Sektor kultury w miastach w roku 2008.

Sektor kultury w miastach w roku 28. Raport w ramach Systemu Analiz Samorządowych prof. Grażyna Prawelska-Skrzypek Instytut Spraw Publicznych Uniwersytet Jagielloński Kraków, 29 Projekt Budowanie potencjału instytucjonalnego jednostek samorządu terytorialnego do lepszego dostarczania usług publicznych jest współfinansowany przez rząd Norwegii ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego

Sektor kultury w miastach w roku 28 Raport w ramach Systemu Analiz Samorządowych. W 29 r. w badaniach sektora kultury wzięły udział 74 miasta, które przysłały kompletne dane dotyczące roku 28 r. Była to mniejsza liczba niż w roku ubiegłym, zbliżona do przeciętnego poziomu obserwowanego od 22 r. (tab. 1). Warto podkreślić, że zdecydowana większość (64%) uczestników to stali użytkownicy elektronicznego pakietu analitycznego SAS, którzy brali udział w badaniach przynajmniej 6-krotnie (49%) lub 5-krotnie (15%), w 1-letnim funkcjonowaniu systemu. W ubiegłym roku stali użytkownicy (udział przynajmniej 5-krotny) stanowili zaledwie 39% ogółu miast, które zgłosiły akces do udziału w badaniach. Wydaje się, że SAS KULTURA, jako narzędzie doskonalenia zarządzania usługami kultury, coraz bardziej doceniany jest przez stałych użytkowników. Dopiero dysponowanie ciągiem porównywalnych danych dotyczących nakładów i osiąganych wyników, dla własnego miasta oraz możliwość porównywania sytuacji swojego miasta do innych miast, pozwala oceniać skuteczność podejmowanych decyzji i wdrażanych narzędzi ich realizacji. Wciąż mało liczna jest grupa miast ze wschodniej Polski, choć warto zauważyć, że stałymi użytkownikami systemu są Grudziądz, Chełm i Biała Podlaska, 4-krotny udział w badaniach, w ostatnich latach - Radomia, Suwałk, Rzeszowa i Przemyśla, a w ostatnim roku dołączenie Zamościa i Sandomierza. Województwa były reprezentowane z różną częstotliwością; najlepiej: Wielkopolskie i Śląskie po 12 miast, najsłabiej: Podlaskie, Lubuskie, Małopolskie i Opolskie - z każdego z nich w badaniach brało udział zaledwie 1 miasto. W 29 r. 59% miast, które wzięły udział w badaniach liczyło 2-1 tysięcy mieszkańców (tab.1). W ogóle nie były reprezentowane miasta i gminy miejskowiejskie liczące poniżej 1 tys. mieszkańców. Najmniej liczne były miasta 1-2tysięczne (6).

Tab. 1 Struktura wielkościowa badanych miast Wielkość miasta w tys. 2 21 22 23 24 25 26 27 28 Mieszkańców Poniżej 1 2 1 1 2 2 7 1-2 8 8 5 9 4 9 14 12 6 2-5 2 18 25 27 24 22 25 36 22 5-1 13 16 16 21 19 2 16 25 22 1-2 11 8 13 14 1 11 11 16 15 Powyżej 2 11 13 11 8 6 9 9 11 9 Razem 65 64 7 79 64 73 77 17 74 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W bieżącym roku przedstawiono dane do analizy także w układzie wojewódzkim, a nie jak w 27 r. w układzie makroregionalnym. Była to istotna decyzja, która daje wgląd w preferencje społeczności oraz samorządów regionalnych. Niemniej należy na wstępie zauważyć, że analiza obciążona jest poważnym błędem, z którego trzeba sobie zdawać sprawę czytając wnioski. Jak wspomniano powyżej, w 29 r. dane do analizy przesłało 74 miasta. Proporcje ich udziału wg wielkości miast oraz statusu były dość zrównoważone, natomiast w układzie wojewódzkim rozkład był bardzo nierównomierny. Jak wspomniano powyżej, częstość reprezentowania województw wahała się od 12 miast (wielkopolskie i śląskie), przez 3 miasta (świętokrzyskie i zachodniopomorskie), 2 miasta warmińsko-mazurskie i podkarpackie (Elbląg i Olsztyn oraz Rzeszów i Przemyśl) po 1 miasto: lubuskie, małopolskie, opolskie i podlaskie (w kolejności: Gorzów Wlkp. Kraków, Brzeg i Suwałki). Jest oczywiste, że w takiej sytuacji porównywanie wartości przeciętnych dla województw, które są reprezentowane przez dużą liczbę mniejszych miast oraz przez jedno duże miasto daje wypaczony obraz niemniej warto zacząć przyglądać się sytuacji także z takiej perspektywy, pamiętając jednakże o ograniczeniach możliwości prawdziwego osądu zróżnicowań polityki kulturalnej miast w podziale wojewódzkim. 1. Warunki rozwoju kultury w miastach W roku 28 utrzymała się występująca od kilku lat tendencja wzrostu udziału wydatków na kulturę (dział 921) w budżetach miast osiągając przeciętny poziom 3,82%, najwyższy od 2 roku, czyli od początku badań (ryc. 1). Wzrost ten najwyraźniej zaznaczył się w miastach1-2-tysięcznych oraz w 5-1-tysięcznych. 3

W dwóch grupach wielkości miał miejsce niewielki spadek w 2-5-tysięcznych oraz w miastach największych (ryc.2, tab.2). To co bezsprzecznie należy podkreślić to utrzymanie tendencji wzrostu udziału wydatków na kulturę w budżetach badanych miast. Rekordzistą okazał się Zamość, który przeznaczył na kulturę 13,6% swojego budżetu. Najmniejszym udziałem wydatków na kulturę cechowały się Włocławek, Rumia i Bytom (zaledwie po 1,5%). W układzie wojewódzkim największym udziałem wydatków na kulturę wyróżniały się miasta województw lubelskiego 5,9% i zachodniopomorskiego 5,5%, najmniejszym zaś województw: podkarpackiego (2,72%) i świętokrzyskiego (2,86%). Generalnie największe części swojego budżetu przeznaczały na kulturę miasta najmniejsze 1-2-tysięczne ( przeciętnie 5,4%) i gminy miejsko-wiejskie (4,5%), najmniejsze zaś miasta duże 1-2-tysięczne (przeciętnie 3,2%) i miasta na prawach powiatu (3,7%). Ryc. 1 Udział wydatków na kulturę w budżecie miast i wydatki na kulturę na 1 mieszkańców (wydatki w dziale 921) 4,5 14 4 12 3,5 1 3 2,5 8 2 6 1,5 4 1,5 2 % 2 21 22 23 24 25 26 27 28 zł Przeciętny udział wydatków w dziale 921, w budżetach miast (w %) Wydatki na kulturę w dziale 921, na 1 mieszkańców miast (w zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich

