This guide is in Polish

This guide is in Polish

Twoje prawa w Irlandii Północnej Przewodnik dla pracowników z następujących krajów: Czechy Estonia Węgry Łotwa Litwa Polska Słowacja Słowenia Przewodnik w języku polskim

Spis treści Strona Wstęp... 3 Jak używać tego przewodnika... 4 Słowniczek pojęć... 5 Praca w Zjednoczonym Królestwie... 8 Zasiłki socjalne... 12 Prawa mieszkaniowe... 21 Prawo pracy... 29 Opieka zdrowotna... 41 Prawa człowieka i równouprawnienie... 47 Prawa obywatelskie... 50 Edukacja... 55 Głosowanie... 59

Twoje prawa w Irlandii Północnej 2006 ISBN 1 903681 61 B Opracowane przez ANIMATE, Centrum Prawne i Komisję Praw Człowieka Irlandii Północnej Wydawca: Komisja Praw Człowieka Irlandii Północnej

Wstęp Celem tego przewodnika jest pomoc pracownikom zagranicznym w zrozumieniu praw przysługujących im w Irlandii Północnej i zapewnienie, że w przypadku trudności w dostępie do tych praw otrzymają właściwą poradę. Przewodnik ten zajmuje się szeregiem spraw ważnych tak dla pracowników jak i ich rodzin. Pod koniec każdego rozdziału znajduje się lista kontaktów, które mogą okazać się przydatne jeśli zajdzie potrzeba uzyskania dodatkowych informacji czy porady w przypadku doświadczenia trudności. W tej serii wydano trzy przewodniki, prosimy upewnić się, że używasz właściwego. W tym celu zapoznaj się z treścią rozdziału Jak używać tego przewodnika. Przewodniki opracowane zostały przez ANIMATE, Centrum Prawne i Komisję Praw Człowieka Irlandii Północnej z pomocą funduszy zapewnionych przez Biuro Office of the First Minister and Deputy First Minister. Odpowiednie agencje rządowe zaaprobowały treść rozdziałów im poświęconych. Przewodniki te mogą okazać się przydatne dla osób i instytucji dostarczających usług, pomocy czy porad dla pracowników zagranicznych. Chcielibyśmy podziękować Służbom d/s Praw Mieszkaniowych za pomoc w napisaniu rozdziału Prawa mieszkaniowe. Mamy nadzieję, że przewodnik ten okaże się użyteczny i że podczas twojego pobytu w Irlandii Północnej skorzystasz z przysługujących ci praw. Przewodnik dostępny jest w następujących językach: angielskim, łotewskim, litewskim, słowackim i polskim. Jeśli potrzebujesz dodatkowych egzemplarzy tego przewodnika lub innych z tej serii prosimy o kontakt z jedną z poniższych organizacji: Komisja Praw Człowieka dla Irlandii Północnej (Northern Ireland Human Rights Commission) Temple Court, 39 North Street Belfast BT1 1NA Telefon (028) 9024 3987 Email information@nihrc.org Strona internetowa www.nihrc.org Centrum Prawne dla Irlandii Północnej (Law Centre (NI)) 124 Donegall Street, Belfast BT1 2GY Telefon (028) 9024 4401 Fax (028) 9023 6340 Email admin.belfast@lawcentreni.org Strona internetowa www.lawcentreni.org Centrum Prawne dla Irlandii Północnej Biuro Okręgu Zachodniego (Law Centre (NI) Western Area Office) 9 Clarendon Street, Derry/Londonderry BT48 7EP Telefon (028) 7126 2433 Fax (028) 7126 2343 Email admin.derry@lawcentreni.org Strona internetowa www.lawcentreni.org Informacje zawarte w tym przewodniku pochodzą z października 2006

Jak używać tego przewodnika W tej serii wydano trzy przewodniki dla pracowników w Irlandii Północnej: Przewodnik dla pracowników z Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii (wyłączając pracowników krajów A8, którzy przepracowali w Zjednoczonym Królestwie mniej niż 1 rok) Przewodnik dla pracowników krajów A8, którzy przepracowali w Zjednoczonym Królestwie mniej niż 1 rok Przewodnik dla pracowników zatrudnionych na podstawie pozwoleń o pracę Informacje zawarte w tym Przewodniku podzielone zostały na rozdziały poświęcone różnym zagadnieniom tak abyś lepiej zrozumiał przysługujące ci prawa. Poszczególne rozdziały nie mają na celu zapewnić wyczerpujących informacji na dany temat, zajmują się jedynie problemami najczęściej napotykanymi przez pracowników w Irlandii Północnej. Informacje zawarte w tym Przewodniku odnoszą się jedynie do Irlandii Północnej a nie do Republiki Irlandii, w której obowiązują zupełnie inne prawa. Warto też zauważyć, że chociaż prawa imigracyjne są takie same dla całego Zjednoczonego Królestwa, inne prawa mogą się nieznacznie różnić w różnych jego częściach, dlatego radzimy zasięgnąć dodatkowej porady jeśli planujesz przenieść się do Anglii, Szkocji czy Walii. Posługiwanie się tym przewodnikiem Informacje zawarte w naszych przewodnikach skompilowane zostały na podstawie twojego statusu imigracyjnego w Zjednoczonym Królestwie. Istotne jest abyś posługiwał się odpowiednim z nich. W wielu wypadkach prawa przysługujące ci w Zjednoczonym Królestwie zależą od kraju z jakiego pochodzisz. Na przykład, jeśli jesteś pracownikiem zatrudnionym na podstawie *pozwolenia o pracę* powinieneś przeczytać Przewodnik dla pracowników zatrudnionych na podstawie pozwoleń o pracę. Uwaga pracownicy krajów grupy A8 Jeśli jesteś obywatelem jednego z krajów, które przyłączyły się do Unii Europejskiej w maju 2004 (nie dotyczy Cypru i Malty) i zamierzasz przyjechać do Zjednoczonego Królestwa w celu zatrudnienia lub poszukiwania zatrudnienia, lub jeśli legalnie przepracowałeś w Zjednoczonym Królestwie mniej niż rok powinieneś zapoznać się z treścią tego przewodnika. Pomimo tego, że jesteś obywatelem kraju należącego do *Europejskiego Obszaru Gospodarczego* istnieją pewne ograniczenia nałożone na prawa przysługujące ci w Zjednoczonym Królestwie do czasu legalnego przepracowania pełnego roku. Natomiast po przepracowaniu tego okresu nie wszystkie rozdziały tego Przewodnika będą cię dotyczyć. Powinieneś w takim wypadku zapoznać się z treścią Przewodnika dla pracowników z Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii. Kraje grupy A8, nazywane też *Państwami przystępującymi* to: Czechy,Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia.

