DEMOGRAFIA Metody analizy, źródła danych Spisy powszechne 3. Rok akademicki 2012/2013 Prof. dr Franciszek Kubiczek e-mail: fkub@onet.eu
Cel badań demograficznych Głównym celem badan demograficznych jest wykrycie lub potwierdzenie (albo zaprzeczenie) ustalonych wcześniej prawidłowości dotyczących określonych zjawisk, struktur i procesów ludnościowych w konkretnych warunkach społeczno-ekonomicznych, na danym terytorium. Ważne: ustalenie dokładnego przedmiotu badań. W analizach stosuje się znane metody statystyczne i ekonometryczne. 2
Wskaźniki ważne narzędzie analizy demograficznej Wskaźniki dynamiki; Wskaźniki struktury; Mierniki natężenia; Mierniki asymetrii i koncentracji Współczynniki korelacji i regresji; Wielkości absolutne różnych zdarzeń demograficznych na ogół nie są porównywalne w czasie i w przestrzeni. Potrzebne są w tym celu wskaźniki i ich standaryzacja. 3
Zasoby i strumienie Podobnie jak w ekonomii; Zasoby badane zbiorowości na dany moment (np. liczba ludności Polski, liczba kobiet w dniu, w szczególności na koniec danego okresu) Strumienie badane zbiorowości w danym okresie (np. liczba urodzeń, liczba zgonów, liczba zawartych małżeństw w okresie np. w miesiącu, kwartale, roku); Wzajemne relacje: Zasobu do zasobu (np. współczynnik feminizacji) Strumienia do strumienia (np. współczynnik dynamiki demograficznej iloraz liczby urodzeń do liczby zgonów w danym roku) Strumienia do zasobu (np. większość współczynników np. rozwodów, umieralności, migracji) 4
Ogólny wzór współczynnika demograficznego. W = (F/L) C W współczynnik demograficzny F - liczba faktów (zdarzeń) demograficznych w danej zbiorowości; suma badanych faktów zaistniałych na danym obszarze w ciągu roku (np. suma urodzeń, zgonów) L - średnia liczba ludności badanej zbiorowości C wielkość mnożnikowa: 1, 100, 1000, lub 10.000 5
Klasyfikacja współczynników demograficznych(1) 1. współczynniki surowe (ogólne) i cząstkowe (specjalne, specyficzne) ze względu na szczegółowość ujęcia zjawiska; surowe współczynniki noszą też nazwę stóp ogólnych (generalnych); a. surowy współczynnik urodzeń b. surowy współczynnik zgonów c. surowy współczynnik przyrostu naturalnego 6
Klasyfikacja współczynników demograficznych (2) 2. współczynniki cząstkowe: a. pierwszej kategorii, gdzie w mianowniku występują osoby, które doznały danego zdarzenia (np. współczynnik małżeńskości panien/kawalerów, współczynnik małżeńskości rozwiedzionych, współczynnik małżeńskości owdowiałych, współczynnik małżeńskości dla związków powtórnych; w tych współczynnikach w ich mianownikach występują panny, rozwiedzione i wdowy); nie są addytywne b. drugiej kategorii, gdzie w mianowniku występują wszystkie osoby, także które nie doznały tego zdarzenia (np. analogiczne jak wyżej współczynniki, jednak w ich mianownikach występują wszystkie kobiety); są addytywne 7
Klasyfikacja współczynników demograficznych (3) 3. współczynniki wzdłużne (kohortowe), przekrojowe i wzdłużnoprzekrojowe; 4. współczynniki, dla których tworzą zbiorowości pierwszego, drugiego i trzeciego rodzaju ze względu na usytuowanie zdarzenia na siatce Lexisa. 8
Standaryzacja współczynników demograficznych Istotne znaczenie w analizie demograficznej ma porównywanie oceny natężenia badanego zjawiska w czasie (np. w 2007 r. z natężeniem sprzed 7, 10 lat) oraz w przestrzeni [np. w danym regionie (NUTS-1), województwie (NUTS-2), podregionie (NUTS-3) z innymi regionami, województwami, podregionami lub w danym kraju (NUTS-0) z innymi krajami] W takiej analizie możemy mieć do czynienia z: a. różnymi strukturami ludności wg wieku i różnymi poziomami badanych zjawisk w poszczególnych grupach wieku b. takimi samymi strukturami wg wieku, lecz różnym natężeniem badanych procesów w poszczególnych grupach wieku c. takimi samymi natężeniami badanych procesów w poszczególnych grupach wieku, lecz z różnymi strukturami ludności wg wieku 9
Standaryzacja współczynników demograficznych Aby poprawnie ocenić przebieg procesów demograficznych niezbędne jest stosowanie procedur pozwalających na określenie kierunku i siły oddziaływania każdego z tych czynników (natężenia zjawiska i struktury ludności) odrębnie. Można to uzyskać stosując metodę standaryzacji, które pamiętamy z wykładów statystyki w omawianiu odchyleń standardowych czy indeksach rozwoju społecznego. 10
11 Standaryzowana przez WHO struktura wg wieku 70 60 40-44 70 60 35-39 70 60 30-34 70 80 25-29 70 80 20-24 70 90 15-19 70 90 10-14 70 100 5-9 64 96 1-4 16 24 0 Europa Świat wiek 1000 1000 Razem 10 5 85+ 10 5 80-84 20 10 75-79 30 20 70-74 40 30 65-69 50 40 60-64 60 40 55-59 70 50 50-54 70 60 45-49 Europa Świat wiek
Eliminacja różnic w strukturze wiekowej Postępujemy podobnie jak w agregatowych indeksach dynamiki Paaschego lub Laspeyresa, w których usztywniamy wagi np. Ilości lub ceny, Aby wyeliminować różnice w strukturach wiekowych między krajami lub regionami stosujemy wskaźniki wystandaryzowane, tzn. przyjmujemy stałą strukturę wiekową; W statystyce Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization) w porównaniach międzynarodowych stosuje się jednolite wagi dla obliczania standaryzowanych współczynników zgonów. 12
Współczynnik cząstkowy Wzór: gdzie: W n współczynnik cząstkowy dla okresu n lub obszaru n Oznaczenia f n odpowiadają symbolowi F, a l n symbolowi L ze wzoru na ogólny współczynnik demograficzny. 13
Rozwinięcie wzoru lub Licznik: gdzie : są wskaźnikami struktury 14
Indeks dynamiki ogólnego współczynnika demograficznego. tj., lub gdzie: I w indeks wszechstronny, tzn. uwzględniający jednocześnie wpływ zmian współczynników cząstkowych (w), jak i struktury czynnika l; W n i W 0 ogólne współczynniki demograficzne z okresu (obszaru) n lub 0 w n i w 0 - cząstkowe współczynniki demograficzne z okresu (obszaru) n lub 0 l n i l 0 - liczebność cząstkowa badanej zbiorowości z okresu (obszaru) n lub 0 Σl n i Σl 0 liczebność całych badanych zbiorowości z okresu (obszaru) n lub 0. n okres (moment) lub obszar (terytorium) badany 0 - okres (moment) lub obszar (terytorium) bazowy przyjęty do porównań 15