Ryc. 2 Udział wydatków na kulturę (dział 921) w budżetach miast w latach 2-28 wg wielkości miast. 6 5 4 3 2 1 % 2 21 poniżej 1 22 2-5 23 2-5 24 25 5-1 26 1-2 27 28 pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Niemal we wszystkich grupach miast znacząco wzrosły wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców (tab.4). Przeciętnie wynosiły one w dziale 921 117 14 zł (co stanowi ponad 117 zł w przeliczeniu na każdego mieszkańca) i wzrosły w stosunku do roku 27 o blisko 19 tys. zł, czyli o ponad 19 %. Jest to bardzo duża dynamika wzrostu wydatków na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców. Przypomnijmy, że w ubiegłorocznych badaniach (za 27 r.) ten wskaźnik dynamiki wyniósł w stosunku do roku 26 12%. Obserwujemy w miastach, od pięciu lat (od 23 r.), tendencję stałego znaczącego wzrostu wydatków na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców. Najwięcej wydawały na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców miasta najmniejsze (131 45 zł) i największe (13 68 zł) (ryc. 3), najmniej zaś miasta 12-tysięczne (18 543 zł). Wśród województw wyróżniało się lubelskie, w którym wysoki wskaźnik Zamościa (ponad 491 tys. zł na 1 mieszkańców) sprawił, że średnia dla miast tego województwa wyniosła ponad 2 tys. zł. Wysokim poziomem wydatków w przeliczeniu na 1 mieszkańców wyróżniało się też woj. małopolskie (186 tys. zł jedyne miasto Kraków) i zachodniopomorskie (172 tys. zł wysokie 5

wydatki w Kołobrzegu). Najniższe wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców cechowały miasta woj. świętokrzyskiego blisko 69 tys. zł. Spośród wszystkich analizowanych miast najmniej wydawały na kulturę, w przeliczeniu na 1 mieszkańców Rumia (blisko 38 tys. zł), Starachowice i Zgierz po 4 tys. zł. Stosunkowo największe wydatki na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców cechowały miasta na prawach powiatu (blisko 136 tys. zł) a wśród nich - wspomniany już Zamość, najniższe zaś gminy miejskie (blisko 98 tys. zł), a wśród nich przywołaną powyżej Rumię. Ryc. 3 Wydatki na kulturę (dział 921) na 1 mieszkańców miast wg wielkości miast w latach 2-28 14 12 1 8 6 4 2 zł 2 21 22 23 24 25 26 27 28 poniżej 1 1-2 2-5 5-1 1-2 pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Dużą dynamikę wzrostu tego wskaźnika odnotowały miasta 1-2-tysięczne, czyli grupa najmniejszych z analizowanych za 28 rok miast oraz miasta 5-1tysięczne (ryc.3). Jedyną grupą, w której poziom wydatków na kulturę w przeliczeniu na 1 mieszkańców minimalnie się zmniejszył (o blisko 27 zł, na 1 mieszkańców) były miasta największe.

W strukturze wydatków na kulturę wyraźnie zmniejszył się udział wydatków na utrzymanie instytucji kultury osiągnął on najniższy poziom (69,2%) od początku prowadzenia analiz (tab. 6). Wzrósł natomiast, w stosunku do ubiegłego roku udział wydatków inwestycyjnych, do poziomu 18,46%, czyli niemal identycznego jak w roku 26 (tab.8). W trzech ostatnich latach obserwowana skala inwestycji w sektorze kultury w miastach była naprawdę imponująca (ryc. 4). Utrzymanie instytucji kultury pochłaniało największą część wydatków sektora w miastach 5-1-tysięcznych (przeciętnie ponad 73%). Maksymalny poziom osiągnęło w Pruszkowie - blisko 97%. Wyróżniały się województwa świętokrzyskie i mazowieckie, w których miasta przeznaczały na utrzymanie instytucji kultury odpowiednio 89% i 83% oraz miasta o statusie gmin miejskich przeciętnie 71%. Najmniejszą część budżetu kultury przeznaczały na utrzymanie instytucji miasta 25-tysięczne (65%), np. w Sieradzu zaledwie 19% oraz gminy miejsko-wiejskie (6%). W układzie województw najniższym udziałem wydatków na utrzymanie instytucji cechowały się opolskie i podkarpackie, których miasta przeznaczały na ten cel odpowiednio 29% i 42% budżetu kultury. Ryc. 4 Struktura wydatków na kulturę (dział 921), w podziale na: wydatki na utrzymanie instytucji, realizację funkcji mecenasa i inwestycje. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 % 2 21 22 23 24 25 26 27 28 Udział w ydatków na utrzymanie instytucj Udział w ydatków na realizacje funkcji mecenasa kultury Udział w ydatków inw estycyjnych Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 7

W ostatnim roku nieco obniżył się udział wydatków, w dziale 921, przeznaczonych na wsparcie aktywności kulturalnej innych podmiotów, przeciętnie o,33 punktu procentowego (ryc. 4, tab.7)). Ten spadek był widoczny we wszystkich grupach miast liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, najbardziej znaczący zaś w 1-2-tysięcznych o blisko 6 punktów %. Najniższym udziałem tej grupy wydatków cechowały się miasta 5-1-tysięczne (3,3%) oraz miasta na prawach powiatu (4,7%). W miastach liczących poniżej 5 tys. mieszkańców miał natomiast miejsce silny wzrost udziału wydatków na wsparcie realizacji projektów kulturalnych, najbardziej widoczny w 1-2-tysięcznych o blisko 6 punktów %, które też odnotowały ich najwyższy poziom (1,2%). Bardzo duże różnice występowały w układzie wojewódzkim. Miasta woj. pomorskiego przeciętnie 22% wydatków budżetu kultury przeznaczały na wsparcie przedsięwzięć kulturalnych realizowanych przez różne podmioty, w Rumii udział ten sięgnął aż blisko 88%. W miastach niemal połowy województw udział ten wahał się od 3% do 7%, ale były też województwa gdzie nie sięgał nawet 2% - świętokrzyskie (,4%), podlaskie, łódzkie (1,1%), warmińskomazurskie (1,7%), mazowieckie (2%). Zauważony powyżej wyraźny wzrost, w stosunku do ubiegłego roku, udziału wydatków inwestycyjnych w miastach, był nierównomiernie rozłożony. Imponujący był w miastach liczących poniżej 5 tysięcy mieszkańców, a zwłaszcza w 1-2tysięcznych, w których uległ podwojeniu i osiągnął najwyższy poziom wśród wszystkich grup wielkości 28,2% (tab. 8). W Pruszczu Gdańskim i Murowanej Goślinie odnotowano poziom 65% i 62%. Wysokim udziałem wyróżniały się też gminy miejsko-wiejskie (21%). W miastach liczących powyżej 5 tys. mieszkańców udział tych wydatków zmniejszył się w stosunku do ubiegłego roku; najbardziej było to widoczne w 1-2-tysięcznych - o 4 punkty %. Najniższy udział wydatków inwestycyjnych w dziale 921 odnotowały miasta 5-1-tysięczne (przeciętnie 14,9%) oraz generalnie gminy miejskie (17,7%). Duże różnice występowały w układzie wojewódzkim. Jedynie w woj. opolskim nie występowały wydatki inwestycyjne w budżetach miasta. W miastach 3 województw (mazowieckiego, lubelskiego i świętokrzyskiego) stanowiły od 4% do 6% wydatków kultury w dziale 921. W 4 województwach natomiast miasta wykazały bardzo wysoki poziom wydatków inwestycyjnych przekraczający 3% ich budżetu: warmińsko-mazurskie (37,5%), zachodniopomorskie (36,8%), podlaskie (35%) i łódzkie (32%). Regionalne