Wyjaśnienie pojęć i wyrażeń Przewodnik ten z konieczności posługuje się złożonymi czy technicznymi określeniami, które nie są używane w codziennym języku. Takie pojęcia i wyrażenia oznaczone są w przewodniku gwiazdkami ** i w większości wypadków ich znaczenie jest jasno objaśnione w danym rozdziale. Dodatkowo, przewodnik zawiera Słowniczek pojęć, który wyjaśnia znaczenie niektórych określeń. Organizacje zajmujące się poradą i wsparciem W wielu wypadkach przewodnik poleca zasięgniecie dodatkowej porady i wtedy dołączona jest również lista pomocnych organizacji i ich danych kontaktowych. Organizacje te służą poradą nieodpłatnie. Jeśli zadzwonisz pod jeden z podanych numerów telefonicznych, w większości wypadków informacja dostępna będzie w języku angielskim (chyba, że podane jest inaczej). Nie powinno cię to zniechęcać do skontaktowania się z daną organizacją, jako że w większości wypadków osoba po drugiej stronie telefonu będzie miła i pomocna niezależnie od twoich zdolności językowych. Jeśli dzwonisz w celu umówienia się na wizytę, możliwe, że dana organizacja będzie w stanie zapewnić ci tłumacza. Możesz też poprosić znajomego o telefon w twoim imieniu lub przyprowadzić go ze sobą na spotkanie. Jak zamówić dodatkowe egzemplarze tego przewodnika? Jeśli napotkałeś trudności w zdobyciu dodatkowych egzemplarzy tego przewodnika lub potrzebujesz innego przewodnika z tej serii, prosimy o kontakt z jedną z poniższych organizacji: Komisja Praw Człowieka dla Irlandii Północnej (Northern Ireland Human Rights Commission) Telefon (028) 9024 3987 Email information@nihrc.org Centrum Prawne dla Irlandii Północnej (Law Centre (NI)) Telefon (028) 9024 4401 Email admin.belfast@lawcentreni.org Centrum Prawne dla Irlandii Północnej Biuro Okręgu Zachodniego (Law Centre (NI) Western Area Office) Telefon (028) 7126 2433 Email admin.derry@lawcentreni.org Adresy, numery faksów oraz strony internetowe tych organizacji znajdziesz na stronie 3 tego przewodnika.

Słowniczek pojęć Słowniczek ten podaje jedynie krótkie wyjaśnienia niektórych terminów technicznych używanych w przewodniku. Szczegółowe wyjaśnienia znajdziesz w odpowiednich rozdziałach. Kraje Przystępujące/ obywatele krajów grupy A8 (Accession States/A8 nationals) w Zjednoczonym Królestwie określenia tego używa się w odniesieniu do 8 z 10 krajów, które przystąpiły do Unii Europejskiej w maju 2004 roku. Są to: Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Słowacja i Słowenia. Jeśli jesteś obywatelem jednego z tych krajów w Zjednoczonym Królestwie określany jesteś jako obywatel Kraju Przystępującego/ Kraju grupy A8. Wspólny Obszar Podróżowania (Common Travel Area) - Zjednoczone Królestwo (włączając Irlandię Północną), Republika Irlandii, Wyspa Man oraz wyspy Channel. Oznacza to, że pomiędzy krajami tego obszaru nie ma kontroli paszportowych dla obywateli brytyjskich i irlandzkich. Pozwolenie na wjazd (Entry clearance) obywatele niektórych krajów muszą przejść przez specjalną procedurę zanim uzyskają pozwolenie na przekroczenie granicy Zjednoczonego Królestwa. Europejski Obszar Gospodarczy (European Economic Area) obejmuje następujące kraje: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Niemcy, Grecja, Węgry, Islandia, Irlandia, Włochy, Łotwa, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Hiszpania, Szwecja i Zjednoczone Królestwo. Urząd Podatkowo-Skarbowy (Jej Królewskiej Mości) (Her Majestey s Revenue and Customs) oficjalna nazwa urzędu podatkowego w Zjednoczonym Królestwie. Home Office brytyjskie ministerstwo spraw wewnętrznych odpowiedzialne za sprawy imigracji. Ubezpieczenie Społeczne (National Insurance) podatek odprowadzany od poborów w w Zjednoczonym Królestwie jest przeznaczany na opłacenie niektórych zasiłków socjalnych (zobacz poniżej). Numer Ubezpieczenia Społecznego (National Insurance Number)- numer wydawany przez Agencję Ubezpieczeń Społecznych, o który musisz wystąpić jeśli planujesz pracować w Zjednoczonym Królestwie lub starasz sie o zasiłki socjalne (zobacz poniżej). Urząd Mieszkaniowy Irlandii Północnej (Housing Executive) agencja rządowa odpowiedzialna za przyznawanie mieszkań komunalnych a także wspomaganie bezdomnych.

Fundusze publiczne (public funds) odnosi się do pewnych funduszy zapewnianych przez rząd, takich jak zasiłek dla bezrobotnych. Jeśli przebywasz w w Zjednoczonym Królestwie na podstawie pozwolenia o pracę nie możesz starać się o takie fundusze. Szczegółowe informacje znajdziesz w rozdziale Zasiłki socjalne. Agencja pośrednictwa pracy (Recruitment Agency) przedsiębiorstwo zajmujące się rekrutacją osób i szukaniem pracy. Wydalić/ wydalenie (remove/removal) rząd ma prawo usunąć obywatela obcego kraju ze Zjednoczonego Królestwa i deportować go w inne miejsce (zwykle do jego/jej kraju rodzinnego) jeśli przebywa w UK nielegalnie lub nie ma prawa wjazdu do w Zjednoczonego Królestwa. Karta rezydenta/ certyfikat rejestracyjny (residence card/registration certificate) dokument wydawany przez Home Office potwierdzający, że masz prawo pobytu w Zjednoczonym Królestwie (źródło: www.ukvisas.gov.uk) Agencja Ubezpieczeń Społecznych (Social Security Agency) agencja rządowa odpowiedzialna za wydawanie numerów ubezpieczenia społecznego i zasiłki socjalne (zobacz poniżej). Zasiłki socjalne (social security benefits) pomoc pieniężna wypłacana przez rząd osobom w trudnej sytuacji finansowej. Wiza (visa) pozwolenie na wjazd do Zjednoczonego Królestwa, zwykle ma postać pieczątki wbijanej do paszportu. Pozwolenie na pracę (work permit) pozwolenie wydawane przez wydział Home Office - Work Permits (UK) umożliwiające obywatelom spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego pracę na terenie Zjednoczonego Królestwa u konkretnego pracodawcy. Program Rejestracji Pracowników (Worker Registration Scheme) program, na podstawie którego obywatele krajów grupy A8 muszą zarejestrować swoje zatrudnienie w Home Office przez okres pierwszych 12 miesięcy. Nie odnosi się do osób prowadzących własną działalność gospodarczą.

Praca w Zjednoczonym Królestwie Czy mogę przyjechać do Zjednoczonego Królestwa w poszukiwaniu pracy? Jako obywatel jednego z krajów grupy *A8* masz prawo przyjechać do Zjednoczonego Królestwa w poszukiwaniu pracy. Nie musisz prosić o zgodę na wjazd władz Zjednoczonego Królestwa, ani nie potrzebujesz *wizy*. Natomiast, przy wjeździe okazać musisz paszport lub dowód osobisty. Kiedy mogę zacząć szukać pracy Możesz zacząć szukać pracy od razu po przyjeździe, natomiast do pracy potrzebny ci będzie *numer ubezpieczenia społecznego*. Szczegółowe informacje jak otrzymać ten numer znajdziesz w rozdziale Zasiłki socjalne. Jaki jest następny krok po znalezieniu pracy? Po znalezieniu pracy niezbędne jest zarejestrowanie się w brytyjskim urzędzie spraw wewnętrznych *Home Office* (ministerstwo odpowiedzialne za imigrację) w *Programie Rejestracji Pracowników* (WRS). Aby to zrobić musisz wypełnić formularz rejestracyjny, który zamówić można telefonicznie (po angielsku), tel. 08705 210 224 lub pobrać ze strony internetowej: www.workingintheuk.gov.uk (należy szukać pod schemes and programmes for Worker Registration Schemes a następnie pod application form ). Jeśli prowadzisz własną działalność gospodarczą lub praca nie jest głównym celem twojego pobytu w Zjednoczonym Królestwie możliwe, że nie potrzebujesz rejestracji. Powinieneś jednak upewnić się i zasięgnąć specjalistycznej porady. Kiedy powinienem się zarejestrować? Należy to zrobić w przeciągu miesiąca od rozpoczęcia pracy, w przeciwnym wypadku twoje zatrudnienie stanie się nielegalne i możesz stracić pracę. Ważne jest dlatego abyś zarejestrował się jak najszybciej po rozpoczęciu pracy. Co zawiera formularz rejestracyjny? Na formularzu rejestracji w Programie Rejestracji Pracowników musisz podać swoje imię i nazwisko, datę urodzenia, obywatelstwo a także dane dotyczące zatrudnienia. Jeśli rejestrujesz się po raz pierwszy będziesz musiał również wysłać: Paszport lub dowód osobisty (należy wysłać oryginały) List od pracodawcy potwierdzający zatrudnienie Dwa zdjęcia paszportowe Opłatę w wysokości 70

