zgodą właścicieli, cystersów z Oliwy, bogaci gdańscy patrycjusze budowali tu swoje letnie rezydencje. Jednak dopiero za sprawą przybyłego w 1808 roku, wraz z Napoleonem, francuskiego lekarza wojskowego Jeana George a Haffnera stał się kurortem w dzisiejszym tego słowa znaczeniu. Dzięki Haffnerowi wybudowano molo, łazienki i domy zdrojowe, a lekarze zaczęli zalecać swoim pacjentom kąpiele morskie. Gdynia, chociaż jej historia sięga VII wieku n.e., kiedy zbudowano tu pierwsze osady obronne, szczególny rozwój zawdzięcza budowie portu w początkach Drugiej Rzeczypospolitej w 1922 roku.

KALENDARIUM 2. Widok Gdańska z Grodziska. F. Hogenberg. 1573 rok. 12 V- na tym terenie osiedlili się Słowianie. VII w. - powstanie pierwszej osady rybackiej. X w. - książęta kaszubscy założyli zamek obronny. 967-72 - przyłączenie Pomorza do Polski przez księcia Mieszka I. 970-980 - budowa warowni u ujścia Wisły przez Mieszka I. 27 marca 997 - biskup praski Wojciech zatrzymał się w Gdańsku w czasie swej wyprawy misyjnej do Prus. Na miejscu odprawionej przez niego mszy powstał kościół św. Wojciecha. 997 - w żywocie św. Wojciecha, spisanym przez Jana Kanapariusza, po raz pierwszy pojawiła się nazwa miasta Gdańsk (Gyddanyzc urbs). 1186 - sprowadzenie cystersów do Oliwy. 1219 - książę pomorski uniezależnił Pomorze Gdańskie od Polski. 1260 - przywilej papieski organizowania jarmarków św. Dominika. 1263 - nadanie Gdańskowi praw miejskich lubeckich. 1308 - oblężenie miasta przez Marchię Brandenburską. Wezwani na pomoc Krzyżacy zajęli Gdańsk dokonując rzezi jego mieszkańców. 1320-1321 - sąd papieski wydał wyrok nakazujący Krzyżakom zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego, zignorowany przez zakon. 1327-36 - budowa Ratusza Głównego Miasta. 1340 - rozpoczęcie budowy zamku wysokiego. 1343 - przyznanie Głównemu Miastu praw miejskich 1361 - Gdańsk zostaje członkiem Związku Miast Hanzeatyckich. 1363 - budowa pierwszego dużego żurawia na nabrzeżu Motławy. 1377 - lokacja Starego Miasta na prawie chełmińskim. 1380 - Krzyżacy przy ujściu Motławy do Martwej Wisły zbudowali Młode Miasto, które miało być konkurencją dla reszty Gdańska. 1410 - po bitwie grunwaldzkiej rada miejska przyjęła zwierzchność króla Władysława Jagiełły. 1440 - Gdańsk przystąpił do Związku Pruskiego wymie 3. Talar z 1577 roku. 1. Plan Gdańska z XVII wieku.

4. Widok Gdańska z 1628 roku. rzonego przeciw Zakonowi. 1454 - wybuch powstania przeciw Krzyżakom. Wypowiedzenie posłuszeństwa zakonowi przez Związek Pruski, na którego wniosek król Kazimierz Jagiellończyk wydał akt inkorporacji Pomorza Gdańskiego i Gdańska do Polski. 1463 - flota gdańsko-elbląska pokonała krzyżaków na Zalewie Wiślanym. 1466 - pokój toruński przekazał Pomorze Gdańskie z Warmią Polsce. 1473 - Gdański statek Piotr z Gdańska zaatakował, u wybrzeży Anglii florencko-burgundzką galerę. San Matteo, na której zdobyto wielkie łupy. Najcenniejszym z nich był obraz Hanasa Memlionga Sąd Ostateczny, przekazany kościołowi Mariackiemu. 1525 - tumult gdański - powstanie protestanckiej mniejszości przeciwko władzom miasta. 1526 - interwencja króla I Starego, który zwiększył prawa swojego burgrabiego. 1557 - równe prawa dla protestantów nadane przez króla Zygmunta Augusta. 1560-70 - przybywają do miasta protestanci prześladowani w Holandii: m.in. mennonici. 1576-77 - odmowa złożenia przysięgi królowi Stefanowi Batoremu spowodowała wojnę, która zakończyła się kompromisem zachowującym autonomię Gdańska. 1626-29 - wojna polsko-szwedzka, 28 listopada odbyła się morska bitwa pod Oliwą, w której zwyciężyła flota polska. 1633 - powstała fontanna Neptuna. 1640 - Jan Heweliusz zbudował w Gdańsku swoje obserwatorium. 1650 - początki powstania wyspy Westerplatte z naniesionego przez Wisłę piasku. 6. Plan Starego Miasta z 1687 roku. P. Willer. 13 5. Panorama Gdańska z 1635 roku. J. Hofmann.

