Spis treści Czasownik. Powtórzenie... 4 Czasowniki dokonane i niedokonane... 8 Pisownia czasowników typu wziąć, zacząć... 13 Tryby czasownika... 17 Tryb orzekający i rozkazujący... 21 Tryb przypuszczający... 26 Pisownia cząstek -bym, -byś, -by...... 30 Związek czasownika z przysłówkiem... 33 Rzeczownik. Powtórzenie... 36 Związek rzeczownika z czasownikiem... 40 Rzeczowniki żywotne i nieżywotne, osobowe i nieosobowe... 45 Tematy oboczne rzeczownika... 52 Związek rzeczownika z przymiotnikiem... 59 Odmiana przymiotnika... 62 Pisownia wyrazów wielką literą... 69 Liczebnik... 75 Liczebniki główne i porządkowe... 78 Liczebniki zbiorowe... 82 Wypowiedzenie. Zdanie, równoważnik zdania... 85 Wypowiedzenia oznajmujące, rozkazujące, pytające... 89 Zdania pojedyncze i złożone... 93 Ćwiczenie przeznaczone do rozwiązywania w oddzielnym zeszycie. Ćwiczenie ustne. Ćwiczenie nieco trudniejsze.
Tryby czasownika 1. a) W wypowiedziach bohaterów podkreśl czasowniki. b) Uzupełnij zdania odpowiednimi wyrazami z ramki. króla księcia królowej Wwypowiedzi... czasowniki oznajmiają coś, powiadamiają o czymś. Wwypowiedzi... wyrażają rozkaz, polecenie. czasowniki Wwypowiedzi... czasowniki wyrażają przypuszczenie, możliwość. 17
Czasowniki w formach osobowych mogą występować w trzech trybach. Czasowniki w trybie orzekającym (oznajmującym) informują o czynnościach, które się odbywały, odbywają lub będą odbywały. jechałem, jadą, będziemy jechali Czasowniki w trybie rozkazującym wyrażają rozkaz, polecenie lub prośbę. jedź, jedźmy, niech jadą Czasowniki w trybie przypuszczającym oznaczają czynności przypuszczalne, te, które mogłyby się odbyć. jechałabym, jechalibyście 2. Określ tryb każdego z podanych czasowników. powiedziałbym powiedz spróbujmy spróbujemy powtórzy niech przyjdzie będą płakały pożarł nie chrząkaj spóźnilibyście się nie czekalibyśmy 3. Podane czasowniki wpisz w odpowiednie miejsca diagramu. Odczytaj hasło. pożyjemy testujmy biłbyś wymyśl nagrałby tryb rozkazujący tryb przypuszczający tryb orzekający tryb przypuszczający tryb rozkazujący 18
4. a) Uzupełnij zdania czasownikami w odpowiedniej formie. siać wyjść nie wiedzieć kupić zostawić Gdybym był bogaty,... ci kwiaty.... baba mak,... jak. Proszę,... mnie w spokoju inatychmiast... z pokoju. b) Określ tryb każdego wpisanego czasownika. 5. Wypisz z dialogu osobowe formy czasownika i określ ich tryb. Mamo! Jak duże jest Słońce? spytała Kasia. Wyobraź sobie, że średnica Słońca jest prawie sto razy większa od średnicy Ziemi. Jeżeli umówiłybyśmy się, że Słońce ma wielkość pomarańczy, Ziemia musiałaby być tak mała, jak łepek szpilki. A jaka jest odległość Ziemi od Słońca? Poczekaj, zaraz poszukam w encyklopedii powiedziała mama. Odległość Ziemi od Słońca wynosi 150 mln kilometrów. To chyba strasznie daleko. Ciekawe, jak długo musiałabym tam jechać? zastanawiała się głośno Kasia. Podróż samolotem trwałaby ponad 20 lat. Ojej! wykrzyknęładziewczynka. Ażtrudnouwierzyć. 19
