Szkoła w Kroczewie KPMS cz. I W bogatej literaturze historycznej dotyczącej tematyki oświaty i szkolnictwa nie znajdujemy zbyt wielu materiałów i potwierdzeń dotyczących wcześniejszych świadectw powstania szkoły bądź podobnych form odnoszących się do Kroczewa i okolic. Działania wojenne w różnych okresach czasowych armii: pruskiej, rosyjskiej, niemieckiej przyczyniały się do niszczenia zabudowań Kroczewa i okolic. Szczególnie budynek kościoła i przyległych zabudowań ulegał częstym zniszczeniom i spaleniom. Ostatnim aktem barbarzyństwa było spalenie w m-c wrzesień / listopad 1944r. wielu bezcennych dokumentów kościelnych oraz innych archiwaliów stanowiących dorobek kościoła i parafii kroczewskiej. W pośpiechu, faszystowski okupant likwidował Amt ( niemiecki Urząd Gminny) mieszczący się w tym czasie w budynku plebanii i tzw. organistówki. Palono więc wszystko: niemiecką dokumentację urzędową, po wszelkie inne dokumenty znajdujące się w tych miejscach. Podobna sytuacja wystąpiła w budynku szkoły powszechnej, gdzie faszystowscy żołnierze spalali dokumentację po znajdującej się w tym czasie Fligerschule ( Szkoła lotnicza ), a przy okazji nie oszczędzili starych archiwaliów dawnej szkoły oraz dokumentacji odnoszącej się bezpośrednio do nowego budynku szkoły powstałego w 1938r. 1 / 6
Foto: Fragment starych fundamentów w bliskości obecnego kościoła wyłonionych w trakcie prac budowlanych.kroczewo-2009r. Prawdopodobnie pozostałości dawnego budynku plebanii bądź części zabudowań kościelnych. Foto: Chata,, przy drodze w której według przekazów mieściła się jedna z najstarszych izb szkolnych. Współcześnie budynek nie istnieje. Kroczewo - ok.1930r. Z perspektywy wieków, nie można wykluczyć, iż w dawnej części kościoła lub starej wiejskiej chacie, mogła istnieć szkoła początkowa prowadzona przez samego proboszcza kościoła bądź nauczyciela mieszkającego w wiejskiej izbie. Pewne namiastki odnajdujemy w informacjach Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z ok. 1824r. które wymieniają ks. Mikołaja Kulakowskiego proboszcza kościoła. Ten krótki przekaz, może wskazywać na dwa kierunki. Jeden z nich - zakładającmoże być potwierdzeniem o istniejącej szkole, z drugiej zaś strony może być formą kontynuacji dużo wcześniejszych tradycji szkolnych istniejących przy kroczewskim kościele. Z uwagi na brak konkretnych danych, gdyż rządowy Wydział WR i OP bardziej prowadził rejestr szkół początkowych i elementarnych znajdujących się w miastach. Obszary wiejskie w których znajdowały się kościoły i parafie, a posiadały szkołę o małej ilości uczniów, pozostawione były bardziej na indywidualne prowadzenie i dokumentowanie przez samego proboszcza. Typowe zapisy: ilości dzieci, izb lekcyjnych, książek, opłat itd. były najczęściej sporządzane przy wizytacjach diecezjalnych Biskupów lub przeprowadzanych co pewien czas inwentarzach. Prawdopodobnie tego typu informacje - w tym dużo starsze i wcześniejsze- mogły znajdować się w zasobach archiwalnych kościoła, które bezpowrotnie mogły ulec zniszczeniu lub konfiskaty w czasach panowania carskiego zaborcy jak również działań lat I i II Wojny Światowej. 2 / 6
Wyrażone poglądy w tym zakresie mają jak najbardziej słuszne uzasadnienia. Mogą one przyczynić się do dalszych badań i rozważań, w tym uzupełnienia i poznania nowych faktów, które wzbogaciłyby dotychczasowy stan wiedzy. Byłoby to pięknym ukłonem w kierunku poznania tak wartościowego i znaczącego tematu. Foto: Fragment mapy:,, Plan wsi szlacheckiej Wojny z 1914r.. Foto: Współczesny widok z charakterystycznym bardzo ładnym stawem niezmiennym od wielu lat. Wojny -2008r. Kolejna wzmianka dotycząca szkolnictwa na terenie Kroczewa i okolic pochodzi z 1842r. Zapisy historyczne wspominają o nauczycielu któremu gospodarze Wojen i Falbóg Wielkich udzielali gościny na zimę w postaci zapewnionego noclegu i wyżywienia. Tradycyjne lekcje dla dzieci odbywały się w prywatnych izbach domowych. W Kroczewie - 1887r. istnieje już szkoła początkowa jednoklasowa, w której lekcje prowadzone były w izbach domowych prywatnych budynków. W systemie jednoklasowego oddziału realizowano program przez lata tzw. kl. I, II, III, IV przy stałym stanie uczniów. 3 / 6
