POLITECHNIKA WROCŁAWSKA WYDZIAŁ ARCHITEKTURY KATEDRA PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO PROJEKT INŻYNIERSKI Hierarchiczny układ ośrodków usługowych w powiatach złotoryjskim, jaworskim i świdnickim analiza struktury, potrzeb i propozycje rozwiązań. autor: Marta Gągorowska promotor: dr inż. Magdalena Mlek-Galewska kierunek: Gospodarka Przestrzenna studia stacjonarne rok akademicki 2012/2013 rok 4, semestr 7 A hierarchical configuration of service centers in Złotoryja, Jawor and Świdnica districts structure analysis,needs and proposed solutions. Projekt inżynierski, poprzez cykl analiz statystycznych i symulacyjnych, prowadzi do rozpoznania struktury hierarchicznej ośrodków usługowych w powiatach złotoryjskim, jaworski i świdnickim. Na podstawie funkcjonowania ustalonego układu wskazuje kierunek jego możliwego rozwoju. Następnie poprzez modelowania symulacyjne części projektowej, przeprowadzone na teoretycznych wartościach parametrów w wytypowanym wcześniej ośrodku, ocenia, czy i w jakim stopniu modyfikacje te wpływają na układ rzeczywisty. Engineering project through cycles of structural analysis and simulation leeds to identification of hierarchy structure of service centers in Złotoryja, Jawor and Świdnica districts. Project indicates the direction of its possible development and through simulation modeling with use of theoretical values of parameters in selected area, assess whether, and to what extend these modifications affect the reality of chosen area. 1
Spis treści 1. Wstęp...6 2. Część analityczna....9 2.1. Analizy statystyczne i ich odniesienie przestrzenne....9 2.1.1. Źródła danych statystycznych...9 2.1.2. Stosowane metody analizy statystycznej....9 2.1.3. Wyniki analiz statystycznych....9 2.1.3.1. Analizy struktury różnych typów usług....9 a) rozmieszczenie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w 2011 r....9 b) rozmieszczenie zakładów podstawowej opieki zdrowotnej w 2011 r.... 11 c) rozmieszczenie aptek i punktów aptecznych w 2011 r... 13 d) rozmieszczenie szpitali w 2011 r.... 14 2.1.3.2. Analizy wskaźnikowe obsługi gmin - usługi ogółem oraz usługi oświaty i zdrowia.... 16 a) liczba podmiotów gospodarczych związanych z usługami ogółem przypadających na 1000 mieszkańców gminy w 2011 r.... 16 b) liczba podmiotów gospodarczych związanych z usługami zdrowia i oświaty przypadająca na 1000 mieszkańców gminy w 2011 r.... 17 2.1.4. Wnioski z analiz statystycznych.... 19 2.2. Analizy symulacyjne systemów ośrodków usługowych.... 21 2.2.1. Źródła danych do analiz symulacyjnych.... 21 2.2.2. Stosowane metody analizy symulacyjnej... 23 2.2.3. Stosowane metody analizy i wizualizacji wyników symulacji.... 25 2.2.4. Wyniki analiz symulacyjnych.... 26 2.2.4.1. Modelowania optymalizacji rozmieszczenia ośrodków usługowych względem liczby mieszkańców... 26 a) dokumentacja danych.... 26 b) wyniki i wnioski z modelowań.... 28 2.2.4.2. Modelowania optymalizacji rozmieszczenia ośrodków usługowych względem liczby mieszkańców.... 30 a) dokumentacja danych.... 30 b) wyniki i wnioski z modelowań.... 32 2.2.4.3. Modelowania dojazdów do usług ogółem istniejącymi drogami kołowymi.34 3