Indeks dynamiki przy stałej strukturze (1) Aby zbadać wpływ zmian współczynników (w n ) cząstkowych na zmianę współczynnika ogólnego W n należy wyeliminować wpływ zmian w strukturze czynnika (l). Dobór określonej, standardowej struktury czynnika l jest uzależniony od celu badania i znajomości analizowanego procesu. Może to być struktura z danego wybranego celowo roku lub struktura referencyjna Za standardową strukturę tego czynnika może zostać przyjęta struktura z okresu badanego (n) (patrz indeksy Paaschego) lub podstawowego (0) (patrz indeksy Laspeyresa) lub jakaś struktura wzorcowa. 16
Indeks dynamiki przy stałej strukturze (2) lub gdzie: I s l wskaźnik o stałej strukturze czynnika l l c - liczebność cząstkowa badanej zbiorowości z okresu lub obszaru c tj. przyjętego w badaniu jako constans w o i w n jak poprzednio Wzory te wyrażają w sposób syntetyczny (agregatowy) wzrost (lub obniżenie) ogólnego poziomu wielkości stosunkowej w zależności wyłącznie od zmiany cząstkowych wielkości stosunkowych, a uniezależniony od zmian w strukturze liczebności czynnika l 17
Indeks dynamiki przy stałych czynnikach cząstkowych Aby zbadać wpływ zmian w strukturze czynnika l na dynamikę ogólnej wielkości stosunkowej musimy przyjąć z kolei niezmienne zespoły współczynników cząstkowych; lub I s w indeks wyrażający wpływ zmian struktury czynnika l na dynamikę ogólnego współczynnika przy niezmiennych zespole (agregacie) współczynników cząstkowych w. 18
Ważna tożsamość Pamiętamy z agregatowych indeksów dynamiki w statystyce Stosujemy w praktyce, gdy znamy dwa indeksy, a trzeci wyliczamy wg powyższego wzoru. 19
Przykład na indeks o stałej strukturze czynnika Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Urodzenia w tys. Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 wo w1 w2 w3 w4 1931 1955 1980 1990 2005 ( 1 ) ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) ( 5 ) [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] 950 794 702 552 358 [na 1000 kobiet] [na 1000 kobiet] [na 1000 kobiet] [na 1000 kobiet] [na 1000 kobiet] 1wiek w latach 15-19 22 43 33 32 14 2wiek w latach 20-24 145 210 180 165 59 3wiek w latach 25-29 189 198 136 121 90 4wiek w latach 30-34 164 140 69 59 59 5wiek w latach 35-39 118 87 29 25 23 6 wiek w latach 40-44 53 31 8 6 5 7 wiek w latach 45-49 10 3 1 Płodność - Średnia rzeczywista Płodność rzeczywista %0 110,1 110,6 77,1 58,8 36,3 Z analizy zmian cząstkowych współczynników płodności na przestrzeni 74 lat wynika, że na ogół ulegają one obniżaniu, ale w różnym stopniu w poszczególnych okresach i grupach wiekowych. Współczynnik ogólny, zwłaszcza od 1955 r. także ulega redukcji. 20
Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Liczba kobiet wg wieku Struktura wiekowa kobiet % Lp Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Skrót lo l1 l2 l3 l4 lo l1 l2 l3 l4 1931 1955 1980 1990 2005 1931 1955 1980 1990 2005 ( 6 ) ( 7 ) ( 8 ) ( 9 ) ( 10 ) ( 11 ) ( 12 ) ( 13 ) ( 14 ) ( 15 ) [tys. Kobiet] [tys. Kobiet] [tys. Kobiet] [tys. Kobiet] [tys. Kobiet] [%] [%] [%] [%] [%] Ogółem Σ 8 627 7 174 9 102 9 389 9 865 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1 wiek w latach 15-19 1562 1104 1348 1392 1402 18,1 15,4 14,8 14,8 14,2 2 wiek w latach 20-24 1707 1175 1630 1204 1629 19,8 16,4 17,9 12,8 16,5 3 wiek w latach 25-29 1506 1212 1651 1318 1532 17,5 16,9 18,1 14,0 15,5 4 wiek w latach 30-34 1265 1116 1373 1616 1360 14,7 15,6 15,1 17,2 13,8 5 wiek w latach 35-39 991 741 931 1616 1177 11,5 10,3 10,2 17,2 11,9 6 wiek w latach 40-44 859 905 1064 1341 1243 10,0 12,6 11,7 14,3 12,6 7 wiek w latach 45-49 737 921 1105 902 1522 8,5 12,8 12,1 9,6 15,4 Z analizy wskaźników struktury wiekowej kobiet w poszczególnych widać, że zachodzą w niej istotne zmiany w kolejnych okresach, które mają wpływ na kształtowanie się ogólnego współczynnika płodności. 21
Lp Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Ogółem Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Skrót Płodność hipotetyczna Płodność hipotetyczna - struktura wiekowa kobiet 1931 - struktura wiekowa kobiet 2005 1931 1955 1980 1990 2005 1931 1955 1980 1990 2005 ( 16 ) ( 17 ) ( 18 ) ( 19 ) ( 20 ) ( 16 ) ( 17 ) ( 18 ) ( 19 ) ( 20 ) [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] [%0] Σ 109,4 117,8 79,7 71,7 41,7 101,3 105,6 69,7 62,5 37,2 1 wiek w latach 15-19 4,0 7,8 6,0 5,8 2,5 3,1 6,1 4,7 4,5 2,0 2 wiek w latach 20-24 28,7 41,6 35,6 32,6 11,7 23,9 34,7 29,7 27,2 9,7 3 wiek w latach 25-29 33,0 34,6 23,7 21,1 15,7 29,4 30,7 21,1 18,8 14,0 4 wiek w latach 30-34 24,0 20,5 10,1 8,7 8,7 22,6 19,3 9,5 8,1 8,1 5 wiek w latach 35-39 13,6 10,0 3,3 2,9 2,6 14,1 10,4 3,5 3,0 2,7 6 wiek w latach 40-44 5,3 3,1 0,8 0,6 0,5 6,7 3,9 1,0 0,8 0,6 7 wiek w latach 45-49 0,9 0,3 0,1 1,5 0,5 0,2 W tablicy zastosowano dwie struktury: z lat 1931 i 2005. W ten sposób wyeliminowano wpływ zmian w strukturze na kształtowanie się ogólnego współczynnika płodności. Widać także, że wybór stałej struktury (tj. z lat 1931 bądź 2005 ma wpływ na poziom ogólnego współczynnika płodności. Np. płodność dla roku 2005 przy strukturze z 1931 r. wynosi 41,7%, podczas gdy płodność dla tegoż roku przy strukturze z 2005 r. wynosi 37,2%. 22
Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Indeksy dynamiki Płodność rzeczywista i hipotetyczna Rzeczywista Wg struktury 1931 Wg struktury 2005 1 1931 110,1 109,4 101,3 2 1955 110,6 117,8 105,6 3 1980 77,1 79,7 69,7 4 1990 58,8 71,7 62,5 5 2005 36,3 41,7 37,2 Z porównania serii indeksów dynamiki wynika, że kierunek spadkowy występuje w każdym wypadku, jednakże jego poziom jest różny. 23
Płodność kobiet w Polsce wg grup wiekowych w latach 1931-2005 Indeksy dynamiki Dynamika płodności 1931=100 Struktura stała Dynamika płodności 1931=100 Współczynniki cząstkowe stałe Rzeczywista 1931 2005 1931 2005 1 1931 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 2 1955 100,5 107,6 104,2 93,3 96,4 3 1980 70,0 72,8 68,8 96,2 101,9 4 1990 53,4 65,5 61,6 81,5 86,6 5 2005 33,0 38,1 36,7 86,4 89,7 Z analizy indeksów dynamiki wynika, jaki wpływ na ich poziom ma zmiana struktury a jaki zmiany współczynników cząstkowych. 24
Inne formy standaryzacji Ogólny współczynnik urodzeń Iloczyn trzech współczynników: 1. udział kobiet w ogólnej liczbie ludności K/L 2. udział kobiet w wieku rozrodczym w ogólnej liczbie kobiet (K15-49)/K 3. ogólny współczynnik płodności kobiet U/(K15-49) Przy badaniu zmian w czasie współczynnika urodzeń przyjmujemy jeden z tych współczynników zgodnie ze stanem rzeczywistym, a pozostałe dwa jako niezmienne; możemy wtedy ocenić wpływ tego czynnika zmieniającego się na współczynnik urodzeń. 25
