Rewolucja 1905 1906 na ziemiach polskich Kiedy w 1904 r. zaczęła się wojna rosyjsko japońska, polskie środowiska polityczne nie mogły pozostać obojętne. (adsbygoogle = window.adsbygoogle []).push({}); Endecja zajęła postawę wyczekującą, jej przywódca Dmowski wyruszył do Japonii. Tam też wyjechał jeden z czołowych działaczy PPS, Piłsudzki. Obaj spotkali się na ulicach w Tokio, ale każdy z nich przybył tam w innym celu. Piłsudzki pragnął nawiązania rozmów o ewentualnej pomocy Japonii dla przygotowań powstańczych w zaborze rosyjskim oraz o współpracy w dziedzinie wywiadu i ewentualnych działaniach sabotażowych. Dmowski postanowił nie dopuścić do realizacji tej awanturniczej, jak sądził koncepcji. Japończycy chętniej przyjęli sugestię Dmowskiego. Po tej dziwnej wyprawie obaj działacze wrócili do kraju, gdzie już narastały napięcia w związku z wydarzeniami w Rosji. (adsbygoogle = window.adsbygoogle []).push({});
Główne ówczesne środowiska polityczne reprezentowały cztery koncepcje działań. Endecja uważała, że należy wykorzystać sytuację w Rosji do uzyskania choć ograniczonej autonomii, praw do języka polskiego w szkolnictwie i samorządzie wiejskim, rezygnując z wszelkich działań gwałtownych, żądań niepodległościowych i odcinając się od ruchów rewolucyjnych. Polska Partia Socjalistyczna nie była jednolita w swoich poglądach, ale w całości uznawała, że należy nasilać wszelkie działania ruchu rewolucyjnego, łącznie z elementami walki zbrojnej. Z kolei SDKPiL tzw. esdecja uważała całość ruchu rewolucyjnego w Kongresówce za integralną część rewolucji rosyjskiej, odżegnując się od wszelkich haseł narodowych i domagała się autonomii narodowej dla Królestwa Pol. ze wspólną Konstytuantą z resztą państwa. PPS chciała budować ustrój socjalistyczny w niepodległym państwie polskim, SDKP uznawała, że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelką niewolę i zarazem problem między państwami. SPR pragnęło wyłącznie w sposób legalny uzyskać swobody językowe i samorządowe.
Pierwszymi masowymi wystąpieniami, zorganizowanymi przez PPS, stały się manifestacje antywojenne największa odbyła się w Warszawie na placu Grzybowskim w listopadzie 1904 r.. Wtedy to po ataku policji na manifestantów z tłumu padły strzały. W styczniu doszła do Królestwa Polskiego wiadomość o "krwawej niedzieli", a następnie kolejne informacje o potężniejącym ruchu rewolucyjnym ogarniającym całą Rosję. Zarówno PPS, jak i SDKPiL zorganizowały w pierwszych miesiącach 1905 r. liczne solidarnościowe strajki i demonstracje. Od lutego zaczął się strajk młodzieży gimnazjalnej pod hasłem polonizacji szkolnictwa i zarazem zmiany stosunków panujących w szkołach. (adsbygoogle = window.adsbygoogle []).push({}); Drugim wielkim ruchem była walka gmin wiejskich o prawo używania w urzędach języka polskiego. Po raz pierwszy chłopstwo tak masowo przystąpiło do walki o prawa narodowe. Zaczęły się też strajki robotników rolnych i walki o serwitury.
Jednocześnie narastał ruch robotniczy. Doszło do masowych obchodów święta 1 Maja. W czerwcu w Łodzi trwały parodniowe krwawe walki robotników polskich i żydowskich z policją i wojskiem. Padło w nich ponad 100 osób. Rozszerzała swoją działalność Organizacja Bojowo Spiskowa. Stefan Okrzeja był pierwszym bojownikiem, którego stracono w lipcu 1905 r. na stokach Cytadeli, po próbie zamachu na posterunek policji. Masowość wystąpień, coraz częstsze walki zbrojne wytworzyły w Królestwie sytuację rewolucyjno powstańczą. W sierpniu nowym generał gubernatorem został Gieorgij Skałon, który miał za zadanie przywrócić porządek. Carat poszedł na pewne ustępstwa, przywrócono prawa swobodnej działalności Kościoła rzymskokatolickiego, zaprzestano prześladowań unitów,
w czerwcu zezwolono na używanie języka polskiego w gminach, a w połowie października na tworzenie prywatnych szkół polskich. W październiku car wydał manifest zapowiadający wybory do Dumy i wprowadzenie swobód obywatelskich. Jednakże następnego dnia wielka manifestacja na placu Teatralnym w Warszawie została rozpędzona przez żandarmerię. Zabito ok. 40 osób. Dnia 11 listopada w Królestwie ogłoszono stan wojenny, którego przywrócenie spowodowało dwie odmienne reakcje. Centralny Komitet Robotniczy, władza PPS, ogłosił w grudniu 1905 r. manifest wzywający całe społeczeństwo do pełnego bojkotu władz rosyjskich miano zaniechać płacenia podatków, nie załatwiać żadnych spraw w urzędach rosyjskich. Endecja natomiast wysłała delegację do Petersburga w celu przedstawienia propozycji nadania przez cara autonomii Królestwu Polskiemu, w zamian za pomoc w tłumieniu ruchu rewolucyjnego. Liczono, że Kongresówka uzyska autonomię na wzór Finlandii, łączyć ją z Rosją będzie osobna cara, polityka zagraniczna, celna, ale całość administracji znajdzie się w rękach polskich.