a) dokumentacja danych.... 34 b) wyniki i wnioski z modelowań:... 37 2.2.4.4. Modelowania dojazdów do szkół podstawowych i gimnazjalnych istniejącymi drogami kołowymi... 38 a) dokumentacja danych.... 38 b) wyniki i wnioski z modelowań.... 41 2.2.4.5. Modelowania dojazdów do usług oświaty poziomu ponadgimnazjalnego istniejącymi drogami kołowymi... 42 a) dokumentacja danych.... 42 b) wyniki i wnioski z modelowań.... 44 2.2.4.6. Modelowania dojazdów do usług zdrowia (aptek, punktów aptecznych oraz Zakładów Opieki Zdrowotnej) istniejącymi drogami kołowymi... 45 a) dokumentacja danych.... 45 b) wyniki i wnioski z modelowań.... 47 2.2.5. Wnioski z analiz symulacyjnych.... 48 3. Część projektowa:... 51 3.1. Wytyczne do projektu.... 51 3.2. Opis koncepcji projektowej.... 52 3.3. Opis projektu... 53 3.3.1. Wyniki analiz symulacyjnych.... 54 3.3.1.1. Modelowania dojazdów do usług ogółem istniejącymi drogami kołowymi.54 a) dokumentacja danych... 54 b) wyniki i wnioski z modelowań... 56 3.3.1.2. Modelowania dojazdów do szkół podstawowych i gimnazjalnych istniejącymi drogami kołowymi... 59 a) dokumentacja danych... 59 b) wyniki i wnioski z modelowań... 61 3.3.1.3. Modelowania dojazdów do usług oświaty poziomu ponadgimnazjalnego istniejącymi drogami kołowymi... 63 a) dokumentacja danych... 63 b) wyniki i wnioski z modelowań... 65 3.3.1.4. Modelowania dojazdów do usług zdrowia (aptek, punktów aptecznych oraz Zakładów Opieki Zdrowotnej) istniejącymi drogami kołowymi... 67 a) dokumentacja danych... 67 b) wyniki i wnioski z modelowań... 69 4
3.3.2. Wnioski z analiz symulacyjnych....71 4. Spis rysunków....74 5. Spis załączników....77 6. Spis źródeł danych...78 5
1. Wstęp. Niniejsza praca składa się z trzech podstawowych etapów i każdy z nich realizuje część celu. Etapy te to cykl analiz statystycznych, modelowania symulacyjne oraz część projektowa. Obszar opracowania obejmuje trzy powiaty: złotoryjski, jaworski i świdnicki, jednak w analizach uwzględniono szersze otoczenie, aby znaleźć odniesienie przestrzenne obserwowanej sytuacji i powiązania z ośrodkami ościennymi. Zakres opracowania pokazuje rysunek nr 1. Rysunek 1. Podział administracyjny wybranych powiatów. Celem całego opracowania jest rozpoznanie struktury hierarchicznej ośrodków usługowych na badanym obszarze oraz ocena wpływu wybranych kierunków rozwoju układu na jego funkcjonowanie. Do osiągnięcia celu konieczne było ustalenie istniejącej hierarchicznej sieci ośrodków usługowych na badanym obszarze, następnie symulacyjna ocena właściwości tego układu i w końcowym etapie stworzenie nowego systemu i zbadanie, jaki wpływ wprowadzone teoretyczne zmiany miałyby na rzeczywiście istniejący układ. Analizowany obszar znajduje się w południowo-zachodniej części Polski, w województwie dolnośląskim. Miasta powiatowe to Złotoryja (16,5 tys. mieszkańców), Jawor (24 tys. mieszkańców) oraz Świdnica (60 tys. mieszkańców). Wokół badanego obszaru znajduje się 11 6
powiatów, w tym 2 miasta na prawach powiatu. Są to powiat bolesławiecki, legnicki, średzki, wrocławski, dzierżoniowski, wałbrzyski, kamiennogórski, jeleniogórski, lwówecki i miasta na prawach powiatu: Legnica oraz Jelenia Góra. Badane trzy powiaty leżą na jednej osi komunikacyjnej równoległej do autostrady A4 przebiegającej w północnej części analizowanego obszaru. Miasta powiatowe badanych powiatów łączą fragmenty dróg wojewódzkich numer 363, 374 i 382 (rysunek nr 2). Rysunek 2. Obszar opracowania oraz układ komunikacyjny. W niniejszej pracy przyjęto, że edukacja i opieka zdrowotna będą funkcjami