1 Jan Buczkowski Giełda Energii SA miejsce i rola Giełdy w systemie elektroenergetycznym Przypatrując się istniejącym strukturom oraz funkcjom poszczególnych segmentów zachodnioeuropejskich rynków energii elektrycznej, zwłaszcza obecności w tych strukturach giełd energii, nasuwa się następujący wniosek: bez względu na ich umiejscowienie, są one niezbędnym, funkcjonalnym dla tych rynków elementem. Struktury konkurencyjnych rynków energii elektrycznej podlegają ciągłej ewolucji. Niebezpiecznym wydaje się petryfikowanie ich wyłącznie po to, by wynik pewnego procesu spełnił się według przyjętych założeń. Każda nowa sytuacja, idea towarzysząca procesowi wprowadzania konkurencyjnego rynku energii, bez względu na to, czy pojawia się na rodzimym gruncie, czy też w strukturach wymagających mniejszej dynamiki zmian, stwarza osobliwe przesłanki, które posłużyć mogą zastosowaniu efektywniejszych rozwiązań. Zapewne więc, analizowany szczegółowo przez specjalistów tzw. kryzys kalifornijski, płynące z powyższych analiz ostrzegawcze wnioski (podawane do ogólnej wiadomości w czasie licznych konferencji energetycznych i towarzyszących im publikacji) będą przestrogą dla istniejących poza tym obszarem rynków energii elektrycznej. W związku z powyższym można mieć nadzieję, że popełnionych na drugiej półkuli błędów nikt prędko nie powtórzy. Liberalizacja rynków energii przynosi ze sobą pozytywne skutki ekonomiczne. Nie jest to jednak proces jednowymiarowy, co oznacza, że w działaniu racjonalnym wspomniane skutki ekonomiczne nie powinny być traktowane priorytetowo, marginalizując przy tym kwestie związane np. z utrzymaniem bezpieczeństwa energetycznego kraju. Nie budzi w powyższym kontekście zastrzeżeń fakt, że główny proces rynkowy, jakim jest rozdział obciążeń, czyli wyznaczanie jednostek wytwórczych do pracy, musi być dokonywany w jednym miejscu i czasie przez doświadczonego w procesach technicznych operatora systemu przesyłowego. Liberalizacja sektora elektroenergetycznego, to przede wszystkim proces nadawania temu obszarowi rynku nowego porządku, wartości mającej niewiele wspólnego z zadomowionym i dobrze mającym się monopolem 1, to proces, który ma zapewnić 1 Oddzielenie energii elektrycznej jako produktu, od jej przesyłu jako usługi, to podstawowy krok służący rozwiązaniu problemu monopolu sieci elektroenergetycznej.
2 funkcjonowanie samoregulujących się mechanizmów 2 skutecznej alokacji zasobów gospodarczych. Wtedy właśnie, gdy będziemy mieć okresy nadpodaży energii, naturalną konsekwencją będą malejące ceny, które zniechęcać będą inwestorów do tworzenia w energetyce nadmiernych rezerw mocy wytwórczych. Natomiast w okresach zagrożenia dla utrzymania bezpieczeństwa energetycznego, związanego np. ze spadkami rezerw mocy, dyspozycyjności źródeł etc. - naturalną konsekwencją będzie wzrost cen energii i usług systemowych, stanowiąc sygnały cenowe, które pociągną za sobą konieczne inwestycje. Modele rynku energii elektrycznej Polska Giełda Energii SA a PSE SA Teoretycy wymieniają trzy główne modele rynku energii elektrycznej 3 :! Rynek, na którym giełda energii jest zintegrowana z rynkiem bilansującym, na którym całkowity handel energią prowadzi operator rynku i systemu przesyłowego,! Rynek, na którym giełda energii jest oddzielona od operatora systemu przesyłowego, który odpowiada za bilansowanie produkcji energii z zapotrzebowaniem,! Rynek, na którym dodatkowo działają operatorzy handlowo-techniczni oraz operatorzy handlowi. Uczestnicy rynku składają oferty zarówno na Giełdzie jak i na Rynku Bilansującym. Oferty składane na Giełdzie służą zawarciu poprzez tę platformę transakcji zakupu bądź sprzedaży energii elektrycznej. Na Rynku Bilansującym Uczestnicy składają informacje o umowach sprzedaży energii elektrycznej, w skład których wchodzą kontrakty bilateralne i transakcje giełdowe. Do ciągu gospodarczego 4, którym do momentu pojawienia się w Polsce segmentu giełdowego było właściwie jedno przedsiębiorstwo PSE SA, w skład którego wchodzi Operator Systemu Przesyłowego, dołączona została Giełda Energii SA osobliwa konkurencja, wobec której należało podejmować działania dążące do jej osłabienia. W najprostszej więc klasyfikacji, wyznaczona została Giełdzie przez Polskie Sieci 2 Funkcjonowanie samoregulujących się mechanizmów nie będzie wymagało konieczności stosowania nieefektywnej interwencji administracyjnej. 3 W. Mielczarski, Rynki energii elektrycznej. Wybrane aspekty techniczne i ekonomiczne, Warszawa, 2000, s. 38. 4 Ciąg gospodarczy jest pojęciem wykorzystywanym przez teoretyków z zakresu organizacji i zarządzania w analizach kontekstu konkurencji.
