1074 Barczatka kataks Eriogaster catax (Linnaeus, 1758)

1074 Barczatka kataks Eriogaster catax (Linnaeus, 1758) Autorzy raportu: Adam Malkiewicz i Andrzej Oleksa Wykonawcy: Adam Malkiewicz, Maciej Matraj, Andrzej Oleksa, Radosław Stelmaszczyk. fot. M. Matraj Gatunek nie był objęty monitoringiem w 2009 roku. Przewiduje się badanie dodatkowych stanowisk w 2011 r. Gatunek występuje w regionie biogeograficznym kontynentalnym; występowanie w regionie alpejskim wymaga potwierdzenia. Liczba i lokalizacja stanowisk i obszarów monitoringowych Dla potrzeb monitoringu barczatki kataks w 2010 r. wybrano 8 stanowisk badawczych położonych w trzech regionach Polski: na Dolnym Śląsku (7), i w Dolinie Dolnej Wisły (1) (tab. 1). Wszystkie stanowiska zlokalizowane były w regionie kontynentalnym. Wyboru stanowisk dokonano Strona 1 z 10

uwzględniając możliwości zaangażowania do prac monitoringowych odpowiednio przeszkolonych przyrodników, w różnym stopniu zajmujących się obserwacjami tego gatunku. Stanowiska monitoringowe reprezentują główny - współcześnie znany - region występowania gatunku w Polsce, tj. Dolny Śląsk i wyspowe stanowisko w Dolinie Dolnej Wisły. Badania terenowe w ramach monitoringu 2010 r. wykonywało 4 ekspertów: Adam Malkiewicz, Maciej Matraj, Andrzej Oleksa i Radosław Stelmaszczyk. Prace przeprowadzone w pierwszym sezonie służyły dopracowaniu metod terenowych i waloryzacji zaproponowanych wskaźników stanu siedliska i populacji. 6 spośród 8 badanych stanowisk zostało zlokalizowana na terenie istniejących bądź potencjalnych obszarów siedliskowych sieci Natura 2000. Badane stanowiska nie stanowią jeszcze wystarczającej próby, pozwalającej na ocenę stanu ochrony gatunku na poziomie Polski i obu regionów biogeograficznych (kontynentalnego i alpejskiego), zwłaszcza, że brakuje aktualnego rozpoznania co do występowania gatunku w tym drugim regionie (znane są historyczne stanowiska z okolic Starego Sącza). Zgromadzone informacje są natomiast cennym przyczynkiem do poznania obecnego stanu gatunku i zagrożeo na poziomie odnośnych obszarów Natura 2000. Dla potrzeb uzyskania bardziej reprezentatywnego obrazu stanu polskich populacji gatunku barczatki kataks, w ramach kolejnych etapów monitoringu, powinno zostad zaplanowane przeprowadzenie badao na innych potencjalnych stanowiskach gatunku, zlokalizowanych w rejonach, z których istnieją dane historyczne Małopolski (okolice Starego Sącza), Kotliny Kłodzkiej i okolic Łodzi oraz ew. południowej Wielkopolski (Winnogóra). Aktualne stanowiska barczatki kataks znajdują się także na Pogórzu Przemyskim (J. Płocica, dane niepubl.) w obrębie Ostoi Przemyskiej (PLH180012). W obszarze tym należałoby przeprowadzid badania na co najmniej 2 stanowiskach, Makowa i Kopystno. Tab. 1. Zestawienie wszystkich badanych stanowisk i obszarów. Lokalizacja stanowiska z uwzględnieniem Lp. Nazwa stanowiska obszarów Natura 2000 Region biogeograficzny kontynentalny 1 Jurcz - Prochowice Dolny Śląsk 2 Kiełp Obszar Natura 2000 PLH040040 Zbocza Płutowskie 3 Lubiatów-Głoska Obszar Natura 2000 PLH020018 Łęgi Odrzaoskie 4 Luboszyce Dolny Śląsk 5 Pątnów Legnicki Obszar Natura 2000 PLH020052 Pątnów Legnicki 6 Smogorzówek Obszar Natura 2000 PLH020003 Dolina Łachy 7 Wrocław - Rędzin Obszar Natura 2000 PLH020036 Dolina Widawy 8 Wrzosy Obszar Natura 2000 PLH020002 Dębniaoskie Mokradła Metodyka badań Ponieważ monitoring stanu ochrony barczatki kataks nie był dotychczas w Polsce prowadzony, trzeba się liczyd z tym, że przyjęte metody oraz wskaźniki stanu populacji i siedliska (wynikające z Strona 2 z 10

