WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE klasa III Liceum Ogólnokształcącego - wymagania edukacyjne (zakres rozszerzony)

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE klasa III Liceum Ogólnokształcącego - wymagania edukacyjne (zakres rozszerzony) Temat (rozumiany jako lekcja) Wymagania na ocenę DOPUSZCZAJĄCĄ Uczeń: I. Ustrój polityczny Rzeczypospolitej Polskiej Wymagania na ocenę DOSTATECZNĄ Uczeń opanował wymagania na ocenę dopuszczającą, a ponadto: POLITYKA Wymagania na ocenę DOBRĄ Uczeń opanował wymagania na ocenę dostateczną a ponadto: Wymagania na ocenę BARDZO DOBRĄ Uczeń opanował wymagania na ocenę dobrą a ponadto: Wymagania na ocenę CELUJĄCĄ Uczeń opanował wymagania na ocenę bardzo dobrą, a ponadto: 1. Znaczenie konstytucji dla ustroju państwa 2. Konstytucyjne zasady ustrojowe w Polsce wyjaśnia termin konstytucja; konstytucji; zna procedurę zmiany konstytucji; zasady ustroju RP; wybraną zasadę ustroju RP; pośrednie i bezpośrednie formy realizacji zasady suwerenności narodu w Polsce; rodzaje konstytucji; wyjaśnia szczególną moc prawną konstytucji; podaje sposobu zmiany konstytucji; podaje elementy materialne i formalne zasady demokratycznego państwa prawnego; poszczególne zasady ustroju RP; omawia bezpośrednie i pośrednie formy realizacji zasady suwerenności omawia na przykładach rodzaje konstytucji; wyjaśnia szczególną treść i tryb uchwalania konstytucji; sposoby zmiany konstytucji; elementy materialne i formalne zasady demokratycznego państwa prawnego; wyjaśnia, w jaki sposób są realizowane poszczególne zasady ustroju RP; przyporządkowuje przyporządkowuje rodzaje konstytucji do odpowiednich kryteriów podziału; wyjaśnia szczególne znaczenia konstytucji; polegają poszczególne etapy tworzenia konstytucji; przyporządkowuje właściwe artykuły Konstytucji RP do zasad ustrojowych w Polsce; porównuje koncepcje sprawiedliwości społecznej z zapisami zawartymi w Konstytucji RP; procedurę zmian w Konstytucji RP; znaczenie konstytucji; porównuje Konstytucję RP z innymi konstytucjami;, jak w Polsce są realizowane zasady ustroju RP; Konstytucję RP pod kątem naczelnych zasad ustrojowych; określa relacje 1

3. Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej kompetencje Sejmu i Senatu; podaje, w jakich sytuacjach może dojść do skrócenia kadencji Sejmu; zna skład liczbowy Sejmu i Senatu; 4. Proces legislacyjny wyjaśnia terminy: kworum, vacatio legis, większości zwykła, większość bezwzględna, większość kwalifikowana, większość ustawowa; organy posiadające inicjatywę ustawodawczą; 5. Prezydent RP zasady wyboru prezydenta w Polsce; wyjaśnia, czym są prerogatywa i kontrasygnata; narodu w Polsce; kompetencje Sejmu i Senatu; wyjaśnia, w jakich sytuacjach może dojść do skrócenia kadencji Sejmu; polega zasada permanencji obrad obowiązująca w polskim parlamencie; podaje przykłady stosowania poszczególnych rodzajów większości w polskim parlamencie; uprawnienia Prezydenta RP w procesie ustawodawczym; określa główne kompetencje prezydenta; podaje okoliczności, w których prezydent może być zawieszony lub usunięty z urzędu; podaje rodzaj poszczególne organy władzy w Polsce do odpowiednich elementów trójpodziału władzy; rozpoznaje funkcje Sejmu i Senatu; przedstawia zasady organizacji pracy Sejmu i Senatu; omawia strukturę polskiego parlamentu; uprawnienia Zgromadzenia Narodowego; przedstawia procedurę tworzenia prawa przez parlament; szczególne procedury ustawodawcze; wyjaśnia poszczególne zasady wyborów prezydenckich w Polsce; odpowiedzialność, jaką ponosi Prezydent RP; przedstawia odróżnia funkcje Sejmu i Senatu od funkcji Zgromadzenia Narodowego; polega system d Hondta; obligatoryjne i fakultatywne przypadki skrócenia kadencji Sejmu; wyjaśnia różnice między procedurą uchwalania zwykłej ustawy i ustawy budżetowej; porównuje tryb zwykły i pilny w procesie ustawodawczym; wyjaśnia, jaką rolę w Polsce pełni głowa państwa; prezydentów Polski; przyporządkowuje poszczególne kompetencje pomiędzy klauzulami generalnymi a przepisami organizacyjnoproceduralnym;i przedstawia i ocenia znaczenie obu izb oraz Zgromadzenia Narodowego w systemie władz Rzeczypospolitej Polskiej; porównuje funkcje Sejmu i Senatu; - ocenia system d Hondta; poszczególne etapy procesu ustawodawczego; wyjaśnia różnice między szczególnymi procedurami ustawodawczymi; różnice między ordynacjami wyborów parlamentarnych i prezydenckich w Polsce; 2