Pracodawcy nie powinni pobierać żadnych opłat za napisanie listu, a niektórzy pomagają nawet w wypełnieniu aplikacji. Pracodawca nie powinien domagać się zapłaty za pomoc ponieważ łamie on prawo jeśli twoje zatrudnienia nie jest zarejestrowane. Natomiast rejestracja w *Home Office* i wysłanie niezbędnych dokumentów należy do twoich obowiązków. Jak powinienem wysłać aplikację? Powinieneś wysłać podanie specjalną przesyłką (special delivery). Dobrym pomysłem jest również zrobienie kserokopii paszportu czy dowodu osobistego przed wysłaniem oryginałów. Jak długo będę czekał na decyzję? Home Office zapewnia, że procedura trwa około trzech tygodni i po tym czasie twój paszport powinien być odesłany. Po zarejestrowaniu otrzymasz Kartę Rejestracyjną Pracownika, na której będzie twoje zdjęcie oraz numer referencyjny. Jest to jedyny dokument potwierdzający twoje legalne zatrudnienie w Zjednoczonym Królestwie. Czy mogę zmienić pracę? Możesz zmienić pracę w każdej chwili, natomiast musisz się ponownie zarejestrować w Home Office i wypełnić formularz rejestracyjny. Kiedy zgłaszasz jedynie zmianę pracodawcy nie musisz ponownie wysyłać paszportu ani wnosić dodatkowej opłaty. Potrzebne będzie natomiast wpisanie numeru referencyjnego oraz list od nowego pracodawcy. Home Office odeśle ci nowy certyfikat, który powinieneś przechowywać razem z kartą rejestracyjną. Czy moja rodzina może do mnie dołączyć? Każdy członek rodziny może do ciebie dołączyć pod warunkiem, że także są obywatelami *Europejskiego Obszaru Gospodarczego*. Następujący członkowie rodziny, którzy nie są obywatelami Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą do ciebie dołączyć: Twój mąż/żona/partner ze związku cywilnego Dzieci w wieku do 21 lat lub starsze jeśli pozostają w stosunku zależności od ciebie Wnuki w wieku do 21 lat lub starsze jeśli pozostają w stosunku zależności od ciebie Rodzice jeśli pozostają w stosunku zależności od ciebie Dziadkowie jeśli pozostają w stosunku zależności od ciebie Inni członkowie rodziny jeśli pozostają w stosunku zależności od ciebie

Innym członkom rodziny również może przysługiwać to prawo, w razie wątpliwości powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady. Jeśli członkowie twojej rodziny nie są obywatelami Europejskiego Obszaru Gospodarczego powinni złożyć podanie o pobyt dla członków rodziny (lub *wizę* turystyczną, jeśli planują zostać w UK na krótki okres) do Ambasady Brytyjskiej/ Wysokiej Komisji. Pozwolenie na pobyt dla członków rodziny można uzyskać nieodpłatnie w ambasadach i konsulatach brytyjskich. Strona internetowa brytyjskiego ministerstwa spraw wewnętrznych wymienia ambasady brytyjskie za granicą wraz z numerami telefonów i faksów oraz adresami emailowymi. Adres strony internetowej to: www.fco.gov.uk. Jeśli twój partner nie jest obywatelem jednego z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i żyłeś z nim/nią w związku cywilnym powyżej dwóch lat, mogą oni złożyć wniosek o *wizę* na pobyt w Zjednoczonym Królestwie do Ambasady Brytyjskiej/ Wysokiej Komisji. W takim wypadku powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady. Co oznacza bycie w stosunku zależności? Zależność może być emocjonalna, praktyczna i/lub finansowa. W razie wątpliwości powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady. Czy członkowie mojej rodziny mogą podjąć zatrudnienie, a jeśli tak, czy muszą zarejestrować się w Programie Rejestracji Pracowników? Jeśli jesteś obywatelem jednego z krajów *A8* i nie przepracowałeś jeszcze 12 miesięcy w Zjednoczonym Królestwie, członkom twojej rodziny nie będącym obywatelami Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie przysługuje automatycznie prawo do racy. Powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady na temat przysługujących im praw. Jeśli twój małżonek/ka lub partner/ka jest obywatelem kraju A8 mogą oni również pracować na podstawie *Programu Rejestracji Pracowników* i będą ich dotyczyć opisane wyżej procedury. Jeśli twój małżonek/ka lub partner jest obywatelem kraju Europejskiego Obszaru Gospodarczego (ale nie kraju grupy A8) powinieneś przeczytać Przewodnik dla pracowników z Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii rozdział Praca w Zjednoczonym Królestwie. Jak długi czas muszę być zarejestrowany? Po legalnym przepracowaniu bez przerwy 12 miesięcy w Zjednoczonym Królestwie nabędziesz prawo do całkowicie swobodnego przemieszczania się i nie będziesz miał obowiązku rejestracji w Programie Rejestracji Pracowników. Możesz otrzymać *certyfikat rejestracyjny* potwierdzający twoje prawo do pracy i pobytu w Zjednoczonym Królestwie na podstawie prawa Wspólnoty Europejskiej. Należy złożyć podanie do Home Office. *Certyfikat rejestracyjny* ma postać niewielkiej składanej karty w kolorze niebieskim, na której umieszczone będzie twoje zdjęcie. Jeśli twoja rodzina przebywa z tobą w Zjednoczonym Królestwie, powinieneś wystąpić o wydanie certyfikatu rejestracyjnego i twoja rodzina otrzyma *kartę rezydenta*, która jest zwykle podbijana w ich paszporcie. Ten dokument może być używany przy staraniu się o prawa przysługujące tobie i twojej rodzinie, włączając niektóre *zasiłki socjalne*, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Co oznacza nieprzerwany okres pracy? Nieprzerwany okres pracy oznacza, że w 12 miesięcznym okresie zatrudnienia nie może być przerwy dłuższej niż 30 dni. Potrzebna ci będzie twoja karta rejestracji w programie WRS a także inne dokumenty potwierdzające 12 miesięcy nieprzerwanego okresu pracy. Jeśli pozostawałeś bez zatrudnienia przez więcej niż 30 dni powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady. Do okresu 30 dni nie wlicza się płatnych urlopów, zwolnień lekarskich, urlopu macierzyńskiego czy ojcowskiego jako, że masz prawo do tego rodzaju przerw w pracy. Co się stanie jeśli otrzymam odmowną decyzję w sprawie przyznania Karty Rejestracyjnej Pracownika? Jeśli otrzymasz odmowną decyzję w sprawie przyznania Karty Rejestracyjnej Pracownika, powinieneś zasięgnąć specjalistycznej porady. W większości wypadków może się tak stać wówczas, kiedy nie będziesz w stanie udowodnić swojego obywatelstwa lub nie dostarczysz wystarczających dowodów na zatrudnienie. Za wyjątkiem sytuacji, w której istnieją wątpliwości co do twojego obywatelstwa, możesz ponownie złożyć podanie po uzyskaniu dodatkowego potwierdzenia na zatrudnienie lub po zmianie pracodawcy. Jeśli jesteś w stanie utrzymać się samodzielnie, możesz pozostać tak długo jak zechcesz do czasu znalezienia zatrudnienia. Home Office może *wydalić* cię ze Zjednoczonego Królestwa, jeśli ma podstawy uważać, że nie szukasz zatrudnienia. Takie sytuacje zdarzają się jednak niezmiernie rzadko, chyba że popełnisz poważne przestępstwo bądź uznany zostaniesz za zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. Potrzebne kontakty: Centrum Prawne dla Irlandii Północnej (Law Centre (NI)) 124 Donegall Street, Belfast BT1 2GY Telefon (028) 9024 4401 Centrum Prawne dla Irlandii Północnej Biuro Okręgu Zachodniego (Law Centre (NI) Western Area Office) 9 Clarendon Street, Derry/Londonderry BT48 7EP Telefon (028) 7126 2433 Biuro Porad Obywatelskich Oddział Regionalny (Citizens Advice Regional Office) Telefon (028) 9023 1120, zapytaj o lokalny oddział Poradni, lub sprawdź stronę internetową www.citizensadvice.co.uk. STEP Projekt Wspierania Pracowników Zagranicznych Unit T7, Dungannon Business Park 2 Coalisland Rd, Dungannon BT71 6JT Telefon (028) 8772 9002 Można umówić się na wizytę z jednym z dwujęzycznych pracowników (języki polski, portugalski, litewski), w razie potrzeby istnieje możliwość zaaranżowania tłumaczy innych języków. Aby umówić się na wizytę należy zadzwonić pod numer: (028) 8772 9002. STEP dostarcza również porad w sprawach imigracyjnych.