3 Elektroenergetyczne Operatora Systemu Przesyłowego w Planach Koordynacyjnych Miesięcznych, obejmujących bilans energetyczny całego sektora, łączna pozycja z Rynkiem Bilansującym zwana rezerwową sprzedażą energii. W wymiarze symbolicznym konkurent został wiec zrównany. Kolejnymi działaniami, nie wspomagającymi rozwoju Giełdy Energii SA, było przeznaczanie na rezerwową sprzedaż energii od 1,7% (grudzień 2000) do 3,6% (styczeń 2001) udziału w całym rynku. Jeśli też dodatkowo w danym miesiącu następowało przekontraktowanie na rynku w stosunku do wielkości podanych w PKM, to obrót na Giełdzie prawie całkowicie znikał. Taki sam efekt dawała sytuacja, gdy cena na Rynku Bilansującym za poprzedni miesiąc ustalana była poniżej cen na Giełdzie. Miało to miejsce w ostatnich 3-ch miesiącach ubiegłego roku. Segmenty hurtowego rynku energii elektrycznej wzajemne powiązania Obrót energią elektryczną na hurtowym rynku energii elektrycznej odbywa się w trzech podstawowych segmentach:! Kontraktowym, w którym obrót energią prowadzony jest w formie kontraktów dwustronnych, zawieranych bezpośrednio pomiędzy uczestnikami;! Giełdowym, w którym obrót energią prowadzony jest w formie kontraktów zawieranych na Giełdzie Energii SA;! Bilansującym, w którym Operator Systemu Przesyłowego bilansuje różnice pomiędzy transakcjami zawartymi w segmencie kontraktowym i segmencie giełdowym a rzeczywistym zapotrzebowaniem na energię elektryczną. Pojawienie się w strukturze hurtowego rynku energii elektrycznej segmentu giełdowego o nieobligatoryjnym charakterze uczestnictwa, to bez wątpienia uelastycznienie tegoż rynku, to: stworzenie dodatkowej możliwości sprzedaży bądź zakupu energii elektrycznej poza segmentem kontraktów bilateralnych oraz szansa uniknięcia konieczności kupowania bądź sprzedaży energii elektrycznej poprzez prowadzony przez Operatora Systemu Przesyłowego Rynek Bilansujący. Segment giełdowy, w stosunku do innych segmentów rynku, oferuje spółkom w nim uczestniczącym następujące korzyści:! Zapewnia jawne, przejrzyste reguły zawierania transakcji handlowych;
4! Eliminuje ryzyko handlowe, gdyż podmioty kupujące energię poprzez Giełdę muszą złożyć zabezpieczenia - sprzedający mają więc zagwarantowane terminowe otrzymanie należności za sprzedaną energię;! Redukuje koszty negocjacji. System informatyczny Giełdy automatyzuje proces wyszukiwania najlepszej kontroferty;! Zapewnia dużą elastyczność dotyczącą możliwości zawarcia transakcji w przypadku nieprzewidzianych zmian zapotrzebowania na energię. Za istotny sygnał generowany przez segment giełdowy należy uznać ustalenie obiektywnych, rynkowych cen energii stanowiących odniesienie dla wszystkich pozostałych rodzajów kontraktów zawieranych na hurtowym rynku energii elektrycznej. Podstawy współpracy i relacje bilateralne między Giełdą Energii SA a Operatorem Systemu Przesyłowego Współpraca pomiędzy Giełdą Energii SA a Operatorem Systemu Przesyłowego uregulowana jest umową zawartą w dniu 19.06.2000. Umowa ta ma charakter jawny i zawarta jest na czas nieokreślony. Przedmiotem tej umowy są zasady współpracy pomiędzy OSP i Giełdą dotyczące: 1) usług świadczonych przez OSP na rzecz Giełdy, 2) warunków przedkładania przez Giełdę informacji o transakcjach sprzedaży energii zawartych poprzez Giełdę, 3) warunków wymiany danych i informacji rynkowych związanych z planowaniem i prowadzeniem ruchu KSE w obszarze działania OSP i Giełdy. Wynikające z tej umowy szczegółowe obowiązki Operatora Systemu Przesyłowego obejmują:! publikowanie informacji o aktualnych i przewidywanych warunkach i wymaganiach Krajowego Systemu Elektroenergetycznego! przyjmowanie od uczestników rynku grafików pracy, które wynikają ze zgłaszanych do fizycznej realizacji umów sprzedaży energii, w tym kontraktów zawartych poprzez Giełdę,
