NanoTechnologia. Nanotechnologia w kulturze. Nanotechnologia na codzień. Nanotechnologie od półprzewodników do DNA. Nauka InŜynieria Technologia



Podobne dokumenty
Nanostruktury krystaliczne

NanoTechnologia Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego Zakład Fizyki Ciała Stałego

Nanostruktury krystaliczne

Nanostruktury krystaliczne

Jak TO działa? Co to są półprzewodniki? TRENDY: Prawo Moore a. Google: Jacek Szczytko Login: student Hasło: *******

Jak TO działa? Nanotechnologia. TRENDY: Prawo Moore a. Kwietniowa Wiedza i Życie 2010

Pytać! Nanotechnologie (II) Jeszcze o teoriach (nie tylko fizycznych)

Wolność, prywatność i bezpieczeństwo o polskiej szlachcie, Internecie, komputerach kwantowych i teleportacji

Edukacja przez badania. Internet dla Szkół 20 lat! Wolność, prywatność, bezpieczeństwo

FIZYKA + CHEMIA. Jeszcze o teoriach (nie tylko fizycznych) Jeszcze o teoriach (nie tylko fizycznych) Jeszcze o teoriach (nie tylko fizycznych)

Wykład 12 V = 4 km/s E 0 =.08 e V e = = 1 Å

Disruptive Technolgies technologie, które zmieniają świat.

Nanofizyka co wiemy, a czego jeszcze szukamy?

Electromagnetism Q =) E I =) B E B. ! Q! I B t =) E E t =) B. 05/06/2018 Physics 0

FIZYKA + CHEMIA. Wydział Fizyki UW. Wykłady FUW. od października 2009

Kryształy, półprzewodniki, nanotechnologie. Dr inż. KAROL STRZAŁKOWSKI Instytut Fizyki UMK w Toruniu skaroll@fizyka.umk.pl


photo graphic Jan Witkowski Project for exhibition compositions typography colors : : janwi@janwi.com


Atom Mn: wielobit kwantowy. Jan Gaj Instytut Fizyki Doświadczalnej

Disruptive Technolgies technologie, które zmieniają świat.

Zwora Yale US06. Yale seria US kg. Zastosowanie. Właściwości. Parametry techniczne

Few-fermion thermometry

dr Rafał Szukiewicz WROCŁAWSKIE CENTRUM BADAŃ EIT+ WYDZIAŁ FIZYKI I ASTRONOMI UWr

Wstęp do Optyki i Fizyki Materii Skondensowanej. Mateusz Goryca

The Overview of Civilian Applications of Airborne SAR Systems

Fizyka klasyczna. - Mechanika klasyczna prawa Newtona - Elektrodynamika prawa Maxwella - Fizyka statystyczna -Hydrtodynamika -Astronomia

SubVersion. Piotr Mikulski. SubVersion. P. Mikulski. Co to jest subversion? Zalety SubVersion. Wady SubVersion. Inne różnice SubVersion i CVS

1945 (96,1%) backlinks currently link back (74,4%) links bear full SEO value. 0 links are set up using embedded object

DM-ML, DM-FL. Auxiliary Equipment and Accessories. Damper Drives. Dimensions. Descritpion

Tytuł pracy w języku angielskim: Physical properties of liquid crystal mixtures of chiral and achiral compounds for use in LCDs

Plan. Kropki kwantowe - część III spektroskopia pojedynczych kropek kwantowych. Kropki samorosnące. Kropki fluktuacje szerokości

SSW1.1, HFW Fry #20, Zeno #25 Benchmark: Qtr.1. Fry #65, Zeno #67. like

Wojewodztwo Koszalinskie: Obiekty i walory krajoznawcze (Inwentaryzacja krajoznawcza Polski) (Polish Edition)

Robotic Arm Assembly Manual

Hakin9 Spam Kings FREEDOMTECHNOLOGYSERVICES.CO.UK

MAGNESY KATALOG d e s i g n p r o d u c e d e l i v e r

Installation of EuroCert software for qualified electronic signature

ERASMUS + : Trail of extinct and active volcanoes, earthquakes through Europe. SURVEY TO STUDENTS.