Na porozumienie z caratem liczyli też ugodowcy, którzy pod koniec 1905 r. utworzyli Stronnictwo Polityki Realnej. Żadna z tych inicjatyw nie przyniosła pożądanych rezultatów, ruch rewolucyjny zamierał. Ani społeczeństwa polskiego nie było stać na pełne zakwestionowanie panującego porządku, ani carat w obliczu wygasającej rewolucji nie widział potrzeby ustępstw wobec Polaków. W 1906 r. coraz mniej było masowych wystąpień w Królestwie, rozszerzyła się natomiast działalność OBS. W kwietniu OBS zorganizowała ucieczkę 10 więźniów z Pawiaka, pod dowództwem Jana Gorzechowskiego. W sierpniu 1906 r. doszło do tzw. krwawej środy, jednoczesnego ataku na kilkadziesiąt posterunków policji, w listopadzie do napadu pod Rogowem na pociąg wiozący pieniądze. Spory między polskimi ugrupowaniami przerodziły się w otwartą walkę. Bojowcy PPS ścierali się z utworzonym przez narodowców Narodowym Związkiem Robotniczym. Doszło do krwawych starć w Łodzi.
Ogółem w tych bratobójczych walkach zginęło ponad 300 bojowców po obu stronach. Stopniowo działania niektórych grup OBS zaczęło przybierać charakter kryminalny, organizacja słabła, w końcu 1906 r. została decyzją władz PPS rozwiązana. Wydarzenia 1905 1906 r. które można nazwać zarówno "czwartym powstaniem", jak i "pierwszą rewolucją", zostawiły po sobie Królestwo w gruntownie zmienionej sytuacji w stosunku do stanu poprzedzającego ten okres " przyspieszenia historycznego". W Kongresówce mogły odtąd działać legalne ruchy polityczne. W wyborach do Dumy wzięło udział Stronnictwo Narodowo Demokratyczne, w Dumie zawiązało się Koło Polskie. w 1907 roku w wyborach do II Dumy Państwowej Polaków reprezentował Centralny Komitet Wyborczy głównie endecja i SPR Stronnictwo Polityki Realnej dla reprezentacji Polski w Dumie powstało również Koło Polskie, które uzyskało 35 mandatów na 500 Powstała cała sieć legalnych instytucji życia narodowego min. Warszawskie Towarzystwo Naukowe,
Towarzystwo Bibliotekarzy, Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich, Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Kursów Naukowych. Abramowski i Wojciechowski zaczęli organizować ruch spółdzielczy. Funkcjonowały polskie szkoły prywatne, zelżała cenzura. Zaczęło powstawać ustawodawstwo pracy. Legalnie mogły działać różne związki zawodowe. Zakładały je zarówno SDKPiL, jak i PPS. Powstały tworzone z inicjatywy endecji, tzw. polskie związki do których nie przyjmowano robotników
żydowskich. Duchowieństwo katolickie patronowało katolickim związkom robotników, a z kolei Bund skupiającym robotników żydowskich. Nastąpiły przetasowania na scenie politycznej i krystalizacja programów. Endecja wyraźnie sformułowała koncepcję taktycznej ugody z Rosją. W PPS nastąpił otwarty rozłam na: PPS Frakcję Rewolucyjną, przybierającą w coraz większym stopniu formę ruchu niepodległościowego ( J.Piłsudzki,W.Jodko Narkiewicz), i przeniosła swą działalność do Galicji PPS Lewicę ( F. Kon, B. Szapiro ). PPS Frakcja. W latach 1907 1914 wykształciły się w Polsce różne orientacje programowe dotyczące spodziewanego konfliktu Endecja i SPR widziały możliwość osiągnięcia niepodległości jedynie w porozumieniu z Rosją i poparciu jej w trakcie wojny 1908 rok książka Dmowskiego Niemcy, Rosja i kwestia polska zjednoczenie wszystkich ziem zaborów, ale bez państwowości, pod kontrolą Rosji Przeciwną orientację forsowały PPS Frakcja Rewolucyjna, PSL i PPSD ( z Galicji założone przez Ignacego Daszyńskiego ) głosili hasła poparcia dla Niemiec i Austro Węgier wychodząc z założenia największych swobód w Galicji
po odzyskaniu ziem zaboru rosyjskiego chcieli tam utworzyć pewne zręby niepodległej Polski Od 1908 roku zaczynają się tworzyć ruchy paramilitarne: W 1908 roku został założony w Galicji Związek Walki Czynnej, na którego czele stanęli Piłsudski, Sikorski i Sosnkowski miał organizować różne formy szkolenia wojskowego młodzieży W 1910 roku władze austriackie zezwoliły na zakładanie Drużyn Strzeleckich w Krakowie i Związku Strzeleckiego we Lwowie Również w tym okresie zaczęło działać Towarzystwo Gimnastyczne Józefa Hallera, które stało się źródłem powstania Drużyn Polowych Sokół W 1912 roku jako zaplecze polityczne organizacji paramilitarnych założono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, w skład której weszły PPS, PPSD, PSL i część Endecji W okresie wchodzenia Polaków w wojnę nastąpiły pewne zmiany Piłsudski zaczął odchodzić od założeń PPS dążąc do samodzielnej polityki przez co zaczęła się tworzyć grupa Piłsudczyków niezależna od żadnej partii SDKPiL stanęła poza orientacjami politycznymi wychodząc z założeniem antywojennym, twierdząc jednocześnie, że jeżeli wojna wybuchnie to trzeba wykorzystać ją do wzmożenia ruchów rewolucyjnych Stanowisko to z czasem podzieliła PPS Lewica