Poradnik "Monitorowanie temperatury w transporcie produktów spożywczych" Spis treści: 1. Podstawa prawna 2. Wzorcowanie urządzeń 3. Oferta firmy MERA 4. Źródło wymagań 1
1. Podstawa prawna Monitorowanie temperatury w transporcie produktów spożywczych ma kluczowe znaczenie dla zachowania bezpieczeństwa przetworzonych produktów. W krajach należących do Unii Europejskiej istnieje wymóg stosowania urządzeń pomiarowych oraz rejestratorów i systemów monitorowania temperatury w transporcie chłodniczym. Forma transportu powinna być właściwa do produktów, które mają być przewożone. Główne grupy obejmują produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak: mięso, drób, jaja, mleko lub produkty mieszane, zawierające składniki pochodzenia zwierzęcego oraz produkty pochodzenia roślinnego, takie jak: ziarna zbóż, mąka, syropy. Przedsiębiorstwa działające w obrębie branży spożywczej, ze względu na mobilność oraz funkcjonalność, korzystają głównie z transportu drogowgo. Wymagania w zakresie temperatury w transporcie są dość przejrzyste i obligują wszystkie podmioty do utrzymania łańcucha chłodniczego przez przewoźników na wszystkich etapach łańcucha dostaw żywności. Istotną kwestią jest przywołanie wymagań Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. " w sprawie wymagań sanitarnych dotyczących środków transportu żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności fragmenty: (...) 8. 1. Środki spożywcze łatwo psujące się, które dla zachowania właściwej jakości zdrowotnej należy przechowywać w odpowiedniej temperaturze, są przewożone wyłącznie środkami transportu odpowiednio przystosowanymi, zapewniającymi zachowanie tej temperatury. 2. Temperaturę właściwą do przechowywania i przewozu danego rodzaju artykułu określa jego producent. 3. W przypadku gdy artykuł nie wymaga przechowywania w temperaturze poniżej 0 C, jego przewóz może odbywać się środkami transportu odpowiednio przystosowanymi, przy czym jeżeli temperatura otoczenia przekracza 10 C, czas przewozu w środku transportu nie może przekraczać jednej godziny. 4. Urządzenia służące do zapewnienia odpowiedniej temperatury, stanowiące wyposażenie środka transportu, muszą spełniać wymagania przewidziane dla tego rodzaju urządzeń i muszą być sprawne. 5. Podczas przewozu artykułów wymagających obniżonej temperatury prowadzi się stały monitoring temperatury. (...) Wszelkie odstępstwa od tych wymagań powodują złamanie obowiązujących przepisów prawa i są podstawą do nałożenia sankcji karnych przez wszelkiego rodzaju kontrole. Należy dodać, że przepisy dopuszczają ograniczone okresy, w których temperatura nie musi być kontrolowana - głównie chodzi tu o czas pomiędzy procesem przygotowywania towarów do załadunku i samym załadunkiem. Obowiązujące przepisy mówią jasno, że przewoźnik ponosi pełną odpowiedzialność za spadek jakości lub uszkodzenie (zepsucie) produktów, spowodowany nieodpowiednimi temperaturami panującymi w komorze chłodniczej. 2
Przykładowe produkty oraz temperatury, które muszą być zachowane podczas transportu: Produkt podroby Wymagana temperatura transportu +3 C mięso (z wyjątkiem podrobów) +7 C dziczyzna +4 C produkty mleczne (jogurty, kefiry, śmietana i twaróg) ryby (z wyjątkiem wędzonych, solonych i suszonych lub żywych) powinny być zawsze przewożone w lodzie masło +4 C +2 C +6 C drób i króliki +4 C zamrożone mięso -10 C zamrożone i głeboko zamrożone ryby -18 C zamrożone masło oraz inne tłuszcze -14 C Obowiązek posiadania rejestratorów w pojazdach używanych do transportu żywności i towarów łatwo psujących się nakłada w Polsce na przewoźnika