5! utworzenie kodowanego miejsca informacyjnego na serwerze OSP przeznaczonego do wyłącznego użytku Giełdy, z którego i na które Giełda będzie mogła przekazywać lub otrzymywać określone umową informacje,! wyznaczanie i publikowanie cen energii elektrycznej obowiązujących przy rozliczaniu odchyleń dla poszczególnych okresów rozliczeniowych zgodnie z Regulaminem Rynku Bilansującego.! publikowanie Wstępnego Planu Koordynacyjnego Dobowego (WPKD) do godz. 16.00 na dwa dni przed dniem dostawy, który będzie określał wstępne plany pracy jednostek wytwórczych pracujących jako zdeterminowane, w tym w trybie wymuszeń systemowych i w ramach regulacyjnych usług systemowych,! przyjmowanie do realizacji umów sprzedaży energii zawartych poprzez Giełdę na ogólnie obowiązujących zasadach określonych w prawie polskim pod warunkiem ich zgłoszenia przez uczestnika, na warunkach, w zakresie, terminie i trybie określonych w Regulaminie Rynku Bilansującego. Przy ustalaniu pozycji kontraktowych uczestników OSP będzie uwzględniać informacje przesłane przez Giełdę o kontraktach zawartych poprzez Giełdę. W przypadku rozbieżności pomiędzy informacjami przesłanymi przez uczestników i przez Giełdę, informacje przesłane przez Giełdę będą wiążące (w tym kontekście możliwym wydaje się realizowanie usługi na rzecz Uczestników Giełdy Energii SA związanej z grafikowaniem),! rozliczanie w poszczególnych okresach rozliczeniowych odchyleń od pozycji kontraktowych uczestników na zasadach przyjętych dla Rynku Bilansującego. Natomiast w odniesieniu do Giełdy Energii SA, wynikające z tej umowy szczegółowe obowiązki obejmują:! przekazywanie OSP informacji o umowach sprzedaży energii zawartych poprzez Giełdę, w celu weryfikacji informacji uzyskiwanych w tym zakresie od uczestników,! zapewnienie, że przekazywane dane dotyczą wszystkich okresów rozliczeniowych następnej doby (dnia dostawy), są przekazywane nie później niż do godziny 10.00 rano w dniu poprzedzającym dzień dostawy, dotyczą podmiotów będących uczestnikami Rynku Bilansującego oraz są zbilansowane, co oznacza, że suma ilości energii sprzedanej i kupionej w zgłoszonych umowach są zawsze sobie równe,! przestrzeganie regulacji zawartych w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej oraz w Regulaminie Rynku Bilansującego przy organizacji obrotu energią elektryczną na Giełdzie,
6! uczestnictwo Giełdy w procedurach wyjaśniających w przypadkach niezgodności przekazywanych przez Giełdę danych o zawartych poprzez giełdę umów sprzedaży energii z danymi przekazywanymi przez uczestników. Problematyczne we wzajemnej współpracy pomiędzy Giełdą Energii SA a PSE SA, a przede wszystkim dla Uczestników rynku, jest równoległe funkcjonowanie segmentu giełdowego z transakcjami godzinowymi zawieranymi z dnia na dzień oraz segmentu bilansowego podlegającemu miesięcznemu planowaniu z miesięcznymi pozycjami kontraktowymi Uczestników rynku, wyznaczonymi przez Operatora Systemu Przesyłowego. Ów problem powinien być jednak rozwiązany do