Kohorta i generacja Kohorta (cohort): Podzbiorowość ludzka wyodrębniona ze zbiorowości na podstawie wspólnie przeżytych zdarzeń związanych z określonym momentem lub okresem np.: zbiorowość osób, które zawarły związki małżeńskie w roku t i są obserwowane w okresie od roku t do roku t+k pod względem umieralności; zbiorowość kobiet wybranych roczników urodzenia, w której obserwuje się płodność czy też jednakowe odstępy w rodzeniu kolejnych dzieci. Generacja (generation): kohorta osób urodzonych w tym samym czasie (najczęściej jest to rok lub kilka lat) 26
Gospodarstwo domowe, rodzina Gospodarstwo domowe (private household): zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, mieszkających razem i wspólnie utrzymujących się; wyodrębnia się spośród ludności zamieszkałych w mieszkaniach (bez obiektów zbiorowego zakwaterowania); dzielimy na jedno i wieloosobowe, a także rodzinne i nierodzinne; Rodzina (family): tworzy się wychodząc od osób (dzieci, wiek bez znaczenia) najmłodszego pokolenia łącząc je z rodzicami. Dzieci to także pasierbowie i osoby adoptowane. Rodzina to również małżeństwa bez dzieci. 27
Biologiczne grupy wieku Trzy podstawowe biologiczne grupy wieku, których granice (w latach) mają charakter umowny. W praktyce statystycznej najczęściej stosowane jest grupowanie: 0 14 lat - dzieci (młodość demograficzna) 15 64 lat ludność dorosła 65 lat i więcej (65+) ludzie w wieku starszym (starość demograficzna) 28
Zalecenia ONZ w sprawie obliczania średniej liczby ludności Przy obliczaniu współczynników demograficznych należy uwzględniać średnie liczby ludności na badanym obszarze w danym okresie: 1. stan istniejący w połowie badanego okresu; jeśli jest nim rok, to stan w dniu 30 czerwca 2. średni stan w danym okresie; średnia arytmetyczna wyznaczona z dwóch stanów: na początku i na końcu danego okresu (roku) L = (L p + L k )/2 L średnia liczba ludności w badanym okresie L p L k liczba ludności na początku okresu liczba ludności na końcu tegoż okresu 29
Współczynnik dynamiki demograficznej Stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby zgonów wg wzoru: W dt = U t /Z. t C W dt współczynnik dynamiki demograficznej dla okresu t U t liczba urodzeń żywych w okresie t Z t liczba zgonów w okresie t C constans (1, 100, 1000 lub10 000) W dt < 1 liczba ludności maleje W dt > 1 liczba ludności rośnie W dt = 1 liczba ludności nie ulega zmianie 30
Współczynnik efektywności demograficznej Miara zastępowalności pokoleń liczona jako stosunek różnicy miedzy liczbą urodzeń i zgonów (przyrost naturalny) do sumy liczby urodzeń i zgonów. W ed = P n /O. n 1000 W ed współczynnik efektywności demograficznej P n przyrost naturalny (liczba urodzeń liczba zgonów) O n obrót naturalny (liczba urodzeń + liczba zgonów) 31
Siatka demograficzna Lexisa (Lexis diagram) W badaniach demograficznych ważne są także graficzne metody analizy oraz prezentacji uzyskanych wyników. Siatka demograficzna siatka W. Lexisa (1837-1914), który ją opracował i jako pierwszy zastosował. Siatkę stanowią współrzędne prostokątne czasu i wieku, w ramach których każda osoba jest reprezentowana przez linię życia biegnącą od punktu urodzenia do punktu zgonu. Ważne narzędzie analizy kohortowej polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w czasie w wybranej zbiorowości ludzi, np. zbiorowości określonych roczników urodzenia, zbiorowość małżeństw, które zawarły związki w danym roku. 32
Budowa siatki Lexisa Podstawą siatki jest układ współrzędnych X jest osią czasu w latach, Y jest osią wieku w latach, Odcinki obrazujące jednostkę czasu (rok) i jednostkę wieku (rok) powinny być jednakowej długości. Linie poziome (na dowolnej wysokości równoległe do osi X) nazywamy liniami wieku. Linia wieku zero (oś X) przedstawia liczby osób żywo urodzonych w danym okresie. Linie tworzące z osią X kąt 45 stopni (przekątne na wykresie kwadratów) stanowią linie życia, obrazujące długość życia poszczególnych jednostek badanej zbiorowości od momentu urodzenia (wyznaczonego punktem na osi X) do momentu zgonu (wyznaczonego na linii życia punktem przecięcia się jej z linią wieku odpowiadającą wiekowi w momencie zgonu). Linie prostopadłe do osi czasu nazywamy liniami obserwacji; mogą być prowadzone z dowolnego punktu na osi czasu. 33
Siatka demograficzna Oś wieku 5 4 linia obserwacji linia obserwacji Zbiorowość żyjących I rodzaju Linie życia Zbiorowość żyjących II rodzaju linia obserwacji Zbiorowość zmarłych II rodzaju J Linia życia K L 3 I Linia życia 2 F G Linia wieku Zbiorowość zmarłych III rodzaju 1 Zbiorowość zmarłych I rodzaju B C E H Linia wieku 0 A D 1.01.t 1.01.t+1 1.01.t+2 1.01.t+3 1.01.t+4 1.01.t+5 Oś czasu 34
Siatka demograficzna Wiek 5 Z 4(1965) mł Z 4(1965) st Z 4(1969) st 4 3 2 1 0 Z 3(1965) mł Z 2(1965) mł Z 1(1965) mł Z 0(1965) mł Z 3(1965) st Z 2(1965) st Z 1(1965) st Z 0(1965) st U 0(1965) L 0(1.01.1966) Z 1(1966) st U 1(1966) Z 0(1966) mł L 1(1.01.1967) Z 2(1967) st U 2(1967) 1.01.1965 1.01.1966 1.01.1967 1.01.1968 1.01.1969 1.01.1970 Data kalendarzowa t Z 3(1968) st U 3(1968) Z 1(1968) mł Z 1(1968) st U 1(1968) Z 4(1969) mł 35
Siatka Lexisa: dwa rodzaje zbiorowości (zasobów) Za pomocą siatki Lexisa można analizować dwa rodzaje zbiorowości (zasobów): 1. zbiorowość I rodzaju stanowią osoby, które dożyły wieku x ukończonych lat (na rysunku oznaczone symbolami U x(t) na odpowiednich rocznych odcinkach linii wieku) 2. zbiorowość II rodzaju stanowią osoby żyjące w pewnym momencie, np. 1 styczna roku t+3 (na rysunku oznaczone symbolami Lx(t) na odpowiednich rocznych odcinkach linii obserwacji. 36
Spisy ludności historia Sumeryjskie gliniane tabliczki klinowe dowodzą spisów ludności już 3-4 tys. lat p.n.e. Egipt w 3000 r p.n.e.- za panowania Neferkare spisy ludności oraz spisy bydła co dwa lata. Wg tekstów Konfucjusza spisy ludności były wykonywane już w 2300 r. p.n.e. za panowania cesarza Yao; regularne spisy organizowała półlegendarna dynastia Xia W Starym Testamencie: w IV Księdze Mojżesza (Księga Liczb) opisano zarządzony przez Mojżesza i Arona spis mężczyzn w wieku powyżej 20 lat i II Księdze Samuela spis powszechny ludności przeprowadzony na rozkaz Dawida (1500 r. p.n.e.). 37