prezydentów III RP; 6. Rada Ministrów premierów III RP; odpowiedzialności Rady Ministrów;, na czym polegają trzy próby utworzenia rządu; 7. Administracja rządowa administracji publicznej; wyjaśnia, co rozumiemy pod pojęciem korpus służby cywilnej; kompetencje wojewody; odpowiedzialności, jaką ponosi Prezydent RP; posługuje się terminami: wotum zaufania, konstruktywne wotum nieufności, wotum nieufności, kontrasygnata, rząd większościowy, rząd mniejszościowy; wyjaśnia, kiedy rząd ponosi odpowiedzialność konstytucyjną, a kiedy polityczną; stany nadzwyczajne w Polsce; urząd ministra; przedstawia uprawnienia wojewody; wyjaśnia, w jakim celu istnieje administracja publiczna w państwie; kompetencje Prezydenta RP; przedstawia skład i organizację pracy Rady Ministrów; uprawnienia Rady Ministrów; zasady obowiązujące w trakcie wprowadzania stanów nadzwyczajnych; przedstawia procedurę wprowadzania stanów nadzwyczajnych; polega procedura powoływania wojewody; zadania administracji zespolonej i niezespolonej; określa wymogi stawiane przed kandydatem na pracownika służby cywilnej; prezydenta do odpowiednich rodzajów uprawnień; zasady powoływania i odwoływania Rady Ministrów i jej poszczególnych członków; omawia kompetencje Rady Ministrów; zakazy i nakazy możliwe do wprowadzenia w czasie stanów nadzwyczajnych; przedstawia strukturę administracji publicznej; odróżnia urzędy administracji rządowej od urzędów samorządowych; strukturę korpusu służby cywilnej; pozycję Prezydenta RP w systemie władzy; brak odpowiedzialności politycznej Prezydenta RP; procedurę powoływania Rady Ministrów; skuteczność polityki prowadzonej przez Radę Ministrów; porównuje sytuację rządów mniejszościowych i większościowych ze względu na możliwości działania; funkcjonowanie służby cywilnej w Polsce; rozpoznaje organy administracji zespolonej i niezespolonej; konieczność 3

8. Organy kontroli państwowej i ochrony prawnej organy kontroli państwowej i ochrony prawa; wybrany organ kontroli i ochrony prawa; podaje aktualnego Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; 9. Samorząd gminny formy demokracji; przedstawicielskiej i bezpośredniej w gminie; przedstawia rodzaje gmin; opisuje instytucję referendum lokalnego; omawia kompetencje NIK-u; przedstawia uprawnienia i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich; Rzeczników Praw Obywatelskich i Praw Dziecka; omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezpośredniej w gminie; rozpoznaje, kiedy na czele gminy stoi wójt, burmistrz, prezydent miasta; wyjaśnia, czym jest dotacja, a czym subwencja; organy kontroli państwowej i ochrony prawa w Polsce; przedstawia formy kontroli realizowane przez NIK; osoby podlegające oświadczeniu lustracyjnemu; zasady, na jakich oparta jest działalności samorządu w Polsce; przedstawia zadania i kompetencje samorządu gminnego; polega niezależność samorządu lokalnego; wyjaśnia, jakie zadania realizują organy kontroli państwowej i ochrony prawa w Polsce; określa procedurę powoływania poszczególnych organów kontroli państwowej i ochrony prawa w Polsce; opisuje procedurę lustracyjną i wskazuje kategorie osób, które jej podlegają; kompetencje organu wykonawczego w gminie; odróżnia zadania własne gminy od zadań zleconych; wyjaśnia, jakie są źródła dochodów samorządów; administracji publicznej; znaczenie NIK-u dla instytucji publicznych; wyjaśnia różnicę pomiędzy organami kontroli państwowej i ochrony prawa a innymi organami państwowymi; efektywność działania poszczególnych organów kontroli państwowej i ochrony prawa w Polsce; zasady tworzenia budżetu gminy; konieczność organów pomocniczych w gminie; wpływ mieszkańców gminy na jej 4

10. Samorząd powiatowy i wojewódzki formy demokracji przedstawicielskiej i bezpośredniej w powiecie i województwie przedstawia rodzaje powiatów województwa omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezpośredniej w powiecie i województwie; miasta stołeczne poszczególnych województw; przedstawia sposób powoływania organów samorządu terytorialnego; PRAWO przedstawia strukturę samorządu terytorialnego w Polsce; wyjaśnia różnice między powiatem grodzkim i ziemskim; organy odpowiedzialne za nadzór nad samorządem terytorialnym; kompetencje samorządu powiatowego i wojewódzkiego; odróżnia organy samorządowe w województwie od organów rządowych; wyjaśnia w jaki sposób prowadzony jest nadzór nad samorządem; funkcjonowanie; politykę rozwoju województwa; wpływ mieszkańców powiatu i województwa na ich funkcjonowanie; skuteczność powiatu i województwa; II. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej 1. Prawo jako system norm 2. Podstawowe zasady systemu prawnego norm prawnych; funkcje prawa; jeden wybrany system prawny; zasady istotne dla prawidłowego systemu prawnego; rodzaje norm prawnych; polega wykładnia prawa; źródła prawa; znaczenie zasad w systemie prawnym; polega praworządność; omawia funkcje prawa; odróżnia prawo zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne; opisuje podstawowe cechy prawa; podaje, jakie zasady oraz instytucje stoją na straży praworządności; polega spójność prawa; korzenie prawa; wyjaśnia różnicę między normą prawną a przepisem prawnym; postawy wobec prawa; polegają zasady hierarchiczności, spójności i zupełności w systemie prawnym; normę prawną pod kątem jej budowy; systemy prawa dominujące w państwach współczesnego świata;, która z postaw względem prawa jest najwłaściwsza; rolę gwarancji praworządności; wyjaśnia różnice między 5