6. a) Podkreśl: czasowniki w trybie orzekającym kolorem niebieskim, czasowniki w trybie przypuszczającym kolorem zielonym, czasowniki w trybie rozkazującym kolorem czerwonym. pij czytałaby otwórzmy bada zagraliby liczcie aresztowałbym oddasz opowiedz lśni rzucilibyśmy elektryzuje dreptaliby napiszcie awanturowałaby się rysujemy spałbym obejrzę eksponujmy zagrałby zejdź b) W kratki wpisz kolejno pierwsze litery tych spośród powyższych czasowników, które występują w podanym trybie. tryb orzekający hiszpański taniec narodowy to tryb przypuszczający węgierski taniec narodowy to tryb rozkazujący polski taniec narodowy to 7. Podaj dwa przysłowia, w których występują czasowniki w trybie rozkazującym. 20
Tryb orzekający i rozkazujący 1. Wypisz z tekstu czasowniki w trybie orzekającym. Określ formę gramatyczną tych czasowników. Czasowniki w trybie orzekającym odmieniają się przez czasy, osoby, liczby, a w czasie przeszłym oraz w formie złożonej czasu przyszłego niezawierającej bezokolicznika odmieniają się również przez rodzaje. 21
2. a) Podkreśl czasowniki w trybie rozkazującym. b) Podkreślone czasowniki wpisz w odpowiednie miejsca. liczba pojedyncza liczba mnoga (ja)... (my)... (ty)... (wy)... (on)... (oni)... 22
Czasowniki w trybie rozkazującym odmieniają się wyłącznie przez osoby i liczby. Nie odmieniają się przez czasy ani przez rodzaje. liczba pojedyncza liczba mnoga 1. os. przechodźmy 2. os. przechodź przechodźcie 3. os. niech przechodzi niech przechodzą Formy 1. osoby liczby pojedynczej trybu rozkazującego w zasadzie się nie używa. 3. Odmień w trybie rozkazującym czasowniki odkurzyć i trzepać. 4. Wpionowychoraz poziomych rzędach diagramu ukryło się 12 czasowników. Odszukaj przynajmniej 4 czasowniki w trybie orzekającym i4czasowniki wtrybierozkazującym. P K S O MÓK Ł T P Y W O D A N Z I Ś E C Ę W E Ź EBSLCZYTAL I S Z Ł O M R A B I HĄ ŚY P KC O P Z 5. W podanych czasownikach wykreśl po jednej literze, tak aby powstały czasowniki w trybie rozkazującym. Zapisz te czasowniki oraz określ osobę i liczbę każdego z nich. zobaczy...... liczymy...... rozkażecie...... myślicie...... 23
6. Wśród podanych wyrazów odszukaj czasowniki. Wypisz je i utwórz od każdego z nich formę trybu rozkazującego w tej samej osobie i liczbie. jad karze pale działa nosze mycie miał damy płycie macie gracie.................................... 7. Korzystając ze wskazówek w nawiasach, w wyznaczone miejsca wpisz odpowiednie czasowniki z ramki. pędzą pędzisz niech gnają czekam pospiesz się nie poganiaj zaczekajcie mkną czekają 24
8. Zapisz podany przepis, zastępując bezokoliczniki czasownikami w trybie rozkazującym. SURÓWKA PIĘKNOŚCI Wsypać do miseczki 6 łyżek płatków owsianych, wlać łyżkę miodu. Posiekać 10 orzechów laskowych i wsypać do płatków i miodu. Zalać to wszystko 10łyżkamimlekaiodstawićnakilkagodzinwchłodne miejsce. Tuż przed zjedzeniem dodać utarte jabłko, kilka kropel soku z cytryny, garść rodzynek, pestek dyni i słonecznika. Wszystko dokładnie wymieszaćizjeśćzapetytem. 9. Przekształć podane zdania, tworząc od wyróżnionych czasowników formy trybu rozkazującego. Błagał ślimak ślimakową, aby nie biegła tak szybko. Błagał ślimak ślimakową:... Nie biegnij tak szybko. Rzekła ślimakowa do ślimaczątka, żeby trochę się pospieszyło. Rzekła ślimakowa do ślimaczątka:... trochę. Żmija poprosiła malarza, aby namalował jej nowy wzorek na grzbiecie. Żmija poprosiła malarza:... Niech mi pan... nowy wzorek na grzbiecie. Wrzasnął dzięcioł na kreta, żeby przestał kopać dołki pod drzewem. Wrzasnął dzięcioł na kreta:... pan... kopać dołki pod drzewem. 25