II WOJNA ŚWIATOWA 16 1. Westerplatte z 1939 roku. WESTERPLATTE 2. Schleswig-Holstein w czasie ostrzału Westerplatte. Dnia 1 września 1939 roku, o godz. 4:48 cumujący naprzeciwko Westerplate pancernik Schleswig-Holstein rozpoczął ostrzał polskiej placówki wojskowej, zaczynając II wojnę światową. Westerplatte jest półwyspem znajdującym się przy ujściu Martwej Wisły do Zatoki Gdańskiej, który pojawił się w II połowie XVII wieku jako drobna mielizna utworzona z piasków naniesionych przez rzekę. Z czasem przekształciła się ona w wyspę, a później półwysep nazywane Weste Platte, czyli zachodnia płyta, ponieważ znajdowała się po zachodniej stronie ujścia. W 1924 roku Liga Narodów przyznała ten teren Polsce, a w 1925 pozwoliła na umieszczenie na półwyspie strażnicy wojskowej. Od 1926 roku Funkcjonowała tu Wojskowa Składnica Tranzytowa, która pełniła rolę składu amunicji i wartowni. Na terenie Westerplatte znajdowało się 88 polskich żołnierzy, wymienianych co pół roku. Latem 1939 roku zwiększono skład do 210 osób. Oprócz magazynów zbudowano tu koszary oraz cztery żelbetowe wartownie. W 1938 roku komendantem strażnicy został major Henryk Sucharski, a dowódcą wartowni kapitan Franciszek Dąbrowski. Ostrzał artyleryjski z pancernika poprzedził szturm jednostek piechoty, które próbowały wedrzeć się na teren

5. Niemcy w czasie działań bojowych na Westerplatte. 17 3. Pomnik Obrońców Westerplatte. strażnicy od strony południowej. Silna obrona zaskoczyła Niemców, którzy zmuszeni zostali do wycofania się i podjęcia dalszego ostrzału artyleryjskiego. Plan błyskawicznego zajęcia półwyspu, oparty na znacznej przewadze 4. Kapitulacja załogi Westerpaltte. ogniowej, nie powiódł się. W związku z tym Niemcy 2 września wprowadzili do ataku lotnictwo bojowe, które zrzuciło na strażnicę setki ton bomb zamierzając zniszczyć rzekome bunkry podziemne. Ostrzał ze wszystkich rodzajów broni artyleryjskiej oraz działania saperskie w następnych dniach nadwyrężyły znacznie możliwości obrony półwyspu. W dniu 7 września wobec wyczerpania załogi oraz braku amunicji o 10:15 major Sucharski ogłosił kapitulacje strażnicy. W dowód uznania jego odwagi pozwolono mu pozostawić szablę przy boku. Po stronie polskiej śmierć poniosło 15 żołnierzy, pozostali umieszczeni zostali w niemieckich obozach jenieckich, gdzie niektórzy przebywali do 1945 roku. Część zwolniona ze względów zdrowotnych uczestniczyła w partyzantce. Po stronie przeciwnej zginęło od 300 do 400 osób.