różnice miejskich polityk kulturalnych są więc wyraźnie zauważalne. Najwyższy udział wydatków inwestycyjnych w dziale 921 zanotował w 28 r. Kołobrzeg 67%, nieco niższy Pruszcz Gdański (65%) i Sieradz (63%). W badaniu za 28 r. poproszono miasta o informacje o rodzaju prowadzonych inwestycji. Podobnie jak w ubiegłym roku wiele informacji było nieprecyzyjnych, a 29, spośród 74 analizowanych miast, nie sprecyzowało żadnych zadań o charakterze inwestycyjnym. W poniższym, uproszczonym zestawieniu wykorzystano tylko te informacje, które były jednoznaczne. Ich zestawienie pokazuje, że miasta najczęściej inwestowały w centra kultury, obiekty dziedzictwa kulturowego oraz w teatry. Struktura inwestycji wyraźnie zmieniła się w stosunku do ubiegłego roku, na niekorzyść bibliotek. W centrach kultury i teatrach dominowały zadania o charakterze modernizacyjnym i konserwacje. Liczne, zwłaszcza w centrach kultury, były zakupy sprzętu i wyposażenia. Najwięcej nowych obiektów powstawało w grupie zadań inwestycyjnych dziedzictwo kulturowe. Były to przede wszystkim budowy pomników 5 (Cieszyn, Dzierżoniów, Gdańsk, Jarocin), w tym 2 pomniki Papieża Jana Pawła II. Liczne były też przedsięwzięcia o charakterze rewitalizacyjnym lub rewaloryzacyjnym (Gdańsk, Grudziądz, Ostrów Wielkopolski, Ruda Śląska, Suwałki). Warto odnotować podejmowanie przez miasta nietypowych inwestycji kulturalnych, jak np. w Gdańsku - Centrum Hewelianum, Centrum Edukacji Artystycznej w Gorzowie, czy w Zamościu Centrum Kultury Filmowej. Zgłaszane inwestycje, dotyczące budowy nowych obiektów często dotyczyły realizacji wstępnych etapów procesów inwestycyjnych. Wielokrotnie też sygnalizowano wkład własny do zadań inwestycyjnych realizowanych przy dofinansowaniu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz z innych źródeł. Wielkość wydatków na konserwację i ochronę zabytków w porównaniu do wydatków budżetu miasta na kulturę, wzrosła w stosunku do ubiegłego roku bardzo znacząco - o 6,5 punktu procentowego i wynosiła ponad 7% (tab.9a). Zdecydowanie odbiegała skalą tych wydatków grupa miast 1-2tysięcznych (1,4%) oraz o statusie gmin miejskich (8,5%). W skali wszystkich miast wyróżnił się najbardziej Pruszków, w którym wielkość wydatków na konserwację i ochronę zabytków, w porównaniu z wydatkami budżetu miasta na kulturę wynosiła 53%. Wydatki te najniższy poziom, w stosunku do budżetu kultury osiągnęły w miastach 1-2-tysięcznych (1,2%) oraz w miastach o statusie gmin miejskowiejskich (3%). W układzie wojewódzkim, wydatki na konserwację i ochronę 9

zabytków miały największą skalę, w stosunku do wydatków miast na kulturę, w województwach: opolskim (42%) oraz warmińsko-mazurskim (2%). Rodzaje realizowanych przez miasta przedsięwzięć inwestycyjnych (wg liczby wskazań i typu instytucji) Centra kultury Biblioteki Teatry Instytucje muzyczne Muzea Galerie Kina Dziedzictwo kulturowe Inne Niesprecyzowane Razem Zakupy inwestycyjne, wyposażenie, sprzęt 16 ModerniBudowa zacje, nowych Konserobiektów wacje 29 3 Rewaloryzacja, recitalizacja, adaptacja Inne 5 13 1 2 4 2 7 2 3 13 4 1 7 5 2 3 1 42 75 1 1 11 21 6 1 1 16 7 5 25 1 3 1 8 6 2 8 153 1 1 2 Razem 48 5 6 4 3 Niesprecyzowane 6 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Wydatki miast na ochronę i konserwację zabytków odniesione do wysokości całego budżetu miast, nie przedstawiały się już tak imponująco stanowiły przeciętnie,32% wydatków budżetu miast (tab. 9). Najwyższy poziom,45% osiągnęły w miastach 5-2-tysięcznych i o statusie gmin miejskich (,44%) - w Pruszkowie osiągnęły 3,83% całego miejskiego budżetu. Najrzadziej były wykazywane przez miasta 1-2-tysięczne (,1%) i miasta o statusie gmin miejskowiejskich (,9%) wiele miast w tych grupach w ogóle nie wykazywało takich wydatków. W układzie wojewódzkim wyróżniały się województwa: opolskie i mazowieckie, w których miasta wykazywały ponad 1% udział całkowitych wydatków na ochronę i konserwację w ogólnym budżecie miast (1,1% - mazowieckie, i 1,9% opolskie).

2. Centra kultury Centra kultury to jedna z najbardziej rozpowszechnionych miejskich instytucji kultury. Znajdowały się w 68 miastach, czyli w 92% miast, które przysłały w 28 r. dane do analizy funkcjonowania sektora kultury. 2.1. Dostępność i warunki świadczenia usług. Dostępność centrów kultury, mierzona liczbą mieszkańców przypadających na jedną placówkę, w całym okresie prowadzenia analiz utrzymuje się na zbliżonym poziomie, oscylując w kolejnych latach od 45 tys. do 65 tys. mieszkańców na jedną placówkę. Jeżeli w danym roku, w badaniu bierze udział większa liczba najmniejszych miast to przeciętny wskaźnik dla całej badanej grupy obniża się świadcząc o lepszej dostępności, jeżeli jest mniej najmniejszych miast, wówczas wielkość wskaźnika dostępności rośnie świadcząc o gorszej dostępności placówek. W badaniu za rok 28, nie brały w ogóle udziału najmniejsze miasta, a grupa miast 1-2-tysięcznych była dwukrotnie mniej liczna niż w badaniu za rok 27. W rezultacie przeciętny wskaźnik dostępności placówek centrum kultury, w przekroju wszystkich badanych miast był nieco wyższy niż w roku ubiegłym i wyniósł 5 745 mieszkańców na 1 placówkę (tab. 1). Im mniejsze miasta tym dostępność była lepsza. Najlepsza cechowała miasta 1-2-tysięczne (9,9 tys. mieszkańców na 1 placówkę) i miasta o statusie gmin miejsko-wiejskich (24,5 tys. mieszkańców na 1 placówkę), a wśród nich Sępólno Krajeńskie (759 mieszkańców na 1 placówkę). Wskaźniki liczby mieszkańców przypadających na 1 placówkę centrum kultury od kilku lat utrzymują się, dla różnych grup wielkości miast, na zbliżonym poziomie, właściwym dla każdej grupy (ryc. 5, tab.1). W ostatnim roku nieco pogorszyła się dostępność w największych miastach, a także w 2-5-tysięcznych. Najgorszą dostępnością cechowały się miasta największe (78,8 tys. mieszkańców na 1 placówkę) i posiadające status miast na prawach powiatu (65,3 tys. mieszkańców na 1 placówkę), a wśród nich Częstochowa (24,6 tys. mieszkańców na 1 placówkę). W strukturze województw występowały bardzo duże różnice dostępności mierzonej liczbą mieszkańców w przeliczeniu na 1 placówkę. Analizując ten wskaźnik trzeba pamiętać, że o jego wartości decyduje w znacznym stopniu forma rozwiązań organizacyjnych. Wskaźnik ten nie informuje nas bowiem o wielkości placówki i stopniu zróżnicowania profilu oraz form działalności. Przeciętna dostępność do placówek centrum kultury w miastach poszczególnych województw wahała się 11