przede wszystkim rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 roku (Dz.U. z 2003 r. Nr 21 z 10 lutego 2003 r. Pozycja 179). Również Ustawa o międzynarodowych przewozach szybko psujących się artykułów żywnościowych i o specjalnych środkach transportu przeznaczonych do tych przewozów (Konwencja ATP Accord Transports Perishable) określa, iż środek transportu musi być wyposażony w odpowiednie urządzenie, umożliwiające rejestrację i późniejsze udokumentowanie uzyskanych wyników pomiarowych. W Unii Europejskiej reguluje tę sprawę m.in.: Dyrektywa 92/1/EWG dotycząca obowiązku rejestracji temperatury w czasie transportu w przestrzeniach większych niż 2m 3, Dyrektywa 92/1/EEC w sprawie monitorowania temperatury w środkach transportu, magazynowania i przechowywania głęboko mrożonych środków żywnościowych przeznaczonych dla ludzi, Dyrektywa HACCP ( Hazard Analysis and Critical Control Points ) - obowiązkowa w Polsce od 2004 roku dla każdego podmiotu zajmującego się produkcją, przetwórstwem oraz obrotem żywnością. Rozwiązaniem polecanym jest zastosowanie systemu monitorowania temperatury z funkcją rejestracji wyników pomiarowych, powiadamiania o przekroczeniu dopuszczalnych wartości oraz np. przesyłaniem aktualnych wyników pomiarowych na zewnętrzny serwer. 3
2. Wzorcowanie urządzeń Każde urządzenie służące do monitorowania temperatury w transporcie, oprócz podstawowej funkcjonalności jaką jest możliwość udokumentowania zarejestrowanej temperatury (w formie wydruku, zbioru danych itp.), musi posiadać dokument potwierdzający poprawność wskazań. Dokument ten (zwany także świadectwem wzorcowania) wystawiany jest przez zewnętrzne laboratorium pomiarowe, które posiada wykwalifikowany personel techniczny oraz odpowiednie wyposażenie pomiarowe, umożliwiające wykonanie rzetelnych i wiarygodnych pomiarów. Wzorcowanie polega na porównaniu wskazań urządzenia wzorcowanego (np. termografu) do wskazań wzorca pomiarowego (w konkretnych punktach pomiarowych). Jeżeli urządzenie wzorcowane spełnia parametry techniczne deklarowane przez producenta (błąd pomiarowy urządzenia mieści się w granicach dopuszczalnych odchyłek) wystawiany jest dokument potwierdzający poprawność wskazań (świadectwo wzorcowania), honorowany przez wszelkiego rodzaju organy kontrolujące (np. SANEPID). Wymaga się aby urządzenia były poddawane okresowemu wzorcowaniu. Zalecany okres ponownego wzorcowania to 12 miesięcy, licząc od daty pierwszego wzorcowania. W przypadku zmiany konfiguracji sprzętu lub uszkodzenia (i późniejszej naprawy) należy bezwzględnie wykonać nowe wzorcowanie urządzenia aby potwierdzić, że wskazania są prawidłowe i zgodne z tym, co deklaruje producent. 3. Oferta firmy MERA Firma MERA posiada bogatą ofertę urządzeń, rejestratorów i systemów pomiarowych, które pozwalaj na precyzyjne monitorowanie temperatury podczas transportu produktów spożywczych oraz zapewniają spełnienie wszelkich norm i regulacji prawnych. Dodatkowo, dysponujemy własnym laboratorium pomiarowym, świadczącym usługi wzorcowania przyrządów pomiarowych. Oferowane przez nas urządzenia pozwalają na kotrolę temperatury na wszystkich etapach transportu żywności: od momentu załadunku aż do momentu dostawy do miejsca docelowego. 2.1 Termometry i pirometry Dla doraźnej kontroli temperatury produktów np. podczas załadunku lub w momencie rozładunku, idealnie nadają się dwa rodzaje urządzeń: termometry z sondą - do bezpośredniej, precyzyjnej oceny temperatury przewożonych produktów pirometry do szybkiej kontroli temperatury powierzchni produktów W przypadku termometrów, użytkownik może w prosty sposób ocenić temperaturę panującą np. pomiędzy paletami, opakowaniami, kartonami itp., jak również temperaturę samych produktów. Pomiar ten z reguły jest bardzo dokładny (dokładność zależy od konkretnego typu urządzenia), może jednak sprawiać problemy w przypadku miejsc np. trudno dostępnych. 4