wykorzystywanymi do oceny pozycji hierarchicznej ośrodków. W zależności od rangi danego ośrodka, gromadzi on mniej lub więcej badanych usług i tworzy zaplecze funkcjonalne dla mieszkańców danego miejsca. Analizy statystyczne podzielono na dwie grupy. W badaniach dotyczących struktury różnych typów usług założono, że dostęp do usług związanych ze szkolnictwem jest priorytetowy, ponieważ dąży się do zapewnienia możliwości nauki w pobliżu miejsca zamieszkania jak największej liczbie obywateli państwa. Wobec tego występowanie szkół podstawowych, gimnazjalnych oraz ponadgimnazjalnych istotnie podwyższa pozycję ośrodka 7
usługowego i stanowi motywację do dalszego rozwoju miejsca. Ponadto ważną funkcję usługową pełnią punkty oferujące podstawową opiekę zdrowotną. Bazę stanowią szpitale, które znajdują się w ważniejszych miastach regionu, natomiast sieć uzupełniają znacznie częściej rozlokowane Zakłady Opieki Zdrowotnej, takie jak przychodnie i ośrodki zdrowia. Dodatkowe zaplecze stanowią apteki i punkty apteczne, które zapewniają poradę farmaceutyczną w przypadkach niestanowiących zagrożenia dla życia człowieka. Im większy dostęp do tych typów usług, tym pozycję w hierarchii ośrodka usługowego uważa się za wyższą. Drugim typem analiz statystycznych są badania obsługi gmin dotyczące usług ogółem. Założono, że całościowy obraz dotyczący oferty usługowej wiarygodnie obrazują analizy przedstawiające stosunek liczby podmiotów gospodarczych związanych z usługami do liczby mieszkańców danej gminy. W związku z tym przeprowadzono takie badania dla wszystkich rodzajów usług oraz, w nawiązaniu do wcześniejszych analiz statystycznych, dla usług oświaty i zdrowia. Kolejnym krokiem było przeprowadzenie analiz symulacyjnych, które dzielą się na modelowania przesunięć celów i obciążeń sieci. Te pierwsze, odnoszące się do analizowanych wcześniej typów usług, pozwoliły na ocenę atrakcyjności wybranych ośrodków. Wyniki tej analizy wpłynęły na wybór wariantu testowanego w części projektowej. Modelowania obciążeń sieci drogowej były natomiast porównawcze do wariantu testowanego w projekcie, przez co pozwoliły na wskazanie istotnych zmian w strukturze systemu po wprowadzeniu teoretycznych zmian. Ostatnim etapem niniejszej pracy jest projekt, który polegał na przeprowadzaniu serii analiz symulacyjnych po zwiększeniu potencjału jednego ze wskazanych wcześniej ośrodków w celu budowania równowagi w obsłudze usługowej układu. Modelowania te prowadzą do oceny sprawności analizowanej struktury i odpowiadają na pytanie: Jak istnienie nowego centrum przełoży się na obciążenia sieci i efektywność układu? 8
4. Spis rysunków. Rysunek 1. Podział administracyjny wybranych powiatów....6 Rysunek 2. Obszar opracowania oraz układ komunikacyjny....7 Rysunek 3. Rozmieszczenie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w 2011 r.... 10 Rysunek 4. Rozmieszczenie Zakładów Opieki Zdrowotnej w 2011 r.... 12 Rysunek 5. Rozmieszczenie aptek i punktów aptecznych w 2011 r.... 13 Rysunek 6. Rozmieszczenie szpitali w 2011 r.... 15 Rysunek 7. Liczba podmiotów gospodarczych związanych z usługami ogółem przypadająca na 1000 mieszkańców danej gminy w 2011 r.... 16 Rysunek 8. Liczba podmiotów gospodarczych związanych z usługami zdrowia i oświaty przypadających na 1000 mieszkańców gminy w 2011 r.... 18 Rysunek 9. Wnioski z analiz statystycznych.... 