zasadę hierarchiczności prawa; 3. Źródła prawa źródła prawa w Polsce; aktów prawnych funkcjonujących w Polsce; wybrany akt prawny; 4. Gałęzie i dziedziny prawa 5. Sądy powszechne i szczególne gałęzie prawa; wybrany rodzaj prawa; przedstawia formy nieprzestrzegania prawa; sądy funkcjonujące w Polsce; gwarancji praworządności; opisuje źródła prawa w Polsce; przedstawia hierarchię aktów prawnych; gałęzie prawa; wyjaśnia, czym jest prawo naturalne, a czym prawo pozytywne; specyfikę obywatelskiego nieposłuszeństwa; strukturę sądownictwa w Polsce; gwarancje praworządności; wyjaśnia, gdzie i w jaki sposób są publikowane akty normatywne; przyporządkowuje akty normatywne do organów upoważnionych do ich wydawania; akty prawne; rozpoznaje rodzaje prawa (międzynarodowe, krajowe, miejscowe, prywatne, publiczne, materialne, formalne, cywilne, karne, administracyjne); wyjaśnia różnicę między prawem pozytywnym a prawem naturalnym; przedstawia sposób powoływania i zadania reguły kolizyjne w prawie; wyjaśnia, w jaki sposób jest realizowana zupełność prawa; źródła prawa międzynarodowego; wyjaśnia relację między prawem międzynarodowym (w tym unijnym) a prawem krajowym; wskazuje gałęzie prawa i kodeksy, w których należy szukać odpowiednich przepisów; dokonuje podziału prawa ze względu na treść i zasięg oddziaływania; wyjaśnia skutki nieprzestrzegania prawa; wyjaśnia, w jaki sposób realizuje się w Polsce praworządnością formalną i materialną; znaczenie zasad hierarchiczności, spójności i zupełności prawa dla prawidłowego systemu prawa; zależność między prawem międzynarodowy m i krajowym; wyjaśnia, na czym polega materialne, instytucjonalne, formalne i poznawcze rozumienie źródeł prawa; prawo pod względem treści i zasięgu oddziaływania; konieczność przestrzegania prawa; rolę ławników w 6

6. Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu zadania wybranego sądu; zasady wymiaru sprawiedliwości; trybunały w Polsce; jeden z trybunałów; posługuje się takimi terminami, jak apelacja, kasacja, zażalenie; status sędziego i ławnika; zadania Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu; wyjaśnia, czym jest skarga konstytucyjna; kary nakładane przez Trybunał Stanu; Sądu Najwyższego; zasady wymiaru sprawiedliwości; działalność Krajowej Rady Sądownictwa; sposób powoływania Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu; wyjaśnia, przed jakim trybunałem ponosi się odpowiedzialność konstytucyjną; osoby pociągane do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu; zasadę niezależności sądów i niezawisłości sędziego; przedstawia różnicę między sędziami a ławnikami; wyjaśnia, jaką rolę odgrywają Sąd Najwyższy i Krajowa Rada Sądownictwa; odróżnia kompetencje Trybunału Konstytucyjnego od kompetencji Trybunału Stanu; wyjaśnia, kiedy można złożyć skargę konstytucyjną; czyny, za które można być pociągniętym do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu; wymiarze sprawiedliwości; konieczność zasady instancyjność w sądownictwie; konieczność Krajowej Rady Sądownictwa; znaczenie skargi konstytucyjnej dla państwa prawa; zasadność Trybunału Stanu; omawia procedurę działania Trybunału Konstytucyjnego na podstawie konkretnej sprawy; III. Wybrane zagadnienia głównych gałęzi prawa w RP 1. Prawo karne prawa karnego; jeden z rodzajów prawa prawo karne; wyjaśnia, czym są zbrodnia, występek, dokonuje klasyfikacji przestępstw; polega odpowiedzialność odróżnia zbrodnię od występku; wyjaśnia różnice między przestępstwem a, dlaczego określone osoby nie ponoszą 7

2. Postępowanie przed sądem karnym 3. Polityka karna państwa karnego; wybrane przestępstwo; stadia procesu karnego; wyjaśnia takie terminy, jak oskarżyciel publiczny, oskarżyciel prywatny, oskarżony, pokrzywdzony, biegły sądowy, świadek koronny, świadek incognito; podaje przykłady przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego i prywatnego; kary i środki karne obowiązujące w polskim prawie wybraną karę i środek karny funkcje kar 4. Prawo cywilne podstawowe pojęcia związane z prawem wykroczenie; formy popełniania przestępstw; proces karny; zasady obowiązujące w procesie karnym; środków odwoławczych; kary i środki karne obowiązujące w polskim prawie wyjaśnia czym jest prewencja, represja, kompensacja funkcje kar wyjaśnia pojęcia związane z prawem cywilnym; karna; wykroczenie; organy i strony uczestniczące w postępowaniu karnym; przedstawia prawa przysługujące ofierze, oskarżonemu i świadkowi; polega postępowanie przygotowawcze; rozróżnia rodzaje sankcji; środki zapobiegawcze; stosuje terminy: sankcja, kara, środek karny, środek zapobiegawczy, prewencja, represja, kompensacja; rozpoznaje sprawy regulowane przez prawo cywilne; wykroczeniem; formy stadialne i zjawiskowe popełniania przestępstw; odróżnia śledztwo od dochodzenia; wyjaśnia, w jaki sposób przebiega postępowanie jurysdykcyjne; wyjaśnia rolę oskarżyciela posiłkowego; zasady wnoszenia apelacji i kasacji w sprawach karnych; odróżnia amnestię od abolicji; rodzaje zakładów karnych; wyjaśnia, w jakim celu funkcjonuje Krajowy Rejestr Karny; rodzaje prawa rzeczowego; polega odpowiedzialności karnej; nauki pokrewne prawa karnego; wyjaśnia, w jaki sposób napisać zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa; wyjaśnia, na czym polega postępowanie wykonawczolikwidacyjne; etapy procesu karnego; traktowanie kary jako odpłaty lub jako sposobu resocjalizacji; wyjaśnia wpływ polityki państwa na politykę karną; argumenty za stosowaniem i przeciw stosowaniu kary śmierci; stosuje w analizie przypadku pojęcia i zasady 8