Stargard Szczecinski i okolice (Polish Edition)

Fizyka 3.3. prof.dr hab. Ewa Popko p.231a

Hard-Margin Support Vector Machines

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture11. Random Projections & Canonical Correlation Analysis

Weronika Mysliwiec, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

Kropki samorosnące. Optyka nanostruktur. Gęstość stanów. Kropki fluktuacje szerokości. Sebastian Maćkowski. InAs/GaAs QDs. Si/Ge QDs.

TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing. Kevin Gimpel Spring Lecture 9: Inference in Structured Prediction

Współczesna fizyka ciała stałego

Zasady rejestracji i instrukcja zarządzania kontem użytkownika portalu


MoA-Net: Self-supervised Motion Segmentation. Pia Bideau, Rakesh R Menon, Erik Learned-Miller

DODATKOWE ĆWICZENIA EGZAMINACYJNE

Tytuł pracy w języku angielskim: Microstructural characterization of Ag/X/Ag (X = Sn, In) joints obtained as the effect of diffusion soledering.

OSI Network Layer. Network Fundamentals Chapter 5. ITE PC v4.0 Chapter Cisco Systems, Inc. All rights reserved.

Home Software Hardware Benchmarks Services Store Support Forums About Us

Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Raport bieżący: 44/2018 Data: g. 21:03 Skrócona nazwa emitenta: SERINUS ENERGY plc

Formularz dla osób planujących ubiegać się o przyjęcie na studia undergraduate (I stopnia) w USA na rok akademicki

Silnik krokowy NEMA17 instrukcja

Fizyka 3.3. prof.dr hab. Ewa Popko p.231a

Zarządzanie sieciami telekomunikacyjnymi

DUAL SIMILARITY OF VOLTAGE TO CURRENT AND CURRENT TO VOLTAGE TRANSFER FUNCTION OF HYBRID ACTIVE TWO- PORTS WITH CONVERSION

Nanostruktury, spintronika, komputer kwantowy

General Certificate of Education Ordinary Level ADDITIONAL MATHEMATICS 4037/12

miniature, low-voltage lighting system MIKRUS S

Camspot 4.4 Camspot 4.5

X-ray microprobe in Krakow and properties of the beam focusing system

Instrukcja konfiguracji usługi Wirtualnej Sieci Prywatnej w systemie Mac OSX

Agnieszka Lasota Sketches/ Szkice mob

Jak TO działa? Do czego służą studnie, druty, kropki kwantowe? Półprzewodniki. Heterostruktury półprzewodnikowe


INSPECTION METHODS FOR QUALITY CONTROL OF FIBRE METAL LAMINATES IN AEROSPACE COMPONENTS

Extraclass. Football Men. Season 2009/10 - Autumn round

Helena Boguta, klasa 8W, rok szkolny 2018/2019

OSI Data Link Layer. Network Fundamentals Chapter 7. Version Cisco Systems, Inc. All rights reserved. Cisco Public 1


SHP / SHP-T Standard and Basic PLUS

Centrum Materiałów Zaawansowanych i Nanotechnologii

Układ SI. Nazwa Symbol Uwagi. Odległość jaką pokonujeświatło w próżni w czasie 1/ s

Zajęcia z języka angielskiego TELC Gimnazjum Scenariusz lekcji Prowadzący: Jarosław Gołębiewski Temat: Czas Present Perfect - wprowadzenie

SG-MICRO... SPRĘŻYNY GAZOWE P.103

OSI Network Layer. Network Fundamentals Chapter 5. Version Cisco Systems, Inc. All rights reserved. Cisco Public 1

Fig 5 Spectrograms of the original signal (top) extracted shaft-related GAD components (middle) and

CWF - Piece komorowe ogólnego przeznaczenia

Podstawa prawna: Art. 70 pkt 1 Ustawy o ofercie - nabycie lub zbycie znacznego pakietu akcji

Machine Learning for Data Science (CS4786) Lecture 11. Spectral Embedding + Clustering

Zakopane, plan miasta: Skala ok. 1: = City map (Polish Edition)