ZNANI GDAŃSZCZANIE Jan Dantyszek (1485-1548) Właściwie Johann(es) von Hoefen z pochodzenia Niemiec, który osiedlił się na Warmii, a później w Gdańsku. Biskup chełmiński i warmiński, podróżnik, dyplomata dworu Zygmunta Starego, a przede wszystkim poeta doby renesansu, piszący po polsku i łacinie. Jego najbardziej znanym dziełem jest poemat Nagrobek sobie samemu. 20 Jan Heweliusz (1611-87) Wybitny astronom mieszkający w Gdańsku. W 1640 roku założył obserwatorium astronomiczne z wykonanymi własnoręcznie przyrządami. Pod Gdańskiem Heweliusz zbudował teleskop o długości 50 m, największy wówczas na świecie. Sporządził mapę powierzchni Księżyca i odkrył dziewięć komet. 3. Obserwatorium Jana Heweliusza.

Gabriel Daniel Fahrenheit (1686-1736) Fizyk i inżynier urodzony w Gdańsku. Zajmował się produkcją termometrów, w których po raz pierwszy zastosował rtęć. W 1725 roku zaproponował swoją skalę temperatury zwaną Farenheita. Wartość O o F była najniższą temperaturą, która miała miejsce w Gdańsku w 1709 roku (-18 o C), 100 o F (37,8 o C) było temperaturą ciała naukowca (miał wtedy stan podgorączkowy), a 212 o F była temperaturą wrzenia wody. Skala ta przyjęła się w niektórych krajach anglosaskich. Arthur Schopenhauer (1788-1860) Filozof urodzony w Gdańsku, w 1793 roku po zajęciu miasta przez Prusy wyprowadził się do Hamburga, potem do Weimaru gdzie studiował filozofię i gdzie obronił doktorat. Najważniejszym jego dziełem jest Świat jako wola i wyobrażenie wydane w 1819 roku. Dowodził w nim, że świat jest jedynie wyobrażeniem naszego umysłu, a jedyną rzeczą nad którą możemy zapanować to własna wola. Günter Grass (1927) Pisarz niemiecki urodzony w Gdańsku. W czasie II wojny światowej dobrowolnie uczestniczył w formacjach wojskowych, biorąc udział w walkach. Jego twórczość pisarska związana jest w dużej części z Gdańskiem. Najbardziej znana jest Trylogia Gdańska: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie lata. Jego związki z miastem docenione zostały w 1993 roku przyznaniem honorowego obywatelstwa Gdańska. W 1999 roku Grass otrzymał z rąk Szwedzkiej Akademii literacką Nagrodę Nobla. 4. Lech Wałęsa. 5. Arthur Schopenhauer. Lech Wałęsa (1943) Polski działacz związkowy i polityk, z zawodu elektryk. W czasie strajków w grudniu 1970 roku był jednym z jego przywódców. W sierpniu 1980 roku stanął na czele Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej. Strajk ten doprowadził do podpisania porozumień sierpniowych. W 1981 roku został pierwszym przewodniczącym NZZ Solidarność. 13 grudnia 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego podlegał internowaniu, aż do listopada 1982 roku. W 1983 roku Szwecka Akademia przyznała Wałęsie Pokojową Nagrodę Nobla, którą odebrała jego żona Danuta. W 1990 roku doszło w Polsce do wolnych wyborów, które wygrał Lech Wałęsa. 21 6. Ławeczka Grassa w Gdańsku Wrzeszczu z postacią Oskara z powieści Blaszany Bębenek (pl. Wybickiego).

GŁÓWNE MIASTO 1 22 2 1-3. W XIII wieku, na południe od wczesnośredniowiecznego grodu i handlowo-rzemieślniczego podgrodzia, powstała osada kupiecka, która stała się zalążkiem późniejszego Głównego Miasta. Rozwinęła się ona wzdłuż dzisiejszej ulicy Długiej oraz Długiego Targu. Wybudowano tu kościół Mariacki i przystań na Motławie. 3 1756