Zasiłki Socjalne Gdzie mogę się zwrócić o pomoc, jeśli nie mam wystarczających środków na utrzymanie? Jeśli znajdziesz się w trudnej sytuacji finansowej, może przysługiwać ci pomoc od państwa w postaci *zasiłków socjalnych*. Jeśli nie będziesz w stanie otrzymać żadnych zasiłków, można zwrócić się do Opieki Społecznej, która czasem może pomóc w nagłych wypadkach. Nawet jeśli nie jesteś obywatelem jednego z wymienionych krajów a potrzebujesz pomocy, zawsze powinieneś zasięgnąć porady (niezależnie od twojego obywatelstwa) jako, że możesz posiadać inne prawa nie ujęte w tym przewodniku. Jaka instytucja odpowiedzialna jest za zasiłki socjalne? W Irlandii Północnej *Agencja Ubezpieczeń Społecznych* odpowiedzialna jest za działanie systemu ubezpieczeń społecznych. Do agencji tej składasz podanie o przyznanie *numeru ubezpieczenia społecznego* i inne podania o zasiłki socjalne. W przypadku staranie się o jakikolwiek zasiłek pracownik tej agencji rozpatrzy twoje podanie i podejmie decyzję. Podania o dopłaty z tytułu Tax Credits i zasiłek rodzinny są rozpatrywane przez inną instytucję *Urząd Podatkowo-Skarbowy*. Jak otrzymać mogę numer ubezpieczenia społecznego? Przy staraniu się o większość zasiłków socjalnych niezbędne jest okazanie numeru ubezpieczenia społecznego. Jeśli uprzednio mieszkałeś lub pracowałeś w Irlandii Północnej, oznacza to, że będziesz musiał okazać w Agencji Ubezpieczeń Społecznych swój numer ubezpieczenia społecznego. Będziesz musiał również udowodnić, że ten numer należy do ciebie. Jeśli nie pamiętasz swojego numeru, niezbędne będzie podanie innych informacji, które umożliwią agencji odnalezienie tego numeru. Numer ubezpieczenia społecznego jest wymagany przy zatrudnieniu i przy staraniu się o zasiłki socjalne. Musisz złożyć podanie o ten numer jeśli zamierzasz pracować w Zjednoczonym Królestwie, w przeciwnym wypadku twoje składki płacone z tytułu podatku nie będą zarejestrowane. Nie musisz być zatrudniony żeby otrzymać numer ubezpieczenia społecznego, wystarczy, że poszukujesz zatrudnienia. Jeśli starasz się o zasiłek socjalny lub dopłaty z tytułu Tax Credits przyznawane przez Urząd Podatkowo-Skarbowy będziesz potrzebować numeru ubezpieczenia społecznego, który nadawany jest przez specjalny wydział Agencji Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli przyjechałeś do Irlandii Północnej po raz pierwszy, będziesz musiał złożyć podanie o numer ubezpieczenia społecznego. Odpowiedni urzędnik pomoże ci wypełnić formularz CA5400, który podpiszesz na zakończenie rozmowy o przyznanie numeru ubezpieczenia społecznego.

Starając się o o przyznanie *numeru ubezpieczenia społecznego* niezbędne będzie okazanie odpowiednich dokumentów potwierdzających twoją tożsamość. Jakie dokumenty okazać aby potwierdzić moją tożsamość? Dokumentami potwierdzającymi tożsamość mogą być: Akt urodzenia lub akt ślubu Paszport lub dowód osobisty wydany w jednym z krajów członkowskich *Europejskiego Obszaru Gospodarczego* List od prawnika, doradcy lub oficjalnego przedstawiciela jakiejś organizacji Oświadczenie napisane przez kogoś, kto ciebie zna A co w przypadku, jeśli nie jestem w stanie udokumentować mojej tożsamości? Zostaniesz przesłuchany w Agencji Ubezpieczeń Społecznych przez urzędnika z wydziału przyznawania numerów ubezpieczeń społecznych, który ustali czy można ci wydać numer ubezpieczenia społecznego. Ważne jest, abyś rozumiał zadawane pytania i jasno na nie odpowiadał. Jeśli masz problemy z językiem angielskim, powinieneś bez wahania poprosić urzędnika Agencji Ubezpieczeń Społecznych o zapewnienie tłumacza. Warto zauważyć, że jeśli nie spełniasz wymogów niezbędnych do przyznania numeru ubezpieczenia społecznego możesz nie być uprawniony do otrzymywania *zasiłków socjalnych*. Ta zasada dotyczy nie tylko ciebie, ale również innych osób, dla których starasz się o zasiłki, za wyjątkiem dzieci i osób niepełnoletnich. Jakie warunki muszę spełniać, żeby otrzymywać zasiłki socjalne? Zasiłki socjalne będą ci wypłacone tylko w wypadku, gdy spełniasz określone warunki do otrzymywania danego zasiłku i przejdziesz pomyślnie przez test rezydencji lub pobytu. Warunki, które musisz spełnić zależą od rodzaju zasiłku o jaki się starasz. Istnieją różne rodzaje zasiłków: Zasiłki oparte o środki finansowe, w które wlicza się: wsparcie dochodu (Income Support), zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach (income-based Jobseeker s allowance), zasiłek emerytalny (Pension credit) i zasiłek mieszkaniowy (Housing benefit). Zasiłki te określane są jako związane z dochodem, co oznacza, że decyzja o przyznaniu zasiłku może być uzależniona od posiadanych dochodów lub oszczędności.