Spisy ludności historia W Imperium Rzymskim przez 600 lat (do 74 r. n.e. okresowe spisy); rzymskie spisy powszechne wprowadził Serwiusz Tuliusz, król i władca Rzymu w VI wieku p.n.e. z podziałem na sześć warstw społecznych. Cesarz Oktawian August przeprowadził trzy spisy powszechne w Galii (28 r. p.n.e., 8 r. p.n.e. i 14 r. n.e.), w Egipcie i na Sycylii (co 14 lat). Indie - systemy rejestrów administracyjnych 300 r. p.n.e. W państwach-miastach greckich spisy wykonywane były nieregularnie: pierwszy spis odbył się w 444 r. p.n.e. zarządził go Perykles na potrzeby wojenne. 38
Spisy ludności historia Judea - spis ludności za czasów Augusta ok. 4 r. p.n.e. (wg Józefa Flawiusza i ostatnich badań: spis odbył się w 6 roku n.e. i zarządził go Kwiryniusz, rzymski wielkorządca Syrii dla przeprowadzenia reorganizacji systemu podatkowego) Francja spis ludności powyżej 12 lat w 786 r. (za Karola Wielkiego) Anglia szczegółowy opis w 1085 r. (na polecenia Wilhelma Zdobywcy) W XIII wieku zaczęli organizować spisy powszechne Tatarzy, a po nich w XIV w. książęta moskiewscy Dymitr Doński i Wasyl Dymitrowicz 39
Pierwsze spisy współczesne Szwecja w 1749 r. Polska w 1789 r. (Sejm Czteroletni) bez szlachty i duchowieństwa; spisano 7.660 tys. osób USA w 1790 r. i regularnie co 10 lat od 1840 r. Francja w 1801 r. co 5 lat Wielka Brytania w 1801 r. co 10 lat Norwegia w 1815 r., Holandia w 1829 r., Dania w 1840 r. Belgia w 1846 r. wg projektu A. Queteleta, który stał się wzorcem dla innych krajów. Rosja - na przełomie 1896/1897 40
Powszechne spisy ludności Twórcą podstaw teoretycznych nowoczesnego spisu ludności jest Lambert Adolf Jacques Quetelet (1796-1874) flamandzki astronom, matematyk i statystyk (ma pomnik w Brukseli); w wieku 23 lat obronił doktorat z geometrii analitycznej; w 1835 r. opublikował zbiór studiów pt. O człowieku i rozwoju jego zdolności, albo fizyka społeczna. Nowoczesność polega tu na spisie imiennym, wyłącznie poznawczego charakteru oraz jednodniowości Na takich warunkach odbył się spis ludności w Belgii w 1846 r. 41
Szacunki liczby ludności w Polsce Aleksander Buschning w 1772 r. - 8,5 mln Józef Wybicki w 1777 r. - ponad 5 mln Stanisław Staszic w 1785 r. 6 mln osób 42
Powszechne spisy ludności w Polsce Pierwszy spis ludności na ziemiach polskich został przeprowadzony na podstawie Konstytucji z 22 czerwca 1789 r. pod nazwą Lustracyja dymów i podanie ludności uchwalonej przez Sejm Czteroletni (1788-1792). Spis miał służyć uchwaleniu podatku na pokrycie kosztów stutysięcznej armii. W spisie ujęto przede wszystkim liczbę ludności, ale także strukturę społeczno zawodową. Spis nie objął stanów uprzywilejowanych tj. szlachty i duchowieństwa. W Księstwie Warszawskim przeprowadzono spisy ludności w latach 1808 i 1810 r. Badano (odrębnie dla miast i wsi) stan ludności i jej strukturę demograficzną (płeć i wiek), wyznanie, sytuacje zawodową i liczbę domów. W 1810 r. powołano Biuro Statystyczne podległe MSW. Była to pierwsza centralna państwowa instytucja statystyczna na ziemiach polskich i jedna z pierwszych w Europie. 43
Powszechne spisy ludności w Polsce W Królestwie Polskim przeprowadzono w latach 1824-1826 spis ludności i domów. W wynikowej publikacji podano dla każdej, nawet najmniejszej, miejscowości liczbę ludności i domów, charakteryzując jednocześnie jej położenie geograficzne, przynależność administracyjna i kościelną. Pierwszy powszechny spis ludności przeprowadzono jednocześnie w Cesarstwie Rosyjskim i Królestwie Polskim dopiero 9 lutego 1897 r. W spisie badano szczegółowo: płeć, wiek, wyznanie, stan cywilny, miejsce urodzenia, skład społeczno-zawodowy ludności i jej wykształcenie. Wyniki opublikowano w skali powiatów i miast, dla każdej z 10 guberni Królestwa oraz dla Warszawy. 44
Powszechne spisy ludności w Polsce W Galicji (w ramach monarchii austro-węgierskiej) powszechne spisy ludności przeprowadzano w latach: 1857, 1869, 1880, 1900 i 1910 (zawsze 31 grudnia). Były to spisy imienne, pytano o: nazwisko, płeć, stan cywilny, wiek i miejsce urodzenia, wady fizyczne i umysłowe. W dwóch z nich pytano o narodowość. Po odzyskaniu niepodległości, na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów w dniu 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzenia powszechnego spisu ludności. W Spisie badano także narodowość i wyznanie, wyniki opublikowano w odrębnych tomach dla każdego województwa. Arkusz spisowy obejmował także dane dot. gospodarstwa rolnego. Drugi spis przeprowadzono w 1931 r. na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z 2 czerwca. Zakres tematyczna jak w pierwszym spisie z 1921 r. 45
Powszechne spisy ludności w Polsce Po II Wojnie Światowej, już w lutym w 1946 r. odbył się powszechny sumaryczny spis ludności. Kolejne spisy, już pod nazwą Narodowy Spis Powszechny odbyły się w 1950 r., 1960 r. 1970 r., 1978 r., 1988 r., 2002 r. i ostatni w 2011 r. W 1988 r. spis przeprowadzono po raz pierwszy na podstawie Ustawy o Narodowym Spisie Powszechnym. 46
Morski Spis Powszechny Pierwszy spis wszystkich zwierząt i mikrobów żyjących w oceanach. W Spisie wzięło udział 2.700 naukowców z 80 krajów, spędzając 9 tys. godzin na morzu. Koszt 650 mln USD. Raport opublikowano 4 października 2010 r. Odkryto 120 tys. nowych gatunków, kolejnych 5 tys. czeka w słojach na opisanie. Naukowcy szacują, że w ocenach żyje ponad 1 mln gatunków. Określono, że w litrze wody morskiej żyje 38 tys. gatunków mikrobów, a w gramie piasku na dnie 5 19 tys. Ogólna liczbę mikrobów w oceanach szacuje się na ok. 1 mld. 47
Międzynarodowy Kongres Statystyczny Podstawowe zasady spisów ustalił w latach 1853 i 1872 Międzynarodowy Kongres Statystyczny; Od 1885 r. funkcję koordynatora programów spisowych pełnił Międzynarodowy Instytut Statystyczny dążył do realizacji spisów w skali światowej W 1800 r. spisami obejmowano 1% ludności świata W 1900 r. ok. 50% W okresie międzywojennym koordynatorem spisów powszechnych była Liga Narodów Po II wojnie światowej funkcje te przejęła Organizacja Narodów Zjednoczonych; wraz z ustalaniem zasad spisów (Komisja Statystyczna Sekcja Ludności) 48
Wstępny program tematyczny spisu ustalony 100 lat temu na VII Międzynarodowym Kongresie Statystycznym 1. imię i nazwisko 2. płeć 3. wiek 4. stosunek do głowy rodziny 5. stan cywilny 6. zajęcie lub stanowisko w zawodzie 7. wyznanie 8. język ojczysty 9. umiejętność czytania i pisania 10. pochodzenie narodowe, miejsce urodzenia 11. miejsce pobytu (czasowe lub stałe), zwykle miejsce zamieszkania 12. ślepota 13. głuchota 14. idiotyzm i kretynizm 15. obłąkanie. 49