najczęściej od 3 tys. do 6-tys. mieszkańców na 1 placówkę. Wyraźnie odbiegała tylko miastach woj. warmińsko-mazurskiego, gdzie wynosiła ponad 176 tys. mieszkańców na 1 placówkę oraz w lubuskim i małopolskim, gdzie wynosiła odpowiednio 1, 4 tys. i 15,5 tys. mieszkańców na 1 placówkę. Ryc. 5 Liczba mieszkańców na jedną placówkę, wg wielkości miast w latach 228 16 14 mieszkańcy na placówkę 12 1 8 6 4 2 2 poniżej 1 21 22 1-2 23 2-5 24 25 5-1 26 1-2 27 28 pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W ostatnim roku nastąpił wyraźny wzrost wielkości przeciętnego zatrudnienia w centrum kultury, z 16,7 - w 27 r. do 18,4 etatu przeliczeniowego (tab.11, ryc. 6). Być może było to powiązane ze zmniejszeniem liczby placówek, o czym świadczył poprzedni wskaźnik. Wzrost wielkości zatrudnienia nastąpił tylko w miastach 2-1tysięcznych; 1-2-tysięczne zanotowały spadek przeciętnego zatrudnienia. Największe placówki występują, od początku prowadzenia badań, w miastach 51-tysięcznych (w 28 r. przeciętne zatrudnienie - 22,7 etatu) i w miastach o statusie miast na prawach powiatu (21,6 etatu). Wyróżnił się Konin 54 etaty. Najmniejsze placówki występowały w najmniejszych miastach (przeciętnie 9 etatów) oraz w miastach o statusie gminy miejsko-wiejskiej (7) najmniej w Chocianowie,75 etatu. W układzie wojewódzkim występowały dość duże rozpiętości wielkości

zatrudnienia od 12 do 35 etatów. Wyraźnie odbiegało woj. podlaskie z przeciętnym zatrudnieniem 5 etatów oraz lubuskie 5,7 etatu. Ryc. 6 Liczba mieszkańców na 1 placówkę oraz średnia liczba zatrudnionych 7 mieszkańcy zatrudnienie 2 19,5 6 19 5 18,5 4 18 17,5 3 17 16,5 2 16 1 15,5 15 2 21 22 23 24 mieszkańcy na placówkę 25 26 27 28 średnie zatrudnienie Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W ostatnim roku nastąpił duży spadek przeciętnej liczby uczestników zajęć w grupach stałych formach działalności, z 37 osób w 27 r. do 31 (tab. 18, ryc.7). Parametr ten należy do najbardziej niestabilnych charakterystyk centów kultury, spośród wszystkich analizowanych w ramach dorocznych badań. Warto jednak zauważyć, że z roku na rok, amplituda tych wahań zmniejsza się. Wyraźne różnice w stosunku do ubiegłorocznej przeciętnej liczby uczestników występowały w każdej z grup wielkości miast. Najbardziej stabilna sytuacja była w miastach 5-2tysięcznych, największe ponad 2-krotne zmniejszenie (o 31 osób) przeciętnej liczebności grup stałych zajęć zanotowały miasta 2-5-tysięczne, natomiast największy wzrost liczebności cechował największe miasta (o 16 osób). Najwyższą frekwencję na zajęciach w grupach stałych form działalności notowały w 28 r. centra kultury w największych miastach (49 osób) oraz w miastach na prawach powiatu (37 osób). Rekordzistą był Kraków wykazując liczbę 143 osób!!! Oprócz Małopolski reprezentowanej jedynie przez Kraków w innych województwach, tylko łódzkie i lubuskie wykazały bardzo liczne przeciętne grupy stałych form działalności (grupy, zespoły, koła) odpowiednio 97 osób i 74. Stałe formy działalności najmniejszą liczbę uczestników skupiały w miastach najmniejszych 1-213

tysięcznych (16 osób) oraz w gminach miejsko-wiejskich (18 osób). Wśród województw wyróżniało się najniższą przeciętną liczebnością woj. kujawskopomorskie (1 osób), a z miast - Toruń (7 osób). Ryc. 7 Uczestnicy stałych form działalności 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 2 21 22 23 24 25 26 27 28 średnia liczba uczestników stałych form działalnośći Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 2.2. Finansowe aspekty działalności. W strukturze finansowania centrów kultury, nastąpił powrót do sytuacji, która występowała przez kilka kolejnych lat, cechującej się poziomem dotacji z budżetu gminy nie przekraczającym 7% całkowitych przychodów (tab.14,ryc. 8). Wzrósł natomiast, w stosunku do ubiegłego roku, o 1,4 punktu procentowego udział środków wypracowanych (tab. 23). Wzrost ten był szczególnie widoczny w dużych miastach liczących powyżej 1 tys. mieszkańców, a także w 2-5-tysięcznych. Zmiany udziału pozostałych źródeł przychodów, w przekroju wszystkich badanych miast, były bardzo niewielkie. Przychody z dotacji budżetowej miały największy udział w przychodach centrów kultury w najmniejszych miastach, gdzie stanowiły blisko 75%., najmniejszy zaś w miastach największych 57% (tab. 14). Wśród poszczególnych miast, w kilku osiągnęły 1%, a w 2 województwach: opolskim, podlaskim, przeciętny udział dotacji budżetowej w finansowaniu przez miasta centrów kultury

wahał się od 9% -1%. Najniższym udziałem dotacji budżetowej wyróżnił się wśród miast Toruń (,45%), zaś wśród województw: świętokrzyskie (56%), zachodniopomorskie i łódzkie (po 58%) oraz kujawsko-pomorskie (59%). Status prawno-ustrojowy nie różnicował miast ze względu na udział dotacji budżetowej gminy w całkowitych przychodach centrów kultury. Inne przychody z budżetu państwa, miały znaczący udział w finansowaniu placówek centrów kultury w miastach 5-1-tysięcznych (blisko 11%), natomiast minimalnie zaznaczały się w miastach 1-2-tysięcznych (1,9%) i 2-5-tysięcznych (2,2%) (tab. 15). W poszczególnych miastach wahały się od 9% w Mińsku Mazowieckim do % w licznych miastach, zaś w podziale wojewódzkim od 15,7% w łódzkim, do % w opolskim i podlaskim. Ich poziom w miastach na prawach powiatu był ponad 2krotnie wyższy (6,4%) niż w gminach miejsko-wiejskich (2,8%). Największą część swoich całkowitych przychodów wypracowywały centra kultury w największych i dużych miastach (odpowiednio 22,6% i 22,5%), najmniejszą zaś w miastach 1-2tysięcznych (16%). Wśród miast wyróżniała się Ruda Śląska (92,8%) oraz kilka miast, w których ten rodzaj przychodów w ogóle nie występował, zaś wśród województw: zachodniopomorskie, w miastach którego centra kultury wypracowywały przeciętnie 32% przychodów oraz opolskie (%) i podlaskie (4,3%). Środki pozyskane miały większe znaczenie dla budżetów centrów kultury, tylko w przypadku największych miast, gdzie stanowiły 9,5% ogółu przychodów (tab. 24). W mniejszych miastach, liczących poniżej 5 tysięcy mieszkańców udział ten nie przekraczał 2%. W przekroju poszczególnych miast ich udział wahał się od %, w licznych miastach do 5% w Zamościu, zaś w podziale na województwa - od poniżej 1% w opolskim i podlaskim, do 13,8% w lubelskim. Udział środków pozyskanych w budżecie centrów kultury wyraźnie też różnił się w miastach na prawach powiatu 5,6% i gminach miejsko-wiejskich 1,1%. W 28 r. utrzymała się, obserwowana od początku prowadzenia badań, tendencja do wzrostu kwoty przeciętnego średniego rocznego wynagrodzenia brutto. W ostatnim roku wzrosło ono, w przeliczeniu na 1 zatrudnionego z 36 662 zł do 39 384 zł (ryc. 9, tab.13). Ta tendencja była widoczna we wszystkich grupach miast, z wyjątkiem największych, w których nastąpiło znaczne obniżenie kwoty przeciętnych wynagrodzeń. Największy wzrost miał miejsce w miastach 1-2-tysięcznych (o 5,5 tys. zł). W tych miastach osiągnęły też najwyższy poziom (rocznie 42 741 zł, brutto na 1 etat przeliczeniowy). Przy podziale miast ze względu na status, 15