dnia 1 lipca br. Przejściowy okres i towarzyszące 41 Uczestnikom Giełdy Energii SA wspomniane powyżej trudności nie stanowiły jednak znaczącej przeszkody dla ich aktywności na tym rynku. Giełda Energii SA rynkiem konkurencyjnym Lista problemów mających wpływ na wdrożenie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce została uszczuplona dzięki decyzji podjętej przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki - prowadzony przez Giełdę Energii SA z siedzibą w Warszawie rynek został uznany jego decyzją z dnia 14 grudnia 2000 r. za rynek konkurencyjny. Powyższa decyzja wynika ze spełnienia wszystkich wymogów przez Giełdę Energii i prowadzonego przez nią rynku, określonych w Stanowisku Prezesa URE z dnia 30 czerwca 2000 w sprawie kryteriów uznania rynku energii elektrycznej za rynek konkurencyjny. Giełda Energii SA spełnia cechy rynku konkurencyjnego, gdyż:! ceny na Rynku Dnia Następnego wyznaczane są jako ceny równowagi pomiędzy zgłaszanymi niezależnie przez Uczestników rynku zleceniami sprzedaży i nabycia energii elektrycznej,! wielkość poszczególnych transakcji wyznaczana jest na podstawie wielkości podaży i popytu przy zastosowaniu jednolitych procedur obowiązujących wszystkich Uczestników,
7! informacja na temat ustalonej na rynku ceny jest powszechnie dostępna dla każdego z Uczestników Giełdy Energii, jak również na stronie publicznej www.polpx.pl dla wszystkich zainteresowanych,! odpowiedni poziom dywersyfikacji składanych ofert zapewnia liczba 41 podmiotów sektora elektroenergetycznego, będących Uczestnikami Giełdy,! dostęp do prowadzonego przez Giełdę rynku transakcji fizycznych mają wszystkie podmioty spełniające wymogi wynikające z ustawy Prawo energetyczne wraz z rozporządzeniami, które posiadają podpisaną umowę z Operatorem Sieci Przesyłowej bądź Rozdzielczej, do którego sieci są przyłączone, regulującą zasady rozliczania odchyleń,! zasady prowadzenia obrotu na Giełdzie są określone w Regulaminie Rynku Dnia Następnego. Są one jednolite dla wszystkich podmiotów i zostały dobrowolnie zaakceptowane przez wszystkich Uczestników,! przedmiotem obrotu na Giełdzie jest energia elektryczna czynna - towar jednorodny,! Regulamin Rynku Dnia Następnego zabezpiecza w odpowiedni sposób interes Uczestników przed przejawami zmowy rynkowej,! Giełda Energii SA jest spółką prawa handlowego, w której żaden z akcjonariuszy nie posiada dominującego prawa głosu,! Umożliwienie nieograniczonego kształtowania się cen energii elektrycznej na Giełdzie pozwoli na określenie jej realnej wartości rynkowej. Jakie znaczenie dla Uczestników i dla samej Giełdy Energii SA ma decyzja podjęta przez Prezesa URE? Sprzedając energię elektryczną poprzez Giełdę Energii Uczestnicy nie są zobowiązani do stosowania zatwierdzonych taryf w tej części działalności. Fakt uwolnienia z taryfowania operacji dokonywanych przez Uczestników na Giełdzie Energii zwiększa szansę wolnego obrotu związanego z zawieraniem przez Uczestników transakcji poziomych, rozszerzając możliwości optymalizacji ich pozycji kontraktowej. Stanowisko Prezesa URE umożliwia nieograniczone kształtowanie cen energii elektrycznej na Giełdzie wpływając na ich urealnienie, dzięki czemu podawana do publicznej wiadomości cena giełdowa będzie sprzyjała podejmowaniu trafnych decyzji dotyczących zakupu energii w kontraktach dwustronnych. Decyzja Prezesa URE jest decyzją niesłychanej wagi dla samej Giełdy Energii