20 Rysunek 10. Dopuszczalne prędkości maksymalne na danych odcinkach sieci.... 22 Rysunek 11. Wyznaczone rejony.... 22 Rysunek 12. Drzewo wariantów analiz symulacyjnych.... 23 Rysunek 13. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych.... 27 Rysunek 14. Rozmieszczenie mas celowych (równomierne wewnątrz obszaru i rzeczywiste w otoczeniu).... 27 Rysunek 15. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P1 = 0,002000).... 29 Rysunek 16. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P2 = 0,000300).... 29 Rysunek 17. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P3 = 0,000030).... 30 Rysunek 18. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych.... 31 Rysunek 19. Rzeczywiste rozmieszczenie mas celowych.... 32 Rysunek 20. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P1 = 0,002000).... 33 Rysunek 21. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P2 = 0,000300).... 33 Rysunek 22. Optymalne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych (selektywność P3 = 0,000030).... 34 74
Rysunek 23. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych przy dojazdach do usług ogółem.36 Rysunek 24. Szacowane rozmieszczenie mas celowych przy dojazdach do usług ogółem.... 36 Rysunek 25. Obciążenie istniejącej sieci drogowej i więźba ruchu przy dojazdach do usług ogółem.... 37 Rysunek 26. Dojazdy do Jawora i Świdnicy do usług ogółem.... 38 Rysunek 27. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych przy dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 40 Rysunek 28. Szacowane rozmieszczenie mas celowych przy dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 40 Rysunek 29. Obciążenie istniejącej sieci drogowej i więźba ruchu przy dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 41 Rysunek 30. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych przy dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 42 Rysunek 31. Szacowane rozmieszczenie mas celowych przy dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 43 Rysunek 32. Obciążenie istniejącej sieci drogowej i więźba ruchu w dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 44 Rysunek 33. Rzeczywiste rozmieszczenie mas źródłowych przy dojazdach do usług zdrowia.46 Rysunek 34. Szacowane rozmieszczenie mas celowych przy dojazdach do usług zdrowia.... 46 Rysunek 35. Obciążenie istniejącej sieci drogowej i więźba ruchu przy dojazdach do usług zdrowia.... 47 Rysunek 36. Wnioski z analiz symulacyjnych przesunięć celów.... 48 Rysunek 37. Wnioski z analiz symulacyjnych obciążenia sieci i wymiany ruchu nałożenie na siebie obciążeń sieci wszystkich typów usług.... 49 Rysunek 38. Wytyczne do projektu... 51 Rysunek 39. Drzewo wariantów analiz symulacyjnych części projektowej.... 53 Rysunek 40. Teoretyczne masy źródłowe w dojazdach do usług ogółem.... 55 Rysunek 41. Teoretyczne masy celowe w dojazdach do usług ogółem.... 55 Rysunek 42. Obciążenie istniejącej sieci i więźba ruchu przy dojazdach do usług ogółem.... 56 Rysunek 43. Porównanie obciążeń sieci przez dojazdy do usług ogółem.... 56 Rysunek 44. Porównanie wymian ruchu związanych z dojazdami do usług ogółem.... 57 Rysunek 45. Porównanie wymian ruchu do Jawora i Świdnicy związanych z dojazdami do usług ogółem.... 58 Rysunek 46. Wymiana ruchu dojazdów do Jawora i Świdnicy związana z usługami ogółem.58 75