najlepszej wiedzy prowadzących badania) mogą w miarę gromadzenia nowych danych ulec modyfikacjom. Braczatka kataks Eriogaster catax jest gatunkiem, którego inwentaryzacja jest stosunkowo łatwa, gdyż gąsienice wczesnych stadiów larwalnych żyją w grupach, budując dobrze widoczne, a przez to łatwe do wykrycia oprzędy. Z drugiej jednak strony badania gatunku utrudnia fakt, że okres skutecznego poszukiwania gatunku jest dośd krótki (ok. miesiąca), a miejsca jego występowania bywają trudno dostępne (kolczaste zarośla, niekiedy położone na zboczach o dużym nachyleniu). W celu oszacowania liczebności populacji przyjęto metodę dwukrotnego liczenia oprzędów (gniazd) młodych gąsienic na wytypowanych transektach badawczych o długości wynoszącej ok. 500 m w strefie 5 m wzdłuż transektu (po 2,5 m z każdej strony linii przemarszu). Zalecono wcześniejsze przygotowanie transektu w okresie poprzedzającym badania i odpowiednio oznakowany w terenie (np. przymocowanie jaskrawych kawałków materiału: sznurków, wstążek etc.), co później ułatwiło jego odnalezienie. Ponadto, dużą starannośd przywiązano do dokładnego określenia położenia transektu w oparciu o dokładne (optymalnie, 1:10 tys.) oraz pozycjonowanie przy pomocy GPS, co umożliwi kontynuację badao na tych samych transektach w kolejnych latach monitoringu. Pierwsze liczenie oprzędów prowadzone było w okresie tuż przed rozwinięciem liści na krzewach tarniny (początek kwitnienia, czyli w zależności od warunków pogodowych panujących na zróżnicowanych klimatyczne stanowiskach w różnych regionach Polski między 1 a 4 dekadą kwietnia), czyli w okresie kiedy oprzędy larwalne są najlepiej widoczne. Oprócz policzenia gniazd z gąsienicami (w tym okresie są to najmłodsze larwy w 1-2 stadium, L- 1/L-2) oszacowano liczbę gąsienic w odnalezionych gniazdach. Dodatkowo, pozycja gniazd zaznaczana była pomocy GPS lub na szczegółowym schemacie transektu, oraz dodatkowo oznaczano krzewy jaskrawym materiałem (sznurkiem, wstążką itp.) w celu ułatwienia późniejszego ich odnalezienie w czasie drugiej kontroli. Drugą kontrola przeprowadzono w 2 3 dekadzie maja. Służyła ona oszacowaniu śmiertelności gąsienic pomiędzy L-1/L-2 a L-3/L-4 dzięki policzeniu wylinek gąsienic na oprzędach w zlokalizowanych w trakcie pierwszej kontroli. W trakcie prac terenowych odnotowywano informacje o odnalezionych oprzędach, uwzględniając: pozycję GPS oprzędu przybliżoną liczbę gąsienic w oprzędzie wysokośd umieszczenia oprzędu nad ziemią gatunek krzewu (gąsienice z reguły żerują na tarninie, ale potencjalnie możliwe jest także żerowania na innych krzewach/drzewach) zwarcie krzewów w promieniu 3 metrów dookoła oprzędu wg skali: 1 samotnie stojący krzew, 2 max 1/3 terenu wokół krzewu z oprzędem pokryta zaroślami, 3 pokrycie krzewami między 1/3 a 2/3, 4 pokrycie większe niż 2/3. Dodatkowo, przeprowadzono ocenę powierzchnię zajmowanej przez zarośla z klasy Rhamno- Prunetea w stosunku do powierzchni monitoringowej (czyli na powierzchni transektu 500 x 5 m = Strona 3 z 10