najwyższymi uposażeniami cechowali się pracownicy centrów kultury w miastach o statusie gmin miejsko-wiejskich. W wielu miastach kwota ta przekraczała 6 tys.; najwyższa była w Legnicy (65 667 zł). Najniższe przeciętne wynagrodzenia w przeliczeniu na 1 etat występowały w miastach 1-2-tysięcznych (33 216 zł), a ze względu na status miasta, w gminach miejskich (38 659 zł). W licznych miastach kwota ta nie osiągała nawet 2 tys. zł rocznie; najniższa była w Radomiu (15 5 zł). W układzie wojewódzkim różnice nie były tak duże. Wyraźnie najniższą kwotą przeciętnego rocznego uposażenia wyróżniało się woj. opolskie - 29 77 zł (jedyne, w którym przeciętne roczne uposażenie nie osiągnęło 3 tys. zł), najwyższą zaś woj. dolnośląskie 46 91 zł. W połowie województw kwota ta wahała się pomiędzy 35 tys. zł, a 4 tys. zł. Ryc. 8 Przeciętna struktura przychodów Centrów Kultury w latach 2-28. 1% 9% 8% 7% 6% 5% 2 21 22 23 dotacja z budżetu gminy środki w ypracow ane 24 25 26 27 28 inne przychody budżetow e środki pozyskane Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W stosunku do ubiegłego roku w przekroju wszystkich badanych miast nieco zmniejszył się udział wynagrodzeń w całkowitych kosztach bieżących centrów kultury (tab. 12, ryc. 9). Te spadki cechowały jednak tyko mniejsze miasta, liczące poniżej 5 tys. mieszkańców, szczególnie miasta najmniejsze (o ponad 12 punktów procentowych). W pozostałych udział wynagrodzeń w całkowitych kosztach działalności bieżącej wzrósł, w ciągu 28 roku najmocniej w miastach

największych (o 5,5 punktu %). W 1-2-tysięcznych wynagrodzenia stanowiły najmniejszą część całkowitych bieżących kosztów centrów kultury zaledwie 36,9%, największą część obejmowały w miastach 5-1-tysięcznych (ponad 5%). Ze względu na status miast, najniższe udziały wynagrodzeń w całkowitych kosztach bieżącej działalności cechowały centra kultury w gminach miejsko-wiejskich (4%), najwyższe zaś w miastach na prawie powiatu (48%). Duże zróżnicowanie odsetka wynagrodzeń w stosunku do całkowitych kosztów bieżących występowało w układzie wojewódzkim. W woj. dolnośląskim, przy najwyższych średniorocznych wynagrodzeniach, stanowiły one zaledwie 35,5% ogółu kosztów bieżących centrów kultury, zaś w lubelskim aż 61,6%. Ryc. 9 Wynagrodzenia w Centrach Kultury 45 49 4 48 35 47 46 3 45 25 44 2 43 15 1 42 41 5 4 39 2 zł 21 22 23 24 25 26 27 28 % średnie roczne wynagordzenie udział wynagrodzeń w kosztach bieżących Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 2.3. Efektywność działalności W ostatnim roku, w przekroju wszystkich miast nastąpiły wyraźne zmiany w obciążeniu pracą pracowników centrów kultury. Zmalała liczba imprez, a także liczba grup stałych form działalności, w przeliczeniu na 1 pracownika (tab. 16, tab. 2, ryc. 1). Jednocześnie wzrosła liczba uczestników grup stałych form działalności, w przeliczeniu na 1 pracownika (tab.19). Spadek liczby grup stałych w przeliczeniu na 1 17

pracownika był widoczny we wszystkich miastach liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, najmocniej w 5-1-tysięcznych. Mocniej wzrosła tylko w miastach 1-2-tysięcznych. Liczba imprez na 1 pracownika zmniejszyła się we wszystkich grupach wielkościowych, za wyjątkiem miast 1-2-tysięcznych, gdzie prawie nie uległa zmianie. Największy spadek nastąpił w największych miastach z 2 w 27 r. do 11 w 28 (tab. 16). Ryc. 1 Obciążenie pracą pracowników Centrów Kultury 1 imprezy grupy 9 3,5 3 8 7 2,5 6 2 5 4 1,5 3 2 1,5 1 2 21 22 23 24 25 26 27 28 średnia Liczba imprez na pracownika Liczba grup, zespołów, kursów na pracownika Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Zmniejszeniu się liczby grup stałych przypadających na na 1 pracownika towarzyszył jednocześnie wyraźny wzrost liczby uczestników grup stałych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika przeciętnie dla wszystkich miast z 59, w 27 r. do 73 (tab. 19). Wzrost ten nastąpił głównie w największych miastach, o czym zdecydowały dane dla Krakowa. Największy spadek liczebności grup stałych form działalności miał miejsce w miastach 1-2-tysięcznych o ponad 9 osób. W odniesieniu do stałych form działalności, w przekroju wszystkich badanych miast wyróżniał się Kraków, w którym na 1 pracownika przypadało przeciętnie ponad 7 grup stałych zajęć oraz niemal 13 ich uczestników. Z kolei w Jaworznie, na 1 pracownika przypadała przeciętnie największa liczba zorganizowanych imprez (niemal 3). Przeciętnie największą liczbę skupiły imprezy w Dąbrowie Górniczej