Wskazówki ONZ Biuro Statystyczne działające przy Sekretariacie ONZ ustaliło wskazówki dot. spisów w świecie: 1. centralizacja spis przeprowadza rząd danego kraju, on wyznacza organy do realizacji spisu i opracowania materiałów 2. powszechność spis powinien objąć wszystkich mieszkańców 3. imienność spisowi podlegają imiennie wszystkie osoby zajmujące mieszkanie i tworzące gospodarstwo domowe 4. jednoczesność spisanie ludności następuję na dany moment (tzw. moment krytyczny) 5. regularność i międzynarodowa porównywalność spisy minimum co 10 lat, w terminie umożliwiającym międzynarodową porównywalność 6. statystyczne ujęcie wyników i zagwarantowanie tajemnicy statystycznej wyniki spisów muszą być opracowane zbiorczo i publikowane wg zatwierdzonych programów. 50
Program tematyczny spisu światowego w 1980 r wg Komisji Statystycznej ONZ (1) A. Cechy geograficzne: 1. miejsce pobytu w momencie spisu 2. miejsce stałego zamieszkania 3. charakter miejsca zamieszkania (miasto, wieś) B. Informacje dot. gospodarstwa domowego: 4. stosunek do głowy gospodarstwa 5. rodzaj gospodarstwa domowego 6. wielkość gospodarstwa C. Cechy osobiste: 7. płeć 8. wiek 9. stan cywilny 10. obywatelstwo 11. narodowość 51
Program tematyczny spisu światowego (2) D. Cechy ekonomiczne: 12. zawód wykonywany 13. główne źródło utrzymania 14. gałąź gospodarki 15. stanowisko społeczne 16. stosunek do pracy 17. miejsce pracy E. Cechy dot. wykształcenia 18. poziom wykształcenia 19. rodzaj wykształcenia Uwaga: każdy kraj mógł wprowadzić szerszy zakres tematyczny 52
Cechy zespołowe i demograficzne w spisach powszechnych w Polsce Lp CECHY BADANIA 1 Stosunek do głowy gospodarstwa (pokrewieństwo z głową rodziny) 2 Podział na rodziny biologiczne 3 Podstawowe źródło dochodu gospodarstwa domowego 4 Miejsce zamieszkania, czasowa nieobecność i obecność 5 Płeć 6 Data urodzenia, wiek lub rok urodzenia 7 Stan cywilny 8 Stan małżeński 9 Miejsce urodzenia/kraj urodzenia 10 Poprzednie miejsce zamieszkania 11 Czas zamieszkania w obecnym miejscu SPIS Z ROKU 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 53
Cechy zespołowe i demograficzne w spisach powszechnych w Polsce Lp 12 Obywatelstwo 13 Narodowość 14 Język 15 Wyznanie 16 Analfabetyzm 17 Poziom wykształcenia CECHY BADANIA 18 Uczęszczanie do szkoły 19 Sieroctwo 20 Inwalidztwo/niepełnosprawność biologiczne 21 Inwalidztwo/niepełnosprawność prawne 22 Dzietność kobiet 23 Przyczyna migracji 24 Zamierzenia co do przyszłych migracji 25 Charakterystyka dojazdów do pracy szkół SPIS Z ROKU 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 54
Cechy społeczno-zawodowe w spisach powszechnych w Polsce Lp CECHY BADANIA Spis z roku 1 Główne (i dodatkowe) źródło utrzymania 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 Dla pracujących informacje dotyczyły pracy głównej: Lp CECHY BADANIA Spis z roku 2 Adres i nazwa zakładu pracy/rodzaj działalności 3 Forma gospodarki 4 Charakter/status zatrudnienia 5 Zawód wykonywany (stanowisko) 6 Liczba pracowników najemnych ( w prywatnych zakładach) 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 55
Dla pracujących informacje dotyczące pracy dodatkowej: Lp CECHY BADANIA Spis z roku 7 Nazwa zakładu pracy/rodzaj działalności 8 Charakter/status zatrudnienia 9 Zawód wykonywany 10 Stały lub sezonowy charakter pracy 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 Dla bezrobotnych: Lp CECHY BADANIA Spis z roku 11 Poszukiwanie pracy 12 Gotowość do podjęcia pracy 13 Okres poszukiwania pracy 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 56
Dla mających niezarobkowe źródło utrzymania: Lp CECHY BADANIA Spis z roku 14 Rodzaj niezarobkowego źródła 15 Grupa społeczno-ekonomiczna 16 Utrzymywanie przez rodzinę 17 Przyczyna bierności zawodowej 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 Dla ludności związanej z rolnictwem: Lp CECHY BADANIA Spis z roku 18 Powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego 19 Wkład pracy w gospodarstwo rolne (liczba miesięcy pracy) 20 Rok podjęcia pracy poza gospodarstwem rolnym 21 Podstawowe źródło dochodów gospodarstwa domowego 1921 1931 1950 1960 1970 1978 1988 2002 57
Cechy zalecane (z) i inne cechy użyteczne (u) w światowym programie spisu ludności 1. Charakterystyka geograficzna z Miejsce pobytu w momencie spisu z Miejsce stałego zamieszkania z Miejsce urodzenia u Czas pobytu w miejscu stałego zamieszkania u Miejsce poprzedniego zamieszkania u Miejsce pracy 2. Informacje dotyczące gospodarstwa domowego z Stosunek do głowy gospodarstwa u Stosunek do głowy rodziny 3. Cechy osobiste z Płeć z Wiek z Stan cywilny u Przynależność państwowa u Narodowość lub grupa etniczna u Język u Wyznanie Cechy przedstawione w programach regionalnych Europy Azji Afryki Ameryki 58
Cechy zalecane (z) i inne cechy użyteczne (u) w światowym programie spisu ludności 4. Cechy dotyczące wykształcenia z Umiejętność czytania i pisania z Uczęszczanie do szkoły z Poziom wykształcenia u Dyplom ukończenia studiów 5.Cechy ekonomiczne z Stosunek do pracy z Zawód z Dział gospodarki z Stanowisko społeczne u Główne źródło utrzymania 6. Informacje dotyczące płodności kobiet z Liczba dzieci żywo urodzonych z Liczba dzieci żyjących u Wiek w momencie zawierania małżeństwa u Czas trwania małżeństwa u Które z kolei małżeństwo Cechy przedstawione w programach regionalnych Europy Azji Afryki Ameryki 59
Powszechne Spisy Ludności i Mieszkań w Świecie Wg danych Komisji Statystycznej ONZ z marca 2010 r., do marca tegoż roku spisy przeprowadziło 78 państw (21% ludności świata); Do końca 2010 r. spisy zostały przeprowadzone w kolejnych 63 państwach (63%). Do końca 2011 r. spisy odbyły się w kolejnych państwach, w sumie dotyczyły one 94% ludności świata. 60
Spisy powszechne ludności i mieszkań regulacje UE Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich krajach członkowskich). 1. Komisja musi posiadać wiarygodne, szczegółowe i porównywalne dane na temat ludności i mieszkań w celu umożliwienia Wspólnocie wykonywania powierzonych jej obowiązków; 2. Dane są niezbędne dla badania i definiowania polityk regionalnych, społecznych i środowiskowych mających wpływ na poszczególne sektory wspólnoty; 3. W celu zapewnienia porównywalności danych muszą odnosić się one do tego samego roku referencyjnego. 4. Pierwszym rokiem referencyjnym jest 2011 r. 5. Spisy ludności i mieszkań muszą odbywać się co 10 lat 6. Państwa członkowskie dostarczają Komisji ostateczne zatwierdzone i zagregowane dane w ciągu 27 miesięcy od końca roku referencyjnego. 61