2500 m 2 ). W tym celu oprócz pomiarów naziemnych można korzystano z dostępnych w serwisie geoportal.gov.pl zdjęd lotniczych. Wstępnie przyjęto następujące wskaźniki stanu ochrony: Stan populacji względna liczebnośd Liczba oprzędów z gąsienicami w przeliczeniu na 1 ha badanej powierzchni. W trakcie badao odnotowywana była również liczba gąsienic w oprzędach w L-1/L-2 (podczas pierwszej kontroli) oraz liczba gąsienic L-1/L-2 a L-3/L-4 (podczas drugiej kontroli). Ze względu na zniszczenie części stanowisk między pierwszą a drugą kontrolą przez powodzie lub wypalanie, dane te nie zostały uwzględnione w koocowym raporcie. izolacja Wskaźnik określany jako odległośd do innych znanych populacji w okolicy (w kilometrach). Tab. 2. Waloryzacja wskaźnika stanu populacji Parametr Wskaźnik Ocena FV U1 U2 Populacja Względna liczebnośd >21 gniazd/transekt 11-20 gniazd/transekt gniazd/transekt Izolacja Poniżej 20 km 20-50 km Powyżej 50 km Stan siedlisk udział powierzchni zajętej przez zarośla tarninowe Wskaźnik opisuje udział zarośli na powierzchni objętej badaniami (transekcie badawczym; 500 m x 5 m) ekspozycja siedlisk Wskaźnik określany określona jako wystawa stoku na jedną z ośmiu stron świata: N, NE, E, SE, S, SW, W, NW, teren płaski 0. Tabela 3. Waloryzacja wskaźników stanu siedliska Parametr Wskaźnik Ocena FV U1 U2 Siedlisko Udział powierzchni Powyżej 50% 20-50% Poniżej 20% zajętej przez zarośla tarninowe Ekspozycja siedlisk S, SW, W, NW, SW, 0 N, NE, E Strona 4 z 10

Wyniki badań i ocena stanu ochrony Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 3.1. Podsumowanie wyników badao wskaźników na stanowiskach w regionie kontynentalnym Tab. 4. Zestawienie ocen wskaźników na badanych stanowiskach w regionie biogeograficznym kontynentalnym (liczba stanowisk z określoną oceną dla danego wskaźnika) Parametr Wskaźniki Ocena FV U1 U2 XX Populacja Względna liczebnośd 6 1 1 Izolacja 7 1 Siedlisko Udział powierzchni zajętej przez zarośla tarninowe 8 Ekspozycja siedlisk 8 Wskaźniki stanu populacji: Względna liczebnośd. Oszacowane względne liczebności populacji na transektach badawczych wynoszą od 4 do 79 gniazd. Na większości stanowisk (6 z 8) liczebnośd gatunku oceniono jako właściwą (FV). Liczba zaobserwowanych młodych gąsienic (L-1/L-2) wahała się od 20 do 140 na gniazdo. Na dwóch stanowiskach liczba odnotowanych gniazd z gąsienicami była mniejsza (poniżej 20) i tam zgodnie z przyjętą waloryzacją liczebnośd określono jako niezadowalającą (U1, Smogorzówek) lub złą (U2, Kiełp). Na większości stanowisk brak możliwości porównania z wynikami wcześniejszych badao, jednak przynajmniej na niektórych stanowiskach odnotowano silne tendencje regresywne. Na stanowisku Kiełp liczebnośd w stosunku do 2000 i 2006 r. spadła z ok. 30 gniazd do 4 gniazd. Izolacja. Na wszystkich stanowiskach, oprócz jednego (Kiełp), stopieo izolacji przestrzennej badanych populacji określono jako niewielki (stan właściwy FV). W bliskim otoczeniu tych stanowisk (do 20 km km) znajdują się inne aktualnie zasiedlone stanowiska. Populacja ze stanowiska Kiełp jest silnie izolowana od głównego zasięgu gatunku (ok. 200 km do najbliższych znanych stanowisk), stąd stopieo jej izolacji został jako zły (U2), mimo, że samo siedlisko (zarośla tarninowe) są stosunkowo rozpowszechnione na zboczach w Dolinie Dolnej Wisły. Wskaźniki stanu siedliska: Udział powierzchni zajętej przez zarośla tarninowe: Na wszystkich stanowiskach stwierdzono właściwy (FV) stan tego wskaźnika (duży, wynoszący pow. 50% udział zarośli tarninowych wzdłuż transektu). Na wszystkich stanowiskach obserwatorzy odnotowali ponadto korzystną, zróżnicowaną strukturę wiekową zarośli. Ekspozycja siedlisk. Na wszystkich stanowiskach stwierdzono właściwy (FV) stan tego wskaźnika. Wszystkie stanowiska miały korzystną wystawę na promieniowanie słoneczne. Podsumowanie ocen stanu ochrony gatunku na badanych stanowiskach Tab. 5. Podsumowanie ocen stanu ochrony gatunku na stanowiskach w regionie biogeograficznego kontynentalnym Strona 5 z 10