Foto: Budynek nad stawem tzw.,, zarządcy majątku, w którym w różnych latach mieściła się tzw. ochronka, szkolne izby lekcyjne, pokoje w których mieszkał ki er. p. B. Jabłoński. Kroczewo-1977r. Współcześnie budynek w tej architekturze nie istnieje. Najprawdopodobniej w tym czasie mogła powstać tzw. ochronka, która znajdowała się wg. relacji w,,domu nad stawem. W nawiązaniu do tradycyjnego charakteru szkolnego, przypominała bardziej formę typowego ogniska domowego. Z uwagi na trudności w określeniu dokładnej daty, jedną z przes łanek może być przekazywana pokoleniowa relacja. (...) Właściciele majątku ziemskiego p. Kazimierz 4 / 6
i Teresa Czarnowscy założyli ochronkę dla dzieci pracowników folwarków. Z czasem była dostępna także dla innych dzieci. Dzieci przebywały pod opieką służby dworskiej i miejscowych opiekunek. Przypuszczalnie czas wypełniony był głównie zabawami, czytaniami, teatrzykami itp., wycieczkami po parku dworskim i okolicy. Jak wymieniają źródła historyczne, ochronkę w Kroczewie prowadziły również w pewnym okresie siostry zakonne Zgromadzenia Córek Maryi Niepokalanej - pod kierownictwem generalnej przełożonej - Matki Ludwiki Walerii Gąsiorowskiej. Ostatnią przesłanką może być fakt istnienia organizacji - koła społecznego- wspierającego miejscową ochronkę i szkołę. Nie znamy nazwy tej organizacji. Przypuszczalnie ta forma w tamtym okresie i dalszych latach miała zapewne pewien wpływ na funkcjonowanie i organizację edukacji dzieci i młodzieży. To społeczne działanie miało określony cel i przyszłościowe przesłanki. Kontynuując swój plan, na bazie dotychczasowych doświadczeń, zapewne przyjęto nową nazwę dla organizacji. Kolejne fakty historyczne wyraźnie wymieniają i zaznaczają istnienie Koła Polskiej Macierzy Szkolnej w Kroczewie. Przy współudziale szkoły, kościoła oraz innych organizacji działających w tym czasie, pamiętano i wspomagano również biedne rodziny i dzieci. Organizowano kwesty, loterie fantowe, zabawy taneczne, które pozwalały na pozyskiwanie środków finansowych umożliwiających uruchomienie m.in. dożywiania czy zakupu odzieży. Zwłaszcza w okresie ważnych uroczystości szkolnych i kościelnych starano się pomagać bezinteresownie dzieciom z ubogich rodzin. Należy przypomnieć, iż wieś polska w okresie panowania zaborcy rosyjskiego cierpiała wielki niedostatek. Do tego dominujący język rosyjski w urzędach i szkolnictwie w myśl carskiego planu rusyfikacji narodu polskiego. 5 / 6
Foto: się początkowej Do przetrwał Przedmiotowy lokalnym ustrojowi szkolnictwie. szkole dotarły generała dzieciom W roku wydzielone czasów Budynki: 1905 jedynie rozpoczęli współczesnych i powszechnej uczniowie budynek zajazdu izby lekcyjne walkę pocztowego, i dolnej p. nauczyciele w dla o Barygowej Kroczewie. język klas części ochronki, szkoły szkołę zbioru -dawnej szkoły polską. fotografii). przykościelnej w właścicielki. Kroczewie W ten ( organistówki, do gubernatora carskiemu, samego gubernatora który JW Maksymowicza zabraniał JW Martynowa, używania urzędującego języka który polskiego o tym w Warszawie. fakcie sposób wraz w dotychczasowym pośpiesznie Wieści przeciwstawiono Jak społeczeństwem wymieniają kroczewskiej o w zbuntowanej których informował mieściły zbrojne wydarzeń i Należy ogólnemu przeciwko wszelki gruntów folwarków, rosyjskiego. folwarki armii. nauczycielom restrykcji nową tu rozwój oddziały kroczewskie, sytuację majątku nadmienić, z wyzyskowi wobec buntującym panującym młyna tamtych Bliskość folwarków oraz carskie Kroczewo gospodarczą. szkoły, parowego społeczności lat. Twierdzy