Spisy powszechne ludności i mieszkań w UE Podstawowe właściwości spisów w krajach UE: 1. spisywanie indywidualne; 2. równoczesność; 3. powszechność na określonym terytorium; 4. dostępność do danych dla małych obszarów; 5. ustalona okresowość. 62
Źródła danych spisowych w UE Państwa członkowskie mogą opierać dane statystyczne na różnych źródłach danych: 1. tradycyjnych spisach powszechnych, 2. spisach powszechnych opartych na danych z rejestrów administracyjnych, 3. kombinacji tradycyjnych spisów powszechnych z badaniami reprezentacyjnymi, 4. kombinacji spisów powszechnych opartych o dane z rejestrów administracyjnych z tradycyjnymi spisami powszechnymi, 5. kombinacji spisów powszechnych w oparciu o dane z rejestrów administracyjnych, badaniami reprezentacyjnymi oraz tradycyjnych spisów powszechnych, 6. odpowiednich badaniach na próbie rotacyjnej ( kroczące spisy powszechne) 63
Przedstawianie danych spisowych do Komisji Europejskiej Państwa członkowskie przedkładają do UE dane dot. ludności obejmujące charakterystykę: demograficzną, społeczną i gospodarczą osób, rodzin i gospodarstw domowych oraz mieszkań Na poziomie krajowym (NUTS-0), regionalnym (NUTS-1, NUTS-2 i NUTS-3) oraz lokalnym (LAU 2). 64
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań NSP 2011 Rekomendacje ONZ, UE i FAO: spisy powinny się odbyć na przełomie dekad w roku kończącym się na 1. Aktualne wytyczne Biura Statystycznego ONZ, EKG ONZ i UE zatwierdzone przez KSE w 2006 r., jako Zalecenia międzynarodowe do spisów ludności i mieszkań około 2011 r. Parlament Europejski i Rada przyjęły w 9 lipca 2008 r. rozporządzenie nr 763/2008 w sprawie zasad przeprowadzenia spisów ludności i mieszkań Rozporządzenie przewiduje, że obowiązywać będą ujednolicone, rekomendowane podstawowe definicje i klasyfikacje oraz jeden, obowiązujący dla najbliższego spisu okres referencyjny rok 2011. 65
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań NSP 2011 Spis ludności i mieszkań 2011 r. Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie ludności i mieszkań w 2011 r. Rozporządzenie Rady Ministrów z 30 sierpnia 2010 r. w sprawie szczegółowego wykazu danych przewidzianych do aktualizacji i uzupełnienia w zestawieniu budynków, mieszkań i osób. Spis rolny w krajach UE w 2010 r. - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1166/2008 z dnia 19 listopada 2008 w sprawie badań struktury gospodarstw rolnych i badania metod produkcji rolnej Spis rolny w Polsce w 2010 r. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 roku o powszechnym spisie rolnym w 2010 r. 66
Cele podstawowe NSP 2011 Zaspokojenie potrzeb informacyjnych kraju, zwłaszcza zebranie danych, których nie można uzyskać z innych źródeł Dostarczenie informacji na poziomie jednostek podstawowych podziału administracyjnego kraju (gmina NUTS 5 - LAU 2) Poznanie przemian w procesach demograficznych i społecznych w okresie od ostatniego Spisu (2002) Poznanie rozmiarów i przyczyn migracji oraz ich wpływie na strukturę gospodarstw domowych i rodzin. Zebranie informacji niezbędnych do porównań międzynarodowych oraz wynikających z zobowiązań Polski wobec UE i ONZ Aktualizacji bazy do budowy operatów losowania do badań reprezentacyjnych prowadzonych na gospodarstwach domowych. Szacunkowy koszt spisu 2011 został określony na kwotę 535 mln zł do poniesienia w latach 2008-2012. 67
NSP 2011 obejmie: 1. osoby stałe zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach, obiektach i pomieszczeniach nie będących mieszkaniami na terytorium RP 2. mieszkania i budynki, w których znajdują się mieszkania oraz zamieszkałe obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkałe pomieszczenia nie będące mieszkaniami 3. osoby nie mające miejsca zamieszkania Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań został przeprowadzony w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011 r. wg stanu na dzień 31 marca 2011 r. o godz. 24.00. 68
NSP 2011 obowiązek spisowy Osoby objęte spisem, spisem próbnym i kontrolnym zobowiązane są do udzielania ścisłych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi na pytana zawarte w formularzu spisowym, z wyjątkiem pytań na które odpowiedź udzielania jest w trybie dobrowolnym. 69
NSP 2011 zasada dobrowolności Wyłącznie na zasadzie dobrowolności mogą być zbierane dane dot.: 1. pozostawania w związku nieformalnym (dwie osoby żyjące w tym samym gospodarstwie domowym, które nie zawarły związku małżeńskiego w formie przewidzianej prawem polskim, ale wzajemne relacje tych osób są natury małżeńskiej), 2. samooceny niepełnosprawności (subiektywna ocena zdolności do wykonywania zwykłych czynności, odczuwania ograniczeń sprawności właściwych dla danego wieku, takich jak zabawa, nauka, praca i samoobsługa), 70
NSP 2011 zasada dobrowolności 3. deklarowanego wyznania (formalne uczestnictwo lub emocjonalny związek z określonym wyznaniem lub wyrażającej brak takiego związku), 4. deklarowanej narodowości (subiektywne odczucie indywidualne wyrażające związek emocjonalny, kulturowy lub genealogiczny ze względu na pochodzenie rodziców z określonym narodem lub wspólnotą etniczną) 5. liczby żywych urodzonych dzieci (liczba wszystkich żywo urodzonych dzieci przez kobietę, niezależnie od tego czy dzieci te żyją czy zmarły oraz czy mieszkają z badana kobietą czy nie) i planów prokreacyjnych 71
Narodowość i wyznanie Deklaracja narodowościowa rozumie się przez to opartą na subiektywnym odczuciu cechę indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem; Przynależność wyznaniowa rozumie się przez to formalne uczestnictwo lub/oraz emocjonalny związek z określonym wyznaniem (kościołem, związkiem wyznaniowym) i powinna być określana na podstawie dobrowolnej i subiektywnej deklaracji, w tym także wyrażającej brak związku z jakimkolwiek wyznaniem (brak wyznania). 72