5. Postępowanie przed sądem cywilnym cywilnym; wyjaśnia, czym jest prawo cywilne materialne; prawa cywilnego; podstawowe zasady postępowania cywilnego; definiuje podstawowe pojęcia związane z prawem cywilnym takie jak pozwany, powód, pozew; prawa stron procesu cywilnego; 6. Prawo rodzinne przeszkody w zawarciu małżeństwa; prawa i obowiązki małżonków; podaje elementy stanowiące majątek osobisty małżonków; 7. Postępowanie w sprawach rodzinnych podaje przypadki, kiedy dochodzi do zasady prawa cywilnego; rodzaje prawa cywilnego; podstawowe zasady postępowania cywilnego; braki formalne pism procesowych; prawa stron procesu cywilnego; zasady zawierania związku małżeńskiego; polega wspólnota majątkowa; rodzaje umownej wspólności majątkowej; przebieg postępowania zasady prawa cywilnego; prawa rzeczowego; rodzaje postępowań cywilnych przedstawia rodzaje odwołań w postępowaniu cywilnym; wyjaśnia czym się różni postępowanie polubowne od pozostałych postępowań cywilnych; wyjaśnia, w jakich przypadkach można unieważnić małżeństwo; prawa i obowiązki rodziców; polega władza rodzicielska oraz jakie prawa i obowiązki mają dzieci; zasady postępowania różnica między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych; polega różnica między odpowiedzialnością kontraktową a odpowiedzialnością deliktową; wyjaśnia, w jaki sposób zaskarżyć orzeczenia sądowe; porównuje postępowanie procesowe z nieprocesowym; wyjaśnia, co powinna zawierać apelacja; wyjaśnia różnice między ustawową i umowną wspólnotą majątkową; wyjaśnia, czym się różni separacja od rozwodu; wyjaśnia aspekty prawne macierzyństwa i ojcostwa; polega zawieszenie, ograniczenie prawa cywilnego; interpretuje kazus prawny; umowy pod kątem ich zgodności z prawem cywilnym;, do jakich instytucji i osób można się zwrócić o pomoc prawną w konkretnych sytuacjach; wyjaśnia zasady pisania pozwu; pisma procesowe pod względem formalnym; małżeństwo jako instytucję prawną; politykę prorodzinną państwa; wyjaśnia przyczyny stosowania polityki prorodzinnej przez państwo; korzyści 9

8. Prawo administracyjne 9. Postępowanie administracyjne zawieszenia, ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej; wskazuje osoby objęte obowiązkiem alimentacyjnym; przebieg wybranego postępowania w sprawach rodzinnych; podstawowe pojęcia związane z prawem administracyjnym; podaje przykłady organów administracji publicznej; aktów administracyjnych; zasady postępowania administracyjnego; strony postępowania administracyjnego; wybraną zasadę postępowania administracyjnego; rozwodowego; przebieg postępowania alimentacyjnego; polega mediacja rodzinna; wyjaśnia podstawowe pojęcia związane z prawem administracyjnym; prawo administracyjne; rodzaje decyzji administracyjnych; zasady postępowania administracyjnego; wyjaśnia prawa stron postępowania administracyjnego; sprawy rozpatrywane przez sądy administracyjne; alimentacyjnego; zasady postępowania rozwodowego; wyjaśnia, gdzie szukać pomocy w sprawach rodzinnych; działy prawa administracyjnego; klasyfikuje organy administracji publicznej w Polsce; wady aktów prawnych; przebieg postępowania administracyjnego; przykładowe administracyjne organy odwoławcze; wyjaśnia rolę organizacji społecznych w postępowaniu administracyjnym; lub pozbawienie władzy rodzicielskiej; przedstawia typy mediatorów w sprawach rodzinnych; korzyści wynikające z oddania sprawy do mediacji rodzinnych; rozpoznaje rodzaje prawa administracyjnego; odróżnia akty administracyjne od innego rodzaju dokumentów; formy aktów administracyjnych; polega procedura administracyjna; sądowe postępowanie administracyjne; zasady wnoszenia środków odwoławczych w sprawach administracyjnych; wynikające z oddania sprawy do mediacji rodzinnych; znaczenie orzeczenia o winie w postępowaniu rozwodowym; sytuację dziecka w przypadku orzeczenia rozwodu; wyjaśnia zasady napisania odwołania od decyzji administracyjnych akt administracyjny pod kątem jego ważności; porównuje decyzję z postanowieniem administracyjnym; procedury odwoławcze przed organami administracyjnymi IV. Prawa człowieka w Polsce i na świecie 10