Oceny Lp. Stanowiska Stan Perspekty Ocena Stan siedliska populacji wy ogólna 1 Jurcz - Prochowice FV FV U1 FV 2 Kiełp U2 FV U1 U2 3 Lubiatów-Głoska FV FV U2 U1 4 Luboszyce FV FV FV FV 5 Pątnów Legnicki FV FV FV FV 6 Smogorzówek U1 FV FV FV 7 Wrocław - Rędzin FV FV U1 FV 8 Wrzosy FV FV FV FV Stan populacji: Oszacowane względne liczebności populacji na transektach badawczych wyniosły od 4 do 79 gniazd. Na większości stanowisk brak precyzyjnych danych porównawczych z lat wcześniejszych, stąd trudno powiedzied czy poszczególne populacje są stabilne w czasie. Nie jest także znana wartośd minimalnej trwałej wielkości populacji u tego gatunku. Dlatego też, ostrożnie oceniano stan populacji na większości stanowisk (6 z 8) jako właściwy (FV), biorąc pod potencjalną możliwośd występowania dodatkowych gniazd poza transektem badawczym. Tylko na stanowisku Smogorzówek określono stan populacji jako niezadowalający (U1), a na stanowisku Kiełp jako zły (2), co wynikało z niskiej liczby gniazd. Stan siedliska: Generalnie, stan siedlisk jest lepszy niż stan populacji. Na wszystkich stanowiskach oceniono go jako właściwy (FV). Zarośla tarninowe są stosunkowo rozpowszechnione w różnych regionach Polski, stąd prawdopodobnie ich brak nie stanowi czynnika ograniczającego. Rzadkośd gatunku przypisad należy raczej jego silnej wybiórczości względem stanowisk o ciepłym mikroklimacie lub też niezidentyfikowanym czynnikom populacyjnym (prawdopodobnie ograniczone zdolności dyspersyjne). Perspektywy zachowania z uwzględnieniem oddziaływao i zagrożeo: Perspektywy zachowania gatunku na połowie z badanych stanowisk (4 z 8, tj. Luboszyce, Pątnów Legnicki, Smogorzówek, Wrzosy) oceniono jako właściwe (FV) jednakże tylko przy założeniu, że nie wzrosną zagrożenia dla bytowania poszczególnych populacji. Na tych stanowiskach negatywne oddziaływania wiążą się głównie ze stosowaniem pestycydów na sąsiadujących polach, a na stanowiskach Smogorzówek i Wrzosy dodatkowo z wypalaniem i wandalizmem (możliwe niszczenie dobrze widocznych oprzędów, szczególnie po medialnych akcjach dotyczących kuprówki rudnicy Euproctis chrysorrhoea). Na pozostałych stanowiskach monitoringowych, perspektywy zachowania gatunku należy określid jako niezadowalające (U1, stanowiska Jurcz Prochowice, Kiełp, Wrocław - Rędzin). Jako, że większośd badanych populacji zasiedla tereny podlegające różnego rodzaju antropogenicznym przekształceniom (główne negatywne oddziaływania to stosowanie pestycydów, czy wypalanie), przewidywane zagrożenia polegają w głównej mierze na zmianie sposobu zagospodarowania terenu (wycinka zakrzewieo, zalesienia, budowa urządzeo hydrotechnicznych) czy na zwiększeniu presji na siedliska barczatki poprzez zwiększenie ilości stosowanych środków ochrony roślin w rolnictwie oraz zwiększenie natężenia ruchu drogowego. Na stanowisku Lubiatów-Głoska perspektywy zachowania określone jako złe z uwagi na silną antropopresję i planowaną budowę stopnia wodnego "Malczyce", która wiąże się z koniecznością regulacji i udrożnienia rzeczki Jeziorki, znajdującej się w odległości zaledwie ok. 10 m od badanego transektu. Strona 6 z 10