WYŁĄCZNIK CZASOWY OUTDOOR TIMER

ZELMOTOR Sp.z o.o Rzeszów; ul.przemysłowa 4a

Home Software Hardware Benchmarks Services Store Support Forums About Us

ARKUSZ PRÓBNEJ MATURY Z OPERONEM

SPM Scanning Probe Microscopy Mikroskopia skanującej sondy STM Scanning Tunneling Microscopy Skaningowa mikroskopia tunelowa AFM Atomic Force

Dominika Janik-Hornik (Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach) Kornelia Kamińska (ESN Akademia Górniczo-Hutnicza) Dorota Rytwińska (FRSE)

Współczesna fizyka ciała stałego

Wstęp do Optyki i Fizyki Materii Skondensowanej

EXAMPLES OF CABRI GEOMETRE II APPLICATION IN GEOMETRIC SCIENTIFIC RESEARCH

TTIC 31210: Advanced Natural Language Processing. Kevin Gimpel Spring Lecture 8: Structured PredicCon 2

Poprawa charakterystyk promieniowania diod laserowych dużej mocy poprzez zastosowanie struktur periodycznych w płaszczyźnie złącza

Medical electronics part 10 Physiological transducers

INSTRUKCJE JAK AKTYWOWAĆ SWOJE KONTO PAYLUTION

Transkrypt:

Nanotechnologie od półprzewodników do DNA. Jacek.Szczytko@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szczytko/nt 1. Nanotechnologia na codzień 2. Jak działa komputer? a) Od bramki do bramki b) Jak działa tranzystor 3. Prawo Moora i jego konsekwencje a) Więcej! Szybciej! Taniej! b) Wyzwania i problemy 4. Nanotechnologie a) CO? a) Studnie, druty, kropki b) JAK? a) Top-down, czyli (nano)technologia b) Bottom-up, czyli samoorganizacja c) Chem-Fiz, Bio-Fiz! IBM 36 atomów kobaltu na podłoŝu z miedzi tworzy korale kwantowe. Elektrony na powierzchni miedzi oddziałują z atomem kobaltu umieszczonym w ognisku elipsy tworząc kwantowy miraŝ. b NanoTechnologia 10-9 0,000 000 001 a Nauka InŜynieria Technologia a,b,c < 100 nm c Nanotechnologia w kulturze Nanotechnologia na codzień Motoryzacja (Hummer H2 sport utility truck) Budownictwo Samoczyszczący się beton Elektronika Wyświetlacze OLED Ubrania (Nano-Tex) AGD Samoczyszcząca się lodówka Samsung Nano SilverSeal Kosmetyki Sport www.sts.utexas.edu/projects/nanomodules/ 1

Dlaczego XXI w? 1960 1980 2000 cdn... Parowóz dziejów nano mikro mili Dlaczego XXI w? Parowóz dziejów Przez ostatnie 40 lat na badania technologii krzemowej wydano bilion (ang. trillion) 10 12 USD 1960 1980 2000 mili mikro cdn... nano Nanotechnologia Nanotechnologia Dual-Core Intel Xeon 7100 series (2007) AMD Opteron MP HE 8000 series Dual-Core (2006) Rozmiary 2 291 000 000 tranzystorów (1 300 000 000 z cache) technologia 65 nm Zegar 2,66 GHz 243 000 000 tranzystorów technologia 90 nm. Zegar 1,8 GHz Wirus Ebola 600 nm Średnica ludzkiego włosa 100 000 nm 8 warstw 9 warstw Moc 120 W Moc 68 W Średnica krwinki czerwonej Dł. fali światła widzialnego Najnowszy tranzystor Intela 90 35 20 15 nm Rhinowirus 30 nm Promień Bohra 0.01 nm Średnica DNA, nanorurek 2nm Ebola http://www.brettrussell.com/personal/ebola.html Źródło: www.usna.edu/ee/ee452/lecturenotes/ 05-Processing_Technology 2