Pirometry (zwane potocznie termometrami bezdotykowymi), zapewniają niemal natychmiastowy odczyt temperatury powierzchni badanego przedmiotu. Pozwala to na szybką kontrolę aktualnej temperatury przewożonych produktów oraz wygodę użytkowania. W przypadku pirometrów należy uwzględnić dwa dodatkowe czynniki, które wpływają na dokładność wykonywanych pomiarów: rozdzielczość optyczna (zwykle w okolicach 10:1) jest to stosunek odległości z jakiej wykonywany jest pomiar do średnicy pola pomiarowego, z którego odczytywana i uśredniana jest temperatura (np. pirometr posiadający rozdzielczość optyczną 10:1, w przypadku wykonywania pomiarów z odległości 1 metra, będzie odczytywał temperaturę z powierzchni o średnicy 10cm) emisyjność zdolność do oddawania promieniowania podczerwonego przez poszczególne obiekty; złe dobranie emisyjności może skutkować poważnymi błędami, rzędu nawet kilkunastu stopni; emisyjność typowa dla produktów spożywczych to ok. E=0,95 W naszej ofercie posiadamy również urządzenia 2w1 - pirometr do bezdotykowego pomiaru temperatury powierzchni z możliwością podłączenia zewnętrznej sondy temperatury - rozwiązanie idealne dla osób, które za pomocą jednego urządzenia chcą uzyskać szybki, bezdotykowy odczyt temperatury lub w razie wątpliwości, wykonać dokładny pomiar za pomocą zintegrowanej sondy. Termometry Zakres pomiarowy: -49,9... +149,9 C -49,9... +299,9 C -50... +275 C Dokładność: ±1 C ±0,4 C (-49,9... 199,9 C) ±0,5 C (-20... +100 C) Żywotność baterii: 5000 godzin 1500 godzin 80 godzin Czas reakcji sondy: ok. 30-60 sekund ok. 5 sekund ok. 20-30 sekund Wymiary urządzenia: 88 x 30 x 170 mm 153 x 47 x 19 mm 145 x 38 x 195 mm Wymiary sondy: Ø5 x 125 mm końcówka Ø3.5 x 20 mm Ø3.3 x 115 mm Ø5 x 100 mm Obudowa: ABS, IP67 ABS ABS, IP65 Model: 810-285 231-257 0563 1051 Cena netto: 98,00 zł 264,00 zł 412,00 zł Cena netto z wzorcowaniem: 198,00 zł 364,00 zł 512,00 zł Polecane urządzenie 5
Pirometry Zakres pomiarowy: -50... +330 C -60... +500 C Pirometr: -60... +500 C Sonda: -64... 1370 C Dokładność: ±2 C (0... 330 C) ±1 C (0... 65 C) ±2 C lub ±2% odczytu Rozdzielczość optyczna: 12:1 11:1 11:1 Emisyjność: 0,95 - stała 0,97 - stała Regulowana 0,95 - domyślnie Możliwość podłączenia sondy: Nie Nie Tak termopara typ K Żywotność baterii: 80 godzin 140 godzin 180 godzin Model: 814-080 814-040 814-045 Cena netto: 200,00 zł 308,00 zł 418,00 zł Cena netto z wzorcowaniem: 300,00 zł 408,00 zł 518,00 zł 2.2 Rejestratory temperatury Polecane urządzenie Rejestratory temperatury to urządzenia, które oprócz możliwości wykonania standardowego pomiaru (tak, jak proste przyrządy pomiarowe) oferują również możliwość rejestracji (zapisu) zmierzonych wartości do wewnętrznej pamięci. Dane zebrane przez rejestrator mogą być w łatwy sposób odtworzone i udostępnione poprzez: wydruk bezpośrednio z urządzenia (rejestratory z wbudowaną drukarką termografy), eksport danych do komputera i wydruk z poziomu oprogramowania, eksport danych do komputera i eksport danych do zewnętrznego pliku (np..csv,.xls). W zależności od preferencji użytkownika, dostępne są rejestratory: do montażu w kabinie kierowcy (posiadające zewnętrzne czujniki temperatury, które należy poprowadzić do wnętrza komory chłodniczej) rozwiązanie polecane ze względu na możliwość stałej kontroli temperatury, do montażu bezpośrednio wewnątrz naczepy lub na zewnątrz ciągnika siodłowego, z wyświetlaczem/bez wyświetlacza, z możliwością alarmowania o przekroczeniu zadanych progów alarmowych poprzez np. SMS. W naszej ofercie posiadamy szeroki wybór rejestratorów różnego typu, które w zależności od potrzeb, zaspokoją wymagania każdego klienta. 6