Jako gatunek związany z dobrze nasłonecznionymi zaroślami ciepłolubnymi, barczatka na części badanych stanowisk (Lubiatów_Głoska, Jurcz_Prochowice) znajduje się pod negatywnym wpływem także przez czynników naturalnych, tj. sukcesji ekologicznej powodującej wzrost zacienienia, co potwierdzają obserwacje monitoringowe. Na wszystkich badanych stanowiskach barczatka związana była ze specyficzną mozaiką zarośli i płatów niższej roślinności. Pojawienie się i wzrost drzew w otoczeniu tarniny a także wzrost samych zarośli powoduje zacienienie i stopniowe pogorszenie warunków bytowych barczatki. Naturalną sukcesję ekologiczną wskazano jako zagrożenie tylko na jednym ze stanowisk (Kiełp), które objęte jest ochroną rezerwatową. W pozostałych przypadkach, przy obecnym sposobie zagospodarowania eksperci nie dopatrywali się w sukcesji realnego czynnika zagrażającego trwałości populacji barczatki. W związku z przywiązaniem barczatki do określonego stadium sukcesji ekologicznej, zagraża jej nie tylko przekształcenie luźnej mozaiki zarośli ciepłolubnych w zbiorowiska leśne, ale także proces odwrotny, tj. usuniecie zakrzewieo i powrót do stadium muraw i ziołorośli bez udziału tarniny. Na stanowisku Kiełp przyczyną takiego stanu rzeczy jest realizacja programów aktywnej ochrony ciepłolubnej muraw kserotermicznych, w ramach których eliminuje się tarninę. Wydaje się, że wobec niewielkich rozmiarów populacji lokalnych barczatka kataks zagrożona jest także (jeśli nie w głównej mierze) przez czynniki wewnątrzpopulacyjne, takie jak np. spadek zmienności genetycznej czy wzrost wsobności osobniczej problem ten nie podlegał jednak rozpoznaniu w ramach niniejszych prac i wymaga pilnego podjęcia odrębnych badao. Gatunki obce. Szata roślinna większości badanych stanowisk ulega przekształceniu na skutek pojawienia się gatunków inwazyjnych, zwłaszcza nawłoci kanadyjskiej Solidago canadensis L. (zgłaszana na połowie stanowisk) i łubinu Lupinus polyphyllus Lindl. (odnotowany na 1 stanowisku). Na obecnym etapie rozpoznania trudno jednak określid, jaki jest wpływ tego zjawiska na szanse przetrwania barczatki kataks, chociaż wydaje się że wysokie byliny mogą utrudniad pojawianie się zarośli tarninowych. Ocena ogólna: Stan ochrony gatunku na większości stanowisk (6 z 8) określono jako właściwy (FV). Na jednym stanowisku (Lubiatów-Głoska) oceniono ten stan jako niezadowalający (U1) z uwagi na niezadowalające perspektywy zachowania (silna antropopresja, planowana budowa stopnia wodnego "Malczyce"), a na jednym (Kiełp) jako zły (U2) ze względu na słaby stan populacji i prawdopodobne tendencje regresywne. Stan ochrony gatunku w obszarach Natura 2000 Wszystkie badane stanowiska badao barczatki kataks w ostojach Natura 2000 obejmowały obszary znajdujące się na terenach pozostających pod umiarkowaną presją człowieka, związaną głównie z użytkowaniem rolniczym. Występowanie barczatki kataks związane jest z głównie z obecnością niewielkich powierzchniowo płatów roślinności krzewiastej w miejscach o obniżonej presji, takich jak skarpy, obrzeża rowów i miedze. Stan ochrony gatunku na obszarach Natura 2000 na Dolnym Śląsku w oparciu o badane stanowiska można by określid jako zróżnicowany, gdyż dla każdej z trzech badanych obszarów Strona 7 z 10