(257 osób), w której na 1 pracownika przypadało najmniej zorganizowanych imprez (,24). Przeciętna liczba uczestników grup stałych form działalności, w przeliczeniu na 1 pracownika, najwyższą wartość osiągnęła w największych miastach (154 osoby) oraz w miastach o statusie gmin miejsko-wiejskich (133 osoby), najniższą zaś w miastach najmniejszych (1-2-tysięcznych) 2 osób oraz w gminach miejskich 47 osób (tab. 19) W układzie wojewódzkim występowały duże rozbieżności. Skrajnie odbiegało od pozostałych woj. małopolskie, reprezentowane przez jedno miasto Kraków, w którym liczba uczestników stałych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika wynosiła aż 13 osób oraz woj. lubuskie reprezentowane także tylko przez jedno miasto Gorzów Wlkp, ze wskaźnikiem 35 osób. W pozostałych województwach liczba uczestników stałych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika wahała się od 22 w woj. świętokrzyskim do 93, w woj. wielkopolskim. Przeciętna liczba uczestników imprez (okazjonalnych form działalności), w przeliczeniu na 1 pracownika sięgnęła w 28 r., w badanych miastach poziomu 2527. Najwyższą odnotowała Częstochowa 13 541 osób, najniższą zaś Sochaczew 31 osób. Generalnie największą, tak mierzoną efektywnością pracy cechowali się pracownicy centrów kultury w miastach liczących powyżej 2 tys. mieszkańców (przeciętnie 3431 osób na 1 pracownika) oraz w miastach o statusie gmin miejsko-wiejskich (3371 osób), najniższą zaś w miastach 1-2-tysięcznych (przeciętnie 14 osób). W układzie wojewódzkim dysproporcje były duże, choć znacznie mniejsze niż w przypadku uczestników stałych form działalności. Na 1 pracownika przypadało przeciętnie od 2 uczestników okazjonalnych form działalności w woj. opolskim i 619, w świętokrzyskim, do 4 148 w lubuskim i 4 995, w zachodniopomorskim. Trzecim parametrem ilustrującym efektywność pracy pracowników centrów kultury jest liczba uczestników innych form działalności (biblioteki, kina, galerie), w przeliczeniu na 1 pracownika (etat przeliczeniowy). W stosunku do ubiegłego roku wysokość tego wskaźnika znacząco zmniejszyła się (tab. 21). Ten ubytek miał miejsce we wszystkich grupach wielkościowych miast, najmocniej w 1-2tysięcznych. W przekroju wszystkich badanych miast przeciętny poziom wynosił w 28 r. - 478. Najwyższy zanotowały miasta 2-5-tysięczne - 693 osoby oraz o statusie gmin miejsko-wiejskich 685, najniższy zaś 1-2-tysięczne 159 osób oraz miasta na prawach powiatu 353 osoby. Rozpiętość pomiędzy miastami była 19

bardzo duża co wskazuje, że w części centrów kultury inne formy działalności były prawie nieobecne, podczas gdy w innych były główną formą aktywności np. w Ostrowie Wlkp. na 1 pracownika przypadało 265 uczestników tych form działalności; czyli kilkakrotnie więcej niż uczestników korzystających ze stałych form działalności. Bardzo duże zróżnicowanie występowało też pomiędzy województwami liczba użytkowników innych form działalności w przeliczeniu na 1 pracownika wahała się od 11 w woj. podkarpackim do 165 w woj. świętokrzyskim. W ostatnim roku znacząco wzrosły, w przekroju wszystkich badanych miast, przeciętne koszty bieżącej działalności w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności, z 56 zł w 27 r. do 8 zł w 28 r. (tab. 22, ryc. 11). Jest to największy roczny przyrost (o 43%) kosztochłonności usług od początku prowadzonych badań. Ryc. 11 Koszty bieżącej działalności na użytkownika wszystkich form 9 zł 8 7 6 5 4 3 2 1 2 21 22 23 24 25 26 27 28 koszty bieżącej działalności na użytkownika wszystkich form Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Koszty bieżącej działalności w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności wzrosły we wszystkich grupach wielkościowych, za wyjątkiem największych, gdzie zmalały ponad 2-krotnie - z 6 zł w 27 r. do 29 zł. (tab. 22, ryc. 12 ). Największy wzrost, blisko 1,5-krotny miał miejsce w 5-1-tysięcznych. W tych

miastach występowały też najwyższe koszty działalności bieżącej w przeliczeniu na 1 użytkownika centrów kultury 15 zł (rekordowe w Starachowicach 1868 zł). W podziale ze względu na status, najwyższe koszty zanotowały miasta o statusie gmin miejskich (126 zł). Najniższe cechowały miasta liczące powyżej 2 tys. mieszkańców 29 zł oraz o statusie miast na prawach powiatu 46 zł. W przekroju wszystkich badanych miast najniższy poziom osiągnęły w Mławie 11 zł. Bardzo duże różnice kosztochłonności działalności centrów kultury występowały pomiędzy województwami. Najwyższymi kosztami działalności bieżącej w przeliczeniu na 1 użytkownika wszystkich form działalności wyróżniały się centra kultury w miastach woj. świętokrzyskiego 947 zł, najniższymi zaś woj. małopolskiego 18 zł. Ryc. 12 Koszty bieżącej działalności wg wielkości miast 35 3 25 2 15 1 5 2 poniżej 1 21 22 1-2 23 24 2-5 25 5-1 26 1-2 27 28 pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 2.4. Skala społecznego oddziaływania W ostatnim roku, w przekroju wszystkich badanych miast, znacząco wzrosła przeciętna skala społecznego oddziaływania (SSO) okazjonalnych form działalności centrów kultury (imprez), nieco wzrosło oddziaływanie w zakresie stałych form działalności, zmniejszyła się natomiast wyraźnie SSO innych form działalności centrów kultury (ryc.13, tab. 25, tab. 26, tab. 27). Tendencja spadku SSO innych form działalności centrów kultury utrzymuje się nieprzerwanie od 25 r. 21

Wzrost SSO imprez zanotowały centra kultury we wszystkich przedziałach wielkości miast, najsilniej w miastach małych 1-2-tysięcznych (prawie podwojenie w stosunku do ubiegłego roku). Największy przyrost (3,5-krotny) SSO stałych form działalności miał miejsce w miastach największych, jednocześnie w miastach 2-5tysiecznych nastąpił silny spadek oddziaływania. O silnym spadku SSO innych form działalności zadecydowały głównie małe miasta 1-2-tysięczne oraz 1-2tysięczne, w pozostałych miał przeciętnie miejsce niewielki przyrost liczby uczestników w przeliczeniu na 1 mieszkańców. W 28 r. największym oddziaływaniem w zakresie stałych form działalności cechowały się miasta największe (72 użytkowników na 1 mieszkańców) oraz o statusie gmin miejskowiejskich (47). Rekordzistą był Kraków z wskaźnikiem 534 użytkowników na 1 mieszkańców. Najmniejsze oddziaływanie w zakresie stałych form odnotowały natomiast miasta 5-1-tysięczne (2 użytkowników na 1 mieszkańców) oraz posiadające status gmin miejskich (21). Wśród województw, pomijając małopolskie i lubuskie reprezentowane przez pojedyncze miasta, warto zauważyć dużą SSO form stałej działalności centrów kultury w woj. wielkopolskim i śląskim oraz bardzo niską w woj. podkarpackim. Okazjonalne formy działalności bardzo silnie oddziaływały na społeczności mniejszych miast, a zwłaszcza 2-5-tysięcznych, w których przeciętnie każdy mieszkaniec częściej niż raz w roku korzystał z tych form usług kultury (1258 uczestników na 1 mieszkańców). Dodatnio wyróżniały się też miasta o statusie gmin miejskich (1173). Najsłabsze oddziaływanie tych form zanotowały centra kultury w miastach największych - 64 uczestników na 1 mieszkańców i miasta na prawach powiatu 762. Rekordzistą był Kołobrzeg 374 użytkowników na 1 mieszkańców. W podziale wojewódzkim najwyższą SSO w zakresie imprez cechowały się miasta woj. zachodniopomorskiego 173 użytkowników na 1 mieszkańców, najniższą zaś woj. opolskiego 132. Inne formy działalności miały większe znaczenie dla społeczności lokalnych w miastach 2-5-tysięcznych, w których liczba użytkowników tych form w przeliczeniu na 1 mieszkańców wynosiła 377 oraz w miastach o statusie gmin miejskich 313. Najmniejsze oddziaływanie miały w miastach 1-2-tysięcznych, gdzie korzystało z nich zaledwie 93 użytkowników w przeliczeniu na 1 mieszkańców oraz w miastach na prawie powiatu (128). Rekordzistą były Puławy (11). W podziale wojewódzkim inne formy działalności centrów kultury, najsilniej oddziaływały na