Narodowość (nationality) Jest deklaratywną (opartą na subiektywnym odczuciu) cechą indywidualną każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub genealogiczny (ze względu na pochodzenie rodziców) z określonym narodem. Rachmistrzowie spisowi odnotowywali każdą odpowiedź na temat narodowości. Mniejszości narodowe i grupy etniczne (national and ethnic minorities) 73
Polska - Ludność wg deklarowanej narodowości NSP 2002 Ludność Struktura Lp OPIS Ogółem ( 1 ) ( 2 ) [ osób ] [ % ] 471 475 100,00 1 śląska 173 153 36,7 2 niemiecka 152 897 32,4 3 białoruska 48 737 10,3 4 ukraińska 30 957 6,6 5 romska 12 855 2,7 6 rosyjska 6 103 1,3 7 łemkowska 5 863 1,2 8 litewska 5 846 1,2 9 kaszubska 5 062 1,1 10 słowacka 2 001 0,4 11 pozostałe 28 001 5,9 74
Polska - Ludność wg deklarowanej narodowości NSP 2011 Ludność Struktura Lp OPIS Ogółem ( 1 ) ( 2 ) tys. osób [ % ] 1 404 100,00 1 śląska 817 58,2 2 kaszubska 229 16,3 3 niemiecka 126 9,0 4 ukraińska 49 3,5 5 białoruska 46 3,3 6 romska 16 1,1 7 rosyjska 13 0,9 8 amerykańska 11 0,8 9 łemkowska 10 0,7 10 angielska 9 0,6 11 pozostałe 78 5,6 75
Język używany w domu Pytanie spisowe, obok narodowości, dotyczące używanego języka w kontaktach domowych: W jakim języku rozmawia Pan (Pani) najczęściej w domu? 76
Polska ludność wg używanego języka NSP 2002 Lp OPIS Ogółem Ludność Struktura ( 1 ) ( 2 ) [ tys. osób ] [ % ] 38 230 100,00 1 wyłacznie polski 36 894 96,51 2 polski z niepolskimi 511 1,34 3 wyłacznie niepolskie 53 0,14 4 nieustalone 772 2,02 77
Polska ludność wg używanego języka NSP 2011 Lp OPIS Ogółem Ludność Struktura ( 1 ) ( 2 ) [ tys. osób ] [ % ] 38 512 100,00 1 wyłacznie polski 35 681 92,65 2 polski z niepolskimi 729 1,89 3 wyłacznie niepolskie 160 0,42 4 nieustalone 1 942 5,04 78
Wyznania (religious denominations) Statystykę Kościoła Rzymskokatolickiego prowadzi Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego w ramach Stowarzyszenia Apostolstwa Katolickiego Pallotinum (SAC) iskk@pallotti.ecclesia.org.pl 79
Polska wybrane wyznania religijne (powyżej 20 tys. osób) w 2007 Lp Wyznania Ogółem Jednostki Duchowni Wierni Wierni kościelne liczba struktura ( 1 ) ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) [ jednostki ] [ osoby ] [ tys. osób ] [ % ] 12 719 30 862 34 526 100,0 1 Kościół Rzymskokatolicki 10 082 29 775 33 699 97,6 2 Kościół Greckokatolicki 133 71 53 0,2 3 Kościół Starokatolicki Mariawitów 37 26 24 0,1 4 Kościół Polskokatolicki 81 88 19 0,1 5 Polski Kościół Prawosławny 229 375 504 1,5 6 Kościół Ewangelicko-Augsburski 134 190 78 0,2 7 Kościół Zielonoświątkowy 211 337 21 0,1 8 Świadkowie Jehowy 1 812 128 0,4 80
Polska wybrane wyznania religijne (powyżej 20 tys. osób) w 2010 Lp Wyznania Ogółem Jednostki Duchowni Wierni Wierni kościelne liczba struktura ( 1 ) ( 2 ) ( 3 ) ( 4 ) [ jednostki ] [ osoby ] [ tys. osób ] [ % ] 12 802 31 390 34 371 100,0 1 Kościół Rzymskokatolicki 10 150 30 266 33 523 97,5 2 Kościół Greckokatolicki 134 75 75 0,2 3 Kościół Starokatolicki Mariawitów 36 25 24 0,1 4 Kościół Polskokatolicki 77 76 21 0,1 5 Polski Kościół Prawosławny 233 416 504 1,5 6 Kościół Ewangelicko-Augsburski 134 184 75 0,2 7 Kościół Zielonoświątkowy 218 348 22 0,1 8 Świadkowie Jehowy 1 820 127 0,4 81
Lp Diecezja Polska Skrót D C 2008 2008 ( 1 ) ( 2 ) % % Σ 40,4 15,3 1 białostocka 45,4 17,9 2 bielsko-żywiecka 49,3 16,9 3 bydgoska 41,1 16,3 4 częstochowska 38,9 14,4 5 drohiczyńska 45,4 17,1 6 elbląska 30,4 12,1 7 ełcka 36,8 17,1 8 gdańska 40,0 16,8 9 gliwicka 41,6 17,1 10 gnieźnieńska 40,6 15,7 11 kaliska 45,7 18,1 12 katowicka 44,3 19,5 13 kielecka 40,5 15,5 14 koszalińsko-kołobrzeska 27,4 10,7 15 krakowska 50,9 16,2 16 legnicka 32,2 13,0 17 lubelska 37,7 17,4 18 łomżyńska 44,7 17,3 19 łowicka 31,1 13,8 20 łódzka 26,9 10,9 21 opolska 48,5 21,3 22 pelplińska 47,0 18,5 23 płocka 32,2 10,2 Polska: Dominicantes i Communicantes w latach 1998 i 2008 wg badań Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC 82
Lp D C 2008 2008 ( 1 ) ( 2 ) % % Σ 40,4 15,3 24 poznańska 43,4 18,6 25 przemyska 59,0 14,0 26 radomska 37,1 13,1 27 rzeszowska 63,1 15,7 28 sandomierska 43,1 16,2 29 siedlecka 45,7 16,0 30 sosnowiecka 27,9 9,8 31 szczecińsko-kamieńska 26,8 10,8 32 świdnicka 32,1 13,4 33 tarnowska 67,8 21,0 34 toruńska 37,9 15,5 35 warmińska 34,2 14,2 36 warszawska 30,9 13,3 37 warszawsko-praska 34,3 14,3 38 włocławska 33,6 11,2 39 wrocławska 36,8 15,1 40 zamojsko-lubaczowska 42,4 17,1 41 zielonogórsko-gorzowska 31,2 12,7 42 przemysko-warszawska gr.kat 47,9 18,4 43 wrocławsko-gdańska gr.kat 47,2 15,3 44 Ordynariat Polowy 41,3 15,7 45 Diecezja Polska Skrót 46 Rok 1998 47,5 17,6 Polska: Dominicantes i Communicantes w latach 1998 i 2008 wg badań Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC 83
NSP 2011 założenia realizacyjne Spis został przeprowadzony metodą mieszaną z wykorzystaniem systemów informacyjnych (administracyjne źródła danych) oraz danych zebranych w badaniu pełnym i reprezentacyjnym w trybie: Założenie strategiczne: jak najszersze wykorzystanie systemów informacyjnych administracji publicznej, jak źródeł danych do spisu. 1. pobranie w formie elektronicznej danych z systemów informacyjnych administracji publicznej oraz z systemów informacyjnych z innych podmiotów i przekazanie do Bazy Danych NSP 2011, 84
NSP 2011 założenia realizacyjne 2. Tymi danymi zostały zasilone formularze (krótkie) elektroniczne (zostały one spersonalizowane, poprzez wykorzystanie danych ze źródeł administracyjnych dotyczących zarówno cech adresowych, jak i podstawowych charakterystyk społeczno-demograficznych), które następnie zostały udostępnione do spisu poprzez internet, 3. samospis internetowy, polegający na zaakceptowaniu lub korekcie w określonym terminie danych pozyskanych z systemów informacyjnych 4. wywiadu telefonicznego wspomaganego programem komputerowym przeprowadzonego przez ankietera statystycznego (CATI) 5. wywiadu bezpośredniego rejestrowanego na przenośnym urządzeniu elektronicznym przeprowadzonego przez rachmistrza spisowego (CAPI). 85
Organizacja prac spisowych NSP 2011 Pracami nad spisem kierowali: Prezes GUS jako Generalny Komisarz Spisowy; utworzył Centralne Biuro Spisowe oraz Zespół Metodologii i Analiz Wojewodowie jako wojewódzcy komisarze spisowi (i wojewódzkie biura spisowe WBS) Wójtowie, prezydenci, burmistrzowie jako gminni komisarze spisowi (i gminne biura spisowe GBS) 86