Dlaczego XXI w? Parowóz dziejów Przez ostatnie 40 lat na badania technologii krzemowej wydano bilion (ang. trillion) 10 12 USD 2000 nano 1980 mikro 1960 mili TRENDY: Pierwsze Prawo Moore a Ilość komponentów (tranzystory, połączenia, izolacje itd.) w IC podwaja się co około 18 miesięcy. Rozmiar liniowy komponentów równieŝ zmniejsza się wykładniczo w czasie. Te trendy nie mogą być kontynuowane w nieskończoność. Co zastąpi technologię Si? Z czego będzie wynikała ta zmiana technologii? EKONOMIA Źródło: Intel Granice miniaturyzacji? CO? Studnie, druty, kropki Nanotechnologie Myślimy, Ŝe tranzystor jest zbudowany tak. Asen Asenov, Glasgow David Williams Hitachi-Cambridge 25 nm MOSFET Produkcja od 2008 4,2 nm MOSFET Produkcja??? IEEE Trans Electron Dev 50(9), 1837 (2003) JAK? Top-down, czyli (nano)technologia Bottom-up, czyli samoorganizacja Google: Jacek Szczytko Login: Hasło: 3

Studnie kwantowe Struktury niskowymiarowe Low-dimensional Semiconductor Systems Druty kwantowe Kropki kwantowe t 2D 1D 0D Dyskretna struktura elektronowa Hubert J. Krenner MOCVD FUW Pasteura 7 MOCVD Osadzanie z atomową precyzją warstw o róŝnym składzie lub domieszkowaniu Studnia kwantowa t D(E) E c E 0 2D E c E 1 E Studnie Kwantowe Lasery półprzewodnikowe Struktury niskowymiarowe Low-dimensional Semiconductor Systems Studnie kwantowe Druty kwantowe Kropki kwantowe t 2D 1D 0D Dyskretna struktura elektronowa Hubert J. Krenner 4

Druty http://www.mpi-halle.mpg.de/~mbe/ Druty www.ece.odu.edu/g_seminar.htm Photo by Peidong Yang/UC Berkeley, courtesy of Science Struktury niskowymiarowe Low-dimensional Semiconductor Systems Studnie kwantowe Druty kwantowe Kropki kwantowe Quantum Dot hω t 2D 1D 0D Dyskretna struktura elektronowa 0 = cgs 0 1 = X Hubert J. Krenner Hubert J. Krenner Walter Schottky Institut and Physik Department E24, TU München e - 5

GaN/AlGaN QD s Wzrost K. Pakuła, a, AFM - Rafał BoŜek Synteza kropek kwantowych http://www.icmm.csic.es/cefe/fab/synthesis.html Synteza kropek kwantowych CO? Studnie, druty, kropki Nanotechnologie JAK? Top-down, czyli (nano)technologia Bottom-up, czyli samoorganizacja http://www.nanopicoftheday.org/2003pics/qdrainbow.htm 6

Top-down Vincent Laforet/The New York Times W jaki sposób produkowane są układy scalone? 1. Dominuje technologia krzemowa 2. Obecne układy ~ 10 9-10 10 tranzystorów 3. PodłoŜa - 300mm, ~ 10 3 chipów 4. Fotolitografia, naświetlanie, trawienie etc 5. Typowo ~20 masek, 150-200 kroków procesów Nanotubes as molecular quantum wires http://qt.tn.tudelft.nl/research/qdots/ Nano Tech Web [ S. Kawata et al., Nature 412, 697 (2001) ] 7µm 2µm (3 hours to make) λ = 780nm resolution = 150nm 7

CO? Studnie, druty, kropki Nanotechnologie JAK? Top-down, czyli (nano)technologia Bottom-up, czyli samoorganizacja Bottom-up Wydział (nano)chemii UW http://www.chem.uw.edu.pl/labs/elektrochemia/nanogaleria/nanogaleria.htm Nanorurki, nanowąsy i kropki TiO2 nanotube materials ZnO nanocząstka Au Nanorurka Si DNA www.ee.leeds.ac.uk/nanomsc/modules1.php 8

Kropki kwantowe + bio http://www.evidenttech.com/ A PbSe Quantum Dot as seen through a transmission electon microscope (TEM). Kropki kwantowe + bio Science, Vol 300, Issue 5616, 80-81, 4 April 2003 Kropki kwantowe + bio Magnetyczne QD s Science, Vol 300, Issue 5616, 80-81, 4 April 2003 Jacek Szczytko 9