Rejestratory temperatury Model: UA-001-08 UX100-001 DR201 DR101 Zakres pomiarowy: -20... +70 C -20... +70 C -40... +120 C 2 czujniki temperatury -40... +120 C Dokładność: ±0,47 C przy 25 C ±0,21 C w zakresie 0... 50 C ±0.5 C w zakresie -40 +80 C ±0.5 C w zakresie -40 +80 C Pamięć: ok. 6500 zapisów 84650 pomiarów 62000 pomiarów 32000 pomiarów Wyświetlacz: Brak LCD LCD LCD Sygnalizacja alarmu: Diody LED Ikona na wyświetlaczu Alarm dźwiękowy Ikona na wyświetlaczu Alarm dźwiękowy Ikona na wyświetlaczu Wyjście stykowe Komunikacja z komputerem: Tak, wymagany interfejs BASE-U-1 oraz oprogramowanie HOBOWare Tak, wymagane oprogramowanie HOBOWare Brak (możliwość podłączenia pendrive'a w celu pobrania zarejestrowanych danych) RS-485 umożliwiający podłączenie modemu GSM (opcja) Możliwość wydruku: Tak, z poziomu oprogramowania Tak, z poziomu oprogramowania Tak, bezpośrednio z urządzenia Tak, bezpośrednio z urządzenia Możliwość eksportu danych do arkusza kalkulacyjnego: Tak Tak Tak Brak Żywotność baterii: ok. 365 dni ok. 365 dni Zasilanie z instalacji samochodowej Zasilanie z instalacji samochodowej Cena netto: 160,00 zł Interfejs: 266,00 zł Oprogramowanie: 89,00 zł 285,00 zł Oprogramowanie: 89,00 zł 999,00 zł 1 300,00 zł Cena netto za zestaw z wzorcowaniem: 615,00 zł 474,00 zł 1149,00zł (wzorcowanie 2 czujników) 1 400,00 zł Polecane urządzenie 7
2.3 Systemy pomiarowe System pomiarowy do monitorowania temperatury (jak również innych parametrów) podczas transportu produktów spożywczych, jest najbardziej niezawodnym narzędziem do archiwizacji i udokumentowania parametrów środowiskowych. Firma mera oferuje radiowy system pomiarowy HD35 włoskiej firmy Delta OHM, który umożliwia m.in.: przesyłanie danych pomiarowych, poprzez wbudowany modem GSM, na zewnętrzny serwer lub bezpośrednio na adres mailowy, alarmowanie o przekroczeniu wartości progowych za pomocą sms'a alarmowego, modułu alarmowego wbudowanego w każdy z rejestratorów lub za pomocą zewnętrznej jednostki alarmowej z wyjściami stykowymi, sterowanie zewnętrznymi urządzeniami w razie przekroczenia wartości progowych (za pomocą zew. jednostki z wyjściami przekaźnikowymi). Każdy rejestrator wchodzący w skład systemu HD35 posiada wewnętrzną pamięć, umożliwiającą przechowywanie (buforowanie) zarejestrowanych wyników pomiarowych (pojemność pamięci zależy od konkretnego modelu). Wszystkie urządzenia są zasilane za pomocą wbudowanych, wymiennych akumulatorów, które wystarczą nawet na 3 lata nieprzerwanej pracy (w zależności od częstotliwości rejestracji i komunikacji pomiędzy poszczególnymi rejestratorami). 8
System HD35 umożliwia pomiar: temperatury i wilgotności (za pomocą wbudowanych czujników lub zewnętrznych sond), przyśpieszenia, ciśnienia różnicowego i atmosferycznego, natężenia oświetlenia, stężenia CO i CO 2, wielu innych parametrów (za pomocą wejść, które mierzą standardowe sygnały przemysłowe: 4-20mA, 0-10V itp.). 9