społeczności lokalne miast w woj. lubelskim przeciętnie 56 użytkowników na 1 mieszkańców, najsłabiej zaś w woj. podkarpackim 4 użytkowników i łódzkim 39 użytkowników. Bardzo zmalała, w stosunku do 27 r. przeciętna SSO - liczba użytkowników bibliotek w centrach kultury w przeliczeniu na 1 mieszkańców, przeciętnie z 54 w 27 r. do 17 (tab. 31). Nieco wzrosła liczba zwiedzających galerię centrum kultury na 1 mieszkańców z 77 w 27 r. do 95 na 1 mieszkańców najbardziej w miastach 2-5-tysięcznych. Zmalała natomiast SSS kin prowadzonych w centrach kultury. Było to widoczne we wszystkich grupach wielkości miast, za wyjątkiem największych (tab. 33). Ryc. 13 Oddziaływanie Centrów Kultury (liczba uczestników na 1 mieszkańców) 12 okazjonalne i inne stałe 35 3 1 25 8 2 6 15 4 1 2 5 2 21 22 23 okazjonalne formy 24 25 inne formy 26 27 28 stałe formy Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Skala społecznego oddziaływania jest ważnym wskaźnikiem pozwalającym ocenić efektywność miejskiej polityki kulturalnej. Można generalnie powiedzieć, że w ostatnim roku nastąpiły pozytywne zmiany wyrażające się wzrostem oddziaływania centrów kultury w zakresie okazjonalnych i stałych form działalności, natomiast w zakresie innych form działalności (głównie biblioteki, galerie i kina) nastąpił wyraźny spadek oddziaływania. 23

3. Biblioteki W miastach biorących udział w badaniach biblioteki były najbardziej rozpowszechnioną instytucją kultury. Dane o ich prowadzeniu przysłało 71 miast, czyli (96%) ogólnej liczby. 3.1. Dostępność i warunki świadczenia usług Biblioteki, podobnie jak centra kultury należą do tych instytucji kultury, do których dostępność mierzona liczbą mieszkańców przypadających na 1 placówkę cechuje się od początku badań dużą stabilnością, w przekroju wszystkich badanych miast, a także dla grup wielkościowych miast, co oznacza, że ani nie powstają często nowe placówki ani stare nie są likwidowane (tab. 34, ryc. 14). Pojawiające się niewielkie wahania wynikają z wycofania się lub dołączenia do badań SAS-kultura, nowych miast. W przekroju wszystkich badanych miast przeciętna dostępność miejskich bibliotek utrzymywała się na poziomie około 1 tys. mieszkańców przypadających na 1 placówkę. Ryc. 14 Liczba mieszkańców przypadających na placówkę wg wielkości miast. 195 175 mieszkańcy na placówkę 155 135 115 95 75 55 35 15 2 poniżej 1 21 22 1-2 23 2-5 24 25 5-1 26 1-2 27 28 pow yżej 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich W 28 r. w badanych miastach generalnie nastąpiła nieznaczna poprawa dostępności. Nieco pogorszyła się w miastach dużych i największych, tzn. w liczących powyżej 1-tysięcy mieszkańców, natomiast wyraźnie polepszyła w 1-

2-tysięcznych oraz w 5-1-tysięcznych (tab. 34, ryc. 14). Obie te grupy wielkościowe miast cechowały się także obecnie najlepszą dostępnością do placówek miejskich bibliotek. Zdecydowanie najlepiej wyglądała sytuacja w miastach o statusie gmin miejsko-wiejskich, w których na 1 placówkę przypadało przeciętnie 5783 mieszkańców, najgorzej zaś w 2-5-tysięcznych (11292 mieszkańców). Występowały wyraźne różnice w dostępności pomiędzy województwami. Na 1 placówkę przypadało od 6271 mieszkańców w woj. opolskim po 15 731 w woj. pomorskim. W stosunku do ubiegłego roku, nieco pogorszyła się dostępność zbiorów bibliotecznych. Liczba książek i czasopism w przeliczeniu na 1 mieszkańców wzrosła tyko w miastach 1-2-tysięcznych. Przeciętnie jednak, w przekroju wszystkich miast zmalała z 3493 w 27 r. do 3219 w 28 r. (tab. 35, ryc. 15). Największy spadek dostępności zasobów książek i czasopism miał miejsce w miastach 5-1-tysięcznych. Najlepszą dostępnością zbiorów cechowały się w 28 r. miejskie biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych (443 książek i czasopism na 1 mieszkańców). Im większe miasta tym ta dostępność była gorsza dla liczących powyżej 2 tys. była ponad 2-krotnie mniejsza i wynosiła zaledwie 2177. Największym zasobem książek i czasopism w miejskich bibliotekach, w przeliczeniu na 1 mieszkańców cechował się Człuchów (722) najmniejszym zaś, podobnie jak w ubiegłym roku - Szczecin (1 269). Status miast nie różnicował dostępności do zbiorów bibliotecznych. Podobnie słabo, w porównaniu do innych wskaźników, zaznaczyły się różnice regionalne. Najsłabsza dostępność zbiorów miejskich bibliotek cechowała miasta z woj. małopolskiego (Kraków) 1926 książek i czasopism na 1 mieszkańców, najlepsza zaś woj. podkarpackiego 429. Utrzymała się obserwowana od początku badań w 2 r. tendencja wzrostu liczby komputerów z dostępem do Internetu dla użytkowników bibliotek z 2,7 przypadających na 1 placówkę w 27 do 2,94 w 28 r. (tab. 36, ryc. 15). Pozycję lidera utrzymał Sopot ze wskaźnikiem 19 dostępnych dla użytkowników komputerów podłączonych do Internetu przypadających na 1 placówkę. Można mówić o kontynuacji rozwoju informacyjnego profilu działalności miejskich bibliotek. We wszystkich grupach wielkości miast nastąpiły wyraźne zmiany dostępności, z wyjątkiem miast 5-1-tysięcznych. Największy wzrost dostępu odnotowały biblioteki w miastach 1-2-tysięcznych, zaś spadek, w liczących ponad 2tysięcy. Najlepszą dostępnością komputerów cechowały się miejskie biblioteki w 25