Ferrofluid Ferrofluid Akademia Górniczo Hutnicza Magnetyczne QD s Magnetic photonic crystals Fe 3 O 4 120 nm http://www.biophan.com/index.php?option=com_content&task=view&id=262&itemid=426 10

Magnetic photonic crystals Orientacja jest zdefiniowana przez wektor chiralny (n,m) c h = n a + m b Nanorurki Nanorurki moŝna sobie wyobrazić jako warstwy atomów węgla (takie jak w graficie), które zostały zrolowane. RozróŜniamy orientacje: Armchair Zig-zag Chiral J.Basak, D.Mitra, S.Sinha Carbon nanotube: the next generation sensors presentation Paweł Tomasz Pęczkowski Winda do nieba http://www.spaceelevator.com/ Winda do nieba 11

R Jacek.Szczytko@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szczytko http://www.uc.edu/news/nr.asp?id=5700 Winda do nieba Benzen + CN Nanomaszyny Za wolno Gear Rotation in a Vacuum 200 rot/ns W sam raz Powered Sharf http://www.ipt.arc.nasa.gov First Synthetic Nanomotor Nano-motor A1 S2 Top view S1 S3 A2 Side schematic 300 nm MWNT shaft Au rotor 300 nm Schematic (top) and scanning electron microscopy (SEM) image (bottom) of LBNL s synthetic nanomotor. A 300 nm Au plate rotor (R) is attached to a multi-walled carbon nanotube (MWNT) which acts as a support shaft and is the source of rotational freedom. Electrical contact to the rotor plate is made via the MWNT and its anchor pads (A1, A2). Three stator electrodes, two on the SiO 2 surface (S1, S2) and one buried beneath the surface (S3), provide the control elements. SEM images showing the rotation of the rotor actuated by applying appropriate voltage sequences to the stators. The MWNT, barely visible, runs vertically through the middle of each frame. The schematic diagrams located beneath each SEM image illustrate a cross-sectional view of the position of the nanotube/rotor-plate assembly. The rotor can rotate through a full 360 degrees for thousands of cycles without apparent degradation or wear. http://www.lbl.gov/msd/pis/zettl/03/07_nanomotor/03_7_nanomotor.html Alex Zettl, 03-7 12

Model for the Kinesin Mechanism ATP adenozynotrifosforan mov-muscmyosinmotrev6.mov mov-procmotconvkinrev5.mov + H 2 O Kinesin is a dimeric motor protein that travels processively towards the microtubule plus end by taking 8 nm steps, which corresponds to the distance between adjacent alpha/beta tubulin binding sites. We have sought to define the structural changes in the motor that explain the direction of movement and the basis of head-head coordination during processive motility. http://valelab.ucsf.edu/research/res_mec_overv.html ADP + P i http://www.sns.gov/workshops/nni_05/presentations/050617_pincus_philip_nni05.pdf Bio-nano-silnik (ATPaza) http://www.linkclub.or.jp/~hiikoysd/ryohei/papers.html http://www.foresight.org/conferences/mnt6/papers/montemagno/index.html Nanoroboty Nanoroboty makrofagi Nano Tech Web 13

Nano-samochód Y. Shira/Rice University They found the nanocar was quite stable on the surface remaining parked until the surface was heated above 170 C - presumably because of strong adhesion between the fullerene wheels and the underlying gold. Flat gold surface was used to prevent the nanocar actually roll around on its fullerene wheels, rather than slip like a car on ice. Between 170 C and 225 C, the researchers observed that the nanocar moved around by translational motion and pivoting. The translational motion was always in a direction perpendicular to the handcar s axle, indicating that it moves by rolling rather than sliding. http://www.nanonewsnet.com/index.php?module=pagesetter&func=viewpub&tid=4&pid=2 Nano i bio (DNA) Nano i bio (DNA) Nano i bio (DNA) 14

Nano i bio Nano i bio M13 bacteriophage M13 bacteriophage Nano i bio Nano i bio 15 Jacek.Szczytko@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szczytko