1. Geneza praw człowieka 2. Generacje praw człowieka 3. Historyczne i współczesne przykłady łamania praw człowieka fakty historyczne świadczące o rozwoju praw wkład wybranej epoki historycznej w rozwój praw generacje praw wybraną generację praw czynniki, które mają wpływ na prawidłowe funkcjonowanie praw przyczyny łamania praw wybrany przykład łamania praw przedstawia ideę praw źródła praw dokumenty, w których podjęto się regulacji praw generacje praw rozróżnia prawa i wolności osobiste, polityczne oraz ekonomiczne, społeczne i kulturalne; wyjaśnia rolę Karela Vasaka w zakresie praw podaje przykłady łamania praw przedstawia przypadki łamania praw człowieka w Turcji, Jugosławii, RPA i Polsce; cechy praw podaje ustawowe przypadki ograniczania praw i wolności jednostek w Polsce; wkład poszczególnych epok historycznych w rozwój praw przyporządkowuje prawa człowieka do odpowiednich generacji; dokumenty, w których zostały zawarte prawa wyjaśnia, co to jest triada praw; na wybranych przykładach przypadki łamania praw człowieka na świecie; polega apartheid; wyjaśnia, jakie działania zostały podjęte przez społeczność międzynarodową, aby przestrzegano praw w przedstawia historyczny rodowód praw działalność myślicieli oświeceniowych; polegają szczególne cechy praw dziedziny nauk, w których mają źródła prawa różne koncepcje podziału praw wyjaśnia, z czego wynikają prawa wyjaśnia przyczyny łamania praw z punktu widzenia międzynarodowych standardów praw człowieka przypadki naruszania praw i wolności w różnych państwach; przykłady łamania praw człowieka w wkład państwa polskiego w rozwój praw wyciąga wnioski na temat wpływu poszczególnych epok na współczesne prawa uniwersalność praw zastrzeżenia formułowane przez przeciwników uniwersalności praw, jak prawa człowieka są przestrzeganie przez wybrane państwa; rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, dlaczego dochodzi do łamania praw człowieka na wielką skalę przez reżimy autorytarne; 11

4. System ochrony praw człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych 5. Europejski system ochrony praw człowieka 6. Polski system ochrony praw i wolności polega system ochrony praw podstawowe dokumenty ochrony praw człowieka wydane przez ONZ; organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka w Europie; wybraną organizację zajmującą się ochroną praw podstawowe dokumenty dotyczące ochrony praw prawa i wolności zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej organizacje zajmujące się ochroną praw człowieka w ramach ONZ; ciała traktatowe powołane do ochrony praw działalność Rady Praw Człowieka; europejski systemy ochrony praw przedstawia prawa zagwarantowane w podstawowych dokumentach dotyczących ochrony praw polski system ochrony praw organy ochrony prawnej i kontroli w Polsce; Turcji, RPA, Jugosławii; XXI w.; współczesne przykłady łamania praw system ochrony praw człowieka funkcjonujący na mocy Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka Narodów Zjednoczonych; przedstawia misje i operacje pokojowe ONZ; działalność Rady Europy, OBWE i Unii Europejskiej w zakresie ochrony praw instytucje działające przy Radzie Europy, OBWE i Unii Europejskiej, zajmujące się ochroną praw wyjaśnia, gdzie szukać pomocy w przypadku łamania praw i wolności człowieka w Polsce; przedstawia prawa przedstawia trybunały karne przy ONZ; wyjaśnia rolę Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców; etapy składania skargi do Rady Praw Człowieka; wyjaśnia, jak działa i jakie sprawy rozpatruje Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu; warunki, jakie należy spełnić aby złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu; instytucje działające przy Radzie Europy, OBWE i Unii Europejskiej, zajmujące się ochroną praw klasyfikuje do odpowiednich generacji prawa człowieka zapisane w konstytucji; stan znaczenie Międzynarodowe go Trybunału Karnego w Hadze dla systemu ochrony praw człowieka na świecie; rolę misji i operacji pokojowych ONZ; skuteczność ochrony praw człowieka w Europie; wyjaśnia, jak napisać skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu lub Komitetu Praw Człowieka w Genewie; rozważa dylematy związane z prawami socjalnymi i 12

7. Organizacje pozarządowe w walce o prawa człowieka Polskiej; środki i mechanizmy ich ochrony w Polsce; wybraną instytucję zajmującą się ochroną praw i wolności organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną praw wybraną organizację pozarządową zajmującą się ochroną praw wyjaśnia rolę wymiaru sprawiedliwości w ochronie praw działania organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw osiągnięcia organizacji walczących o prawa socjalne zagwarantowane w Konstytucji RP; zadania Trybunału Konstytucyjnego w zakresie ochrony praw wyjaśnia, w jaki sposób doszło do rozwoju działalności organizacji pozarządowych; konieczność organizacji pozarządowych walczących o prawa przestrzegania praw mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych; wyjaśnia, w jaki sposób może się zwrócić o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich; szczegółowo analizuje działalność Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca, Amnesty International, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Human Rights Watch, Polskiej Akcji Humanitarnej; metody działań stosowane przez organizacje pozarządowe; sposobem ich realizacji przez państwo; skuteczność polskiego systemu ochrony praw działania organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw możliwości prowadzenia akcji humanitarnych, współpracy rozwojowej oraz interwencji pokojowych na obszarach dotkniętych konfliktami zbrojnymi; STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE I. Polityka międzynarodowa i problemy współczesnego świata 1. Zasady prowadzenia polityki międzynarodowej źródła prawa międzynarodowego; wybraną zasadę prawa podmioty prawa międzynarodowego; zasady obowiązujące państwa w działaniach zasady prawa międzynarodowego (zasadę suwerenności, wzajemności, pacta sunt wyjaśnia, jaką rolę w stosunkach międzynarodowych odgrywa prawo międzynarodowe;, na ile są respektowane poszczególne zasady prawa międzynarodoweg 13