8 - jest oficjalnym potwierdzeniem roli i znaczenia Spółki w budowie konkurencyjnego rynku energii w Polsce. Lista problemów mających wpływ na wdrożenie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej w Polsce powinna jeszcze zostać uszczuplona o uwolnienie energii z kontraktów długoterminowych z jednoczesnym uruchomieniem systemu opłat kompensacyjnych (SOK), co w myśl założeń, powinno pozwolić na przekształcenie branży energetycznej z regulowanej w wolnorynkową. Udział energii z kontraktów długoterminowych w krajowej sprzedaży przekracza obecnie 70 proc. Uniemożliwia to uruchomienie konkurencji wśród wytwórców energii elektrycznej. Stopniowe uwalnianie energii elektrycznej z kontraktów długoterminowych, powiększy obszar konkurencyjnego handlu energią kupowaną dotychczas przez PSE SA. Rynki Pierwszym produktem, uruchomionym na Giełdzie Energii w połowie ub. roku, był Rynek Dnia Następnego. Rynek ten prowadzony jest na dzień przed dobą, w której następuje fizyczna dostawa energii. Składa się on z 24 godzinowych linii notowań (okresów rozliczeniowych), w których Uczestnicy mogą kupować i sprzedawać energię elektryczną. Uczestnicy RDN wysyłają zlecenia kupna lub sprzedaży dla poszczególnych godzin, zgodnie ze swoimi potrzebami. Algorytm ustalający cenę rozliczeniową i obrót dla każdej godziny funkcjonujący na Giełdzie jest neutralnym mechanizmem uwzględniającym w jednakowym stopniu interesy kupujących i sprzedających energię elektryczną. System ustalania cen i wykorzystania zleceń System informatyczny używany przez Giełdę Energii dla potrzeb RDN oparty jest na platformie WEM DAM dostarczonej przez firmę SEMA Group. Jest to bardzo nowoczesny system użytkowany również przez giełdy: OMEL w Madrycie oraz APX w Amsterdamie. W ramach sesji, (każdego dnia przez 7 dni w tygodniu) uczestnicy mają możliwość złożenia zleceń kupna i zleceń sprzedaży na każdą godzinę dnia następnego określając cenę oraz wielkość energii zaoferowaną do kupna/sprzedaży. System giełdowy zbiera złożone
9 zlecenia tworząc z nich zagregowane pary krzywych kupna i sprzedaży dla każdej godziny dnia następnego. Przecięcie tych krzywych wyznacza godzinową krzywą równowagi oraz całkowitą wielkość obrotu dla danej godziny, przy zachowaniu kryterium maksymalizacji obrotu. Wyznaczenie ceny równowagi i wielkości obrotu dla każdej godziny PLN/MWh Krzywa kupna (popytu) P Krzywa sprzedaży (podaży) Q MWh Zasady akceptacji zleceń są następujące: Wszystkie zlecenia sprzedaży z cenami poniżej ceny ustalonej dla danej godziny są w całości akceptowane; Wszystkie zlecenia kupna z cenami powyżej ceny ustalonej dla danej godziny są w całości akceptowane; Wszystkie zlecenia, które zostały złożone po cenie równej cenie ustalonej dla danej godziny mogą być w całości zaakceptowane lub zredukowane (stopień redukcji taki sam dla wszystkich zleceń). Wyniki sesji przekazywane uczestnikom na prywatnych stronach internetowych zawierają: informację o przyjęciu bądź odrzuceniu zlecenia, cenę i wolumen energii zakwalifikowanej do realizacji, wartość zawartych transakcji w danym dniu, wartość zawartych transakcji narastająco od chwili wystawienia ostatniej faktury, wartość wolnego zabezpieczenia (dot. zakupu)