4 4. Początkiem Drogi Królewskiej biegnącej ulicą Długą aż do Zielonej Bramy jest Brama Wyżynna. Powstała ona w latach 1571-76 jako element fortyfikacji, zbudowanych przez Hansa Kramera wzdłuż zachodniej granicy miasta. Dzisiejszy wygląd zachodniej elewacji obłożonej imitacją grubo ciosanych bloków budynek zawdzięcza przebudowie przeprowadzonej w 1588 roku przez Willema van den Blocke. 5 6 5-6. Budynek Katowni i Wieża Więzienna powstały w XIV wieku jako element średniowiecznych obwarowań Głównego Miasta. Kilkakrotnie przebudowywane w XV i XVI wieku, swą dzisiejszą, manierystyczną formę uzyskały dzięki pracom prowadzonym przez Antona van Obbergena do 1604 roku. 7-8. Siedzibę Bractwa św. Jerzego zbudowano, pod kierunkiem Hansa Glotaua, w latach 1487-94, w stylu XVwiecznej architektury flamandzkiej. W 1566 roku na szczycie budowli ustawiono figurę św. Jerzego zabijającego smoka. 7 8

1 24 2 3 1-3. Złota Brama, która zastąpiła XIV-wieczną Bramę Długouliczną, powstała w latach 1612-14 według projektu Abrahama van den Blocke. Budowla nawiązująca do rzymskich łuków triumfalnych, otrzymała dekorację manierystyczną. 4. Baszta Narożna jest elementem fortyfikacji, które w marcu 1343 roku zaczęli budować Krzyżacy wokół Głównego Miasta. Obok znajdują się Baszta Szultza oraz XIV-wieczna Baszta Browarna. 4

5 6 5-6. Droga Królewska - ulica Długa i Długi Targ - jest najbardziej reprezentacyjnym traktem Gdańska. Nazwa upamiętnia przejazdy tym szlakiem królów polskich odwiedzających Gdańsk. Bogaci patrycjusze wznosili tu ozdobne kamienice, a władze miejskie ulokowały tu ratusz - siedzibę rady. 7. Manierystyczny dom Ferberów przy ulicy Długiej 28 zbudowany został w 1560 roku przez Konstantego Ferbera, przedstawiciela bogatej, patrycjuszowskiej rodziny gdańskiej. Attyka wieńcząca fasadę udekorowana jest herbami Polski, Prus Królewskich i Gdańska. 25 7 8. Dom Uphagena przy ulicy Długiej 12 powstał na miejscu wcześniejszej kamienicy w latach 1776-79, a wyposażanie wnętrz ukończono w 1787 roku. Ta reprezentacyjna budowla łączy cechy późnego baroku, rokoka i wczesnego klasycyzmu. Dzięki decyzji właściciela Jana Uphagena stała się siedzibą Muzeum Domu Mieszczańskiego. 8

32 1

2 3 4 33 1. Fontannę Neptuna, patrona mórz i nawigacji, wzniesiono przed ratuszem na Długim Targu w 1633 roku jako symbol dobrobytu miasta. Na otaczającej ją kracie widnieją herby Gdańska i polskie orły. 2. Figura Hermesa stoi przed Dworem Artusa, na dachu restauracji Piwniczka Rajców. 3-4. Dwór Artusa z lat 1478-81 był miejscem spotkań zamożnych mieszczan, wyznających ideały rycerzy Okrągłego Stołu z dworu króla Artura. Fasada przebudowana w latach 1616-17 przez Abrahama van den Blocke łączy cechy gotyku i renesansu. Trójnawowe, halowe wnętrze, ozdobione gwiaździsto-palmowym sklepieniem, wsparto na czterech granitowych kolumnach. 5 5. Renesansowy piec kaflowy, wysoki na 12 metrów, ustawiony w narożu wielkiej sali Dworu Artusa, jest dziełem Georga Stelznera. Kafle malowane przez mistrza Josta przedstawiają władców europejskich, herby oraz personifikacje cnót i planet.