wyprowadzono inna ocenę. Fakt, że Eksperci mieli tendencję do typowania stanowisk badawczych w miejscach występowania znanych, silnych populacji, przemawia raczej na korzyśd tezy, że w obszarach jako całości stan może byd gorszy niż na badanych stanowiskach. Za większe zagrożenia dla barczatki kataks w obszarach Natura 2000 na Dolnym Śląsku uznano narastającą presję na zagospodarowanie terenu (min. poprzez budowę urządzeo hydrotechnicznych, zwiększenie zużycia pestycydów na przyległych polach uprawnych, nasilenie ruchu pojazdów). Wyniki badao stanu ochrony barczatki kataks na obszarze Natura 2000 w Polsce północnej (Zbocza Płutowskie) wskazuje wyraźnie, że gatunek ten boryka się tu z problemami typowymi dla małych, izolowanych populacji. Mimo, że stan siedliska (zarośli tarninowych na stokach) został oceniony jako dobry, to jednak stan populacji barczatki został oceniony jako zły. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że nie jesteśmy w stanie w chwili obecnej wskazad wszystkich atrybutów siedliska kluczowych dla gatunku zapewne gatunek jest w tej części Polski ograniczany nie tyle przez samą dostępnośd zarośli, ale raczej dostępnośd zarośli w wystarczająco ciepłych miejscach. Presja antropogeniczna ma prawdopodobnie drugorzędne znaczenie w stosunku do naturalnych ograniczeo adaptacyjnych gatunku. Tab. 6. Podsumowanie ocen stanu ochrony gatunku w obszarach Natura 2000 w regionie biogeograficznym kontynentalnym Lp. 1 2 3 4 Obszar PLH020002 Dębniaoskie Mokradła 1 stanowisko PLH020003 Dolina Łachy 1 stanowisko PLH020052 Pątnów Legnicki 1 stanowisko PLH040040 Zbocza Płutowskie 1 stanowisko Stan populacji Oceny Stan siedliska Perspekty wy Ocena ogólna FV FV FV FV U1 FV U1 U1 XX FV U1 XX U2 FV U1 U2 Stan ochrony gatunku na poziomie regionu biogeograficznego kontynentalnego Monitorowane w 2010 roku stanowiska nie reprezentują jeszcze wszystkich rejonów występowania gatunku w regionie kontynentalnym. Wstępnie stan ochrony gatunku w tym regionie można określić jako zróżnicowany (lokalnie dobry, jednak na większości terenu niezadowalający) w południowej części kraju oraz zły w części północnej. Propozycje działań ochronnych Działania ochronne w stosunku do barczatki kataks powinny polegad na pozostawieniu w przestrzeni użytkowanej przez człowieka pewnych skrawków terenu nie podlegających Strona 8 z 10

zagospodarowaniu, takich jak skarpy, miedze, przydroża, ekotony las pole, oraz dopuszczeniu, by w wyniku naturalnej sukcesji kształtowały się na nich ciepłolubne zarośla tarninowe. Wydaje się, że sztuczne kształtowanie takich zarośli (sadzenie tarniny) nie jest konieczne, bo krzew ten jest jeszcze stosunkowo szeroko rozpowszechniony, jednak problem ten wymaga bardziej wnikliwego rozpoznania, podobnie jak ustalenie preferencji ekologicznych barczatki kataks (dotychczasowa wiedza w tym zakresie jest zbyt ogólna). Dla opracowania skutecznego programu ochrony tego gatunku konieczne są także dalsze badania nad szczegółami biologii, zwłaszcza nad potencjałem dyspersyjnym i poziomem zmienności w jego populacjach. Na stanowisk badanych w ramach monitoringu 2010 r. nie prowadzono dotychczas zabiegów ochronnych, dedykowanych specjalnie poprawie warunków bytowania barczatki kataks. Swoistym wyjątkiem jest stanowisko Kiełp (ostoja Zbocza Płutowskie i rezerwat przyrody o tej samej nazwie), gdzie od pewnego czasu prowadzone są zabiegi aktywnej ochrony muraw kserotermicznych (wypas i wycinka krzewów). Wpływ prowadzonych zabiegów na populację