2. Polska polityka zagraniczna 3. Międzynarodowe stosunki polityczne 4. Zależności między państwami bogatymi i biednymi międzynarodowego; podmioty prawa międzynarodowego; wyjaśnia, jak można zdefiniować rację stanu; relacje Polski z wybranym państwem; podmioty odpowiedzialne za prowadzenie polityki zagranicznej; typy ładów światowych; polega polaryzacja w stosunkach międzynarodowych; cechy mocarstwa; najważniejsze państwa zaliczane do bogatej Północy i biednego międzynarodowych; źródła prawa międzynarodowego; główne kierunki polskiej polityki zagranicznej po 1989 r.; wyjaśnia, jaki wpływ na polską politykę zagraniczną ma członkostwo w Unii działalności Polski w organizacjach międzynarodowych; typy ładów światowych; wyznaczniki dominacji międzynarodowej; pozycję USA na świecie; wskazuje odstępstwa od geograficznego podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe; servanda); traktatów międzynarodowych; sposoby prowadzenia polskiej polityki zagranicznej; przedstawia relacje Polski z sąsiadami; polegają mechanizmy polskiej polityki zagranicznej; polega ład światowy oparty na systemie jednobiegunowym i dwubiegunowym; wyznaczniki dominacji międzynarodowej; wyjaśnia przyczyny dysproporcji między bogatą Północą i biednym Południem; rodzaje traktatów międzynarodowych; wyjaśnia, jakie działania można podjąć wobec państwa, które łamie zasady prawa międzynarodowego; wyjaśnia, jakie znaczenie w polityce zagranicznej państwa odgrywa racja stanu; przedstawia działania Polski w dziedzinie pomocy rozwojowej; ministrów spraw zagranicznych III RP; wyjaśnia znaczenie strategicznych zasobów naturalnych w polityce Międzynarodowej; klasyfikuje państwa pod względem ich pozycji międzynarodowej; państwa pod względem ich sił strategicznych; wyjaśnia mechanizmy i działania, które zmniejszają lub powiększają dysproporcje między o; skuteczność działań wobec państw łamiących prawo międzynarodowe; system udzielania pomocy rozwojowej; skuteczność polskiej polityki zagranicznej; na przykładach znaczenie supermocarstw i mocarstw regionalnych dla ładu światowego; określa pozycję Polski w stosunkach międzynarodowyc h; na przykładach wzajemne zależności 14

Południa; zależności pomiędzy państwami biednymi i bogatymi w jednej z wybranych dziedzin; organizacje i dokumenty z zakresu ochrony środowiska; 5. Konflikty zbrojne przyczyny konfliktów zbrojnych we współczesnym świecie; jeden z rodzajów konfliktów; 6. Terroryzm współczesny konflikty, którym towarzyszy terroryzm; terroryzmu; jeden rodzaj terroryzmu; czynniki hamujące i ułatwiające rozwój społecznogospodarczy; problem ochrony środowiska naturalnego w krajach bogatych i biednych; przyczyny konfliktów zbrojnych we współczesnym świecie; konfliktów; skutki wojen; konflikty, którym towarzyszy terroryzm; sposoby działania terrorystów; organizacje terrorystyczne; inicjatywy i wynalazki na rzecz państw rozwijających się; wyjaśnia, jaką rolę pełni kultura w relacjach pomiędzy państwami bogatymi i biednymi; wyjaśnia przyczyny konfliktów zbrojnych we współczesnym świecie; arabską wiosnę; wyjaśnia wpływ Internetu na współczesne konflikty; wyjaśnia przyczyny konfliktów, którym towarzyszy terroryzm; rodzaje terroryzmu; organizacje terrorystyczne; bogatą Północą i biednym Południem; polegają zależności między bogatą Północą i biednym Południem; rodzaje konfliktów; odróżnia konflikty symetryczne od konfliktów asymetryczne; skutki arabskiej wiosny; wyjaśnia motywy działania terrorystów; strategie zwalczania terroryzmu; polega cyberterroryzm; pomiędzy państwami biednymi i bogatymi w polityce, ekonomii, kulturze i ekologii;, w jakim stopniu członkostwo państw w G-7, G- 20 i G-77 pokrywa się z podziałem świata na bogatą Północ i biedne Południe; skutki wojen; przebieg i skutki arabskiej wiosny; wyjaśnia specyfikę współczesnych konfliktów zbrojnych; strategie zwalczania terroryzmu; wątpliwości, jakie może budzić walka z terroryzmem; 7. Sposoby najczęściej organy metody 15

rozwiązywania sporów między państwami stosowane metody rozwiązywania sporów między państwami; wybraną metodę rozstrzygania sporów; podstawowe formy pomocy rozwojowej; 8. Wymiary globalizacji globalizacji; wyjaśnia pojęcie globalizacji; jeden z rodzajów globalizacji; cechy mcdonaldyzacji; II. Światowy system bezpieczeństwa i współpracy najczęściej stosowane metody rozwiązywania sporów między państwami; metody działań dyplomatycznych; działania podejmowane na rzecz pokoju, demokracji i praw rodzaje globalizacji; wyjaśnia na czym polega globalizacja ekonomiczna; cechy mcdonaldyzacji; międzynarodowe powołane do rozstrzygania sporów międzynarodowych; polegają sądowe środki rozstrzygania sporów; procesy globalizacyjne; wyjaśnia na czym polega globalizacja polityczna; wyjaśnia na czym polega rola transnarodowych korporacji we współczesnym świecie; działań dyplomatycznych; działania podejmowane w ramach pomocy rozwojowej i humanitarnej; opisuje działania podejmowane na rzecz pokoju, demokracji i praw szanse i zagrożenia jakie niesie ze sobą globalizacja; wyjaśnia na czym polega globalizacja społecznokulturowa; stanowisko alterglobalistów; skuteczność stosowanych metod rozwiązywania sporów między państwami; zasady udzielania pomocy humanitarnej w strukturach ONZ; przedstawia laureatów Pokojowej Nagrody Nobla; wieloaspektowy charakter procesów globalizacji (polityka, gospodarka, kultura, komunikacja, ekologia); stanowisko państw, organizacji i ruchów społecznych dotyczące globalizacji; 1. Przemiany na świecie państwa, wyjaśnia przyczyny wyjaśnia wpływ reform 16