Zasiłki nieoparte o środki finansowe to te, które wypłacane są, na przykład, na wypadek choroby, ciąży, bezrobocia, żałoby lub podeszłego wieku. Wypłacone będą tylko wówczas jeśli ty (lub twój partner w przypadku zasiłku pogrzebowego) zapłaciliście wystarczają wysokość składek na *ubezpieczenie społeczne* w Zjednoczonym Królestwie lub innym kraju członkowskim *Europejskiego Obszaru Gospodarczego*. Specjalne zasiłki nieoparte o składki, takie jak dodatek dla niepełnosprawnych w podeszłym wieku (Attendance Allowance), zasiłek inwalidzki (Disability Living Allownce) i zasiłek dla opiekunów (Carer s Allowance). Dopłaty z tytułu posiadania dzieci (Child Tax Credits), dopłaty z tytuły małych zarobków (Working Tax Credit) oraz zasiłek rodzinny (Child Benefit), które wypłacane są przez *Urząd Podatkowo-Skarbowy*. Gdzie mogę otrzymać pomoc? Niezależnie od tego o jaki rodzaj zasiłku się starasz, w przypadku decyzji odmownej powinieneś zawsze zasięgnąć porady. Jeśli nie jesteś zadowolony z decyzji wydanej przez *Agencję Ubezpieczeń Społecznych* lub *Urząd Podatkowo-Skarbowy* masz prawo odwołać się od niej do niezależnego organu. Agencje doradcze mogą pomóc ci ustalić czy istnieją podstawy do złożenia odwołania. Agencjami, które służą poradą w kwestiach praw do zasiłków są: Centrum Prawne, telefon (028) 9024 4401 (Belfast) lub (028) 7126 2433 (Derry) Biuro Porad Obywatelskich Oddział Regionalny (Citizens Advice Regional Office), telefon (028) 9023 1120, zapytaj o lokalny oddział Poradni Organizacja Porada dla Irlandii Północnej (Advice NI), zadzwoń pod numer telefonu (028) 9064 5919 a zostaniesz skierowany do najbliższego tobie biura. Jeśli masz problemy z językiem angielskim powinieneś bez wahania poprosić pracownika biura czy centrum doradczego o zapewnienie tłumacza na rozmowę. Ważne jest, abyś rozumiał zadawane pytania i jasno na nie odpowiadał. Jakie warunki muszę spełniać, jeśli staram się o wsparcie dochodu, zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach, zasiłek emerytalny lub zasiłek mieszkaniowy? Aby kwalifikować się do otrzymywania jednego z tych zasiłków, musisz udowodnić, że na stałe przebywasz w Irlandii Północnej i że masz prawo pobytu we *Wspólnym Obszarze Podróżowania*, na który składa się Zjednoczone Królestwo (włączając Irlandię Północną), Republika Irlandii, Wyspa Man oraz wyspy Channel. Będziesz musiał również udowodnić, że masz prawo pobytu we *Wspólnym Obszarze Podróżowania* jeśli starasz się o dopłaty z tytułu posiadania dzieci (Child Tax Credits) oraz zasiłek rodzinny (Child Benefit), które wypłacane są przez *Urząd Podatkowo-Skarbowy*.

Co oznacza test stałego zamieszkania (habitual residence test)? Aby wykazać, że na stałe zamieszkujesz Irlandię Północną będziesz musiał spełnić wymogi testu stałego zamieszkania (habitual residence test). Ten test przeprowadzany jest dla każdego starającego się o wsparcie dochodu, zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach, zasiłek emerytalny czy zasiłek mieszkaniowy. Będziesz w stanie wykazać, że test ten nie odnosi się do ciebie, jeśli zarejestrowany jesteś w Programie Rejestracji Pracowników Home Office i jeśli legalnie pracujesz dla pracodawcy na terenie Irlandii Północnej. W przeciwnym wypadku, kwestia czy spełniasz wymogi testu stałego zamieszkania będzie cię dotyczyć przy staraniu się o powyższe zasiłki. Jak mogę udowodnić, że na stałe zamieszkuję Irlandię Północną? Aby udowodnić, że na stałe zamieszkujesz Irlandię Północną będziesz musiał wykazać, że twoim zamiarem po przyjeździe było ustanowienie tutaj stałego miejsca zamieszkania. Nie oznacza to koniecznie, że musisz wykazać, że zamierzasz tu pozostać na zawsze. Jeśli wcześniej nie żyłeś w Irlandii Północnej lub byłeś tu wcześniej, sposobem w jaki możesz okazać swój zamiar jest po prostu zamieszkiwanie tutaj przez określony okres. Dokładna długość tego okresu zależy od indywidualnych okoliczności. Prawo oparte na przeszłych sprawach sugeruje, że okres ten wynosić może od jednego do trzech miesięcy. W większości wypadków im dłużej tu przebywasz tym silniejsza jest twoja pozycja w staraniu się o wsparcie dochodu, zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach, zasiłek emerytalny czy zasiłek mieszkaniowy. Przy podejmowaniu decyzji czy spełniasz wymogi testu stałego zamieszkania w Irlandii Północnej urzędnik musi wziąć pod uwagę wszystkie czynniki, takie jak na przykład: Przygotowania jakie poczyniłeś przed przyjazdem do Irlandii Północnej Starania jakie poczyniłeś w celu zdobycia zatrudnienia Czy sprzedałeś swój dom lub zrezygnowałeś z praw jakie miałeś, jeśli wynajmowałeś miejsce zamieszkania Czy zamknąłeś konta bankowe lub dokonałeś przelewu ich zawartości Jakie kroki podjąłeś w celu zbycia przedmiotów wartościowych lub przetransportowania ich do Irlandii Północnej Czy zawiadomiłeś odpowiednie instytucje zajmujące się edukacją i opieką zdrowotną (w przypadku posiadania dzieci) o zamiarze zamieszkania w Irlandii Północnej Jeśli nie masz pewności czy potrafisz wykazać, że na stałe zamieszkujesz Irlandię Północną zasięgnij specjalistycznej porady.