Przykładowy zestaw z możliwością powiadamiania o przekroczeniu wartości progowych przez SMS, z opcjonalnym przesyłaniem danych na zewnętrzny serwer FTP Zawartość zestawu: Odbiornik danych HD35APG Rejestrator temperatury z wyświetlaczem HD35EDL Oprogramowanie HD35AP-S Adapter do zasilania odbiornika z zapalniczki samochodowej AC6599 Świadectwo wzorcowania SW1 Komplet uchwytów montażowych Komplet akumulatorów Cena netto za zestaw: 2168,25 zł Powyższe rozwiązanie umożliwia stały monitoring temperatury panującej w komorze chłodniczej. W przypadku przekroczenia zadanych progów alarmowych, odbiornik wysyła SMS z informacją na uprzednio zdefiniowany numer telefonu (maksymalnie 5 numerów). W połączeniu z oprogramowaniem HD35AP-PLUS (cena 1000 zł netto), odbiornik może wysyłać w sposób cykliczny informacje o wykonanych pomiarach na zewnętrzny serwer FTP. Pozwala to na stały monitoring temperatury na komputerze znajdującym się np. w dyspozytrotni. Rejestrator temperatury należy zamontować bezpośrednio w miejscu wykonywania pomiarów, natomiast odbiornik powinien znajdować bezpośrednio w kabinie kierowcy. W przypadku przekroczenia wartości progowych, odbiornik może poinformowac kierowcę o zaistniałej sytuacji za pomocą sygnału dźwiękowego. Do monitorowania temperatury w 2 lub 3 punktach polecamy zestaw zawierający: 3 kanałowy rejestrator temperatury z wyświetlaczem HD35EDLN/3TC cena netto: 1045,75 zł sonda temperatury NTC TP35N1.10/C, przewód 3m (dostępne są również inne długości) cena netto: 186,90 zł /szt. wzorcowanie czujników temperatury cena netto: 100,00 zł /szt. 10
4. Źródło wymagań: Dyrektywa 92/1/EWG Komisji z dnia 13 stycznia 1992 r. w sprawie monitorowania temperatur w środkach transportu, podczas magazynowania oraz składowania głęboko mrożonych środków spożywczych przeznaczonych do spożycia przez ludzi Dyrektywa 93/43/EWG Rady z dnia 14 czerwca 1993 r. w sprawie higieny środków spożywczych Rozporządzenie nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004) Rozporządzenie WE nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz.Urz. WE L 31 z 01.02.2002). ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 19 grudnia 2002 r. "w sprawie wymagań sanitarnych dotyczących środków transportu żywności, substancji pomagających w przetwarzaniu, dozwolonych substancji dodatkowych i innych składników żywności" (Dz. U. z 2003 r. Nr 21 z dnia 10.02.2003r, poz. 179) ROZPORZĄDZENIE KOMISJI EUROPEJSKIEJ (WE) NR 37/2005 z dnia 12 stycznia 2005 r. "w sprawie monitorowania temperatur w środkach transportu, podczas magazynowania oraz składowania głęboko mrożonych środków spożywczych przeznaczonych do spożycia przez ludzi" Artykuł 2 Monitorowanie i rejestrowanie temperatur 1. Środki transportu, a także środki służące do magazynowania i składowania głęboko mrożonych środków spożywczych muszą być wyposażone w odpowiednie urządzenia rejestrujące, służące do monitorowania w częstych i regularnych odstępach czasu temperatury powietrza, jakiej podawane są głęboko mrożone środki spożywcze. 2. Od dnia 1 stycznia 2006 r. wszystkie przyrządy pomiarowe używane w celu monitorowania temperatur przewidziane w ust. 1 muszą być zgodne z EN 12830 i EN 13485. Przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego zobowiązane są przechowywać wszelkie stosowne dokumenty umożliwiające weryfikację zgodności przyrządów, o których mowa powyżej, z odpowiednią normą EN. Niemniej jednak zezwala się na używanie przyrządów pomiarowych zainstalowanych do dnia 31 grudnia 2005 r. zgodnie z ustawodawstwem obowiązującym przed przyjęciem niniejszego rozporządzenia najpóźniej do dnia 31 grudnia 2009 r. 3. Pomiary temperatury muszą być oznaczone datą i przechowywane przez podmiot działający na rynku spożywczym przez przynajmniej jeden rok lub dłużej stosowanie do charakteru żywności i dopuszczalnego okresu magazynowania głęboko mrożonych środków spożywczych. 11