po 1989 roku 2. Rola ONZ we współczesnym świecie 3. Organizacje wyspecjalizowane i agendy ONZ które powstały w wyniku rozpadu ZSRR; przyczyny upadku komunizmu; przemiany w wybranym państwie europejskim; cele ONZ; metody działania ONZ; działalność wybranego organu ONZ; organizacje wyspecjalizowane i agendy ONZ; wybraną organizację wyspecjalizowaną lub agendę ONZ; przemiany, jakie nastąpiły w Europie po upadku komunizmu; wyjaśnia takie pojęcia, jak Jesień Ludów, okrągły stół, aksamitna rewolucja, trójkątny stół; przemiany w Polsce po 1989 r.; cele działania ONZ; przedstawia metody działania ONZ; organy ONZ; działalność organizacji wyspecjalizowanych ONZ (ILO, FAO, IMF, UNESCO); wyjaśnia, w jakim celu powołano do życia przemian w Europie po 1989 r.; przemiany, jakie nastąpiły na świecie po upadku komunizmu; reformy Michaiła Gorbaczowa; przedstawia strukturę ONZ; kompetencje organów ONZ; podaje przykłady misji pokojowych prowadzonych przez ONZ; rozwija skrótowce organizacji wyspecjalizowanych ONZ; działalność organizacji wyspecjalizowanych ONZ (WHO, UNIDO, IAEA, Michaiła Gorbaczowa na przemiany w Europie; przedstawia przebieg Jesieni Ludów; wyjaśnia, dlaczego Białoruś nie uczestniczy w procesach integracyjnych w Europie; przedstawia genezę ONZ; organy ONZ; podaje przykłady udziału polskich sił zbrojnych w operacjach ONZ; sukcesy organizacji wyspecjalizowanych ONZ; rozpoznaje organizacje wyspecjalizowane ONZ po ich logo; procesy integracyjne w Europie Środkowej i Wschodniej;, czy członkostwo w organizacjach międzynarodowyc h jest potwierdzeniem rzeczywistej sytuacji w dziedzinie demokracji i praw inicjatywy na rzecz pokoju, demokracji i praw konieczność udziału polskich sił zbrojnych w operacjach ONZ; sekretarzy generalnych ONZ; znaczenie organizacji wyspecjalizowany ch dla utrzymania pokoju, demokracji i praw 17

4. Organizacje polityczne we współczesnym świecie 5. Organizacje ekonomiczne we współczesnym świecie 6. System bezpieczeństwa międzynarodowego oraz rola NATO regionalne systemy bezpieczeństwa i współpracy; wybraną organizację międzynarodową; organizacje ekonomiczne; wybraną organizację ekonomiczną; funkcje Międzynarodowego Funduszu Walutowego; organy NATO; operacje wojskowe NATO; organizacje wyspecjalizowane ONZ; wyjaśnia znaczenie międzynarodowej współpracy politycznej; państwa należące do poszczególnych regionalnych organizacji międzynarodowych; działanie następujących organizacji: WHO, IBRD, WTO, OECD, OPEC; organy poszczególnych organizacji; funkcje Międzynarodowego Funduszu Walutowego; wyjaśnia, jakie są cele NATO; modele bezpieczeństwa UNICEF, UNHCR); działalność takich organizacji, jak CEI, Rada Nordycka, Rada Państw Morza Bałtyckiego, Rada Bałtycka, WNP, GUAM; państwa, w których znajdują się siedziby organizacji międzynarodowych; wyjaśnia cele, które stawiają sobie takie organizacje, jak WHO, IBRD, WTO, OECD, OPEC; wyjaśnia znaczenie międzynarodowej ekonomii politycznej; siedziby poszczególnych organizacji; działalność poszczególnych organów NATO; działalność innych organizacji, funduszy i agencji działających przy ONZ; działalność takich organizacji, jak ASEAN, Unia Afrykańska, OPA; lokuje w czasie i przestrzeni organizacje międzynarodowe; organy organizacji międzynarodowych; rolę organizacji ekonomicznych w gospodarce po II wojnie światowej; przedstawia działalność Polski w organizacjach ekonomicznych; najważniejsze państwa będące członkami poszczególnych organizacji; genezę NATO; państwa członkowskie NATO; skuteczność działań podejmowanych przez organizacje wyspecjalizowane ONZ; znaczenie regionalnych systemów bezpieczeństwa i współpracy dla danego regionu i świata; aktywność Polski na forum wybranej organizacji międzynarodowej znaczenie organizacji ekonomicznych we współczesnym świecie; rolę Polski w organizacjach ekonomicznych; operacje wojskowe NATO;, jaki wpływ na 18