barczatki kataks jest dwojaki, zarówno pozytywny, jak i negatywny. Barczatka wydaje się preferowad młode krzewy tarniny, zaś unika starych, wysokich i zwartych zarośli. Dlatego wycinka może byd korzystna, bo służy odmłodzeniu populacji tarniny (przy ekspansywności tarniny, rozległości obszaru w stosunku do ograniczonego zakresu prowadzonych działao nie ma ryzyka całkowitej likwidacji zarośli tarniny). Mimo to wycinka wywiera również wysoce negatywny wpływ, gdyż likwidacji ulegają także krzewy wraz z zasiedlającymi je barczatkami. Przykładowo, wiosną 2009 wycięto i spalono krzewy w głównym miejscu występowania barczatki. Wycinka miała miejsce na przełomie zimy i wiosny, a więc w okresie, kiedy na krzewach znajdowały się złoża jaj. Palenie dużych stosów wyciętych krzewów bezpośrednio na zboczu spowodowało zajęcie ogniem dużego obszaru. Byd może spadek liczebnośd barczatki odnotowany w ostatnich latach przypisad należy właśnie tego rodzaju zabiegom. Drugi ze sposobów ograniczania sukcesji naturalnej na Zboczach Płutowskich, tj. wypas, nie wywiera najprawdopodobniej negatywnego wpływu na barczatkę kataks, natomiast zapewnia efekt utrzymywania krzewów w małym zwarciu, co jest dla barczatki korzystne. Propozycje i uwagi odnośnie dalszych badań monitoringowych Mimo iż sama metodyka inwentaryzacji barczatki kataks (wiosenne liczenie gniazd na transektach) okazała się wysoce skuteczna, to jednak próba wyjaśnienia odnotowanych zagęszczeo gatunku napotkała znaczne problemy. Stało się tak, gdyż zastosowane w badaniach wskaźniki służące opisowi stanu siedliska barczatki kataks nie są prawdopodobnie wystarczające, bo jak wykazały wyniki niniejszych prac sama dostępnośd tarniny nie jest prawdopodobnie głównym czynnikiem ograniczającym występowanie barczatki kataks. Dlatego zestaw wskaźników siedliska należałoby prawdopodobnie rozszerzyd o pewne charakterystyki mikroklimatu, zwłaszcza temperatury (optymalnie, założenie stałych punktów pomiarowych) oraz bardziej precyzyjne wskaźniki izolacji (np. poprzez skartowanie wszystkich płatów zakrzewieo tarninowych w okolicy stanowisk). Także liczba zbadanych stanowisk jest zbyt mała, by odpowiedzied na pytanie jaki jest stan ochrony gatunku w skali całego kraju. Wśród badanych stanowisk zabrakło szeregu lokalizacji historycznych bądź obecnych stwierdzeo gatunku (okolice Starego Sącza, Kotlina Kłodzka, Południowa Wielkopolska, Okolice Przemyśla i Ustrzyk Dolnych). W przyszłości, korzystając z opracowanych metod wiosennych poszukiwao gniazd z gąsienicami, należy przeprowadzid Strona 9 z 10

poszukiwania gatunku na dalszych stanowiskach, zwłaszcza w południowych województwach Polski. Docelowo, monitoring powinien objąd co najmniej kilkanaście stanowisk na Dolnym Śląsku i przyległej części południowej Wielkopolski, podobną liczbę stanowisk w Małopolsce oraz znane stanowisko na Pomorzu. Pewnym problemem metodycznym jest również sam sposób wyznaczenia stanowisk monitoringowych eksperci lokalni wybierając stanowiska do badao wykazali silna wybiórczośd w kierunki silnych stanowisk gatunku, potwierdzonych w latach poprzednich. Wybór do badao wyłącznie lepszych stanowisk powoduje, że ostateczna ocena stanu ochrony gatunku może byd zbyt optymistyczna i nie odzwierciedlad prawdziwych tendencji, jakim podlega gatunek w Polsce. Rozwiązaniem byłby losowy wybór stanowisk w obrębie rozpoznanych miejsc występowania siedliska. Strona 10 z 10