1 1-2. Plebania, znajdująca się na tyłach kościoła Mariackiego powstała w 1518 roku. 54 3. Barokowa Kaplica Królewska powstała przy kościele Mariackim w latach 1678-81 na zlecenie króla Jana III Sobieskiego. Projekt Tylmana z Gameren realizowany był przez budowniczego gdańskiego Barthela Ranischa. Elewację frontową przyozdobił kamienną dekoracją Andreas Schlüter młodszy. 2 3

55

76 1 2 1. Budynek Poczty Polskiej był świadkiem bohaterskich walk polskich pocztowców 1 września 1939 roku. 2. Na Podwalu Staromiejskim stoi pomnik Tym co za Polskość Gdańska. Upamiętnia on Polaków, którzy zginęli walcząc o polskość Gdańska w latach 1308-1945. Dzieło Wawrzyńca Sampa oraz Wiesława Pietronia powstało w 1969 roku. 3-4. Pomnik Poległych Stoczniowców, ustawiony nieopodal bramy Stoczni Gdańskiej, poświęcony jest pamięci stoczniowców poległych w czasie pacyfikacji strajku z grudnia 1970 roku. W 1980 roku po strajku i powstaniu Solidarności władze pozwoliły na postawienie monumentu. Wykonany został przez samych stoczniowców. 3

4 77

STARE PRZEDMIEŚCIA 1 88 3 2 1-2. Kościół św. Trójcy, wraz z przylegającymi budynkami, wznieśli w latach 1420-1514 franciszkanie, którzy przybyli na Stare Przedmieście rok wcześniej. Rozwój reformacji doprowadził do upadku zgromadzenia zakonnego, które w 1556 roku kościół i zabudowania klasztorne przekazało miastu. 3. Na południe od Głównego Miasta, poza murami obronnymi, w drugiej połowie XIV wieku powstało duże osiedle gdzie budowano oraz naprawiano statki i łodzie. Zniszczenia z 1945 roku oszczędziły jedynie kilka zabytkowych obiektów 4. W XVII wieku do kościoła, od strony zachodniej, dobudowano ryglowy dom galeriowy. 4

4 5 6 4. Trójnawowe wnętrze świątyni, zakończone prezbiterium, które w początkach istnienia było samodzielnym kościołem Wieczerzy Pańskiej, wypełnione jest znakomitymi zabytkami sztuki gdańskiej. 5. W kościele św. Trójcy obejrzeć można najstarszą zachowaną ambonę w Gdańsku pochodzącą z 1541 roku. 6-7. W zakończeniu nawy południowej kościoła św. Trójcy, w 1480 roku dobudowano, na zlecenie króla Kazimierza Jagiellończyka, kaplicę św. Anny, która służyć miała mieszkańcom Gdańska polskiego pochodzenia. 89 7

OLIWA 1 2 Oliwa, dzisiejsza dzielnica Gdańska położona między Wrzeszczem a Sopotem, swe istnienie zawdzięcza cystersom sprowadzonym tu w 1186 roku przez księcia Sambora. Wokół zabudowań klasztornych rozlokowała się wieś, która w 1874 roku otrzymała prawa miejskie. 98 3 1-2. Pałac Opacki w Oliwie istniał już w XV wieku. W wieku XVIII dodano do parterowego budynku dwa skrzydła. W latach 1754-60, na zlecenie opata Jacka Rybińskiego, dobudowano piętro i całość przekształcono w stylu rokoka. Obecnie mieści się tu Muzeum Narodowe gromadzące zbiory sztuki współczesnej. 3-4, str. 98-99. Park Oliwski im. Adama Mickiewicza, o powierzchni 13 hektarów, zaprojektowany został dla powstającej w końcu XVII wieku rezydencji opata oliwskiego. Dzisiejszy kształt, będący modnym wówczas wyobrażeniem ogrodu chińskiego, nadał mu Jan Jerzy Saltzmann w końcu XVIII wieku. 4 1765

5 6 5-7. Już w końcu XII wieku zakon cystersów rozpoczął prace nad budową kościoła. Świątynia ta miała cechy romańskie, które dziś znaleźć można w partiach przyziemia. W wieku XIII i XIV powstała gotycka budowla, która zachowała swój układ przestrzenny do dziś. Podczas barokowej przebudowy w XVII i XVIII wieku dodano między innymi portal główny i hełmy wież. Wnętrze także wzbogacono wówczas o wiele elementów dekoracyjnych z których najciekawszy jest monumentalny ołtarz główny z 1693 roku. W jego środku umieszczono obraz przedstawiający patronów zakonu Marię i św. Bernarda, pędzla Andreasa Stecha 7 99

124

125