Rysunek 47. Teoretyczne masy źródłowe w dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 60 Rysunek 48. Teoretyczne masy celowe w dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 60 Rysunek 49. Obciążenie istniejącej sieci i więźba ruchu przy dojazdach do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 61 Rysunek 50. Porównanie obciążeń sieci przez dojazdy do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 61 Rysunek 51. Porównanie wymian ruchu związanej z dojazdami do szkół podstawowych i gimnazjalnych.... 62 Rysunek 52. Teoretyczne masy źródłowe w dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 64 Rysunek 53. Teoretyczne masy celowe w dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 64 Rysunek 54. Obciążenie istniejącej sieci i więźba ruchu przy dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 65 Rysunek 55. Porównanie wymiany ruchu w dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych.... 66 Rysunek 56. Porównanie obciążeń sieci w dojazdach do szkół ponadgimnazjalnych... 66 Rysunek 57. Teoretyczne masy źródłowe w dojazdach do usług zdrowia.... 68 Rysunek 58. Teoretyczne masy celowe w dojazdach do usług zdrowia.... 68 Rysunek 59. Obciążenie istniejącej sieci i więźba ruchu przy dojazdach do usług zdrowia... 69 Rysunek 60. Porównanie wymiany ruchu związanej z dojazdami do usług zdrowia.... 70 Rysunek 61. Porównanie obciążeń sieci związanych z dojazdami do usług zdrowia.... 70 Rysunek 62. Sumaryczne obciążenie sieci dojazdami do wszystkich typów usług... 71 Rysunek 63. Wnioski wynikające z wprowadzonych do układu zmian.... 72 76
5. Spis załączników. Załącznik 1. - Plansza nr 1. Analizy statystyczne. Załącznik 2. Plansza nr 2. Analizy symulacyjne. Załącznik 3. Plansza nr 3. Projekt. 77
6. Spis źródeł danych. Dolnośląska Służba Dróg i Kolei we Wrocławiu, aktualny wykaz Dróg Wojewódzkich na Dolnym Śląsku, http://dsdik.wroc.pl/infrastruktura/wykaz-drog-wojewodzkich-nadolnym-slasku.html, stan na dzień 27.10.2012 r.; Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks, stan z dnia 20.09.2012 r.; Internetowa Książka Telefoniczna, apteki w województwie dolnośląskim, http://www.ditel.pl/index.php?exte=false&whatext=apteki&kbio=&whereext=dolno% B6l%B1skie&list=&submit.x=40&submit.y=10, stan na dzień 14.10.2012 r.; Ogólnopolski Portal Medyczny www.sluzbazdrowia.pl, rodzaje ZOZ, apteka, http://szukaj.sluzbazdrowia.pl/apteka/dolnoslaskie/j16,w02,20,1.html, stan na dzień 13.10.2012 r.; Ogólnopolski Portal Medyczny www.sluzbazdrowia.pl, rodzaje ZOZ, szpital, http://szukaj.sluzbazdrowia.pl/szpital/dolnoslaskie/j1,w02,20,1.html, stan na dzień 13.10.2012 r.; Ogólnopolski Portal Medyczny www.sluzbazdrowia.pl, rodzaje ZOZ, http://www.sluzbazdrowia.pl/, stan z dnia 13.10.2012 r.; Portal Kardioserwis.pl, szpitale województwa dolnośląskiego, http://www.kardioserwis.pl/page.php/1/0/show/83/szpitaldolno%c5%9bl%c4%85skie.html, stan na dzień 13.10.2012 r.; Powiat Jaworski, rozkład godzin pracy aptek w porze nocnej, http://www.powiatjaworski24h.pl/powiat/wiadomosci/45, stan na dzień 14.10.2012 r.; Starostwo Powiatowe w Świdnicy, wykaz placówek, http://www.powiat.swidnica.pl/strony/powiat_swidnicki_zdrowie_wp.htm, stan z dnia 13.10. 2012 r.; Swobodna Wiki-Mapa Świata, http://www.openstreetmap.org, stan na dzień 02.11.2012 r.; Zasoby Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej. 78