ZnS Nano i bio CoPt Nano i bio (gekon) Jacek.Szczytko@fuw.edu.pl http://www.fuw.edu.pl/~szczytko Nano i bio (gekon) 50x 100x 200x 400x 800x 1500x http://www.microscopy.fsu.edu/primer/java/electronmicroscopy/magnify1/index.html Nano i bio (gekon) 3000x 6000x http://www.microscopy.fsu.edu/primer/java/electronmicroscopy/magnify1/index.html 16

Nano i bio (gekon) 6000x Paweł Tomasz Pęczkowski http://www.microscopy.fsu.edu/primer/java/electronmicroscopy/magnify1/index.html Nature 448, 338-341 (19 July 2007) Nano i bio (gekon) Nano i bio (gekon) Co dalej? 1960 1980 2000 cdn... Parowóz dziejów Przez ostatnie 40 lat na badania technologii krzemowej wydano bilion (ang. trillion) 10 12 USD mili mikro nano 17

Myślimy, Ŝe tranzystor jest zbudowany tak. Granice miniaturyzacji? 25 nm MOSFET Produkcja od 2008 4,2 nm MOSFET Produkcja??? IEEE Trans Electron Dev 50(9), 1837 (2003) Ile bitów na atom? Illustration showing how to transform an electron from its usual state in an atom (a), in which it exists in a cloud of possible positions surrounding the positively charged nucleus (indicated by a plus sign), to a "Trojan state" (f), in which the electron orbits the nucleus like a planet around the sun. The name comes from Trojan asteroids, the asteroids which orbit the sun in the same orbit as Jupiter but in a place either ahead or behind the planet. To create a Trojan electron, researchers would first use laser light to put the electron into a "circular Rydberg state" in which the electron exists in a thin donut of possible positions (b). Then, a microwave beam would subsequently change the shape of the donut (c-e), shrinking the range of possible positions for the electron and ultimately causing the electron to shrink into a small droplet (or alternatively, a shortened sausage) of possible positions. This droplet then orbits the nucleus like a planet around the sun. Although not yet achieved experimentally, researchers believe that current technology could be applied to create Trojan electrons. The figure is not to scale--the circular Rydberg and Trojan states are actually hundreds of thousands of times farther away from the nucleus. In addition, the figure essentially shows just the top half of the probability cloud for the Trojan electron. Nanotechnologie In recent computer simulations, researchers formed the word "optics" by calculating the electron cloud for a specially prepared n=50 state. In the image above, the intensity of the letters represents the relative probability for finding the electron at that place, and the color denotes the phase (relative point in the cycle) of the electron wave associated with that point in the cloud. (Image courtesy Carlos Stroud, University of Rochester, and Michael Noel.) This research is described by Carlos Stroud and Michael Noel in the April 1999 issue of Optics and Photonics News. 18

Podziękowania Zakład Fizyki Ciała Stałego http://www.fuw.edu.pl/~zfcs/ prof. dr hab. M. Baj Struktury Kwantowe GaAs/AlAs mgr B. Chwalisz dr A. Wysmołek dr M. Potemski (GHMFL) prof. R. Stępniewski Spektroskopia ultraszybka prof. J. Gaj, prof. M. Nawrocki, dr hab. A. Golnik, M. Goryca, T. Kazimierczuk, dr P. Kossacki, K. Kowalik, W. Maślana, W. Pacuski, B. Piechal, J. Suffczyński, A. Trajnerowicz Prof. M. Baj dr hab. D. Wasik dr J. Siwiec Kropki Kwantowe: GaN/Al x Ga 1-x N prof. R. Stępniewski mgr K. Pakuła mgr R. BoŜek mgr K. Surowiecka dr A. Wysmołek mgr B. Chwalisz prof. J. Baranowski dr K. Kossacki dr K. Korona dr hab. A. Golnik Promieniowanie THz dr Jerzy Łusakowski, dr Krzysztof Karpierz, mgr Maciej Sakowicz, prof. dr hab Marian Grynberg Spintronika prof. dr hab Maria Kamińska prof. dr hab Andrzej Twardowski dr Jacek Gosk dr Jacek Szczytko, mgr Konrad Dziatkowski, mgr Marcin Zając Jacek Szczytko na podstawie http://www.sts.utexas.edu/projects/nanomodules/ 19