Co pomoże mi wykazać, że spełniam wymogi testu stałego zamieszkania? Powinieneś również powiadomić urzędnika podejmującego decyzję o krokach jakie podjąłeś w Irlandii Północnej w celu zapuszczenia korzeni. Może to być na przykład: Czy zamierzasz żyć w Irlandii Północnej w najbliższej przyszłości? Jak będziesz się utrzymywał, jeśli nie przyznane ci zostaną zasiłki? Takie pytanie może paść i urzędnik podejmujący decyzję musi się upewnić, że zamierzasz pozostać w Irlandii Północnej niezależnie od tego czy otrzymasz zasiłek, czy nie. Jakie starania poczyniłeś w celu zgłoszenia zdolności do pracy lub zdobycia zatrudnienia? Czy zorganizowałeś sobie miejsce zamieszkania? Czy zarejestrowałeś się u lekarza lub dentysty? Czy zapisałeś się do jakichś organizacji lub stowarzyszeń? Czy masz rodzinę lub przyjaciół w Irlandii Północnej? Te przykłady to tylko niektóre z czynników, które mogą być wzięte pod uwagę. Niezbędne będzie wykazanie urzędnikowi podejmującemu decyzję, że albo nie dotyczy cię test stałego zamieszkania albo, że spełniasz jego wymogi i jesteś osobą na stałe zamieszkującą Irlandię Północną. Jeśli nie będziesz w stanie tego wykazać, zostaniesz zaklasyfikowany jako osoba z zagranicy i nie będziesz mógł pobierać wsparcia dochodu, zasiłku dla osób poszukujących pracy opartego na dochodach, zasiłku emerytalnego czy zasiłku mieszkaniowego do czasu, aż spełniać będziesz wymogi testu. Innymi słowy, urzędnik podejmujący decyzję musi mieć pewność, że kiedy przyjechałeś do Irlandii Północnej twoim zamiarem było ustanowienie stałego miejsca pobytu. Jak mogę wykazać, że mam prawo pobytu w Irlandii Północnej? Nawet jeśli wykażesz, że na stałe przebywasz w Irlandii Północnej, nadal będziesz musiał wykazać, że masz prawo pobytu. Jeśli zarejestrowałeś się w *Programie Rejestracji Pracowników**Home Office* i pracujesz legalnie dla pracodawcy w Irlandii Północnej, prowadzisz własną działalność gospodarczą lub posiadasz wystarczające środki na utrzymanie się, będziesz traktowany jako osoba posiadająca prawo pobytu. Jeśli pracujesz, będziesz w stanie starać się o zasiłek mieszkaniowy, dopłaty z tytuły małych zarobków (Working Tax Credit), dopłaty z tytułu posiadania dzieci (Child Tax Credits) oraz zasiłek rodzinny (Child Benefit). Podczas pozostawania w stosunku pracy, nawet jeśli na zwolnieniu lekarskim, podczas ciąży lub na zwolnieniu z innych powodów, nadal masz prawo do powyższych zasiłków a oprócz tego do wsparcia dochodu i zasiłku emerytalnego. Podczas pierwszych trzech miesięcy w Irlandii Północnej będziesz traktowany jako osoba posiadająca prawo pobytu. Natomiast, jeśli nie jesteś zatrudniony lub zarejestrowany, nie posiadasz prawa do zasiłków.

Aby pobierać *zasiłki socjalne* bez ograniczeń musisz być zarejestrowany w *Programie Rejestracji Pracowników* Home Office przez okres 12 miesięcy nieprzerwanego zatrudnienia. Dlatego, niezmiernie ważne jest, aby zarejestrować się jak tylko znajdziesz legalne zatrudnienie. Czas przepracowany w Zjednoczonym Królestwie przed 1 maja 2004 roku także wlicza się tego okresu. Szczegółowe informacje na temat Programu Rejestracji Pracowników znajdziesz w rozdziale pt. Praca w Zjednoczonym Królestwie. Jeśli zmienisz pracę w okresie pierwszych 12 miesięcy, musisz zawiadomić o tym Home Office, bo w przeciwnym wypadku nie będziesz traktowany jako osoba pozostająca w nieprzerwanym zatrudnieniu. Co stanie się, jeśli stracę pracę? Jeśli stracisz pracę podczas pierwszych 12 miesięcy nieprzerwanego zatrudnienia, nie będziesz już traktowany jako osoba posiadająca prawo pobytu i nie będziesz mógł otrzymywać tych zasiłków. W takim wypadku, niezwłocznie powinieneś zasięgnąć porady. Natomiast, jeśli stracisz pracę z powodu choroby lub ciąży, powinieneś zasięgnąć porady w kwestii zasiłków jako, że możesz mieć prawo do odwołania się od decyzji odmownej. O jakie zasiłki mogę się starać po nieprzerwanym okresie 12 miesięcy pracy? Po nieprzerwanym okresie 12 miesięcy zatrudnienia i kiedy nie masz już obowiązku rejestracji w Programie Rejestracji Pracowników zarówno ty jak i członkowie twojej rodziny mogą skorzystać z całego szeregu zasiłków, zarówno dla osób pracujących jak i bezrobotnych. Do członków rodziny należą: Małżonek/ka Dzieci lub wnukowie poniżej 21 lat, jeśli nadal pozostają w stosunku zależności od ciebie Twoi rodzice i dziadkowie jeśli możesz wykazać, że nadal pozostają w stosunku zależności od ciebie Po nieprzerwanym okresie 12 miesięcy zatrudnienia i kiedy nie masz już obowiązku rejestracji w Programie Rejestracji Pracowników, powinieneś zapoznać się z treścią rozdziału Zasiłki socjalne w Przewodniku dla pracowników z Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii. Kiedy starasz się o wsparcie dochodu, zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach, zasiłek emerytalny, zasiłek mieszkaniowy, dopłaty z tytułu posiadania dzieci lub zasiłek rodzinny, na tobie spoczywa obowiązek udowodnienia, że masz prawo pobytu w Irlandii Północnej. Dlatego ważne jest, abyś dostarczył jak najwięcej informacji na temat twojego podania.

Czy mogę starać się o zasiłki socjalne, jeśli przyjechałem do Irlandii Północnej w celu poszukiwania pracy? Jeśli przyjechałeś do Irlandii Północnej w celu poszukiwania pracy, a po znalezieniu pracy będziesz objęty obowiązkiem rejestracji w *Programie Rejestracji Pracowników* nie jesteś traktowany jako osoba posiadająca prawo pobytu. Tak więc nie przysługują ci wyżej wymienione zasiłki. Jakie warunki muszę spełniać jeśli staram się o zasiłki nieoparte o środki finansowe? Zasiłki nieoparte o środki finansowe są też nazywane zasiłkami opartymi o składki. Oznacza to, że przy staraniu sie o taki zasiłek (np. zasiłek dla niezdolnych do pracy Incapacity Benefit lub zasiłek dla osób poszukujących pracy oparty na dochodach) musisz wykazać, po pierwsze, że spełniasz kryteria dla otrzymania takiego zasiłku a oprócz tego, że spełniasz wymóg odpowiedniej wysokości składek odprowadzonych na *ubezpieczenie społeczne*. Jeśli niedawno przyjechałeś do Irlandii Północnej (zwłaszcza jeśli nigdy nie pracowałeś ani tutaj ani na terenie Wielkiej Brytanii) możliwe jest, że nie opłaciłeś odpowiedniej wysokości składek niezbędnych, żeby kwalifikować się do pobierania niektórych zasiłków. Natomiast jeśli pracowałeś w innym kraju członkowskim *Europejskiego Obszaru Gospodarczego* możesz skorzystać ze składek tam opłacanych przy staraniu się o zasiłki oparte na składkach w Irlandii Północnej. Podobnie, jeśli pracujesz w Irlandii Północnej mogą ci przysługiwać zasiłki dla osób pracujących takie jak: Ustawowe zwolnienie chorobowe Ustawowy urlop macierzyński Ustawowa dopłata macierzyńska Ustawowy urlop ojcowski Te zasiłki umożliwiają ci pozostawanie na płatnym urlopie z powodu choroby, ciąży lub ojcostwa. Prosimy zauważyć, że przy korzystaniu z urlopu macierzyńskiego, dopłaty macierzyńskiej i urlopu ojcowskiego niezbędne jest spełnienie określonego okresu zatrudnienia. Dodatkowe informacje na ten temat znajdziesz w rozdziale Prawa pracownicze. Jakie warunki muszę spełniać, jeśli staram się o zasiłki nieoparte o składki? Istnieją zasiłki wypłacane niezależnie od wysokości składek odprowadzonych na ubezpieczenie społeczne. Można starać się o te zasiłki, jeśli jesteś chory, jesteś inwalidą lub opiekunem inwalidy. Te specjalne zasiłki nieoparte o składki to odpowiednio: Attendance Allowance, Disability Living Allowance i Carer s Allowance.