miastach 2-5-tysięcznych, ze wskaźnikiem - 3,4 oraz w miastach na prawach powiatu 3,3, najgorszą zaś w miastach 1-2-tysięcznych 2,5 oraz w miastach posiadających status gmin miejsko-wiejskich 1,8. Istotne różnice występowały w układzie regionalnym. Najlepszą dostępność odnotowano w miastach woj. warmińsko-mazurskiego 6.4, najsłabszą zaś w podkarpackim,6 i świętokrzyskim 1,6. Ryc. 15 Dostępność usług 36 35 książki i czasopisma komutery z internetem 3,5 3 34 2,5 33 32 2 31 1,5 3 1 29 28,5 27 2 21 22 23 24 25 26 27 28 liczba książek i czasopism na 1 mieszkańców liczba dostępnych komupterów z internetem Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich Liczba zakupionych w roku książek i czasopism utrzymuje się od 4 lat na zbliżonym poziomie. W 28 r. zakupiono przeciętnie 83 nowe nabytki w przeliczeniu na 1 mieszkańców (ryc. 16, tab. 37). Było to nieco mniej niż w roku ubiegłym. Najbardziej powiększyły zakupy miasta 1-2-tysięczne, których biblioteki dokonywały też największych zakupów 113 w przeliczeniu na 1 mieszkańców. Dużymi zakupami wyraźnie wyróżniały się biblioteki w miastach o statusie gmin miejskich. Im większe miasta tym mniejsze były zakupy nowości dla bibliotek. Najmniej nowych książek i czasopism kupowano w 28 r., w miastach liczących powyżej 2-tysięcy (przeciętnie 69), a także w miastach o statusie gmin miejskowiejskich (55). W poszczególnych miastach wielkość zakupów wahała się od 1,1 na

1 mieszkańców w Sępólnie Krajeńskim do 325 w Człuchowie. W układzie wojewódzkim największe zakupy cechowały biblioteki w miastach województwa warmińsko-mazurskiego (114 na 1 mieszkańców), najmniejsze zaś małopolskiego - Kraków (42). Od 4 lat na zbliżonym poziomie utrzymuje się też w miejskich bibliotekach udział nowych nabytków w całości miejskich zbiorów bibliotecznych. W 28 r. wyniósł 2.66% (tab. 38). Największym udziałem nowych nabytków w miejskich zasobach bibliotecznych cechowały się, podobnie jak w ubiegłym roku, miasta największe, liczące powyżej 2 tysięcy mieszkańców (3,3%) oraz miasta o statusie gmin miejskich (3%). Udział ten był najmniejszy w miastach 1-2-tysięcznych oraz posiadających status gmin miejsko-wiejskich (1,7%) (tab. 38). Zaznaczyły się duże różnice w udziale nowych nabytków w zbiorach miejskich bibliotek pomiędzy miastami i województwami. Najmniejszy udział cechował biblioteki miejskie w woj. kujawsko-pomorskim (1,8%), a wśród miast w Sępólnie Krajeńskim zaledwie,3%, największy zaś w woj. zachodniopomorskim (4,23%) i warmińsko-mazurskim (4,21%), gdzie w Olsztynie sięgnął aż 7%. Ryc. 16 Stopień odnawiania zasobów 1 % 9 8 ilość 3 2,5 7 6 2 5 4 1,5 1 3 2,5 1 2 21 22 23 24 25 26 27 28 liczba zakupionych książek i czasopism na 1 mieszkańców udział nowych nabytków w miejskich zasobach bibliotecznych Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich 27

Dostępność usług związana jest też z wielkością zatrudnienia w miejskich bibliotekach. Przeciętna wielkość zatrudnienia nieznacznie wzrosła do poziomu 5,7 etatu (ryc. 17). Wzrost zatrudnienia w stosunku do roku 27 zanotowały biblioteki w dwóch licznie reprezentowanych w badaniach grupach wielkości miast 5-2tysięcznych. W pozostałych liczba zatrudnionych była stabilna lub nieznacznie się zmniejszyła. Przeciętna liczba zatrudnionych była zbliżona w miastach różnej wielkości wyraźnie mniejsza była w miastach największych (4,4 etatu), największa zaś w miastach 2-5-tysięcznych (5.99 etatu). Większe różnice występowały w związku ze statusem miasta w miastach na prawach powiatu przeciętne zatrudnienie w miejskich bibliotekach wynosiło 6,66 etatu, zaś w gminach miejskowiejskich zaledwie 2,69 etatu. Najmniej pracowników zatrudniała biblioteka w Chocianowie (1,14 etatu), najwięcej zaś w Sopocie (3 etatów). Stosunkowo dużym zatrudnieniem cechowały się biblioteki miejskie w województwach: warmińskomazurskim (9 etatów), lubelskim (8,7 etatu) i pomorskim (8,7 etatu), najmniejszym zaś w woj. lubuskim Gorzów Wlkp. (2,5 etatu). Ryc. 17 Zatrudnienie w bibliotekach, w latach 2-28, w etatach przeliczeniowych 7 zatrudnienie udział wynagrodzeń 6 73 72 71 5 7 4 69 68 3 67 66 2 65 1 64 63 2 21 22 23 24 25 26 27 średnia liczba zatrudnionych udział wynagrodzeń w kosztach bieżących 28 Źródło: opracowanie własne na podstawie Informatycznego Pakietu Analitycznego SAS Związku Miast Polskich

3.2. Finansowe aspekty działalności W 28 r. utrzymała się tendencja niewielkiego wzrostu zatrudnienia przy jednoczesnym słabym spadku udziału wynagrodzeń w całkowitych kosztach bieżącej działalności tych instytucji, z 66,9% w 27 r. do 66,4% (ryc. 17, tab. 4). O spadku udziału wynagrodzeń w przekroju wszystkich miast zadecydowała sytuacja w miastach 1-2-tysięcznych, które zanotowały ubytek o 1 punktów procentowych. We wszystkich pozostałych nastąpił niewielki wzrost, najbardziej znaczący w miastach 1-2-tysięcznych. Wynagrodzenia stanowiły w 28 r. największą część całkowitych kosztów bieżących (68%) w małych i najmniejszych miastach oraz w miastach o statusie gmin miejsko-wiejskich (71,3%). W najmniejszym stopniu ważyły zaś w budżecie bibliotek w 1-2-tysięcznych (61,3%) oraz w miastach na prawach powiatu (64,9%). Znaczące były różnice zarówno pomiędzy poszczególnymi miastami: w Grudziądzu ich udział wynosił 84%, podczas gdy w Olsztynie zaledwie 11,6%, jak i pomiędzy województwami: w woj. opolskim stanowiły prawie 81%, zaś w warmińsko-mazurskim zaledwie 31%. W skali wszystkich miast utrzymała się tendencja wzrostu wynagrodzeń, choć jego dynamika była nieco mniejsza niż za poprzedni rok (tab.41). Wzrost wysokości wynagrodzeń nastąpił we wszystkich grupach wielkości miast liczących poniżej 1 tys. mieszkańców (ryc. 18). W większych nastąpił bardzo niewielki spadek. Najwyższy poziom osiągnął w 2-5-tysięcznych (34 915 zł) oraz w miastach o statusie gmin miejskich (35 8 zł), podczas gdy dla ogółu badanych miast przeciętne roczne wynagrodzenie brutto pracowników bibliotek wyniosło 33 374 zł. (tab. 41). Najniższe cechowało biblioteki w miastach najmniejszych 29 125 zł oraz w o statusie gmin miejsko-wiejskich (31 1 zł. Znaczne były różnice rocznych uposażeń (na etat przeliczeniowy) w przekroju pojedynczych miast: Rumia (46 687 zł), zaś Olsztyn (3 685 zł) oraz województw: małopolskie (38 349 zł), zaś warmińsko-mazurskie (19 18 zł). 29