Wojewódzkie biura spisowe W 2010 r. przez 6 miesięcy w okresie spisu próbnego, W 2010 i 2011 r. przy realizacji spisu powszechnego. Zadania: Nadzór nad prawidłowym przebiegiem spisu Nadzór nad przygotowaniem aktualnych wykazów jednostek spisowych w postaci elektronicznych wykazów mieszkań i budynków Nadzór nad naborem i przeszkoleniem ankieterów statystycznych i rachmistrzów spisowych Prowadzenie działalności informacyjno-popularyzatorskiej Monitorowanie pracy rachmistrzów Przeprowadzenie spisu kontrolnego. 87
Gminne biura spisowe W 2010 r. w czasie spisu próbnego W 2010 i 2011 r. w czasie spisu powszechnego. Zadania: Przygotowanie aktualnych wykazów (w formie elektronicznej) mieszkań i budynków Nabór rachmistrzów i i udzielenia im pomocy w trakcie dokonywania spisu Pośrednictwo w transferze danych spisowych do serwerów wojewódzkich w przypadkach awaryjnych Popularyzacja spisu na obszarze działania gminy 88
GENERALNY KOMISARZ SPISOWY Zastępcy Generalnego Komisarza Spisowego CENTRALNE BIURO SPISOWE (CBS) Dyrektor Projektu (z-ca Generalnego Komisarza Spisowego Kierownik Centrum Zarządzania Spisem Z-ca Kierownika Centrum Zarządzania Spisem Dyspozytorzy Centralni Zespoły Zadaniowe GRUPA ROBOCZA DS.. NSP 2011 WOJEWÓDZKIE BIURO SPISOWE (WBS) Wojewódzki Komisarz Spisowy (wojewoda) Z-ca Wojewódzkiego Komisarza Spisowego (dyrektor US) Członkowie WBS (w tym administratorzy systemów spisowych) WOJEWÓDZKIE CENTRUM ZARZĄDZANIA SPISEM (WCZS) Kierownik WCZS Z-ca Kierownika WCZS Dyspozytorzy wojewódzcy WOJEWÓDZKI CALL CENTER (WCC) Kierownik WCC Z-ca Kierownika WCC Ankieterzy statystyczni GMINNE BIURO SPISOWE (GBS) Gminny Komisarz Spisowy (wójt, burmistrz/prezydent miasta) Członkowie GBS RACHMISTRZOWIE SPISOWI
Dotychczasowa praktyka Zatrudnianie rachmistrzów (180 tys. w 2002 r.) odwiedzających wszystkie zamieszkałe jednostki; Spisywanie danych na papierowych formularzach spisowych 80 milionów arkuszy formatu A4 papieru wysokiej jakości, ze względu na wymagania kosztownej technologii OCR. 90
Założenia NSP 2011 model mieszany Połączenie metody wykorzystania danych z rejestrów administracyjnych z badaniami reprezentacyjnymi; W przypadku podmiotów nie objętych rejestrami lub gdy dane o podmiotach są szczątkowe spis celowy z udziałem rachmistrzów (ok. 20 tys. wyposażonych w urządzenia terminalowe typu hand-held) i formularzy elektronicznych (metoda CAPI Computer Assisted Personal Interview). 91
Założenia NSP 2011 model mieszany Przy wojewódzkich biurach spisowych ośrodki typu call-center; dla celowanego spisu uzupełnianego metodą wywiadu telefonicznego wspieranego formularzem elektronicznym metoda CATI Computer Assisted Telephon Interview. Ma to na celu redukcję liczby rachmistrzów, których należy skierować do prac w terenie, gdy zawiodą inne metody pozyskania danych. Celowany spis uzupełniający dodatkowe badanie przeprowadzone w przypadku ujawnienia podmiotów nieobjętych rejestrami lub gdy dane o podmiotach są szczątkowe. Formularze elektroniczne będą obok bezpośredniego zasilania danych z rejestrów administracyjnych jedyna formą zbierania danych do celów spisowych. 92
Modele spisów powszechnych Spisem powszechnym jest całościowy proces zbierania, kompilacji, przetwarzania, analizowania i publikowania w celu zobrazowania danymi statystycznymi ogółu ludzi (mieszkań, gospodarstw rolnych) w określonym momencie, na obszarze całego kraju lub na jego wydzielonym obszarze. Modele: Spis bezpośredni (w tym samospis, CATI): w większości krajów unijnych Spis z wykorzystaniem źródeł administracyjnych: kraje skandynawskie Metoda mieszana: Belgia, Austria. Szwajcaria, Łotwa, Słowenia. Kroczące spisy powszechne: Francja 93
Modele spisów powszechnych - Skandynawia Dania: ostatni spis tradycyjny w 1970 r. Spis oparty w całości na rejestrach administracyjnych w 1981 r. Oparta się na 5 rejestrach: Centralny Rejestr Ludności, Centralny Rejestr Budynków i Mieszkań, Rejestr Podatków, Rejestry ubezpieczeń i zasiłków dla bezrobotnych i Moduł Edukacji. Finlandia: pierwszy spis oparty na rejestrach w 1990 r. Norwegia: ostatni w pełni spis tradycyjny w 1960 r. W 1964 r. utworzono Centralny Rejestr Ludności. Kolejne spisy w coraz większym stopniu korzystały z tego rejestru. Spis planowany na 2011 r. będzie w pełni oparty na rejestrach. Do przeprowadzenia spisu opartego na rejestrach w 2011 r. przygotowują się kolejne kraje, a wśród nich Hiszpania, Niemcy i Polska. 94
Przesłanki budowy systemu spisów powszechnych opartych na źródłach administracyjnych Wymagania użytkowników: zapotrzebowanie na dane wysokiej jakości; ciągłe spisy Wymagania ekonomiczne: minimalizacja kosztów, w tym obciążeń administracyjnych respondentów Ryzyko wzrostu braku odpowiedzi, w tym w spisach Informatyzacja administracji publicznej; Lepsza ochrona danych, zwłaszcza na etapie ich zbierania 95
Badania reprezentacyjne w spisach Na podstawie wylosowanej próby z operatu obejmującego całą populację (ok. 15%) ; Badania te dotyczyć będą wybranej grupy cech społeczno-demograficznych i będą uzupełniać spis pełny. Osoba może więc być poddana badaniu w spisie powszechnym i tym reprezentacyjnym. 96
Badania reprezentacyjne w ramach NSP W ramach spisów powszechnych latach 1970 i 1988 przeprowadzono reprezentacyjne badania dzietności kobiet; W ramach spisu w 1978 r. badanie migracji ludności; W 1977 r. w ramach Światowego Badania Płodności badanie dzietności kobiet pod nazwą Ankieta Rodzinna 1977 ; badano postawy prokreacyjne ludności; badaniom objęto mężatki poniżej 45 roku. 97
Mikrospisy Mikrospis (spis reprezentacyjny): polega na doborze jednostek spisowych za pomocą metody reprezentacyjnej; stanowi statystyczne badanie częściowe Próba do badań wybrana w sposób losowy; 5-10% populacji generalnej Uzyskane wyniki badań stanowią podstawę do ich uogólnień na całą badaną zbiorowość 98
Spisy próbne Przeprowadza się na 1-2 lata przed spisem powszechnym; obejmują one: 1. jedną lub kilka jednostek administracyjnych kraju (dobór celowy), np. gminę, dzielnicę miasta, miasto mając na uwadze zróżnicowanie ekonomiczne i demograficzne ludności oraz zapewnienie odpowiedniej jakości spisu, 2. obwody spisowe (dobór celowy) charakterystyczne dla danego terenu 3. kilka jednostek administracyjnych i obwodów spisowych wybranych losowo 4. wylosowane mieszkania, w których dokonywany jest spis; 99