Warunki, jakie należy spełniać, aby kwalifikować się do otrzymywania tych zasiłków: być osobą zamieszkałą ( ordinarily resident) w Irlandii Północnej być obecnym w Irlandii Północnej być obecnym w Irlandii Północnej przez 26 tygodni w ostatnich 12 miesiącach Aby spełnić wymogi przebywania w Irlandii Północnej, wliczony może być również okres pobytu w w innym kraju członkowskim *Europejskiego Obszaru Gospodarczego*. Wtedy warunek pobytu można spełnić wcześniej. Potrzebne kontakty: Centrum Prawne dla Irlandii Północnej (Law Centre (NI) 124 Donegall Street, Belfast BT1 2GY Telefon (028) 9024 4401 Centrum Prawne dla Irlandii Północnej Biuro Okręgu Zachodniego (Law Centre (NI) Western Area Office) 9 Clarendon Street, Derry/Londonderry BT48 7EP Telefon (028) 7126 2433 Biuro Porad Obywatelskich Oddział Regionalny (Citizens Advice Regional Office) Telefon (028) 9023 1120, zapytaj o lokalny oddział Poradni, lub sprawdź stronę internetową www.citizensadvice.co.uk. Organizacja Porada dla Irlandii Północnej (Advice NI) Zadzwoń pod numer telefonu (028) 9064 5919 a zostaniesz skierowany do najbliższego tobie biura. Zobacz także stronę internetową www.adviceni.net. STEP Projekt Wspierania Pracowników Zagranicznych Unit T7, Dungannon Business Park 2 Coalisland Rd, Dungannon BT71 6JT Telefon (028) 8772 9002 Można umówić się na wizytę z jednym z dwujęzycznych pracowników (języki polski, portugalski, litewski), w razie potrzeby istnieje możliwość zaaranżowania tłumaczy innych języków. Aby umówić się na wizytę należy zadzwonić pod numer: (028) 8772 9002. Przyznawanie numerów Ubezpieczenia Społecznego National Insurance Number Section Jobs & Benefits Office Conor Buildings, 107 Great Victoria Street, Belfast Telefon (028) 9054 5500

National Insurance Number Section Jobs & Benefits Office 140 Jervis Street, Portadown Telefon (028) 3839 7200 National Insurance Number Section Jobs & Benefits Office 2 Crescent Road, Lisnagelvin, Derry/Londonderry Telefon (028) 7131 9300

Prawa mieszkaniowe Jak znaleźć zakwaterowanie w Irlandii Północnej? Możesz wynajmować od osoby prywatnej czasem nazywane jest to prywatnym wynajmem. Właściciel mieszkania nazywany jest 'landlord' a osoba wynajmująca to 'tenant'. Czasem właściciel mieszkania korzysta z pośrednictwa osoby fizycznej lub firmy, ich nazywa się agentami. Mieszkania do wynajęcia możesz znaleźć w ogłoszeniach lokalnych gazet pod hasłem 'To Let' (do wynajęcia). Możesz także sprawdzić ogłoszenia wystawiane czasem w oknach sklepów a także oferty agencji wynajmu nieruchomości. Istnieje także możliwość wynajmu mieszkania od agencji rządowej *Urzędu Mieszkaniowego* (Northern Ireland Housing Executive (NIHE) lub Stowarzyszenia ds. Mieszkaniowych (Housing Association), jakkolwiek istnieją szczegółowe wytyczne, kto może otrzymać taki rodzaj kwaterunku. Zanim podpiszesz kontrakt na wynajęcie mieszkania, powinieneś wziąć pod uwagę czy mieszkanie i okolica, w której jest położone spełniają pewne kryteria, np.: Odległość mieszkania od twojego miejsca pracy. Dostęp do transportu publicznego w okolicach mieszkania. Lokalizacja sklepów i innych udogodnień. Bezpieczeństwo osobiste. Masz prawo zamieszkać w dowolnym miejscu, ale jak to bywa, pewne okolice będą bezpieczniejsze od innych. W razie wątpliwości poproś o poradę agencję pośrednictwa, których listę zamieszczono pod koniec tego rozdziału. Większość zasad i standardów zawartych w tym rozdziale odnosi się do umów o wynajem. W pewnych sytuacjach twój status osoby wynajmującej będzie jednak określany w inny sposób. Ma to zastosowanie, gdy: w ramach umowy o pracę, zakwaterowanie jest zapewnione przez twojego pracodawcę lub agencję zatrudnienia, lub gdy właściciel mieszkania mieszka razem z tobą, lub gdy twoje nazwisko nie figuruje na umowie wynajmu, lub gdy twój landlord ma wolny dostęp do wszelkich części mieszkania w celu zapewnienia usług takich jak sprzątanie albo w celu dokwaterowania do mieszkania innych osób bez konieczności uzyskania twojej zgody. W każdym z powyższych przypadków, osoba wynajmująca nazywana jest licencjobiorcą ('licensee') i nie posiada takiej opieki prawnej jaką posiada 'tenant'. Jeśli masz problemy ze swoim zakwaterowaniem, zasięgnij porady w agencjach, których lista znajduje się poniżej. Czy istnieją jakieś zasady dotyczące mieszkania pod wynajem? Standardy w sektorze wynajmu prywatnego mogą się różnić. Aktualnie brak jest wymogu by mieszkania do wynajęcia były w dobrym stanie. Jeśli jednak zły stan mieszkania stwarza zagrożenie dla zdrowia, lokalne władze gminy mogą zażądać od 'landlorda' usunięcia przyczyny tego stanu rzeczy. Może to dotyczyć: przeciekającej toalety, cieknącego dachu lub poważnego zawilgocenia.

Od lipca 2007 roku władze dystryktu będą w mocy wymusić na landlordach utrzymanie wynajmowanej nieruchomości w odpowiednim standardzie. Mieszkanie będzie musiało: posiadać stabilną strukturę i nie będzie mogło mieć poważnego uszkodzenia, posiadać udogodnienia do przygotowywania posiłków, w tym: zlew z ciepłą i zimną wodą, mieć odpowiednio dostępną toaletę, wannę lub prysznic oraz umywalkę do mycia rąk z ciepłą i zimną wodą, mieć odpowiedni system odprowadzania nieczystości. Czy istnieją różne rodzaje prywatnego wynajmu? Sektor wynajmu dotyczy różnego rodzaju zakwaterowania, w tym samodzielnie stojących domów oraz mieszkań. Jeden z najbardziej popularnych wśród pracowników zagranicznych typów zakwaterowania to tzw. mieszkania wielokrotnego wynajmu ('Houses in Multiple Occupation' HMO). Oznacza to dom zamieszkiwany przez osoby, które nie są członkami jednej rodziny i które mając do dyspozycji własną sypialnię, dzielą tą samą kuchnię i łazienkę. Domy takie muszą oprócz powyżej wymienionych standardów spełniać inne kryteria: nie mogą być przeludnione, muszą mieć odpowiednie udogodnienia w kuchni, pozostające w proporcji do osób wynajmujących, muszą posiadać odpowiednią liczbę toalet, wanien, pryszniców i umywalek, proporcjonalnie do osób wynajmujących, muszą posiadać odpowiednie udogodnienia przeciwpożarowe. Urząd Mieszkaniowy może powziąć środki prawne w celu egzekucji tych wymogów. W niektórych obszarach landlord będzie potrzebował odpowiedniej licencji na wynajmowanie na zasadach mieszkania wielokrotnego wynajmu. Możesz dowiedzieć się w Urzędzie Mieszkaniowym o jakie obszary chodzi. Jakie są prawa osoby wynajmującej mieszkanie prywatne? Zostaniesz poproszony o podpisanie dokumentu, który określi szczegóły umowy, którą zawarłeś z właścicielem mieszkania. Jest to umowa wynajmu ('tenency agreement'). Zanim ją podpiszesz, powinieneś uważnie ją przeczytać i poprosić o poradę, jeśli nie jesteś czegoś pewien. Oprócz praw opisanych w umowie wynajmu, każda osoba wynajmująca posiada także pewne ogólne prawa podstawowe. Będą one rozszerzone w kwietniu 2007, a na dziś są to: Prawo do posiadania książeczki wynajmu ('rent book') wszystkie osoby wynajmujące są do niej uprawnieni. Zawiera ona nazwisko, adres i numer telefoniczny twojego landlorda i/lub osoby działającej w jego imieniu (np. agencji wynajmu), wysokość czynszu ('rent') oraz ewentualnie innych płatności, wysokość oraz cele pobranego depozytu oraz warunki jego odzyskania, długość wynajmu oraz podział odpowiedzialności za naprawy.