10 zagregowane krzywe kupna i sprzedaży uwzględniające wszystkie zlecenia złożone na RDN, z zachowaniem ich anonimowości. Cały proces składania zleceń, wyznaczania cen równowagi i wielkości obrotu oraz przekazywania informacji zwrotnych jest w pełni zautomatyzowany. Łatwość zawierania transakcji to również jeden z istotnych elementów atrakcyjności tego segmentu rynku dla uczestników. Obroty Działający od połowy ubiegłego roku Rynek Dnia Następnego umożliwił uczestnikom Giełdy Energii S.A. zawarcie transakcji o łącznej wielkości 1037 511 MWh w okresie 9 miesięcy od lipca ub.r. do marca br. Obroty w poszczególnych miesiącach były mocno zróżnicowane, co przedstawia poniższe zestawienie: Miesiąc Średnia cena ważona (PLN/MWh) Średni obrót dzienny (MWh) Całkowity obrót (MWh) Lipiec 92,52 1 653,6 51 262 Sierpień 99,56 2 768,1 85 811 Wrzesień 98,30 4 971,8 149 158 Październik 95,04 4 258,8 132 024 Listopad 96,58 2 330,4 69 912 Grudzień 94,59 1 222,2 37 888 Styczeń 99,58 7 034,7 218 076 Luty 100.54 4 786,0 134 008 Marzec 100.21 5 141,0 159 372 Kierunki rozwoju Plany rozwojowe Giełdy Energii SA dotyczą dwóch obszarów: rynku SPOT oraz Rynku Terminowego. Rynek SPOT, w ramach którego funkcjonuje już Rynek Dnia Następnego (RDN) zostanie wzbogacony o Rynek Dnia Bieżącego, czyli możliwość zawierania transakcji na 2 4 godziny przed fizyczną dostawą. Wprowadzenie tego
11 instrumentu nastąpi w przyszłym roku. Jest to uzależnione od wdrożenia mechanizmów rynku bilansującego z rozliczeniami godzinowymi oraz od wzrostu obrotów na funkcjonującym już RDN do poziomu co najmniej 8 10% w skali całego rynku energii. Konieczne będą więc modyfikacje zasad działania rynku bilansującego, tak aby transakcje zawierane na 2 4 godziny przed fizyczną dostawą mogły być uwzględnione przy wyznaczaniu ostatecznych godzinowych pozycji kontraktowych każdego uczestnika. Należy zdawać sobie sprawę, że wolumen transakcji zawieranych na Rynku Dnia bieżącego nie przekroczy 5 10% wolumenu transakcji Rynku Dnia Następnego i będzie efektem dokładniejszej prognozy zapotrzebowania na energię i możliwości produkcyjnych uczestników. Drugim obszarem, który w najbliższym okresie będzie podlegał szybkiemu rozwojowi jest Rynek Terminowy. Pierwszym produktem będą kontrakty terminowe (wprowadzenie: druga połowa maja br.) rozumiane jako umowa pomiędzy dwoma stronami, z której wynika wzajemne zobowiązanie do dostarczenia/przyjęcia energii elektrycznej w ustalonym okresie w przyszłości po cenie określonej w chwili zawarcia umowy (dokonania transakcji giełdowej). W początkowej fazie w obrocie będą występować kontrakty miesięczne, tzn. z miesięcznym terminem dostawy energii. Kontrakt będzie opiewał na 1 MWh dostarczaną na każdą godzinę miesiąca w terminie wykonania (miesiącu dostawy). Obrót będzie miał oczywiście charakter anonimowy, co oznacza, że firmy składające oferty i firmy będące stronami transakcji nie będą ujawniane. Rynek terminowy finansowy Rada Ministrów na swym posiedzeniu w dniu 10 kwietnia 2001 r. postanowiła, że Giełda Energii SA zorganizuje i wprowadzi rynek terminowy finansowy (futures) na energię elektryczną do końca 2001 roku. Wprowadzany przez Giełdę Energii SA rynek terminowy ma na celu umożliwienie Uczestnikom zabezpieczenie się przed zmianami cen energii w przyszłości, co powinno przyczynić się do poprawy efektywności funkcjonowania każdego podmiotu uczestniczącego w rynku. Kontrakt terminowy dotyczy przyszłej sumarycznej wartości 1 MWh energii elektrycznej w każdej godzinie 28. dobowego okresu (terminu) wykonania, płatnej po tzw.