iż pracowały i rządom się ciężkiej w Możemy nauczycieli od tym celu - i strony od gorzelni czasie carskim. pracy. Modlin Ciężko pacyfikacji 1902r. w przypuszczać, lokalnej pewnym gospodarczo-społecznej. i pracownicy Nie mieszkańców obłożona i wypracowane powstało Główną kilkutysięczna wspominając wysłano buntu. stopniu, przyczyną była że wiele folwarków Nieznane zaborca Kroczewa. dużymi i rzesza uzyskane nowych o utrzymanie niezadowoleniu był są kroczewskich carski opłatami W żołnierzy stan, gospodarstw, konsekwencje wyniku plony zastosował stacjonującej który na rolnicze carskich parcelacji rzecz praktycznie społecznemu przeciwstawili które wiele zaborcyz powodowały, ziemi, rosyjskiej częściowych,,wchodziły ograniczeń blokował się źródła praca się że - owefy rzędzie nauczyciele: Pan Kowalik, Ruszczak, kl. Szkoła Powszechna w Foto: M. W środkowym i Marii Cz Kroczewie. Piastowski orzeł kościele od lewej z Koło tamtym (?) ok. i 1930r. terenie okresie, Pani Światłowska, Jabłońska parafii. dużą rolę Szczególną odgrywały kier. Pani szkoły aktywność organizacje Pan Jabłoński wykazywało społeczne wraz koroną działające z uczniami w dłoniach przy kroczewskim uczennic Rady W protokołach Polskiej Macierzy z działalności Szkolnej z lat 1906 i 1907 Gen znajdujemy KPMS Przewodniczącym majątku Data roczne: 213,25 w ochronce 30. Z Kroczewo informacje Sekretarzem o działającym książek. pogadanki. Dla dane notyfikacji Państwa organizacji: 10.01.1907r. Koła był Koło p. M. składało Trzciński się kolejnych rb. Wpłaty Miała Liczba danych 132 285,58 dzieci czytelników. z tych rb. Wydatki: lat dowiadujemy Wypożyczono się. 980 książek. się ( z w Przeprowadzono 97 tym członków czasie posiadała był rzeczywistych. Czarnowskich). administratorem PMS : 54 69 w zobrazowania członków. członków, Kamienica Zakroczym z szkole 1906-1907r. W PMS. pozycji Biblioteka 30 uczących i Biblioteka umiejscowienia najbliższych liczba szkolna się szkolna słuchaczy w działających 149 szkole KPMS 742 tomów PMS. tomów. Kroczewo każdym książek. Kół. Biblioteka Czytelników PMS odczycie: na Płońsk: tle szkolna innych podano 94. 161 200 Wypożyczeń Kół członków, tomów. PMS, 25-40 m.in. osób. 4 Czytelników 600 odczyty 244 561. wybrane tomów uczących bądź Opłaty Przedstawione nam wiejskich. Organizacja iepiekieł, Ẇ swojej działalności wiele inicjatyw trakcie o tym Gostolina, - podejmowała KPMS Jak dane ważnymi Kroczewo liczbowe Złotopolic, organizacjami skupiała pokazują Trębek członków nam były Nowych, pewien KPMS z: Kroczewa, Strubin stan w poszczególnych z wybranego Soból, Wojen, okresu ośrodkach czasu. Smół, miejskich Wilam, Mówią 75. wspomagających lokalnego pracę samej ochronki jak też i Realizację pokładano ochronki Odzyskanie wyraz upragnionych i szkoły. szkolnictwa. szerokich w przez funkcjonowaniu potrzeb Zapewne dążeń edukacyjnych i społeczeństwa pracy był nauczycieli skierowanych do instytucji zapewnienia głównie sobie do i innym dzieci pewnego i młodzieży rozwoju. N oświatowych. narodowych koncentrowała kultury w KPMS Diecezji Katolickim, dobru W poprzez organizowaniu swoim tylko ogólnemu Kroczewo narodowej, Płockiej wspomagało wsparcia programie Stowarzyszeniem tradycji. To się wspólnie społeczeństwa. też i utrzymaniu Polskę m.in. otaczania finansowe czas Koło lokalne powrotu, z zawarło Niepodległości propagowaniu opieką szkolnictwo, ochronek uczestniczyło Młodzieży ogólne szkolnictwa latach i szkół cele wychowania Męskiej również w zaborczego 1918r. realizacjach jakie powszechnych. polskiego uwidaczniało i przyświecały Żeńskiej umożliwiło dzieci zniewolenia, wraz wielu i młodzieży Jak odbudowę z swoją cennych PMS uczestnictwem podają do w działalność w polskich inicjatyw II źródła: i duchu RP. realizację Realizacja polskiej korzeni na służących terenie planów i tu kliknij: Szkoła w Kroczewie Koło Polskiej Macierzy Szkolnej cz.2 6 / 6