Prawo zakazujące zakłócania wynajmu i/lub bezprawnej eksmisji zakłócenie wynajmu ma miejsce, gdy osoba stara się zapobiec realizacji przysługujących tobie praw wynajmującego, np. poprzez wstrzymanie dostawy prądu, powzięcie aktów przemocy, zastraszenia lub bezprawnego wtargnięcia. Twój landlord lub jego agent nie jest uprawniony do samowolnego wejścia na teren mieszkania za wyjątkiem, gdy przewiduje to umowa wynajmu lub w przypadku, gdy się na to zgodzisz. Inaczej jest w nagłych przypadkach np. gdy landlord musi wejść do mieszkania w celu przeprowadzenia pilnych napraw. Jeśli uważasz, że w twoim przypadku dochodzi do zakłócania wynajmu lub prób wyrzucenia ciebie z mieszkania w trakcie trwania umowy wynajmu, skontaktuj się z Działem Zdrowia Środowiskowego (Environmental Health Department) lub władzami lokalnego dystryktu. Prawo do wypowiedzenia twój landlord może wypowiedzieć tobie umowę wynajmu pod warunkiem przedstawienia wypowiedzenia na piśmie co najmniej na 4 tygodnie przed rozwiązaniem umowy. Po upłynięciu 28 dni, landlord musi uzyskać od sądu nakaz eksmisji. Prawo do wyczerpania obowiązujących procedur eksmisji w celu twojej eksmisji, landlord musi uzyskać od sądu zgodę na usunięcie ciebie z mieszkania. Jakakolwiek próba wyrzucenia ciebie bez zgody sądu jest nielegalna i jeśli dojdzie do takich prób powinieneś skontaktować się z Działem Zdrowia Środowiskowego we władzach twojego dystryktu. Prawo ubiegania się o zasiłek mieszkaniowy (Housing Benefit) jeśli pracujesz i jesteś zarejestrowany w *Home Office* w *Programie Rejestracji Pracowników*, możesz ubiegać się o zasiłek mieszkaniowy, który pomoże tobie w opłaceniu twojego czynszu i opłat za mieszkanie. To czy dostaniesz pomoc zależy od twojego dochodu. Jeśli straciłeś pracę, to możesz uzyskać niektóre zasiłki socjalne. Więcej szczegółów na ten temat znajdziesz w rozdziale Zasiłki socjalne. Jakie są zasady płacenia za mieszkanie? Twoja książeczka wynajmu powinna zawierać szczegóły wysokości czynszu, który powinieneś zapłacić a także szczegóły innych opłat, np. opłat gminnych czy ogrzewania oraz termin ich opłacenia. Powinna także zawierać wysokość depozytu oraz warunki jego odzyskania / warunki zatrzymania przez landlorda. Czynsz ('rent') jeśli wynajmujesz na czas określony (np. na rok), czynsz nie będzie się w tym czasie zmieniał. Po upłynięciu kontraktu, wynajem przechodzi na okres nieokreślony i wtedy landlord może podwyższyć twój czynsz. Depozyt większość landlordów wymaga depozytu. Służy on jako gwarancja bezpieczeństwa na wypadek zniszczenia nieruchomości, kradzieży lub niezapłacenia czynszu. Powinieneś wiedzieć ile wynosi depozyt, czemu służy i w jakich wypadkach landlord może go zatrzymać. Czynsz płacony z góry możesz być poproszony o płacenie czynszu jeden miesiąc z wyprzedzeniem.

Opłaty za transakcje wynajmu/ przekazanie kluczy do mieszkania twój landlord lub agencja wynajmu może poprosić ciebie o dokonanie opłaty w w zamian za dokonanie transakcji wynajmu lub też w zamian za przekazanie kluczy do mieszkania. Może się zdarzyć, że nie będziesz prawnie zobligowany do uiszczenia tych opłat. Zanim przekażesz te pieniądze spróbuj zasięgnąć porady w agencjach, których listę znajdziesz pod koniec rozdziału. Osoby poświadczające twój landlord może poprosić ciebie o znalezienie osoby poświadczającej za ciebie. Jest to osoba, które gwarantować będzie zapłatę czynszu w przypadku nieuiszczenia go przez ciebie. Właściciel może skorzystać z gwarancji tej osoby także w przypadku zniszczenia nieruchomości lub straty przedmiotów należących do niego. Zazwyczaj, osoba poświadczająca zostanie poproszona o podpisanie dokumentu stwierdzającego zobowiązanie do udzielenia takich gwarancji. Jeśli nie znasz nikogo, kto mógłby poświadczyć za ciebie, zapytaj się twojego landlorda czy możliwe jest zawarcie innego rodzaju kontraktu. Kiedy wygasa moja umowa najmu? Jeśli zawarłeś umowę najmu na czas określony np. na okres jednego roku, umowa powinna zawierać początek i koniec kontraktu. Czy mogę opuścić mieszkanie przed końcem umowy? Jeśli chciałbyś opuścić mieszkanie przed wygaśnięciem umowy, jesteś zobowiązany do złożenia landlordowi wypowiedzi na przynajmniej 4 tygodnie przed wyprowadzką. (Inne rozwiązania mogą byc przewidziane w konkretnych umowach wynajmu.) W tych okolicznościach, twój landlord może zażądać od ciebie zapłaty całej sumy należnej za okres wynajmu przewidziany w umowie, pomimo że ty opuścisz już to mieszkanie. Jeśli wynajmujesz mieszkanie do spółki z innymi osobami, i twoi współlokatorzy zdecydują się na zakończenie umowy, możesz razem z pozostającymi w mieszkaniu osobami zostać obciążony zapłatą całości czynszu. Czy mój landlord może zażądać opuszczenia przeze mnie mieszkania przed wygaśnięciem umowy? W przypadku umowy wynajmu na czas określony, np. na okres roku, landlord nie powinien dać tobie wypowiedzenia, chyba, że doszło do złamania warunków umowy, np. poprzez nieuiszczenie czynszu lub dokonania zniszczeń nieruchomości. Jak wynająć mieszkanie od Urzędu Mieszkaniowego lub Stowarzyszenia ds. Mieszkaniowych? Jeśli zarejestrowałeś się w *Home Office* lub nie masz obowiązku rejestracji (np. jesteś samozatrudniony lub byłeś juz zarejestrowany przez rok nieprzerwanego zatrudnienia) możesz starać się o mieszkanie od *Urzędu Mieszkaniowego* lub Stowarzyszenia ds. Mieszkaniowych. Jest to opcja mieszkania socjalnego. Urząd Mieszkaniowy zarządza także systemem zasiłków mieszkaniowych, który stanowi pomoc finansową w postaci dopłat do czynszu dla osób o niskich dochodach. Urząd Mieszkaniowy jest sponsorowany przez rząd.