12 ostatecznym kursie rozliczeniowym w stosunku do sumarycznej wartości 1 MWh energii elektrycznej w tym samym okresie, płatnej po cenie referencyjnej dobowej, ustalonej na giełdowym Rynku Dnia Następnego. Wartość zobowiązań każdego Uczestnika będzie obliczana codziennie, a rozliczanie w okresie notowań pozycji sprzedającego i kupującego odbywać będzie się poprzez przelewy pieniężne pomiędzy ich kontami, dzięki czemu straty i zyski na kontraktach będą natychmiast widoczne i realizowane w tym samym czasie. Okres notowań trwa do trzech miesięcy. Otwarcie pozycji wymagać więc będzie od stron wpłacenia na wyznaczone konto wstępnego depozytu zabezpieczającego. Codziennie wartość pozycji Uczestnika rynku futures porównywana będzie z wartością z poprzedniego dnia. Jeżeli pozycja przyniosła zysk, jest on natychmiast przelewany na jego konto i odwrotnie ewentualna strata automatycznie redukuje ilość posiadanej przez niego gotówki. Rozliczenia dzienne ograniczają ryzyko niedotrzymania warunków kontraktu, jednak wciąż istnieje prawdopodobieństwo, że jedna ze stron nie zechce zaakceptować straty, jaką w ciągu dnia przyniosła jej pozycja. W celu wyeliminowania takiej możliwości zastosowany będzie system depozytów. Otwarcie pozycji pociągnie za sobą konieczność wpłacenia wstępnego depozytu zabezpieczającego. Gdyby w wyniku niekorzystnych ruchów cen wielkość depozytu Uczestnika spadła poniżej dopuszczalnego minimum (depozytu podtrzymującego), zostanie skierowane w jego stronę żądanie do uzupełnienia kwoty do pierwotnej wysokości. Jeżeli tego nie uczyni, jego pozycje zostaną bezwarunkowo zamknięte. Do zwolnienia depozytu dojdzie w następujących przypadkach:! kiedy Uczestnik wycofa zlecenie oraz! kiedy zamknie pozycję. W przypadku wycofania zlecenia uwolniona zostanie cała kwota wstępnego depozytu, pobranego w momencie składania zlecenia. W przypadku, gdy Uczestnik całkowicie zlikwiduje pozycję zwalniana będzie cała kwota depozytu zabezpieczającego, jeśli natomiast zlikwiduje część pozycji, uwalniany będzie tylko odpowiedni ułamek depozytu. Po okresie notowań, w którym Uczestnicy mogą zmieniać swoją pozycję przez dokonywanie kolejnych operacji zakupu i sprzedaży w odniesieniu do tego samego kontraktu, następuje 28. dniowy termin wykonania, rozpoczynający się od poniedziałku, godz. 0:00. 28 dni przed terminem wykonania kontrakt dzielony jest na cztery kontrakty tygodniowe, które rozliczane są ostatecznie w kolejnych tygodniach terminu wykonania. W
13 pierwszym rozliczonym ostatecznie kontrakcie tygodniowym, jako cenę kontraktową (ostateczny kurs rozliczeniowy) przyjmuje się cenę ostatnich notowań (10 transakcji) na rynku terminowym w dniu poprzedzającym pierwszy dzień terminu wykonania. Ostateczny kurs rozliczeniowy obowiązuje do końca tygodnia i jest porównywany z giełdową ceną referencyjną dobową na Rynku Dnia Następnego w celu ustalenia wzajemnych zobowiązań stron. Analogicznie postępuje się w kolejnych trzech tygodniach terminu wykonania.
14 Literatura: A. Dobroczyńska, L. Juchniewicz, B. Zaleski, Regulacja energetyki w Polsce, Warszawa- Toruń, 2001, ss. 120-199. W. Mielczarski, Rynki Energii Elektrycznej. Wybrane aspekty techniczne i ekonomiczne, Warszawa 2000, ss. 115-206. M. Zerka, Segment bilansujący rynku energii elektrycznej w Polsce; przyjęte rozwiązania i wdrożenie, referat przygotowany na VIII Konferencję Naukowo-Techniczną REE 2001 w Kazimierzu Dolnym w dniach 26-27.04.2001 r. M. Duda, Efektywność rynku konkurencyjnego i bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej w Polsce, referat przygotowany na VIII Konferencję Naukowo-Techniczną REE 2001 w Kazimierzu Dolnym w dniach 26-27.04.2001 r. A. Weron, R. Weron, Giełda Energii, Strategie Zarządzania Ryzykiem, Wrocław 2000, ss.19-230. Program wprowadzenia rynku energii elektrycznej w Polsce, dokument rozpatrzony i przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 10.04.2001 r.