7. Rola Rady Europy i OBWE w Europie jeden z modeli bezpieczeństwa międzynarodowego; główne działania podejmowane przez Radę Europy; główne działania podejmowane przez OBWE; działalność Rady Europy lub OBWE; międzynarodowego; wyjaśnia istotę bezpieczeństwa międzynarodowego; cele działania Rady Europy; opisuje cele Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie; organy Rady Europy i OBWE; podaje przykłady udziału polskich sił zbrojnych w operacjach NATO; wyjaśnia rolę USA w NATO; zasady działania Rady Europy; opisuje sposób działania Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie; organy Rady Europy i OBWE; państwa pozaeuropejskie należące do Rady Europy i OBWE; operacje wojskowe NATO; przedstawia genezę Rady Europy; opisuje genezę Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie; etapy rozszerzania Rady Europy; państwa należące do Rady Europy i OBWE; bezpieczeństwo Polski ma członkostwo w NATO; skutki ewentualnego rozszerzenia NATO; znaczenie Rady Europy; znaczenie OBWE; wyjaśnia, dlaczego Białoruś nie jest członkiem Rady Europy; porównuje cele i działania Rady Europy i OBWE; III. Unia Europejska 1. Geneza integracji europejskiej 2. Instytucje Unii Europejskiej najważniejsze traktaty obowiązujące w Unii podaje przykłady integracji na przestrzeni dziejów; jedną ze wspólnot europejskich; najważniejsze najważniejsze postanowienia traktatów obowiązujących w Unii etapy integracji europejskiej; wyjaśnia znaczenie deklaracji Schumana państwa założycielskie EWWiS; krótko charakteryzuje najważniejsze instytucje genezę integracji europejskiej; przedstawia ojców zjednoczonej Europy; wspólnoty europejskie EWWiS, EWG, Euratom; polega procedura przedstawia ideę integracji europejskiej na przestrzeni wieków; państwa członkowskie Unii proces kształtowania się instytucji kierowniczych Wspólnot Europejskich i Unii skład, kadencję i kompetencje szanse i zagrożenia dla idei integracji; wyjaśnia jako rolę pełniły filary Unii pozycję Polski w 19

3. Prawo Unii Europejskiej 4. Gospodarka Unii Europejskiej 5. Obywatel w Unii Europejskiej postanowienia traktatów obowiązujących w Unii organy Unii wybraną instytucję Unii wymienia zasady prawa w Unii akty prawa wtórnego w Unii zwykłą procedurę prawodawczą w UE; zasady gospodarki budżetowej UE; zasady wspólnego rynku; wybraną zasadę wspólnego rynku; prawa obywatela UE; Unii zasady instytucji UE; wyjaśnia, w jaki sposób przeprowadza się wybory do Parlamentu Europejskiego; przedstawia sposoby podejmowania decyzji politycznych w Unii zasady prawa w Unii przedstawia hierarchię aktów prawnych w UE; zasady gospodarki budżetowej UE; omawia zasady wspólnego rynku; instytucje powołane do realizacji unii gospodarczo-walutowej; prawa obywatela UE; współdecydowania w UE; zasady instytucji UE; polegają funkcje Parlamentu Europejskiego; przedstawia sposoby podejmowania decyzji gospodarczych w Unii akty prawa wtórnego w Unii akty prawa pierwotnego; polega procedura budżetowa; główne dochody i wydatki budżetowe; polegają kryteria kowergencji; fundusze europejskie; instytucji UE; polega szczególna pozycja Rady przedstawia strukturę sądownictwa Unii - wyjaśnia na czym polegają mechanizmy decyzyjne w Unii - wyjaśnia, jak tworzone jest prawo unijne; - charakteryzuje najważniejsze zmiany wprowadzone traktatem lizbońskim; unię gospodarczo-walutową; polega swobodny przepływ osób, kapitału, towarów i usług w Unii; państwa należące do strefy euro; polega swobodny przepływ osób; poszczególnych instytucjach UE; rolę instytucji o charakterze pomocniczym i doradczym; - wyjaśnia różnice między prawem pierwotnym a wtórnym; - wyjaśnia na czym polega rozkład głosów ważonych w Radzie; - analizuje podobieństwa i różnice w procesach decyzyjnych, w poszczególnych instytucjach UE; fazy integracji gospodarczej; rozważa korzyści i straty związane z wejściem Polski do strefy euro; zasady korzystania z 20

6. Polska w Unii Europejskiej 7. Perspektywy rozwoju Unii Europejskiej 8. Unia Europejska wśród światowych mocarstw obowiązki obywatela UE; wybrane prawo i obowiązek obywatela UE; etapy integracji Polski z Unią Europejską; wybrany etap integracji Polski z UE; koncepcje jednoczenia Europy wybraną koncepcję jednoczenia Europy organy powołane do prowadzenia wspólnej obowiązki obywatela UE; fundusze europejskie; etapy integracji Polski z Unią Europejską; polegał proces negocjacyjny; podstawy prawne przystąpienia Polski do UE; koncepcje jednoczenia Europy cele Strategii Europa 2020 działania UE w zakresie polityki regionalnej; przedstawia zasady przekraczania granic wewnętrznych i zewnętrznych UE; dokumenty wchodzące w skład Europass; wyjaśnia, co to są kryteria kopenhaskie; pozycję Polski w UE; zasady, na podstawie których wydawane są środki z funduszy europejskich; program Partnerstwa Wschodniego cele Strategii Europa 2020 działania UE w zakresie pomocy humanitarnej; politykę edukacyjną UE; dokumenty wchodzące w skład Europass; nadzieje i obawy związane z wejściem Polski do UE; zmiany, jakie nastąpiły w Polsce po wejściu do Unii, które zmiany w Polsce po wejściu do UE należy uznać za pozytywne, a które za negatywne; Europejską Politykę Sąsiedztwa przedstawia perspektywy dalszej integracji ekonomicznej w UE polega wspólna polityka zagraniczna i funduszy europejskich; możliwości podejmowania nauki i pracy w państwach Unii wyjaśnia, jaki wpływ na polską politykę zagraniczną ma członkostwo w Unii skutki członkostwa Polski w Unii perspektywy rozwoju Polski w Unii rozważa dylematy związane z dalszym rozszerzaniem Unii Europejskiej rozważa dylematy związane z reformą Unii Europejskiej wskazuje możliwości odgrywania przez 21

polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE; wybrane działania UE, które mogą świadczyć o jej pozycji międzynarodowej; strukturę Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych; organy powołane do prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE; bezpieczeństwa w UE; pozycję Unii Europejskiej na świecie; Unię Europejską roli światowego mocarstwa; pozycję UE na arenie międzynarodowej 22